Kroz istoriju...     Razvoj grada

SURDULICA-GRAD NA JUGU SRBIJE  

Opština Surdulica smeštena je u slivu reke Vrle, Masurickom polju, slivu Gornje Jerne i Božicke reke, a zahvata i deo Vlasinske visoravni. Njenu istocnu granicu čini državna granica prema Bugarskoj u dužini od 42 km, gde se nalazi i granični prelaz Strezimirovci. Surdulica je kroz svoju istoriju izrasla u lep, moderan grad sa oko 13.000 stanovnika i oko 5.000 zaposlenih u opštini.

    Površina koju zahvata opština Surdulica iznosi 623 km², gde u 22 mesne zajednice na nadmorskoj visini od 475 m (gde se nalazi grad Surdulica), pa do 1.500 m nadmorske visine živi oko 25.000 stanovnika.

    Kroz Surdulicu, okruženu visokim planinama Vardenikom (najviši vrh Veliki Strešer 1.875 m) i Čemernikom (1.638 m), protiče reka Vrla (duga 27 km) koja sa svojim pritokama čini značajni hidropotencijal. 

    Sam grad Surdulica se nalazi u istočnom delu Masuričke kotline, s obe strane reke Vrle, desne pritoke Južne Morave. Na mestu gde Vrla izlazi iz Vardeničke klisure i potom teče kroz Masuričku kotlinu, podignuto je naselje Surdulica. Na tom mestu Vrla prima s leve strane pritoku, Romanovsku reku. Tako je Surdulica podignuta s obe strane ove dve reke i na plavini, što joj daje živopisan izgled, a rečne vode omogućavaju moderan urbanistički razvoj.

Karta surduličkog kraja   

Surdulica nekad...

Kroz istoriju

    Lokacija Surdulice u praistorijsko doba nalazila se na području današnjeg gradskog naselja (gradska periferija pokraj fudbalskog igrališta). U doba antike Surdulica menja svoju lokaciju, zauzimajući podnožje Vardenika. Lokacija Surdulice kao seoskog naselja u srednjovekovno feudalno doba, znatno je prostranija od one prethodnog perioda. Ona se nalazila na prostoru koji je zauzimala i u novom veku.

    U doba turske vladavine, krajem XVIII i u XIX veku, Surdulica je imala tri mahalska stratuma. Srpski naseobinski stratum nalazio se na mestu gde se ravan Masuričke kotline i plavina dodiruju s planinskim obodom Vardenika. Turski mahalski naseobinski stratum zauzimao je nešto niži položaj od srpskog, granajući se s obe strane reke Vrle ka masuričkoj kotlini, kao i današnju kutinsku mahalu (današnja Francuska ulica). Šiptarski naseobinski stratum nalazio se u podnožju planinskog oboda Vardenika i pripadao je rasturenom ili razbacanom mahalskom tipu. Poslednji je ciganski naseobinski stratum, koji se nalazio na stavama planinskog podnožja Vardenika i plavine.

    Ovakav položaj Surdulica je imala sve do oslobođenja od Turaka 1877. godine, kada je iz oskova izmenila svoju naseobinsku sliku doseljavanjem brojnog srpskog stanovništva, a raseljavanjem turskog i šiptarskog stanovništva. Ta slika se pogotovo menja kad Surdulica od seoskog naselja postaje varošica i sedište sreza Masuričkog u sastavu vranjskog okruga. Masuričku kotlinu i plavinu Surduličko stanovništvo je od starine koristilo za zemljoradnju a obodna planinska padina korišćena je za stočarstvo i šumarstvo. Tako se od seoskog naselja Surdulica preobrazila u varošicu poljoprivrednog tipa. a posle Drugog svetskog rata u gradsko naselje industrijskog tipa.