"ภารกิจหลักของโครงการฯ นี้ ในฤดูแล้ง คือ การกำจัดน้ำโสโครกด้วย ผักตบชวา ส่วนในฤดูฝน ให้ทำหน้าที่ กัก เก็บน้ำและระบายน้ำส่วนเกิน สำหรับภารกิจรอง ได้แก่ การใช้ผักตบชวาทำปุ๋ยหมัก"

อธรรมปราบอธรรม

ทุกสิ่งก่อประโยชน์ได้ถ้ารู้จักคิดนำมาใช้ ทรงแนะวิธีการธรรมชาติที่ง่ายและประหยัด โดยใช้ผักตบชวา ดูดซับสิ่งสกปรกออกจากน้ำ และยังสามารถนำ ผักตบชวามาทำเป็นปุ๋ยหมักหรือเชื้อเพลิงได้และใช้ควบคู่เทคโนโลยีที่ทรงคิดค้น เพื่อการบำบัดน้ำเสียด้วย กังหันน้ำชัยพัฒนา

"ทุกคนคงเข้าใจแล้วว่า ป่า 3 อย่างคืออะไร แต่ให้เข้าใจว่า ป่า 3 อย่างนี้ มีประโยชน์ 4 อย่าง ประโยชน์ 4 นี้สำคัญ คือรักษาอนุรักษ์ดินเป็นต้นน้ำลำธาร"

แนวทางที่ทรงวางไว้เพื่ออนุรักษ์และฟื้นฟูทรัพยากรป่าไม้และแก้ปัญหาการบุกรุกทำลายป่า โดยดำเนินการปลูกป่าไม้ใช้สอย ป่าไม้ผล และป่าไม้เชื้อเพลิง ไม่ว่าชนิดใดต่างให้ ประโยชน์ 4 ที่สำคัญ คือ อนุรักษ์ดินและน้ำ และคงความชุ่มชื้นเอาไว้

"ให้มีการทดลองทำดินให้เปรี้ยวจัด โดยการระบายน้ำให้แห้ง และศึกษาวิธีแก้ดินเปรี้ยว เพื่อนำผลไปแก้ปัญหาดินเปรี้ยวแก่ราษฎร"

วิธีแก้ไขดินเปรี้ยว คือ เร่งปฏิกิริยาของกรดกำมะถันในดินให้เร็วขึ้น เพื่อทำให้ดินเปรี้ยวจนถึงที่สุด จากนั้น จึงทำการปรับปรุงดิน โดยควบคุมระบบน้ำใต้ดิน ใช้ปูนผสม 1 - 4 ตันต่อไร่ การใช้น้ำชะล้างและเลือกปลูกพืชที่เหมาะสม ซึ่งจะช่วยกลับฟื้นคืนสภาพให้ทำการเพาะปลูกได้อีกครั้ง

"เทคนิคการงัดเมฆออกจากยอดเขา และการเลี้ยงเมฆให้อ้วน ต้องเรียนรู้เทคนิคการนำเมฆ ออกจากเทือกเขา และยอดเขาสูง ซึ่งเป็นเสมือนโรงงานสร้างเมฆตามธรรมชาติ"

ขั้นตอนการทำฝนหลวง ที่ทรงกำหนดขึ้นเพื่อใช้เป็นหลักปฏิบัติ ขั้นแรก โปรยสารเคมีให้ก่อตัวเป็นเมฆ จากนั้นสร้างหรือเลี้ยงให้เจริญเติบโต ขั้นตอนสุดท้าย เป็นการโจมตีกลุ่มเมฆฝน ให้เกิดฝนตกลงสู่พื้นที่เป้าหมาย

"ปัจจัยสำคัญที่สุดประการหนึ่งทั้งของชีวิตและส่วนรวม คือ การศึกษา ซึ่งเป็นรากฐานส่งเสริมความเจริญมั่นคงเกือบทุกอย่างในบุคคลและประเทศชาติ"

การนำเอาวิธีประสิทธิ์ประสาทวิชาของสำนักพระดาบสในสมัยโบราณมาประยุกต์ใช้ โดยจัดเป็นรูปการศึกษานอกระบบให้ผู้ที่ตั้งใจเรียนรู้ และขาดแคลนทุนทรัพย์ ได้ฝึกวิชาชีพ ช่างไฟฟ้า ช่างวิทยุ ช่างยนต์ โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย และได้รับการอบรมให้ปฏิบัติศีลธรรมอันดี สามารถนำความรู้ไปประกอบอาชีพได้

"การช่วยเหลือสนับสนุนประชาชนในการประกอบอาชีพและตั้งตัว ให้มีความพอกินพอใช้ก่อนอื่น เป็นพื้นฐานนั้น เป็นสิ่งสำคัญยิ่งยวด"

ทฤษฎีใหม่ อยู่อย่างพอกินพอใช้ แนวทางปฏิบัติที่ทรงปูพื้นฐานไว้เพื่อความ อยู่ดี กินดี ต่อไปภายหน้า โดยให้เกษตรกรใช้ที่ดินของตนเองให้เกิดประโยชน์สูงสุด โดยจัดสรรพื้นที่ ปลูกข้าว 30% ขุดสระเก็บกักน้ำ 30% ปลูกพืชหมุนเวียน 30% และที่อยู่อาศัย 10%

"ถ้าเลือกได้ที่ทำเหมาะสมแล้ว ก็ทิ้งป่านั้นไว้ตรงนั้น ไม่ต้องไปทำอะไรเลย ป่าจะเจริญเติบโตขึ้นมาเป็นป่าสมบูรณ์โดยไม่ต้องไปปลูกเลยสักต้นเดียว"

วิถีทางธรรมชาติง่าย ๆ ซึ่งพื้นที่บางแห่งไม่ต้องปลูกต้นไม้ก็ขึ้นเอง เพียงอย่ารังแก และรบกวน ถ้าจะปลูกให้ปลูกเป็นแบบธรรมชาติ อย่าไปปอกเปลือก ซึ่งหมายถึงการแผ้วถางหน้าดิน และพืชพันธุ์ไม้อื่นจนหมด

"ว่ากันตามสถิติ ปริมาณน้ำของประเทศไทยเรายังพอมีพอเพียง แต่ต้องอาศัยการจัดการที่เหมาะสม ถ้าการจัดการดีน้ำก็มีเหลือเฟือ"

แนวคิดในการแก้ไขปัญหา น้ำท่วม น้ำจืด น้ำเปรี้ยว น้ำเค็ม ที่ส่งผลต่อการเกษตรกรรมในภาคใต้ ทรงวางหลักการแก้ไข คือ สร้างระบบป้องกันน้ำเปรี้ยวจากพรุที่ทำให้พื้นที่เกษตรกรรมเป็นกรด ระบบป้องกันน้ำเค็มบุกรุก และระบบส่งน้ำจืด ช่วยเหลือพื้นที่เกษตรกรรม

"ต้องสำรวจ เส้นทางเกลือ ว่าผลิตมาจากแหล่งใด ก็น่าที่จะนำเอา ไอโอดีนไปผสมกับแหล่งผลิตต้นทางเกลือเลยเสียทีเดียว"

โรคคอหอยพอกเนื่องจากขาดสารไอโอดีน พบมากในทุกท้องที่ทุรกันดาร ทรงวางแนวทางช่วยเหลือโดยนำเกลือผสมไอโอดีนไปแจกจ่ายแก่ราษฎร และสำรวจเส้นทางเกลือ ว่ามาจากไหน เพื่อนำไอโอดีนไปเติมในต้นทางการผลิตทั่วทุกแหล่งของประเทศ

พฤติกรรมของลิงเวลากินกล้วย มักเก็บตุนไว้ที่แก้ม ที่มาของแนวคิดที่ทรงใช้ แก้ปัญหาน้ำท่วมกรุงเทพฯ ด้วยการควบคุมปริมาณน้ำและผันน้ำส่วนเกิน ไปเก็บไว้ในบ่อน้ำขนาดใหญ่ แล้วใช้อิทธิพลน้ำขึ้น - น้ำลง ช่วยระบายน้ำลงสู่อ่าวไทย

"ให้ชาวเขาอยู่เป็นหลักแหล่ง สามารถที่จะมีการเป็นอยู่ดีกินดีพอสมควร และสนับสนุนนโยบายที่จะรักษาป่าไม้ รักษาดินให้เป็นประโยชน์ต่อไป"

สถานีทดลองปลูกพืชเมืองหนาว ซึ่งพระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์เบื้องต้น สองแสนบาท อันเป็นที่มาของชื่อโครงการและได้ขยายงานด้านการเกษตรสู่ชาวเขา ให้มีอาชีพ สามารถเลี้ยงตัวเองได้ และทำให้การปลูกฝิ่นลดลงในที่สุด

"การกระทำใด ๆ ถ้าเรายอมลงทุนลงแรงไปก็เหมือนเสียเปล่า แต่ในที่สุด เรากลับจะได้รับผลดี ทั้งทางตรงและทางอ้อม"

โครงการพระราชดำริบางโครงการมีความจำเป็นต้องทำอย่างเร่งด่วน เพื่อช่วยแก้ไขปัญหาเฉพาะหน้า ทำให้ต้องลงทุนลงแรงเป็นอันมาก หากมองจากผลสำเร็จ นับได้ว่าเป็นการลงทุนที่คุ้มค่า ซึ่งส่งผลเป็น กำไร ต่อความอยู่ดีมีสุขของประชาชน