พิจารณาอายุพระเครื่องสกุลหริภูญไชย(พระสกุลลำพูน) แต่ละพิมพ์ จากวิวัฒนาการของการถ่ายทอดศิลปะ

ศิลปะของเมืองหริภูญไชย จังหวัดลำพูน สามารถแบ่งแยกได้หลากหลายแขนง ขึ้นอยู่กับการรับอิทธิพลมาจากศิลปะในแบบต่างๆ เช่น ศิลปะอินเดีย ศิลปะพุกาม ศิลปะลพบุรี และศิลปะล้านนา โดยอายุของพระพิมพ์ที่สร้างจากเมืองหริภูญไชย สามารถคาดการณ์อายุได้จากการศึกษาศิลปะของพระแต่ละองค์ที่สร้างขึ้น และสามารถแบ่งแยกได้ทั้งหมด 5 แบบ อย่างกว้างๆ

 
พระกวาง ลำพูน ศิลปะแบบทวารดี
แบบที่ 1 พระพิมพ์ศิลปะทวารวดี
อายุ: ราวพุทธศตวรรษที่ 13 - 14
พระพิมพ์ศิลปะนี้ปรากฏ พระพิมพ์ปางสมาธิ ปางมารวิชัย และประทับยืนปางประทานพร พระพักตร์กว้างมน หรือบางพิมพ์ดูเป็นรูปสี่เหลี่ยมตามแบบพระพุทธรูปทวารวดี พระเนตรอูมโปน พระนาสิกเป็นสัน แสดงขอบจีวรเป็นเส้นนูนรอบคอ พระพุทธรูปและพระสาวกโดยมากมีประภามณฑลรอบเศียร พระพิมพ์ที่แสดงศิลปะแบบทวารดีนี้น่าจะมีอายุอยู่ราวพุทธศตวรรษที่ 13 - 14 พระพิมพ์สกุลช่างหริภูญไชยศิลปะทวารดีนี้ได้แก่ พระกวาง พระกล้วย และพระยืนวัดมหาวัน

 
พระเปิม ลำพูน ศิลปะแบบอินเดีย

พระบาง ลำพูน ศิลปะแบบอินเดีย

 

พระพุทธรูปอินเดีย แบบคุปตะ

อายุราวพุทธศตวรรษที่ 10-12
ครองจีวรแบบพระพิมพ์พุทธคยา พระคง และพระเปิม คือแบบจีวรแนบเนื้อ ไม่มีเส้นสังฆาฏิ

พระพิมพ์พุทธคยา ศิลปอินเดีย แบบคุปตะ
แบบที่ 2 พระพิมพ์ศิลปะอินเดีย
อายุ: ราวพุทธศตวรรษที่ 10 - 15
พระพิมพ์ศิลปะนี้ แสดงพระพิมพ์ที่ปรากฏพระพุทธรูปประทับนั่งแบบปางมารวิชัย องค์เดียว นั่งขัดสมาธิเพชรตามศิลปะแบบอินเดีย โดยศิลปะแบบอินเดียนี้มีต้นแบบมาจากพุทธคยาของอินเดีย แบบศิลปะคุปตะ ซึ่งสังเกตุได้ตามแบบของการครองจีวร
พระพิมพ์ที่มีความน่าสนใจสำหรับศิลปะแบบนี้ได้แก่พระคง ซึ่งเป็นพระเครื่องที่มีผู้สนใจมากที่สุด ส่วนพระพิมพ์ที่มีความหายากมากที่สุดได้แก่ "พระพิมพ์พุทธคยา" พระพิมพ์ดินเผารูปเกือบกลม มีคาถาหัวใจพุทธศาสนา เย ธมมา ปรากฏที่ใต้ฐานพระพุทธรูป ในประเทศไทยพบพระพิมพ์แบบนี้ที่วัดมหาวัน และวัดประตูลี้ อายุราวพุทธศตวรรษที่ 10 - 12
นอกจากนี้พระพิมพ์ที่มีศิลปะแบบเดียวกันที่แสดงลักษณะศิลปะแบบล้อคุปตะ และปาละได้แก่ พระคง พระเปิม และพระบาง โดยน่ามีอายุน้อยกว่า พระพิมพ์แบบพุทธคยา โดยพระพิมพ์แบบนี้น่าจะมีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 14 - 15 ซึ่งแบบ

 
พระรอด วัดมหาวัน ลำพูน ศิลปะแบบพุกาม
พระสามหอม กรุดอยคำ ศิลปะแบบพุกาม
แบบที่ 3 พระพิมพ์ศิลปะศรีเกษตรและพุกามของพม่า
อายุ: ราวพุทธศตวรรษที่ 15 - 16
ศิลปะแบบศรีเกษตร และพุกามของพม่าเป็นศิลปะที่ได้รับอิทธิพลจาก ศิลปะอินเดีย แบบปาละโดยตรง สังเกตได้จากลักษณะการนั่งที่ยังคงเป็นการนั่งขัดสมาธิเพชร แตกต่างกันที่การนั่งขัดสมาธิจะเทลาดลงมาด้านหน้า และพระวรกายและพระพักตร์ ไม่ล่ำสันเหมือนแบบอินเดีย พระพิมพ์ศิลปะนี้สามารถสังเกตได้จากซุ้ม และสถูปที่คล้ายกับแบบพุทธคยาของอินเดีย โดยคาดว่าน่าจะมีการเผยแพร่เข้ามายังดินแดนหริภูญไชยราวพุทธศตวรรษที่ 14-15 พระพุทธรูปศิลปะนี้ประกอบด้วย พระรอด พระสิบสอง พระสามหอม ฯลฯ

 
พระสาม ท่ากาน ศิลปะแบบลพบุรี
พระสาม กรุวัดดอนแก้ว ศิลปะแบบลพบุรี
แบบที่ 4 พระพิมพ์ศิลปะลพบุรี
อายุ: ราวพุทธศตวรรษที่ 17 - 18
พระพิมพ์ศิลปะนี้ได้รับอิทธิพลจาก ศิลปะเขมร แบบนครวัด ที่มีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 13 - 15 พระพิมพ์ศิลปะนี้ประกออบด้วยพระพุทธรูปสามองค์นั่งเรียงกัน องค์กลางมีขนาดใหญ่กว่า องค์ด้านข้าง ลักษณะพระพักตร์แบบสี่เหลี่ยม มักประดับด้วยเครื่องประดับต่างๆ เช่น เทริด ทองพระกร พระพิมพ์ศิลปะนี้ประกอบด้วย พระสาม กรุวัดดอนแก้ว พระสามกรุท่ากาน พระสิกขี พระป๋วย ฯลฯ

 

จากบทความนี้เป็นการสันนิษฐานอายุของพระพิมพ์ จากการศึกษาศิลปะแบบต่างๆ ซึ่งอาจเกิดความคลาดเคลื่อนในแง่ของอายุของพระพิมพ์ที่อาจน้อยกว่าอายุที่คาดคะเน เนื่องจากนั้นการสร้างขึ้นมาในภาพหลัง แต่ทำแม่พิมพ์ขึ้นโดยล้อแบบศิลปะแบบต่าง ๆ เช่น ศิลปะแบบอินเดีย และศิลปะแบบพุกาม ส่วนเรื่องของอายุที่อาจจะเก่าแก่กว่าที่คาดคะเนนั้น ไม่น่ามีความเป็นไปได้เนื่องจาก อายุที่คาดคะเนนั้นเป็นยุคแรกของการสร้างพระพุทธรูปของศิลปะแขนงนั้นๆ เช่น พระคงที่สร้างขึ้นในยุคหลัง แบบวัดช้างค้ำ และแบบวัดดอยคำ สร้างแบบศิลปะอินเดียจริง แต่เป็นการสร้างล้อแบบพระคง กรุลำพูน ที่มีความเก่าแก่กว่า

Ref: ข้อความ และภาพ บางส่วนจากหนังสือพระสกุลหริภูญไชย