| ILIRIAPRESS |
 |
 |
| ALI PASH TEPELENA |
| Nė memori tė Dr. Astridhis Kolia, njė Arvanitasi ose Shqiptari i Epirit, i cili nė mėnyrė misterioze ėshtė vrarė nga policia sekrete Greke. Kur Dr. Astridhis Kolia haptazi deklaroi se ėshtė Shqiptar, ai u vra prej qeverisė fashiste Greke. |
| Lajme Shqipėria Kosova Epiri Ilirida Plav dhe Guci Lugina e Moraves Literatur Teshat Kombtare Muzik Teror |
| Rebelimi i Ali Pashės kundėr Perandoris Otomane Turke |
 |
| Territori i Ali Pashės pėrfshinte njė sipėrfaqe tė madhe dhe njė numėr tė konsideruar tė popullatės. Krishterėt dhe ēifutėt nuk paguaninė taksa tek veziri. Perandoria Otomane Turke nuk merte taksa dhe ushtarė nga persona qė nuk ishin muslimanė sepse me ligjet e librit tė shenjtė, Kuranin, kėto ishin tė ndaluara. Kėtė gjė edhe Ali Pasha respektoi. Qeveria e tij sistematikisht mblidhte taksat nga populli me pėrkatėsi fetare muslimane, dhe nga tregjet qė ishin tė ndėrtuara nga ai. Gjithashtu shitoret dhe puntoritė zejtare nuk shpėtuan nga taksat e vezirit. Pasuria e vezirit rritej dita ditės dhe krahas me to edhe shpenzimet e tija. Por edhe veziri kishte detyrime tek porta Otomane tė cilat edhe i realizonte. Vetėm 5 million piastra shkonin tek Porta si para e thatė.(Fq. 134, Sabri Godo) Shpenzimet e Vezirit ishin tė mėdhaja meqė e mirmbante ushtrinė, si dhe kontribonte ne Stanboll, duke i blerė dhurata tė shumta Sulltanit si dhe tė afėrmve tė tij, ndėrtonte Kulla,Kalaja, xhamija, sinagoga, dhe kisha. Gjitha pagesat Ali Pasha i paguante me para tė thata ose kesh. Kur Pallati nė Tepelen u dogj thuhet se i shpetuan mbi 150 million piastra nė kesh, dhe shumė flori. Ai posedonte njė pasuri tė madhe e tė patundshme, pasuri kjo qė pėrfshinte toka, vende pėr tė cilat paguante tatime pėr mirmbajtje.(Fq. 241, William Plomer). |
| Aliu paguante Sulltanit pasuri tė pakėthyeshėm vetėm pse ai titulloi atė si pasha dhe si vezir, por pėr kėtė gjė me punė dhe aftėsi Aliu e kishte arritur. Tėrė jetėn paguante njė sasi tė madhe tė keshit dhe dhurata tė panumėruara qė nuk e kuptonte edhe vet se pse i dėrgonte. Ali Pasha filloi ti ndėrpres pagesat tek Sulltani. Kjo gjė i pengonte Sulltan Mahmudit tė II i cili pėrshkruhet si vrasės i tė atit tė vet. Porta e dinte se Aliu mblidhte pasuri tė patundėshme dhe ushtarakisht ishte shumė i fortė. Gjithashtu porta e dinte se Ali Pasha dhe Kara Mahmud Pasha nga Shkodra ishin shokė. Territorin qė Kara Mahmud Pasha sundonte ishte edhe mė i madh se i Aliut, dhe popullsia qė jetonte nėn rregullat e Kara Mahmud Pashės ishte pothuajse edhe njėher mė i madhė se teritori i Aliut. |
| Besohet se territori i Kara Mahmud Pashės numėronte popullsi afėr 2.75 milion. Nga ana lindore njė Shqiptar qė quheshte Mustaf Pash Babuna zotėronte njė teritor me 1.25 million popullsi Shqiptare. Njė pjes e rrethit tė Shkupit, malėsia e Manastirit, Ohėr, Demir Hisar, Kavardar, Shtip, Prilep, Dojran, e Veles ishin nėn komandėn e Mustaf Pash Babunės. Ana veriore duke pėrfshirė edhe Beogradin e sotshėm mbizotronin pashallar Shqiptarė. Nga lumi Danub deri nė Kretė popullsia ishte Shqiptare. Nuk mundet saktėsisht tė dihet numri i Shqiptarėve nė Ballkan gjat kėsaj kohe, por besohet tė ishte nga 8.5 deri nė10 milion Shqiptar. Kėtė gjė e dinte edhe Franca e Napoleonit, Anglia, Rusia, dhe Gjermania. Britania e Madhe nė atė kohė numėronte 3 milion popullsi, ndėrsa Rusia ishte 18- 26 milion. Napoleoni kishte frigė dhe dridhej kur emri i Ali Pashės pėrmendej. Napoleoni e dinte se nė njė luftė me Ali Pashėn ushtria dhe Franca do tė humbin pėr gjithmonė. Friga qė do tė nxiste njė aleancė mes Anglis, Rusis dhe Turqis, shtiu Napoleonin dhe Francėn ushtarakisht ti largohen luftės me Ali Pashėn, por filluan ta nxesin luftėn nė mes Sulltanit dhe Ali Pashės. Franca pėrdori intelegjencėn dhe diplomacinė tė ngjallė luftė nė territorin e Ali Pashės dhe ngadhmon relacionin mes Stanbollit dhe Janinės. Franca dhe Rusia duke i pėrdorur priftėrinjtė tė paguar me pasuri tė madhe bindėn Suljasit nė njė luftė me Ali Pashėn, luftė qė zgjati 13-15 vitesh. Ankesat e mėdhaja tė Francės kundėr Aliut shpeshtoheshin. Ambasadori Turk thireshte pothuajse ēdo javė tek qeveritarėt e lartė tė Francės duke thėnur dhe dorėzuar atij ankesa dhe shpifje kundėr Aliut. Franca pėrdori diplomacinė nė ēdo mėnyrė qė tė ndalon formimin e njė Shqipėrie tė fortė dhe tė fuqishėm. Francesėt shpifėn se Aliu fshehurazi kishte njė pakt me Anglin. Napoleoni bėri tė mundshėm qė kushurira e tij e bukur tė kalon disa netė me ambasadorin Turk nė Francė. Nė tė njėjtėn kohė ambasadori Frances nė Stanboll lėshonte ankesat e Francės tek porta duke ia prishur qetėsin e Sulltanit me propagandat kundėr Aliut. Francesėt dinin se Sulltani dhe porta kishin njė frigė qė Aliu ose Mahmudi tė deklarohen si mbretėr dhe tė deklarojnė pavarsi. |
| Shqipėria nė atė kohė njiheshte vetėm nga qytetet bregdetare qė ishin tė pėrshkruara nga Shekspiri dhe disa shkrimtarė tė tjerė. Por pėr Evropėn dhe botėn, Shqipėria ishte vend i pashkelur dhe tabo. Anglia dėrgoi Lordin Xhorxh Gordon i njohur si Bajroni Ēajld Harold (Byron Child Harold) nė Shqipėrin e Ali Pashės. Bajroni nuk vizitoi pashallėqet e Kara Mahmud Pashės dhe Mustaf Pash Babunės. Anglia dhe Evropa besonin se ato vende ishin tė pashkelura. Pas pėrshkrimeve tė Bajronit, Anglia disi mori njė frigė nga Shqipėria. Shqipėria dhe populli Shqiptar i njohur si populli mė luftarak u bė njė kėrcnim i fshehur tek Anglezėt qė kurė nuk u tregua. Edhe pse Anglia kishte shumė mardhėnje diplomatike tė mira me Ali Pashėn nuk i konvenonte tė formohet Shqipėria. Anglezėt mbanė mardhėniet diplomatike me Ali Pashėn por i ndihmonin mė shumė popujve tė tjerė nėn ambrelėn e luftės kundėr Turqis. Bajroni ishte urdhėruar direkt nga mbretėria Angleze tė asiston maxhupėt ose xhipėt ose grekėt. Bajroni Ēijld Haroldi (Byron Child Harold) si patriot ndihmoi dhe drejtoi grekėt gjer tek pavarsia e Greqisė dhe vdiq duke ju ndihmuar grekėve, edhe pse xhipėt ose grekėt nuk ja din pėr nder aspak. Por Anglia dhe anglezėt I kan pron private ishujt grek sot e mė ditė. Greqia shpalli pavarsin nė vitin 1913 njė vit pas Shqipėrisė, duke u votuar se cila gjuhė do tė ishte zyrtare. Gjuha greke pėr njė vote fitoi nga gjuha Shqipe, dhe ishte votė e njė Shqiptari tė shitur. Greqia dhe grekėt pas pavarsisė kryen masakra ndaj popullatės e cila nuk ishte xhipe. Shqiptarėt musliman, katolik, dhe evrejė (ēifutė) mė sė shumti u vranė. Evrejėt u larguan nga Greqia, ndėrsa Shqiptarėt ishin me forcė tė larguar. Sot nė Shqipėri jetojnė afėr 120 000 Shqiptar tė dėbuar nga Epiri dhe Greqia. Ata ende nuk u lejohet hyrja nė Greqi dhe nuk u ėshtė kėthyer pasuria. Bashkėsia Evropian nuk zgjedh ket problem, dhe qeveria e sotme Shqiptare shuan problemin dhe nuk mer iniciativė pėr zgjedhjen e problemit. |
| Rusia nuk i donte Shqiptarėt dhe as nuk i konvenonte njė Shqipėri e cila edhe ndoshta do ta pushtonte. E friguar nga njė pushtimi qė mundeshte ta pėrjetojnė si tė tjerėt edhe ata morėn masa pėr ndalimin e formimit tė Shqipėrisė. Potemkini zuri rob njė ushtar tė Ali Pashės dhe demantoi para i cili i mori ato dhe lėroi ushtarin. Potemkini u takua pas me Ali Pashėn dhe biseduan pėr njė pranimi tė vendit tė Ali Pashės nga Rusia. Potemkini dhe ushtria e tij paguajti 100 herė mė shumė se sa paguajti Ali Pasha pėr njė ushtarė. Gojthėnat spjegojnė se mbi 15 000 ushtar Rusė ishin tė vrarė nga ushtarėt Shqiptar tė Ali Pashės. Duelet luftarak qė princat Rus i kishin humbėr nga Turqit, Potemkini dhe rusėt shumė mire e dinin se ato ishin ēdo here Shqiptar qė fituan princėt Rus. Rusia pėrdorėn popullin sllav nė Ballkan, duke i bindur ato qė tė shkaktojnė dėme tek pashallėqet Shqiptare. Vendet e tjera Evropiane gjithashtu kishin frigė dhe ndiheshin si tė kėrcnuar nga formimi i njė Shqipėrie e bashkuar. Pasi Perandoria Otomane Turke largoheshte nga Ballkani, Rusia nė vitet 1900 dėrgoi 500 000 800 000 ushtarė tė cilėt sulmuan popullatėn e pambrojtur Shqiptare nėn preteksin se ishte lufta kundėr Turqėve. Shqiptarėt ishin tė forcuar qė tė ndron fenė nga muslimanė e katolikė nė atė ortodokse dhe ndronė gjuhėn, dhe nėse nuk bėnin konvertimin ato ishin tė vrarė dhe tė masakruar. Nė Beograd, Nish, Aleksin dhe qytetet e tjera shumė Shqiptarė u vran dhe u masakruan. Njė numėr i vogėl ndruan fenė dhe gjuhėn dhe jetuan. Njė numėr i vogėl duke marur vetėm pasurin dhe kuajtė shpėtuan nga masakrat. |
| Faqe 1 |
 |
| S.K.-Shkupjani Qershor 23, 2002 Pėrkthyer Shkurt 6, 2006 Lektoroi Q.K. nga Shkupi |