HATT-I  CELÂLÎ  ÜSLÛBUNUN  PÎRİ

MAHMÛD  CELÂLEDDİN  EFENDİ

En-Nakşbendî el-Dağıstanî - K.S. -

 [ Alem-i Bekâya İrtihali : 1829 ]

Vema Tevfika İlla Billah; Aleyhi tevekkeltü ve İleyhi Ünib...

Hat: Mahmud Celaleddin Efendi.

-  19. Yüzyılın Ünlü Osmanlı Hattatı  -

Kafkasya'nın Dağıstan bölgesinde dünyaya geldi. Doğum tarihi belli olmamakla birlikte 1188'de (1774) yazılmış mükemmel bir murakkaası görüldüğünden 1163 (1750) yılı civarında doğduğu tahmin edilebilir. Babası Nakşibendî şeyhlerinden Mehmed Efendi ile beraber İstanbul'a göç eden Mahmud Celaleddin'in XVIII. yüzyılın üstatlarından ilk önce Ak Molla Ömer Efendi, Mehmed Rasim Efendi'nin talebesi Abdüllatif Efendi, Yamakzâde Salih Efendi ve Ebûbekir Raşid Efendi'den  yazı dersi almak istemesine ve hat  meşketmek istemesine rağmen dikbaşlı davranışları sebebiyle hocaları tarafından talebeliğe kabul edilmediği söylenir.

Meşk ; Mahmud Celaleddin Efendi.

Hat üstadlarının Mahmud Celaleddin Efendi'ye tahammül edememelerinde ata yurdu Dağıstan insanlarının ortak karakteri olan dik başlılık ve aşırı gururun etkisi olduğundan bir hocanın dersine baştan sona devam edip meşk yapıp icazet alamadı. Bunun üzerine kendi kendine çalışarak Şeyh Hamdullah'ın ve Hafız Osman'ın eserlerine bakıp yazmak suretiyle; bizatihi  kendi gayretiyle sanatını geliştirmiş ve üstat seviyesine çıkmış; mektep - ekol = tarz - sahibi olacak mertebeye ulaşmıştır.

Önceleri bazan Mahmûdü'l-Mevdûd imzasıyla yazdığı, eserlerinden anlaşılmaktadır ( TSMK, Emanet Hazinesi, nr. 273; GüzelYazılar, nr. 322-329).

Üstadsız, kendi kendini yetiştiren en tanınmış hattat olan Mahmud Celaleddin Efendi, Şeyh Hamdullah ve Hafız Osman yazıları üzerinde uzun süre çalışarak, nesih yazıda kudretli bir elin sahibi olarak kendisine has "Celali Hat" üslubu olarak anılan bir tarz geliştirmiştir.Özellikle nesih yazısı mekteb sahibi olacak derecede latif bir tavra sahiptir.

Sonradan Mahmud Celaleddin ismini tercih etmiştir. Mushaf, en'am-ı şerif, evrâd-ı şerîfe, dua kitapları, kıta, murakkaa, hilye ve levha şeklinde mükemmel yazıları çok olup bunlar müze ve koleksiyonlarda yer almaktadır. Eski
hattatların eserlerine taklit olarak yazdığı kıta ve murakkaaları da dikkate değerdir. Ancak celî sülüs hattı sert ve durgun ifadesinden, ayrıca harekelerinin zayıflığından dolayı Mustafa Rakım'ın hareketli ve gergin görünüşlü mükemmel tavrına karşı pek tutunamamıştır. Fakat Sultan Abdülmecid'in, hüsn-i hattı Mahmud Celaleddin'in önde gelen talebesi Mehmed Tahir Efendi'den meşketmesi sebebiyle devrin bir kısım hattatları bir müddet daha bu yolda devam etmişlerse de Sultan Abdülmecid'in vefatı üzerine bunların çoğu Mustafa Rakım yoluna dönmüştür.
 

Eyüp'teki Mihrişâh Vâlide Sultan Türbesi'nin 1207 (1793) tarihli mermer üzerine celî sülüs yazıları Mahmud Celaleddin'e aittir. Kendisinin Dîvân-ı Hümayûn'da vazife aldığına dair bir kayıt yoksa da divânî ile yazıp imzaladığı bir kıtası, onun bu hatta da çok başarılı olduğunu göstermektedir.

Mahmud Celaleddin Efendi, hayatını Boğaz'ın İstavroz semtinde (Beylerbeyi'nin şimdiki Abdullahağa mahallesi) sürdürürken 1245 (1829) yılında vefat edince Eyüpsultan civarındaki Şeyh Murad Dergahı hazîresine gömüldü. Mezarının yeri belli olmamakla beraber kabir taşı halen dergahta muhafaza edilmektedir. Mahmud Celaleddin Efendi'nin zevcesi Esma İbret de hat sanatında isim bırakan hanımlardandır.

Hadis-i Şerif, Hat: Mahmud Celaleddin Efendi

Bir Gazete Haberi:

19. yüzyılın en önemli hattatlarından Mahmud Celâleddin Efendi'nin terekesi bulundu. Mahmud Celâleddin'in geride bıraktığı eserler arasında hattata ait onlarca levhanın yanında kendisi gibi hattat olan eşi Esma İbret Hanım ve öğrencisi Mahmut Tahir'in de yazıları yer alıyor.

BİBLİYOGRAFYA :

Habîb, Hat ve Hattatân, İstanbul 1305, s. 166;

Cl. Huart, Les calligraphes et les miniaturistes de l'orient musulman. Paris 1908. s. 191-192;

A. Süheyl Ünver, Hattat Mahmud Celaleddin Efendi ve İstanbul Fethini Müjdeleyen Hadis, İstanbul 1953;

İbnülemin. Son Hattatlar, s. 183-188;

M. Uğur Derman, Türk Hat Sanatının Şaheserleri, İstanbul 1982. lv. 21; a.mlf., İslâm Kültür Mirasında Hat San'atı, İstanbul 1992; s. 205; a.mlf., Osmanlı Hat Sanatı, Berlin 2001, s. 108-111;

Şevket Rado, Türk Hattatları, İstanbul, ts. (Yayın Matbaacılık), s. 199-201;

Ali Alparslan. Ünlü Türk Hattatları, Ankara 1992, s. 102-109.    

Kaynak:  M. Uğur  Derman, Mahmud Celaleddin Efendi, Esma İbret,  T.D.V. İslam Ansiklopedisi.

Ya Hazret-i Pir Seyyid Ahmed Er-Rufai -K.s.-

Mahmud Celâleddin Efendi'nin celî sülüs bir istifi ( İÜ Ktp., İbnülemin, nr. D. 136 )