|
นิทานโบราณคดี พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. ๒๔๘๗
พระนิพนธ์ สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ |
นิทานโบราณคดี เป็นพระนิพนธ์เรื่องสุดท้ายในพระชนมชีพ แรงจูง ใจที่สำคัญในการเขียนนิทานโบราณคดี เกิดจากการที่ทรงเห็นว่าเรื่องราวต่างๆ ที่ทรง รับรู้จากการเดินทางไปตรวจราชการต่างจังหวัด ในช่วงที่ทรงมีตำแหน่งเป็นเสนาบดี กระทรวงมหาดไทย (๒๔๓๕ - ๒๔๕๗) และความรู้ที่ได้จากการทูลถามเรื่องเก่าๆ เมื่อ ทรงร่วมโต๊ะเสวยกับพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าอยู่หัว สมควรที่จะมีการบันทึกไว้ ให้คนรุ่นหลังได้รับรู้ นิทานโบราณคดี ประกอบด้วยนิทาน ๒๒ เรื่อง ประกอบไปด้วยเนื้อหา เด่นๆ ต่อไปนี้ เนื้อหาที่หนึ่ง เป็นเรื่องที่ทรงเห็นว่าเป็นเรื่อง "แปลกประหลาด" มีนิทานที่มีเนื้อหาลักษณะนี้ ดังนี้ นิทานเรื่องที่ ๑ - พระพุทธรูปประหลาด คือ พระพุทธรูปที่ทรงนำมาจากเมืองทุ่งยั้ง จังหวัดอุตรดิตถ์ ที่ เชื่อกันว่าไม่ว่าจะประดิษฐานอยู่ที่ไหน จะนำมาซึ่งการทะเลาะวิวาท นิทานเรื่องที่ ๒ - เรื่องพระครูวัดฉลอง พระครูวัดฉลอง หรือ พระครูวิสุทธิวงศาจารย์สังฆปาโมกข์ เมือง ภูเก็ต ที่ชาวบ้านนับถือว่าสามารถดลบันดาลสิ่งต่างๆ ที่เกิดขึ้นแก่ผู้บนบานร้อง ขอได้สำเร็จ และชาวบ้านใช้วิธีแก้บนด้วยการปิดทองคำเปลวที่หน้าแข้งท่าน นิทานเรื่องที่ ๔ - ห้ามไม่ให้เจ้าไปเมืองสุพรรณบุรี เป็นเรื่องแปลกที่เจ้านายแต่โบราณถูกห้ามไม่ให้เสด็จไปสุพรรณบุรี สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงฯ ทรงมาอธิบายว่า เป็นเพราะมีความเชื่อว่าเทพารักษ์ หลักเมืองสุพรรณบุรีไม่ชอบเจ้า ความอัปมงคลที่เมืองสุพรรณจะทำให้เจ้านาย เสียพระจริต การเสด็จไปตรวจราชการที่สุพรรณบุรีของพระองค์จึงเป็นการ ทำลายความเชื่อในหมู่เจ้านายแต่โบราณ จนกระทั่งพระบาทสมเด็จพระจุลจอม เกล้าเจ้าอยู่หัว ในที่สุดก็ได้เสด็จไปสุพรรณบุรีตามคำกราบทูลเชิญ ของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงฯ ดังที่ทรงเล่าไว้อย่างขำๆ ไว้ว่า "...ปีหนึ่งฉันทราบทูลเชิญเสด็จประพาสเมืองสุพรรณบุรี ตรัสว่า "ฉันก็นึกอยากไป แต่ว่าไม่บ้านะ" ฉันกราบทูลว่าข้าพระพุทธเจ้าไปเมือง สุพรรณหลายปีแล้ว ก็ยังรับราชการสนองพระเดชพระคุณอยู่ได้ ทรง พระสรวลตรัสว่า "ไปซิ"..." และนับแต่นั้นมา ก็ไม่มีผู้ใดกล่าวถึงคติที่ห้ามเจ้านายมิให้เสด็จไปเมือง สุพรรณอีก นิทานเรื่องที่ ๕ - เรื่องแปลกที่เมืองชัยปุระในอินเดีย ทรงเล่าเกี่ยวกับประเพณีการชนช้าง เรื่องฤาษีดัดตน เรื่องการ สาปของดาบส และทรงนำมาเปรียบเทียบความคลายคลึงที่มีในสังคมไทย นิทานเรื่องที่ ๖ - ของแปลกที่เมืองพาราณสี คล้ายกับวิธีการเล่าในเรื่องที่ ๕ ทรงเล่าถึง ประเพณีฮินดูเกี่ยวกับการ ลอยบาป การปลงศพ ทรงโยงความรู้ที่ได้จากประสบการณ์ในอินเดียมา ทำความเข้า ใจที่มาของการใช้คำว่า ย่ำ ในภาษาไทยในคำว่า ย่ำรุ่ง ย่ำค่ำ เป็นต้น นิทานเรื่องที่ ๑๑ - โจรแปลกประหลาด เป็นเรื่องทรงเล่าเกี่ยวกับโจร ๒ คน คือ โจรทิม และโจรจันทร์ ความ "แปลกประหลาด" อยู่ที่ โจรทิม มีความสามารถในการจักสานอย่างประณีต จน ใช้เป็นเครื่องต่อรองขอให้ปล่อยตัวออกจากคุกได้ และเป็นโจรที่มีความจงรัก ภักดี เป็นตัวอย่างที่บุคคลที่สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงฯ เปรียบเทียบกับสุภาษิต โบราณว่า "ไม้ต้นคดปลายตรงยังดัดเอาได้ดี ถ้าปลายคดถึงต้นจะตรงก็ใช้ไม่ได้" ส่วนเรื่องโจรจันทร์ มีความ "แปลกประหลาด" อยู่ที่เป็นผู้รอบรู้เกี่ยวกับศาสตร์ ของโจร และมีกิริยามารยาทสุภาพอ่อนน้อมผิดวิสัยโจรทั่วไป เรื่องนี้ สะท้อนให้ เห็นถึงลักษณะพิเศษของสังคมไทยในอดีตที่มีความอะลุ้มอล่วย เป็นสังคมที่ไม่ เคร่งครัดเอาเป็นเอาตาย มีความเห็นอกเห็นใจและขี้สงสารต่อผู้ตกทุกข์ได้ยาก ดังจะเห็นได้จากเมื่อโจรทั้ง ๒ กลับใจและทำคุณงามความดี ดูเหมือนว่า สังคม จะยอมรับและยกย่อง นิทานเรื่องที่ ๑๙ - เมืองไทยมีพระเจ้าแผ่นดิน ๒ องค์ เป็นความแปลกประหลาดในสายตาของต่างประเทศ ที่ในรัชสมัย ร.๔ มีกษัตริย์ถึง ๒ พระองค์ คือ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงฯ ทรง อธิบายเหตุผลที่มาของปรากฎการณ์ดังกล่าวอย่างละเอียด และทรงยกตัว อย่างปรากฏการณ์เดียวกันซึ่งเคยเกิดขึ้นมาแล้วในสมัยอยุธยา เนื้อหาที่ ๒ เกี่ยวกับสภาพภูมิประเทศ ชีวิตความเป็นอยู่ของชาวบ้าน ในหัวเมืองห่างไกลของไทย ตามเส้นทางที่ทรงพระราชดำเนินไปยังที่ต่างๆ มี นิทานที่มีลักษณะนี้ ดังนี้ นิทานเรื่องที่ ๓ - เสือใหญ่เมืองชุมพร เป็นเรื่องของ เสือที่ดุร้ายตัวหนึ่งแถบเมืองชุมพร มีสมญานามว่า "อ้ายเป๋" ในเรื่องนี้ ทรงบรรยายสภาพภูมิศาสตร์ตอนใต้ของประเทศไทยอย่าง ละเอียดเห็นภาพพจน์ รวมทั้งให้ความรู้เกี่ยวกับพืชพันธุ์ไม้และสัตว์แปลกๆ ที่ ปัจจุบันไม่เคยได้ยิน เช่น ต้นตะลังตัวช้าง ตัวโป่งค่าง ชีวิตชาวบ้าน การแก้ ปัญหากรณีมีโรคระบาดในหมู่บ้าน นิทานเรื่องที่ ๗ - สืบพระศาสนาในอินเดีย เป็นเรื่องที่ พุทธศาสนิกชนทั่วไปจะได้ความรู้ที่ละเอียดจากการ บรรยายที่เห็นภาพพจน์ผ่านทางประสบการณ์สายพระเนตรและทัศนะของพระองค์ พระองค์ทรงเล่าการเสด็จไปยังสถานที่สำคัญทางพุทธศาสนา เช่น มฤคทายวัน พุทธคยา ที่น่าสนใจคือ ข้อสันนิษฐานของพระองค์เกี่ยวกับพระบรมสารีริกธาตุ พระองค์ยังได้อัญเชิญพระศรีมหาโพธิ์ มาปลูกในประเทศไทยอีกด้วย นิทานเรื่องที่ ๑๐ - ความไข้เมืองเพชรบูรณ์ ให้ข้อมูลทางภูมิศาสตร์และภูมิอาการข้อสันนิษฐาน คำอธิบายเกี่ยว กับเมืองโบราณต่างๆ ที่ทรงเสด็จผ่านตามเส้นทางตั้งแต่กรุงเทพฯ ถึงเพชร บูรณ์ นิทานเรื่องที่ ๑๖ และ ๑๗ - ล้านช้าง และแม่น้ำโขง ทั้งสองเรื่องนี้ ทรงพระนิพนธ์ขึ้นเมื่อเสด็จไปตรวจราชการที่มณฑล อุดรและมณฑลอีสานที่น่าสนใจ คือ ทรงอธิบายถึงวัฒนธรรมของชนเชื้อชาติ แปลกที่มีชื่อไม่คุ้นหู บริเวณนั้น เช่น พวกกะเลิง ย้อ แสก โย้ย กระตาก กะโซ้ 
|
