ศาสตราจารย์ พลตรี ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช
ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช เกิดวันพฤหัสบดีที่ ๒๐ เมษายน พ.ศ.๒๔๕๔ บนเรือ
ที่ลอยลำกลางน้ำเจ้าพระยา จังหวัดสิงห์บุรี เป็นโอรสคนสุดท้องของพลโทพระวรวงศ์เธอ
พระองค์เจ้าคำรบ กับหม่อมแดง (บุนนาค) ปราโมช ณ อยุธยา มีพี่ร่วมบิดามารดา คือ
ม.ร.ว.หญิงบุญรับ พินิจชนคดี ม.ร.ว.เสนีย์ ปราโมช ม.ร.ว. หญิงอุไรวรรณ ปราโมช และ
ม.ร.ว.ถ้วนเท่านึก ปราโมช
สมรสกับ ม.ร.ว.หญิงพักตร์พริ้ง ทองใหญ่ พ.ศ.๒๔๗๙ มีบุตรธิดา ๒ คน
คือ ม.ล.รองฤทธิ์ ปราโมช และ ม.ล.หญิงวิสุมตรา ปราโมช
การศึกษา เริ่มต้นเรียนเขียนอ่านที่บ้าน มี ม.ร.ว.หญิงบุญรับ พี่สาวเป็นผู้
สอนจนอ่านหนังสือไทยออกเมื่อ ๔ ขวบ จึงไปเข้าโรงเรียนวัฒนาวังหลัง และศึกษาต่อชั้น
มัธยมศึกษาที่สวนกุหลาบวิทยาลัย ก่อนจบขั้นมัธยมปีที่ ๘ ไปเรียนต่อ ณ ประเทศอังกฤษ
โดยศึกษาชั้นมัธยมที่อ๊อกซ์ฟอร์ด สำเร็จปริญญาตรีเกียรตินิยม สาขาปรัชญาการเมือง
และเศรษฐศาสตร์ กลับคืนสู่สยาม เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๖ ธรรมเนียมผู้สำเร็จปริญญาตรี
เกียรตินิยมของอ๊อกซ์ฟอร์ด เมื่อสำเร็จไปแล้ว ๓ ปี จะได้รับปริญญาโทด้วย แต่ ม.ร.ว.
คึกฤทธิ์ ได้รับปริญญาโท เมื่อ พ.ศ.๒๕๒๕ ขณะไปเยี่ยมหลานที่อังกฤษ สำหรับการศึกษา
อบรมตามธรรมเนียมลูกผู้ชายไทย คือ การบวชเรียน ได้อุปสมบทถวายเป็นพระราชกุศล
แด่รัชกาลที่ ๘ เมื่อเดือนเมษายน ๒๔๙๓ ณ วัดบวรนิเวศวิหาร สมเด็จพระสังฆราชเจ้า
กรมหลวงวชิรญาณวงศ์ เป็นพระอุปัชฌาย์ ลาสิกขาภายหลังงานถวายพระเพลิงรัชกาลที่
๘ รวมเวลาอุปสมบท ๕๐ วัน
การทำงาน ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ เคยรับราชการครั้งแรก กองภาษีประเมิน กรมสรร
พากร แล้วลาออกไปเป็นผู้ช่วยสมุหบัญชี สำนักงานกลางของธนาคารสยามกัมมาจล จาก
นั้นจึงไปเป็นผู้จัดการธนาคารสาขาลำปาง เป็นเวลา ๘ ปี จนเมื่อ พ.ศ.๒๔๘๖ ผู้ว่าการ
ธนาคารแห่งประเทศไทยขอตัว ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ มาดำรงตำแหน่งหัวหน้าฝ่ายสำนักผู้ว่าการ
ธนาคารแห่งประเทศไทย แล้วลาออกเมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๙ มีบทบาทก่อตั้งธนาคารพาณิชย์
สองแห่งคือ ธนาคารกรุงเทพฯ พาณิชยการ หุ้นส่วนใหญ่เป็นของ ม.ร.ว.บุญรับ พี่สาว
กับร่วมก่อตั้งธนาคารแหลมทองของ กลุ่มนันทาภิวัฒน์
การรับราชการทหาร ขณะทำธนาคารที่ลำปาง ถูกเกณฑ์ทหารสองครั้งในสง
ครามอินโดจีนและสงครามมหาเอเชียบูรพา รับพระราชทานยศสิบตรี ต่อมาเมื่อ พ.ศ.
๒๕๓๑ รับพระราชทานเลื่อนยศเป็นพลตรี นายทหารพิเศษประจำกรมทหารราบที่ ๑
มหาดเล็กรักษาพระองค์
งานการเมือง เป็นผูเริ่มก่อตั้งพรรคการเมืองพรรคแรกของไทย คือ พรรค
ก้าวหน้า เมื่อ พ.ศ.๒๔๘๘ สมัคร สส. และรับเลือกตั้งเป็น สส. ในการเลือกตั้งทั่วไป พ.ศ.
๒๔๘๙ ภายหลังริเริ่มก่อตั้งพรรคประชาธิปัตย์ โดยยุบพรรคก้าวหน้าเข้ารวมกันเป็น
พรรคใหญ่ เมื่อ พ.ศ.๒๔๙๐ นายควง อภัยวงศ์ เป็นหัวหน้าพรรคคนแรก และม.ร.ว.
คึกฤทธิ์ เป็นเลขาธิการพรรคคนแรก และตั้งพรรคกิจสังคมเมื่อ พ.ศ.๒๕๑๗ เป็นหัว
หน้าพรรค ตำแหน่งทางการเมืองที่สำคัญคือ ประธานสภานิติบัญญัติแห่งชาติ ๒๕๑๖ -
๒๕๑๗ และเป็นนายกรัฐมนตรีเมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๘ ยุติชีวิตทางการเมืองเมื่อลาออกจาก
หัวหน้าพรรคกิจสังคมเป็นการถาวร เมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๔
งานวรรณกรรมและหนังสือพิมพ์ เริ่มเขียนหนังสือเผยแพร่ตั้งแต่ยังเรียน
ที่อังกฤษ เป็นบรรณาธิการ "สามัคคีสาร" วารสารของสามัคคีสมาคมนักเรียนไทยใน
อังกฤษ ภายหลังคืนสู่ไทยเริ่มเขียนบทความภาษาอังกฤษ ลงพิมพ์ใน น.ส.พ. ลิเบอร์ตี้
ของค่ายศรีกรุง และแปลเป็นภาษาไทยสำหรับลงหนังสือพิมพ์ ศรีกรุง ต่อมาเขียนบท
ความภาษาไทยลงที่หนังสือพิมพ์เกียรติศักดิ์ เริ่มชีวิตนักหนังสือพิมพ์จริงจังเมื่อก่อตั้ง
หนังสือพิมพสยามรัฐ เมื่อวันที่ ๒๕ มิถุนายน ๒๔๙๓ โดยเป็นเจ้าของผู้อำนวยการและ
นักเขียนประจำ มีนายสละ ลิขิตกุล เป็นบรรณาธิการคนแรก งานเขียนของม.ร.ว.คึกฤทธิ์
ในเวทีสยามรัฐ มีทั้งบทบรรณธิการ บทความ กวีเรื่องสั้น และนวนิยาย สามารถเขียน
ติดต่อกันยาวนาน เป็นที่นิยมและทรงพลังในระดับที่แน่นอน
ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช เริ่มสร้างผลงานเขียนด้านเริงรมย์ครั้งแรก ด้วย
เรื่องสั้นชื่อ "จนกว่าเพลิงจะมอด" พิมพ์ในปิยมิตรรายสัปดาห์ ฉบับที่ ๘๙ วันอาทิตย์
ที่ ๒๐ มีนาคม ๒๔๙๒ ปีเดียวกัน เขียนนวนิยายเบ้งเฮ็ก, สามก๊ก ฉบับนายทุน ตอนโจ
โฉ นายกฯ ตลอดกาล, พ.ศ.๒๔๙๓ เขียนเรื่อง ฮวนนั้ง, ๒๔๙๔ เขียนสี่แผ่นดิน,
๒๔๙๖ เขียน หลายชีวิต, ๒๔๙๗ เขียน ไผ่แดง, ๒๕๐๐ เขียน ฝรั่งศักดินา, ๒๔๑๔
เขียนเรื่อง โครงกระดูกในตู้, ๒๕๓๐ เขียนเรื่อง กาเหว่าที่บางเพลงและ ๒๕๓๒ เขียน
เรื่อง ขุนช้างขุนแผนฉบับอ่านใหม่ ทั้งนี้ไม่นับรวมผลงานเขียนสารคดีหรือบทความที่
รวมเล่ม เช่น ฉากญี่ปุ่น, เซ็น หรือ ธรรมะแห่งอาริยะ เป็นต้น เช่นเดียวกับวรรณกรรม
ที่เป็นรวมเรื่องสั้น, บทละครโทรทัศน์และอื่นๆ งานเขียนของ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ไม่ว่าจะเป็น
ประเภทใดก็มีความน่าอ่าน ด้วยลีลาภาษาสละสลวย มีอารมณ์ขัน ชวนคิดและสามารถ
ทำเรื่องยากให้เข้าใจได้ง่าย
บทบาททางการศึกษาและศิลปวัฒนธรรม ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ มีลักษณะของครู
ผู้มีเมตตาต่อศิษย์และเป็นศิลปินใหญ่ ได้รับการประกาศเกียรติคุณว่า เป็นศิลปินแห่ง
ชาติ มีบทบาทสำคัญในการก่อตั้งคณะศิลปศาสตร์ ก่อตั้งสถาบันไทยคดีศึกษาธรรม
ศาสตร์ ริเริ่มและอำนวยการสร้างโขนธรรมศาสตร์ เล่นโขน, ละครได้อย่างเข้าถึงบท
รวมทั้งเคยแสดงทีวี ทั้งไทยและบีบีซี. อังกฤษ ทั้งอยู่ระดับดาราสำคัญในการแสดง
ภาพยนตร์ฮอลิวู้ดกับพระเอก มาลอน แบรนโด ความสำคัญของศิลปะการแสดงของ
ไทย พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาฯ ครอบครูพระพิราพ นับว่าสำคัญ
ยิ่งใหญ่ของครูโขนละครไทย การยกย่อง ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมชจากประชาคมทาง
วิชาการ มหาวิทยาลัยมีชื่อของไทยหลายแห่ง โดยสภามหาวิทยาลัยมีมติให้มอบ
ปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ อาทิ วารสารศาสตร์ ดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ มหา
วิทยาลัยธรรมศาสตร์
ศาสตราจารย์ พลตรี ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช ถึงแก่อสัญกรรมเมื่อวันที่
๙ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๓๘ สิริรวมอายุ ๘๔ ปี ๕ เดือน ๒๐ วัน
