พระราชวังโบราณ

             สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1 (พระเจ้าอู่ทอง) ทรงสถาปนากรุงพระนครศรีอยุธยาขึ้นเมื่อ พ.ศ. 1893 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระราชวังที่ประทับขึ้นในบริเวณซึ่งปัจจุบันเป็นวัดพระศรีสรรเพชญ์
ปรากฎขึ้น เป็นพระที่นั่ง สำคัญ 3 องค์ ได้แก่ พระที่นั่งไพฑูรย์มหาปราสาท พระที่นั่งไพชยนต์มหาปราสาท
พระที่นั่งไอศวรรย์มหาปราสาท พระที่นั่งมังคลาภิเษกมหาปราสาท และพระที่นั่งตรีมุข พระราชวังระยะนี้
เป็นที่ประทับของพระมหากษัตริย์ 7 พระองค์ เป็นเวลา 98 ปี
             สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถเสด็จขึ้นเสวยราชสมบัติเมื่อ พ.ศ.1991 ทรงยกบริเวณพระราชวังเดิม
ให้เป็นพุทธาวาส ย้ายพระราชวังมาสร้างใหม่ทางด้านเหนือของพระราชวังเดิมใกล้แม่น้ำลพบุรีคูเมืองด้าน
เหนือ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระที่นั่งเบญจรัตนมหาปราสาทและพระที่นั่งสรรเพชญ์มหาปราสาท
เป็นพระที่นั่ง 2 องค์แรก พระที่นั่งมังคลาภิเษกซึ่งต่อมาได้ชื่อว่าพระที่นั่งวิหารสมเด็จคงจะสร้างในรัชกาล
ต่อ ๆ มาแต่ไม่ปรากฎหลักฐานแน่ชัด ระยะนี้มีพระมหาปราสาท 3 องค์ เป็นที่ประทับของพระมหากษัตริย์
16 พระองค์ เป็นเวลา 182 ปี
            สมเด็จพระเจ้าปราสาททองทรงขยายพระราชวังให้เชื่อมต่อกับวัดพระศรีสรรเพชญ์ ทรงโปรดเกล้าฯ  ให้สร้างพระมหาปราสาทเพิ่มอีก 2 องค์ คือพระที่นั่งสุริยาศน์อัมรินทร์ และพระที่นั่ง จักรวรรดิ์ไพชยนต์ ต่อมารัชกาลสมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงสร้างพระที่นั่บรรยงก์รัตนาสน์ ขึ้นเป็นที่ประทับอีกองค์หนึ่ง
  ดังนั้นพระราชวังหลวงสมัยอยุธยาตอนปลายมีพระมหาปราสาทรวมทั้งสิ้น 6 องค์ เป็นที่ประทับของ
  พระมหากษัตริย์ 10 พระองค์ เป็นเวลา 137 ปี จนสิ้นกรุงศรีอยุธยาเมื่อ พ.ศ. 2310
           พระราชวังหลวงระยะสุดท้ายมีป้อมโดยรอบพระราชวัง 8 ป้อม ประตูน้ำ 2 ประตู ประตูบก 20 ประตู
  ในจำนวนนี้เป็นประตูช่องทุก 1 ประตู พื้นที่ภายในพระราชวังหลวงแบ่งออกเป็นเขตต่างๆ ดังนี้
              1. เขตพระราชฐานชั้นนอก เป็นที่ตั้งของพระที่นั่งจักรวรรดิ์ไพชยนต์ และส่วนราชการต่างๆ เช่น
  ศาลาลูกขุน ศาลหลวง ศาลาสารบัญชี เป็นต้น
              2. เขตพระราชฐานชั้นกลาง เป็นที่ตั้งของพระมหาปราสาทสำคัญ 3 หลัง คือ พระที่นั่งวิหารสมเด็จ  พระที่นั่งสรรเพชญ์ปราสาท และพระที่นั่งสุริยาศน์อัมรินทร์ นอกจากนี้ยังเป็นที่ตั้ง ของคลังมหาสมบัติ โรงช้าง  โรงม้า เป็นต้น
              3. เขตพระราชฐานชั้นใน เป็นที่ตั้งของพระที่นั่งบรรยงค์รัตนาสน์ พระที่นั่งเบญจรัตน์ตำหนักตึก
  โรงเครื่องต้น และที่อยู่ของฝ่ายใน เป็นต้น
              4. สวนไพชยนต์เบญจรัตน์ คือที่ตั้งของพระคลังมหาสมบัติ ได้แก่ คลังศุภรัตน์ คลังพิมาณ อากาศ
คลังวิเศศ โรงราชรถ คลังแสง เป็นต้น หอพระเทพบิดร และหอพระมณเฑียรธรรม ก็ตั้งอยู่บริเวณนี้
เช่นเดียวกัน
              5. เขตสวนองุ่น เป็นสวนหลวงประจำพระราชวัง มีตำหนักสระแก้ว และตำหนักศาลาลวดตั้งอยู่
บริเวณนี้
              6. เขตวัดพระศรีสรรเพชญ์ เป็นวัดหลวงประจำพระราชวัง
              7. เขตสวนกระต่าย เป็นที่ประทับของกรมขุนพรพินิต สมเด็จพระราชวังบวรสถานมงคลใน
รัชกาลสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

จากข้อมูลของกรมศิลปากร