• Traàn Hoaøi Thö
• Traàn Q. Thoaïi
• Thö Quaùn Baûn Thaûo
• Phaïm Vaên Nhaøn
• Cao Vò Khanh

• Töø Theá Moäng
• Toâ Duy Thaïch
• Traàn Hoaøi Thö
• Phaïm Vaên Nhaøn
• Nguyeãn Baéc Sôn

---

Cao Vò Khanh


Roài nhö ñaù ngaây ngoâ... * 

Ñaáy caùi tình caûnh maø chuùng ta ñaõ soáng vaø lôùn leân suoát moät thôøi tuoåi treû laø nhö vaäy. Toâi khoâng bieát nhöõng ngöôøi tuoåi treû ôû phía beân kia ñaõ nghó gì ( maø coù nghó ñöôïc gì khoâng döôùi söùc eùp nghieät ngaõ cuûa boä maùy chuyeân chính baát nhaân maø ñeán nay chaéc ai cuõng bieát ) chôù coøn baïn beø toâi, anh em toâi ôû phía beân naøy khoâng ngöôøi naøo laø khoâng vöôùng vít nhöõng thaéc maéc cöù laøm run hoïng suùng khi tay ñeán luùc phaûi sieát coø. Caùi ñau ñôùn cuûa chuùng ta laø choã ñoù. Tay run khoâng vì heøn nhaùt maø tay run chính vì söï saùng suoát cuûa taâm thöùc nhaân linh vaø daân toäc. Phaûi chi ngöôøi ta cöù huaán huyeän chuùng ta töø sô sinh nhö ñaùm con daân thaønh Spartan thì goïn bieát maáy. Hay laø caùi loái giaùo duïc haän thuø ngay töø baøi toaùn sô hoïc coäng tröø nhaân chia xaùc lính nguïy thì caøng ñôõ khoå hôn nöõa. Ñaèng naøy laïi cöù ñi daïy doã cho thaám nhuaàn ñuû thöù nhaân nghóa vôùi yeâu thöông. Roài coøn theâm caû söï meàm moûng teá vi ñeå ngöôõng moä ñeán caû hôi run cuûa laù coû, chôù ñöøng noùi gì ñeán hôi thôû noàng naøn cuûa con ngöôøi. Bôûi vaäy maø khi phaûi tröïc dieän vôùi keû thuø duø döôùi baát cöù moät danh nghóa naøo, ngöôøi lính, ngöôøi thanh nieân mieàn Nam laøm sao coù theå voâ taâm cho ñöôïc. Caùi ñau ñôùn thao thöùc cuûa chuùng ta laø choã ñoù. Nhöng maø cuõng chính choã ñoù laøm ta khaùc vôùi loaøi caàm thuù. Cho neân seõ khoâng laáy gì laøm laï khi caû moät theá heä tuoåi treû mieàn Nam say meâ nhaïc Trònh Coâng Sôn duø raèng coù laém khi raát laø maâu thuaån. Trong khi ngöôøi töø phöông baéc boâi maët xua quaân heát löôït naøy ñeán löôït khaùc ñaùnh nhaàu baát keå, thì anh em ta laïi vöøa dang tay choáng cöï vöøa cöù laàm thaàm haùt hoûng maáy baøi Noái voøng tay lôùn vôùi laïi Ngöôøi veà boãng nhôù... Bieát raèng thì laø nhö vaäy, nhöng maø oâng ta noùi ñuùng quaù. Laøm sao caûi choái cho ñöôïc. Thaáy khoâng, toâi coù ngöôøi yeâu cheát traän Ba Gia. Toâi coù ngöôøi yeâu cheát traän ñeâm qua. Xaùc ngoaøi haøng raøo... Naèm cheát nhö mô. Ngöôøi ta cheát moät laàn ñaõ laø quaù ñuû. ÔÛ ñaây nhöõng ngöôøi Vieät tha hoà cheát ñi cheát laïi, cheát tôùi cheát lui, cheát baát keå tôùi hai laàn thòt da naùt tan... Vaâng. Ngöôøi yeâu naøo ñaõ cheát, cheát bôø cheát buïi, toâi naøo coøn ñaây, maát hoàn maát trí. Chæ laø heát thaûy chuùng ta ñoù, caùi ñaùm ngöôøi Vieät voâ tình voâ toäi voâ lyù voâ côù bò xua vaøo loø saùt sinh nhö moät baày suùc vaät heøn moïn. Roài moät buoåi saùng muøa xuaân. Moät ñöùa beù ra ñoàng. Ñaïp traùi mìn noå chaäm. Xaùc khoâng coøn ñoâi chaân... Coù em beù naøo xa laï ñaâu. Thaèng ba thaèng tö con saùu con taùm ôû beân haøng xoùm, ôû cuoái laøng treân hoâm qua hoâm kia coøn chaïy nhaûy oâm caëp saùch ñeán tröôøng, böõa nay ñaõ naèm im lìm bôø moâi döôøng thaàm hoûi coù thieân ñöôøng hay khoâng... nhöõng ñöùa beù hoâm qua voâ tö nhö hoa ñoàng coû noäi saùng nay ñaõ im naèm baøn tay caàm coû daïi coù hoa vaøng mong manh. Trôøi ôi coù hoïa chaêng laø tim ñoàng tim saét môùi khoâng bò xuùc ñoäng bôûi nhöõng hình aûnh heát möùc thaûm thieát maø laïi cöïc kyø thô moäng ñoù. Coù ai ñaõ vieát nhaïc nhö oâng ta ñaâu. Caùi cheát laø bieåu hieän toät cuøng cuûa chieán tranh. Xaùc cheát laø thaûm hoïa ñöôïc nhaân leân gaáp hai laàn. Xaùc cheát cuûa moät ñöùa beù laø caùi voâ lyù ñöôïc nhaân leân khoâng bieát tôùi bao nhieâu laàn. Gaén vaøo ñoù moät caùnh hoa vaøng, maø laø moät caùnh hoa thieät moûng, oâng ta xoâ söï töôûng töôïng cuûa ngöôøi nghe ra tôùi bôø tuyeät voïng. Roài theâm caâu hoûi choùt coù thieân ñöôøng hay khoâng thì quaû tình laø nhaùt cheùm aân hueä cuoái cuøng chaët ñöùt luoân sôïi giaây muïc coøn níu ta laïi vôùi cuoäc ñôøi. Coäng vaøo ñoù caùi gioïng khaøn khaøn nhöøa nhöïa cuûa Khaùnh Ly ñaëc quaùnh nhö maáy gioït caø-pheâ phin pha ñaäm ñeán noãi vöøa uoáng voâ ñaõ thaáy muoán ñöùng tim. Ai khoâng bieát sao chôù coøn toâi, traùi tim möôøi chín hai möôi tuoåi cuûa toâi thôøi ñoù moãi laàn nghe laø thaáy raõ rôøi nhö bò xeù ra töøng mieáng vuïn. Taát caû caùi voâ lyù cuûa chieán tranh, nhaát laø cuoäc chieán khoâng ranh giôùi, khoâng bieän bieät, khoâng chöøa ai, khoâng soùt ai laøm cho caâu hoûi thaàm nghe vöøa töùc töôûi vöøa mæa mai vaø nhö vöøa thuù nhaän söï baát löïc cuûa con ngöôøi tröôùc tai öông. Nhaát laø caùi tai öông do chính con ngöôøi taïo ra cho con ngöôøi. Ñaáy taát caû manh moái naèm ngay choã ñoù, choã baát löïc cuûa moät luõ ngöôøi raát möïc saùng suoát, raát möïc khoân ngoan maø cöù haèng ngaøy haèng ñeâm cöù phaûi chöùng kieán cöù phaûi tham gia vaøo caùi troø chôi ñoán maït ñoù.

Toâi möôøi chín tuoåi boû queâ leân thaønh phoá. Boû queâ laø boû luoân caùi doøng nhaïc laõng maïn tha thöôùt cuûa thôøi tieàn chieán. Cuõng laø boû luoân caùi vaên chöông hieàn laønh cuûa Töï Löïc Vaên ñoaøn. Töø vaøi naêm tröôùc sinh hoaït vaên ngheä trong Nam ñaõ doïn ñöôøng cho moät caûm thöùc môùi, caûm thöùc cuûa moät thôøi chieán tranh. Nhoùm oâng Mai Thaûo töø ngoaøi Baéc voâ ñoøi caét ñöùt quaù khöù vaø hoâ haøo laøm môùi treân tôø Saùng Taïo. Nhoùm oâng Nguyeân Sa töø Phaùp veà ñem luoân caùi khoâng khí cuûa nhöõng haàm caø-pheâ mòt muø khoùi thuoác ôû St. Gerrmain des Pres vaøo tôø Hieän Ñaïi. Vaên chöông trôû neân noàng naëc muøi hieän sinh, muøi noân möûa, muøi phaûn khaùng, muøi noåi loaïn. Vaên chöông boû con ñöôøng quen thuoäc eâm aùi ñeå len vaøo nhöõng hoùc heûm roái bung nhö tô voø cuûa loøng ngöôøi haäu chieán vaø hieän chieán. Roài quyeån YÙ Thöùc Môùi Trong Vaên Ngheä Vaø Trieát Hoïc cuûa Phaïm Coâng Thieän noå buøng nhö Ngaøy Sinh Cuûa Raén. Ñaùm treû bò meâ hoaëc vôùi tö töôûng cuõ-ngöôøi-môùi-ta maëc tình laøm daùng. Saøi-Goøn nhöõng naêm 60 höøng höïc caùi tinh thaàn ñoät phaù. Coù khi cuõng quaù ñaø nhöng nhìn chung ñaõ môû ra cho sinh hoaït vaên hoïc ngheä thuaät moät nieàm höng phaán môùi. Vaên chöông khoâng coøn boùng baåy laû löôùt kieåu gioù maùt traêng thanh thôøi 30, 40 nöõa. Vaên chöông trôû neân gaàn guõi vôùi söï thaät dieän tieàn ñeán ñoä traàn truïi. Maø söï thaät ôû ñaây chính laø cuoäc chieán tranh cuøng vôùi noãi cheát raäp rình nhö moät caëp baøi truøng sinh töû. Vì vaäy vaên chöông phaûi tìm ra ngoân ngöõ môùi ñeå dieãn ñaït, thaät hôn, maïnh hôn, böùc phaù hôn, tha thieát hôn gaáp boäi vaø cuõng theâ thaûm hôn gaáp boäi, y nhö caùi tình ngöôøi soáng voäi cheát voäi thaønh ra yeâu thöông hôøn giaän cuõng gaáp ruùt, cöù nhö sôï treã, sôï lôõ, sôï khoâng kòp phuùt soáng thì seõ tôùi phuùt cheát. Trong caùi hôi thôû hoái haû cuûa thaønh phoá giôùi nghieâm, döôùi voøm trôøi vaàn vuõ ñaïn phaùo, ngöôøi soáng nhö ñôïi cheát. Lôøi aên tieáng noùi vì vaäy nghe ra caén ñaéng, chua chaùt, böùt röùt vaø ñay nghieán, laøm nhö ngöôøi ta uaát öùc moät ñieàu gì ñoù maø khoâng noùi ñöôïc. Laøm nhö ngöôøi ta soáng maø nghi ngôø caû söï hieän höõu, cho neân thô vaên nhaïc hoïa thaønh ra cuõng chæ laø nhöõng níu keùo tuyeät voïng cho moät nieàm tin ñaõ ñieâu taøn. Vaên thôøi naøy laø Döông Nghieãm Maäu, laø Nguyeãn Ñình Toaøn..., tranh thôøi naøy laø Nhoùm Hoïa Só Treû... Ngheä thuaät thôøi tröôùc khoâng coøn ñaùp öùng ñöôïc nhöõng lo aêu khaéc khoaûi cuûa thôøi naøy nöõa. Nhaïc tình kieåu Coâ Laùng Gieàng hay Gôûi Gioù Cho Maây Ngaøn Bay dòu daøng quaù ñaèm thaém quaù laøm sao xoa dòu ñöôïc côn ñau tình döõ doäi cuûa ñaùm treû soáng nay cheát mai. Phaûi coù caùi gì khaùc hôn, ñuùng hôn, ray röùc hôn, böùc thieát hôn nhö taám loøng ñaõ quaù ñoãi nhieâu kheâ cuûa löùa tuoåi bò boû queân, bò ñoïa ñaøy giöõa côn ñoïa ñaøy chung cuûa daân toäc. Giöõa luùc ñoù nhaïc Trònh Coâng Sôn xuaát hieän vôùi aâm ñieäu buoàn raàu, vôùi lôøi leõ phieàn muoän, vôùi hình töôïng tan naùt ñuùng nhö caùi taám loøng heùo hon cuûa lôùp treû giaø tröôùc tuoåi. Caùi lôùp treû bò keït cöùng döôùi taàng taàng oan öùc, caùi lôùp treû thieáu nieàm höùng khôûi maø dö giaû chaùn chöôøng, thöôøng ngoài quaïnh queõ tröôùc nhöõng ly caø-pheâ ñen quaùnh, khoùi thuoác muø, vaø nhöõng ngoõ cuït. Cuõng nhö caùi lôùp treû ñaõ bò eùp uoång boû tröôøng boû lôùp quaù sôùm ñem tuoåi thanh xuaân ñi thaùch ñoá cuøng maïng soá, ngoaøi baõi traän. Tình yeâu thôøi naøy khoâng theå laø con maét coù ñuoâi chæ môùi lieác nhìn laø ñaõ thaáy haân hoan. Tình thôøi naøy phaûi laø caùi trong tay, giaây naøy phuùt naøy, ñöôïc thua gì trong chôùp maét bôûi vì trong chôùp maét ñaõ coù theå khoâng coøn ñoù nöõa. Tình thôøi naøy soã saøng vì khoâng ñuû thôøi giôø ñeå nhaån nha chôø ñôïi. Chieán tranh cöôùp maát cuûa nhöõng tình nhaân söï thô moäng thay vaøo ñoù côn haùo höùc chaùy da chaùy thòt bôûi vì noù mong manh quaù, mong manh coøn hôn söông khoùi nöõa. Tình thôøi naøy phaûi coù nhaïc thôøi naøy. Nhaïc ñoù laø nhaïc cuûa Trònh Coâng Sôn. Nghe thöû laïi moät baøi tình saàu coi coù phaûi khoâng? Tình yeâu nhö traùi phaù con tim muø loaø...Tình yeâu nhö noãi cheát côn ñau thaät daøi. Tình khaâu moâi cöôøi. Hình haøi xöa ñaõ thay. Maën noàng xöa cuõng phai. Tình chia nhau gian doái. Tình ñaøy tình ñoâi nôi... Coù gì vui khoâng cuoäc tình raùch naùt nhö ñöôøng chæ khaâu vaù töøng phieán ñôøi vuïn. Tình yeâu nhö côn baõo ñi qua ñòa caàu. Tình thaép côn saàu. Tình dìu qua hoá saâu. Tình vôøi leân nuùi cao. Roài trong côn yeâu daáu. Tình ñaøy tình xa nhau. Tình yeâu khoâng kòp thaêng hoa bôûi vì ñau khoå ñaõ naèm chaät trong haïnh phuùc. Cuoäc tình leân cao vuùt nhö chim moûi caùnh roài nhö chim xa lìa baày nhö chim xa lìa trôøi nhö chim boû ñöôøng bay...Vaø yeâu chæ laø moûi, laø boû, laø lìa, laø tan, laø vôõ. Laøm nhö trong baûn theå cuûa tình yeâu chæ laø baát toaøn vaø baát traéc. Con tim muø loøa vaø tình yeâu thöông pheá. Tình yeâu khoâng phaûi laø aùnh saùng, tình yeâu chæ coøn boùng toái. Caùi boùng toái ñen ngoøm nhö caùi boùng chieán tranh che rôïp trôøi thuôû ñoù.

Ngoân ngöõ trong nhaïc Trònh Coâng Sôn laø thöù ngoân ngöõ thôøi thöôïng cuûa vaên chöông hieän sinh, vaên chöông phaûn khaùng ñaõ moät thôøi raát ñöôïc öa chuoäng. Ñoâi khi giöõa lôøi vaên trau chuoát nhö thô coù theâm moät chuùt laøm daùng trieát hoïc. Noù môùi laï, ñaëc bieät, chöùa ñaày maâu thuaån laøm noåi baät nhöõng hình töôïng nghòch thöôøng, nhöõng so saùnh kyø quaëc. Noù chöùa chaáp nhöõng khaùm phaù tuyeät vôøi cuûa ngoân ngöõ môùi. Nhöõng hình aûnh laàn ñaàu ñöôïc ñem vaøo nhaïc vöøa kieâu kyø vöøa ñeïp laï luøng. Nhöõng voøng xe thoå moä laên qua cuoäc ñôøi troáng hoang nhö quaùn ñôïi, nhöõng gioïng buoàn coû khoâ, nhöõng ngöïa hoàng moûi goái treân ñoài queâ höông... chöa bao giôø coù trong aâm nhaïc Vieät Nam. Noù khaùc xa laém vôùi Hoøn Voïng Phu hay Taø aùo xanh. Vaø laïi caøng khaùc xa hôn nöõa vôùi Caên nhaø ngoaïi oâ hay Duyeân Kieáp. Noù reâu rao maø khoâng hueânh hoang, noù reân ræ nhöng khoâng nhaøm chaùn. Noù ñaåy ñöa ngöôøi ta vaøo moäng mò xa taép nhöng vaãn baùm lieàn vaøo moäng döõ cuûa thöïc taïi. Nghe nhö khöôïi laïi moät veát thöông chöa laønh mieäng, ñau raâm ran maø laïi thích thuù. Ñoù laø thöù ngoân ngöõ cuûa moät theá giôùi bò vuøi daäp, cuûa phaän ngöôøi bò keát aùn, cuûa traàn theá ñang phai taøn, cuûa coõi ñôøi ñaõ taän theá. Bôûi vaäy môùi lôùn leân toâi say meâ nhaïc ñoù gioáng nhö ñaùm baïn toâi, gioáng nhö lôùp thanh nieân trang löùa ñaõ bò keâu aùn töû töø khi chöa phaïm toäi. Chuùng toâi ñi ñeán ñaâu cuõng mang theo nhö ñeå thay mình noùi lôøi tình töï. Roài ôû ñaâu gaàn nhö cuõng ñöôïc ñaùp traû laïi baèng chính gioïng ñieäu gioáng y nhö mình. Thaønh ra gaàn guõi nhau thöông xoùt nhau deã daøng qua trung gian cuûa ngoân ngöõ aâm nhaïc ñoù. ÔÛ ñaâu cuõng haùt cuõng nghe nhöõng baøi ca ñoù. Tröôøng hoïc, quaùn xaù, chôï buùa, coâng vieân, ngaõ tö, ñoàn boùt, maët traän, beänh vieän... Nhöõng cuoán baêng caùt-seát nho nhoû thaân thuoäc nhö ngöôøi baïn taâm tình thöù nhaát vaø sau cuøng. Ai naáy laéng nghe, ngaäm nguøi, loøng heùo hon maø vaãn cöù nghe, cöù haùt. Nghóa laø say meâ nhö say meâ ngöôøi tình ñaàu ñôøi, say meâ baát keå, toùc daøi toùc ngaén, mieäng roäng mieäng heïp, muõi cao muõi gaõy gì cuõng baát caàn thaønh ra nhö muø quaùng vaäy, thaønh ra nhö chín boû laøm möôøi vaäy. Chôù thaät ra döôøng nhö laém luùc coù thaáy moät caùi gì ñoù khoâng oån trong nhöõng baøi haùt mình vaãn ngheâu ngao. Neáu nhöõng baøi tình ca tuyeät dieäu laø nhöõng lieàu thuoác nguû meâ man thì nhöõng baøi haùt thôøi theá maø ngöôøi ta vaãn goïi laø nhaïc phaûn chieán coù caùi gì ñoù laán caán khoâng yeân. Nhöõng hình aûnh thoaùng qua, thoaùng qua raát nheï ñoâi khi coù laøm mình nghó ngôïi, coù laøm mình so ño. Nhöng roài taïi löôøi bieáng chaêng? Taïi vì thôø ô? Taïi meät moûi ñeán buoâng xuoâi? Hay laø taïi tieáng bom ñaïn lôùn quaù laøm aùt luoân tieáng chaéc löôõi ngaïi ngaàn? Ñaõ coù khoâng ít thaéc maéc, tra vaán veà yù nghóa thaät söï cuûa moät soá baøi haùt ñöôïc haùt ñi haùt laïi nhieàu laàn giöõa ñaùm ñoâng. Toâi cuõng vaäy. Trong caùi ñaàu raát non nôùt veà chính trò cuûa toâi thuôû ñoù, ñaõ hôn moät laàn toâi thaáy laï. Cuoäc chieán raát khoù khaên, khoâng coù laèn ranh nhaát ñònh. Bieân giôùi trong loøng ngöôøi laïi caøng maäp môø hôn nöõa. Tuy nhieân nhö vaäy khoâng coù nghóa laø khoâng coù nhöõng caám kî. Baïn beø mình cheát haèng phuùt haèng giôø ñeå giöõ yeân moät thaønh phoá, moät xoùm thoân. Neáu saùng mieàn Nam thöùc daäy coøn nhìn thaáy maët nhau laø taïi vì ñeâm qua coù nhöõng ngöôøi ñaõ chong con maét moûi moøn canh giaác. Vaø thoâng thöôøng ñaõ coù khoâng ít ngöôøi ôû laïi luoân trong coõi mòt muøng ñoù, khoâng veà nöõa. Nhö vaäy moät caùch coâng bình ngöôøi ta khoâng coù quyeàn noùi naêng hoà ñoà treân xaùc nhöõng ngöôøi ñaõ gaùnh naïn thay mình. Ngoaïi tröø ñaõ coù moät chuû yù. Töø Noái voøng tay lôùn ñeán Ngöôøi veà boãng nhôù, caùi hình aûnh ngöôøi veà laø moät aån duï coù chuû ñích. Khoâng phaûi voâ tình maø giöõa ngaøy thaùng hoang vu, treân maët ñaát aâm u chôït thaáy em qua rôïp boùng côø. Caùi hình aûnh rôïp boùng côø raát ít ñöôïc duøng trong vaên chöông mieàn Nam maø traùi laïi döôøng nhö raát thoâng duïng ñoái vôùi ngöôøi mieàn Baéc theo kieåu khoe khoang huø doïa cuûa nhöõng röøng côø ñoû, röøng bieåu ngöõ trong moãi dòp leã laïc cuûa phe coäng saûn. Y heät nhö caûnh Traàn Daàn ñaõ thaáy Haø Noäi sau naêm 54. Toâi ñi khoâng thaáy phoá thaáy nhaø. Chæ thaáy möa sa treân maøu côø ñoû. Chæ coù ngöôøi coäng saûn môùi ham duøng côø nhö vaäy. Cho neân caùi caûnh em qua rôïp boùng côø chæ coù theå coù trong giaác mô cuûa moät ngöôøi coäng saûn hay ít nöõa cuõng laø moät caûm tình vieân. 

Thaät ra ôû ñaây khoâng coát tìm hieåu TCS coù laø coäng saûn hay khoâng, ñieàu ñoù khoâng caàn thieát nöõa. Vieäc oâng ta ñaõ choïn löïa ôû laïi vaø nhaän höôûng nhöõng ñaëc quyeàn ñaëc lôïi cuûa nhaø caàm quyeàn beân ñoù ñaõ laø moät traû lôøi raát döùt khoaùt. Caùi vieäc caàn ngaïc nhieân laø taïi sao bieát nhö vaäy roài chuùng ta vaãn tieáp tuïc say meâ ca haùt nhaïc TCS nhö ñaõ khoâng coù gì xaûy ra, töø tröôùc naêm 75 vaø sau naêm 75. Thaät tình soá hình aûnh boäi baïc ñoù khoâng coù nhieàu laém. Vaõ laïi noù ñöôïc che giaáu raát ngheä thuaät. Beân caïnh ñoù coù voâ soá nhöõng hình aûnh maäp môø khaùc chaúng nhöõng ñaõ khoâng laøm ta khoù chòu maø coøn laøm ta xuùc ñoäng nöõa. Coù gì maâu thuaån khoâng? Ngay trong moät baøi haùt raát noåi tieáng giöõa luùc chieán cuoäc döõ doäi nhaát, baøi Tình ca cuûa ngöôøi maát trí cuõng ñaõ laøm baøng hoaøng khoâng ít ngöôøi. Giöõa nhöõng xaùc ngöôøi naèm cheát nhö mô, coù caû nhöõng xaùc ngöôøi naèm cheát ngoaøi haøng raøo mình khoâng manh aùo nöõa. Ngöôøi cheát trong traän Ba Gia, traän Ñoàng Xoaøi, traän Plei-me... laø ai? Caâu traû lôøi tuøy theo choã ñöùng cuûa moãi ngöôøi. Ai cuõng coù theå daønh phaàn cuûa mình caû. Coøn ai ñi traän maø thaân traàn truïi? Maø naèm cheát beân ngoaøi haøng raøo phoøng thuû? Chæ coù ñaùm du kích mieàn Nam, ñaùm boä ñoäi mieàn Baéc, ñaùm ñaëc coâng oâm boäc phaù. Nhö vaäy coù phaûi nhöõng ngöôøi haùt tình ca laø nhöõng ngöôøi theo phía beân kia? Khoâng! Caâu traû lôøi phöùc taïp hôn nhieàu laém. Toâi vaãn thích baøi haùt ñoù. Anh em toâi, baïn beø toâi, nhöõng ngöôøi quaàn thaûo soáng cheát vôùi coäng saûn haèng giôø haèng phuùt vaãn thích baøi haùt ñoù. Coù maâu thuaån khoâng? Cuõng khoâng nöõa. Bôûi vì chuùng toâi ñaâu phaûi laø nhöõng boä maùy ñöôïc ñaøo taïo ñeå ñi gieát ngöôøi. Bôûi vì ngöôøi mieàn Nam noå suùng nhöng vaãn thöông xoùt ngöôøi bò truùng ñaïn. Bôûi vì ngöôøi mieàn Nam ñaõ ñöôïc nuoâi döôõng vaø daïy doã nhö nhöõng con ngöôøi thaät söï laø ngöôøi. Chuùng ta bieát yeâu thöông, ñau khoå, thuø haän vaø coøn bieát ñau loøng tröôùc veát thöông nhaân loaïi. Cho neân tröôùc xaùc cheát duø laø keû thuø chæ caùch ñoù vaøi phuùt coøn noå suùng nhö ñieân vaøo haøng nguõ mình, ai naáy cuõng thaáy nao loøng chôù chöa töøng haû daï. Haõy nghe moät nhaân vaät lính cuûa nhaø vaên Traàn Hoaøi Thö noùi trong moät truyeän ngaén ñöôïc vieát tröôùc naêm 75."Daï, ngoaïi noùi ñuùng. Khi cheát roài ai cuõng nhö ai, khoâng coøn laø nguïy cuõng khoâng coøn laø VC, khoâng coøn Baéc khoâng coøn Nam. Thöa ngoaïi, xin ngoaïi cho chaùu moät caây nhang, ñeå chaùu thaép caàu cho anh aáy ". Toâi noùi maø loøng toâi raøn ruïa... Caâu vaên ñoù coù theå laø moät giaûi ñaùp thoûa ñaùng chöa? Hay laø neân theâm moät vaøi caâu thô cuûa Nguyeãn Baéc Sôn cuõng ñaõ laøm tröôùc naêm 75. Keû thuø ta ôi ta laø lính caäu. Ñi haønh quaân röôïu ñeá vaãn mang theo...Ta baén ngöôi, chæ vì ngöôøi baïc phöôùc. Chieán tranh naøy cuõng chæ moät troø chôi. Vôùi loøng ngöôøi nhö vaäy thì vieäc yeâu thích nhaïc TCS cuõng laø ñieàu deã hieåu. Bôûi vì tình nhaân loaïi, nghóa ñoàng baøo, loøng khaùt khao hoøa bình... khoâng phaûi laø ñoäc quyeàn cuûa TCS hay cuûa phía CS nhö hoï ñaõ luoân mieäng reâu rao ( vaø cuõng ñaõ traâng traùo boâi baùc ). Ngöôøi mieàn Nam, lính mieàn Nam, cheá ñoä mieàn Nam ( vôùi taát caû söï khieám khuyeát ) vaãn ngaøn laàn nhaân baûn hôn. Ñieån hình laø oâng TCS vaãn laøm ñöôïc loaïi nhaïc choáng chieán tranh ñoù ( choáng töø vò trí naøo thì coøn caàn phaûi xeùt laïi) trong loøng moät xaõ hoäi mieàn Nam ñang bò chính cuoäc chieán ñoù khuynh ñaûo tôi bôøi vaø vaãn ñöôïc haâm moä bôûi nhöõng ngöôøi ñang bò oâng ñaâm sau löng baèng nhöõng nhaùt dao chí töû. ( Giaû thieát oâng ta sinh ra vaø lôùn leân ôû mieàn Baéc, thöû hoûi seõ coù moät loaïi nhaïc ñöôïc goïi laø nhaïc TCS hay khoâng? ) Nhö vaäy, ôû mieàn Nam ngöôøi ta haâm moä oâng khoâng phaûi taïi ngaây thô ñeán ñoä bò oâng löøa ñaûo. Ngöôøi ta haâm moä vì thaáy oâng noùi ra ñöôïc ñieàu maø hoï ñaõ thaáy, ñaõ ñau loøng trong suoát cuoäc ñoaïn tröôøng ñoù. Noùi moät caùch khaùc, hoï haâm moä oâng nhö moät ngheä só, loaïi ngöôøi soáng noåi troâi thieät loøng theo vaän nöôùc. Toâi cuõng vaäy, toâi ôû trong caùi soá raát ñoâng ñaõ yeâu thích nhaïc TCS maëc keä nhöõng thaéc maéc naøy noï, cho ñeán ngaøy taøn cuûa traän chieán.

Thaùng 4 naêm 75, taát caû thay ñoåi heát. Haäu quaû ñeán nay ai cuõng bieát. Coù moät ñieàu heát söùc oaùi aêm, laø trong soá naïn nhaân ñeám khoâng xueå cuûa cuoäc thanh tröøng voâ tieàn khoaùng haäu ñoù, nhöõng ngöôøi yeâu thích nhaïc TCS laø thaønh phaàn ñoâng ñaûo nhaát vaø cuõng laø thaønh phaàn gaùnh chòu oan khieân nhaát. Ñieàu ñoù thaät ra cuõng deã hieåu. Trong suoát cuoäc chieán tranh 30 naêm, caùi soá ngöôøi ñöùng phôi mình tröôùc ñaàu soùng ngoïn gioù chính laø caùi soá tuoåi treû vöøa caàm suùng chieán ñaáu vöøa thao thöùc khoâng nguoâi cho phaän mình vaø vaän nöôùc. Hoï laø ngöôøi thöù nhaát nhaän chòu nôï naàn cuûa daân toäc vaø cuõng laø ngöôøi sau cuøng ôû laïi traû cho heát moùn nôï tieàn khieân ñoù. Hoï cuõng laø ngöôøi ñaõ thöôûng thöùc aâm nhaïc cuûa TCS saâu saéc nhaát, thöôûng thöùc baèng heát nöôùc maét, maùu xöông vaø heát caû thanh xuaân cuûa ñôøi mình. Toâi, baïn beø toâi, anh em toâi, löùa tuoåi baàm daäp nhaát cuûa côn gioâng lòch söû bò xua vaøo caùc traïi taäp trung moïc leân nhö naám daïi. Trong tuø toâi coù nghe phong phanh veà chuyeän oâng TCS leân ñaøi phaùt thanh Saøi-goøn haùt baøi Noái voøng tay lôùn trong ngaøy ba möôi. Ñaàu oùc coøn ñang roái ben veà ba caùi chuyeän cheát choùc, tuø ñaøy, ñoùi khaùt... toâi nhôù hình nhö ñaõ mæm cöôøi moät caùch raát trieát lyù vuïn oái ba caùi chuyeän ñôøi sôùm naéng chieàu möa. Vaõ laïi döôøng nhö cuõng ñaâu phaûi chæ coù mình oâng ta leï mieäng nhö vaäy. Khoâng ít ngöôøi mieàn Nam cuõng ñaõ tìm caùch che thaân baèng caùch naøy hay caùch khaùc, hoaëc vì ngaây thô ngôõ ñôøi ñaõ thoâi heát chieán chinh, ôû vôùi ai cuõng ñöôïc mieãn laø khoâng coøn giaëc giaõ. Hoaëc cuõng muoán goùp coâng chuùt ñænh bieát ñaâu loøng "caùch maïng" bao dung thí cho chuùt danh thöøa thieáu soùt luùc coøn ôû vôùi cheá ñoä tröôùc. Nhöng maø roài baèng lyù do naøo thì sau vaøi thaùng, vaøi naêm, soá ngöôøi ñi laøm "caùch maïng" ngaøy ba möôi thaùng tö cuõng vôõ leõ vaø tìm caùch soáng cheát boû troán. Nhöng maø oâng TCS thì ôû laïi. ÔÛ laïi raát thieät tình vôùi nhöõng ngöôøi chuû môùi. Vaø döôøng nhö ñaõ nhaän ñöôïc raát nhieàu öu ñaõi cuûa ñaùm chuû voán raát khaéc khe vôùi baày con gheû nhöng laïi raát saün saøng vun tay quaù traùn moãi khi caàn laøm caùi vieäc ñaùnh boùng cho cheá ñoä. Khaùc vôùi nhöõng vaên ngheä só mieàn Nam cuøng thôøi luõ löôït bò ñöa ñi taåy naõo, oâng TCS chaúng nhöõng khoâng bò ñaûng vaø nhaø nöôùc öu aùi ñem ñi daïy doã, maø laïi coøn ñöôïc ñaûng chieáu coá phong cho laøm uûy vieân vaên ngheä cuûa thaønh phoá vöøa bò eùp uoång ñoåi teân. Toâi ôû xa quaù, laïi thaân phaän tuø ñaøy khoâng bieát gì hôn ngoaøi caùi laàn ñöôïc nhìn thaáy hình oâng mang tuùi deát ( y nhö moät caùn boä chính coáng ñaõ coù traêm tuoåi ñaûng ) in treân tôø Saøi-goøn giaûi phoùng. Thaät tình luùc ñoù, khoaûng nhöõng naêm77,78 môùi ñöôïc thaû tuø ra toâi coøn baän lo cho mình chöa xong thì laáy ñaâu ra maø lo chuyeän thieân haï. Töø saùng tôùi chieàu cöù toái taêm maøy maët chaïy vaïy kieám chuùt ñænh gaïo muoái nheùt cho yeân caùi bao töû, toái ñeán laø lo tìm choã nguû ñoã nay choã naøy mai choã khaùc. Roài coøn thaéc thoûm nghe ngoùng caùi chuyeän thaû ra baét laïi, thaéc thoûm troâng tin ngöôøi anh naøy môùi bò ñaøy ra Sôn La, ngöôøi baïn kia vöøa cheát vì kieát lî ôû Suoái maùu. Vaäy ñoù, toâi soáng nhö moät ngöôøi maø traùi tim ñaõ laõnh ñaïm vôùi heát thaûy moïi troø nhí nhoá cuûa thôøi söï. Vaäy maø chöùng naøo taät naáy, coù laém khi giöõa keõ troáng cuûa hai hoài vaät vaõ, nhaát laø nhöõng luùc khoâng tieàn heát vieäc lang thang qua phoá xaù uû doät, toâi vaãn coøn nghe töø trong tieàm thöùc nhöõng caâu haùt ru laàm thaàm ñaõ moät thôøi öa thích laém. Xin ñöùng im trong chieàu. Treân moâi thaû khoùi quaïnh hiu. Xin ñöùng im trong chieàu. Treo tình treân chieác ñinh khoâng. Gaäp gheành ngaøy thaùng löu vong. Ta laên ñôøi ñaõ quaù. Ñoâi tay vaãn coøn oâm mòt muøng. Chòu noãi khoâng? Ñeán chöøng aáy roài toâi vaãn chöa queân nhöõng lôøi nhaïc ñaõ thay toâi keâu khoå giuøm tuoåi treû cuûa toâi. Maø khoå quaù, noù noùi ñuùng phoùc nhöõng ñieàu toâi ñang coù trong ñaàu. Cuoäc khoå naïn naøy coù bao nhieâu chieác ñinh khoâng ñang ñoùng chaèng ta treân thaäp giaù. Coøn thaân ta coù khaùc gì maáy vieân ñaù cuoäi ñang laên theo trieàn doác ngaët ngheøo. Ñuùng ra cho tôùi giôø phuùt ñoù, vôùi taát caû moät trôøi oan öùc ñang ñoå uïp xuoáng ñôøi, toâi vaãn khoâng phieàn muoän gì oâng TCS. Moãi ngöôøi ñeàu coù quyeàn choïn löïa ñöôøng mình ñi theo sôû thích vaø löông taâm cuûa mình. Neáu toâi ñaõ ñau khoå vì söï baïi traän cuûa mieàn Nam thì toâi ñaâu caám ñöôïc oâng ta sung söôùng, haõnh dieän veà chieán thaéng cuûa mieàn Baéc neáu oâng ta ñaõ vui thaät loøng. Coù cay ñaéng laø cay ñaéng cho toâi, cho baïn beø toâi, caùi ñaùm trôøi khoâng dung ñaát khoâng tha ñang thaát theåu trong nhöõng traïi giam bieät muø veà nhöõng haønh ñoäng ñaõ khoâng do mình löïa choïn. Vaø nhö vaäy toâi tieáp tuïc keùo leâ phaän toâi qua nhöõng "eo cheát" ngaët ngheøo gioáng y nhö haøng trieäu ngöôøi Vieät khaùc voán vaãn ñöôïc oâng TCS thöông laém trong nhöõng ca khuùc da vaøng cuûa oâng ta.

Cho ñeán moät ñeâm toâi khoâng coøn nhôù roõ ngaøy thaùng, chæ nhôù laø vaøo luùc ngöôøi ta ñang tìm caùch boû ñi vöôït bieân raát ñoâng, coøn toâi thì vì khoâng tieàn neân vaãn coøn ñang ngaéc ngoaûi nhö con caù maéc löôùi, trong moät gian nhaø laù giöõa mieáng raãy cuûa ngöôøi baïn thöông tình cho taù tuùc, toâi nghe ñöôïc moät baøi nhaïc môùi cuûa oâng TCS. Ngöôøi chuû nhaø toát buïng ñeâm ñeâm vaãn leùn môû ñaøi BBC hay VOA gì ñoù töø chieác maùy thu thanh aáp chieác löôïc coøn soùt laïi. Ñeâm ñoù töø nhöõng laøn soùng xa xoâi laém voïng veà tieáng haùt cuûa moät ngöôøi nöõ haùt baøi Em coøn nhôù hay em ñaõ queân. Naèm cheøo queo treân chieác chieáu raùch traûi sô saøi treân maët ñaát aåm, môùi nghe maáy caâu ñaàu laø toâi ñaõ muoán chaûy maùu con maét khoâ khoác. Gioïng ngöôøi ca nöõ theâ thieát saéc maéc chi laï. Em coøn nhôù hay em ñaõ queân. Nhôù Saøi-goøn möa roài chôït naéng. Nhôù phoá xöa quen bieát teân baøn chaân. Nhôù ñeøn ñöôøng töøng ñeâm thao thöùc saùng che em voøm laù me xanh. Trôøi ôi Saøi-goøn cuûa toâi. Saøi-goøn nhöõng naêm 65, 66 qua laïi quen thuoäc ñeán moøn veït goùt giaøy. Saøi-goøn ngaõ saùu ngaõ baûy ñoùn ñöa ai maø möa naéng khoâng hay. Saøi-goøn cuûa con ñöôøng Leâ Thaùnh Toân coù haøng me laù ruïng nhö ñan, coù quaùn Vaên che sô saøi maáy mieáng vaùn thoâng saàn suøi treân neàn Khaùm Lôùn cuõ, nhöõng naêm möôøi chín tuoåi laàn ñaàu tieân nghe Khaùnh Ly töø Ñaø Laït veà haùt nhaïc tình TCS. Nhaïc bay leân quyeän theo khoùi thuoác mang tieáng haùt ñi xa tôùi moät coõi naøo chöa töøng quen bieát, keùo theo tuoåi treû cuûa toâi cuûa baïn beø toâi nhö moät baày thieâu thaân thaát laïc. Nhöng roài chöa döùt côn mô, tôùi phaàn ñieäp khuùc, toâi bò ñaùnh thöùc ngang xöông baèng maáy caâu nhaén gôûi nghe boä raát thieät tình. Em ra ñi nôi naøy vaãn theá. Laù vaãn xanh treân con ñöôøng nhoû.Vöôøn xöa vaãn coù tieáng me ru. Coù tieáng em thô. Coù chuùt naéng trong tieáng gaø tröa. Trôøi ôi toâi coù nghe laàm khoâng? Em ra ñi nôi naøy vaãn theá? Thieät vaäy sao? Queâ höông toâi vaãn xanh möôït vaäy sao? Nhöõng baø meï vaãn ru con ngoït ngaøo giöõa tieáng gaø tröa xao xaùc vôùi chuùt naéng nheï trong veo nhö moät coõi thanh bình töø traêm naêm tröôùc? Vaäy chôù coøn vöôøn töôïc naøo boû pheá ñeán vaøng voït vì noâng daân phaûn ñoái chuû tröông hôïp taùc xaû? Ruoäng raãy naøo daäy pheøn cheát ruïi vì maáy con kinh xaõ hoäi chuû nghóa ñaøo xôùi voâ loái? Coøn baø meï naøo ñòu con treân vuøng kinh teá môùi ñi giöõa naéng tröa ñoå löûa, moi moùc maáy cuû mì teo toùp nhö caëp vuù teo toùp naën khoâng ra gioït söõa cho con? Em ra ñi nôi naøy vaãn theá. Laøm sao vaäy ñöôïc. Laøm sao maø nôi naøy vaãn theá. Laøm nhö ñaõ khoâng coù gì xaûy ra treân maûnh ñaát naøy töø maáy naêm nay. Em ra ñi nôi naøy vaãn theá. Vaãn coù em trong tim cuûa meï. Thaønh phoá vaãn coù nhöõng giaác mô. Vaãn soáng thieát tha. Vaãn laáp laùnh hoa treân ñöôøng ñi. Noùi vaäy ñöôïc sao? Nôi naøy vaãn theá. Nghóa laø vaãn y nguyeân nhö moät thuôû naøo ñôøi chöa taän theá. Phaûi hieåu theá naøo ñeå ñuùng loøng taùc giaû. Em ra ñi nôi naøy vaãn theá nghóa laø em coù ñi thì cöù ñi, chaúng aên nhaèm gì ñeán ai, chaúng coù loøng ai baän bòu? Em ra ñi nôi naøy vaãn theá. Hay phaûi hieåu laø em coù daïi doät thì cöù ñi, bôûi vì em ñi roài nôi ñaây vaãn laø thieân ñöôøng cuûa toâi, thaønh phoá vaãn soáng nhö mô, ñöôøng xaù vaãn laáp laùnh nhö con ñöôøng kim nhuû. Trôøi ôi noùi vaäy maø nghe ñöôïc sao. Vaäy chôù con maét ñaõ nhìn suoát töø tieàn kieáp ñeå ñaâu, traùi tim chaân thaät ñeå ñaâu maø thaáy ñòa nguïc hoaù ra thieân ñöôøng, ñeå thaáy caùi ñoùi xanh leùt hoaù ra hoàng haøo, ñeå thaáy nhöõng baày ngöôøi boû troán vuøng kinh teá môùi keùo veà leâ leát thaát theåu treân vóa heø nhö moät ñaùm ma trôi ñang coù nhöõng giaác mô. OÂng ta, ngöôøi nhaïc só ñaõ moät thôøi tuoåi treû toâi meán moä vì söï chaân thöïc, vì taám loøng nhaân aùi, vì taøi hoa hieám coù ñaõ baét ñuùng ñöôïc maïch nhaûy cuûa hôn moät con tim, oâng ta coù theå aên noùi gian traù ñeán ñoä traâng traùo vaäy sao? Saøi-goøn cuûa nhöõng naêm 75, 76, 77... , mieàn Nam sau 75 maø coù theå bieåu laø mô moäng, laø thieát tha, laø laáp laùnh... thì quaû tình vöøa boäi baïc vöøa baát nhaân. Boäi baïc vì ñaõ ngoaûnh maët laøm ngô tröôùc côn ñau cuûa ngöôøi thaân keû laï ñaõ moät thôøi caëm cuïi lo toan, mieät maøi ñaùnh giaëc cho oâng thong thaû ñi laïi oâm ñaøn ca haùt giöõa ñôøi. Baát nhaân vì chaúng nhöõng laõnh ñaïm laïi coøn ñi gieãu côït noãi khoå cuûa keû khaùc baèng caùch phuû nhaän vaø nguïy traùo noù ñi baèng hình aûnh thô moäng khoâng ngoaøi muïc ñích che giaáu moät söï thaät. Caùi söï thaät raøng raøng ra ñoù hoïa chaêng coá yù noùi traêng noùi cuoäi ñeå gaït gaãm ngöôøi xa, hay ñeå gaït gaãm chính mình. Cheát choùc, tuø ñaøy, ñoaïn lìa, ñoùi khaùt, tuyeät voïng... ngaøy ñoù raát thaät. Thaät nhö tieáng voå tay raøo raøo cuûa ñaùm thanh nieân ñöùng ngoài la lieät treân maáy taàng coû hoang giöõa ñeâm Saøi-goøn giôùi nghieâm khi coù ngöôøi thay hoï noùi leân moät söï thaät maø ai naáy ñeàu ñau loøng. Thaät nhö nhöõng baêng caùt-seát sang sôùt chuyeàn tay nhau thaàm leùn khi chaùnh quyeàn nghieâm caám. Vaäy taïi sao baây giôø noãi ñau cuõng coù thaät ñoù boãng nhieân trôû thaønh khoâng coù döôùi maét oâng ta. Con tim chaân chính cuûa ngöôøi ngheä só ñaõ coù luùc nhìn thaáy ñöôïc tôùi moät veát thöông non giöõa soùng laù gaõy, con maét teá vi ñeán ñoãi ngoù ra ñöôïc moät boùng toái nhoû nhoi giöõa caëp maét muoän phieàn, ñoâi tai tinh töôøng ñeán nghe ñöôïc caû khuùc ca cuoái cuøng cuûa loaøi saâu heøn moïn, vaø nhaát laø taám loøng ñoä löôïng ñeán ñoä thöông ngöôøi khoâng ñeám xæa ñeán chuyeän phaûi traùi ñuùng sai. Ñaõ coù luùc khoâng ai baûo ai, ngöôøi ta cöù töï nhieân coi ñoù nhö tieáng noùi choùt cuøng cuûa löông taâm bò xuùc phaïm. Con tim ñoù baây giôø ôû ñaâu, con maét ñoù, ñoâi tai ñoù vaø taám loøng ñoù baây giôø ôû ñaâu maø khoâng thaáy raèng töø vaøi naêm roài ôû VN nhaø tuø moïc leân nhieàu hôn tröôøng hoïc, haèng traêm ngaøn ngöôøi tuø khoâng baûn aùn bò boû ñoùi boû khaùt trong caùc traïi giam ñöôïc che giaáu ñaèng sau nhöõng soá hoøm thö voâ nghóa..., haøng ñoaøn ngöôøi chôø chöïc töø saùng ñeán toái tröôùc cöûa haøng thöông nghieäp ñeå giaønh giöït nhau töøng moãi kí gaïo, töøng thöôùc vaûi thoâ..., ñaùm beänh nhaân hoi hoùp vì thieáu thuoác men trong khi ñaùm caùn boä thì maëc tình boài döôõng..., baày treû nhoû lem luoát lang thang moi moùc ñoáng raùc cao ngheàu ngheäu... Con tim ñoù ôû ñaâu maø khoâng nghe ñöôïc tieáng bieån gaøo man rôï, tieáng theùt khieáp ñaõm cuûa trinh tieát haõi huøng, tieáng khoùc ñoøi ñoaïn cuûa ñöùa beù moà coâi töø treân ñaàu con soùng döõ... Em ra ñi nôi naøy vaãn theá! Noùi nhö vaäy coù phaûi laø xæa xoùi nhöõng thaây ngöôøi ñang vaät vôø troâi treân maët bieån ñoâng. Thaønh phoá vaãn coù nhöõng giaác mô. Vaãn soáng thieát tha. Vaãn laáp laùnh hoa treân ñöôøng ñi. Noùi nhö vaäy coù phaûi laø mæa mai nhöõng xaùc ngöôøi coøm coõi ñang coøng löng thay traâu thay boø keùo caøy beø caây treân nhöõng thöûa ñaát soûi ñaù, trong nhöõng caùnh röøng giaø nöôùc ñoäc ñeán ruïng loâng chaân ñeå traû moùn nôï coøn soáng soùt sau côn löûa ñaïn. Baûn nhaïc heát. Ñeâm toái môø môø. Ngöôøi baïn chuû nhaø, vieân thieáu uùy pheá binh chæ soáng baèng moät laù phoåi töø sau khi bò phuïc kích treân quoác loä 13, ngoài thuø lu trong moät goùc nhaø, tay xe xe vaán vaán ñieáu thuoác reâ, mieäng phun pheøo pheøo. Khoâng bieát anh ta phun maáy sôïi thuoác ñaéng hay muoán phaûn ñoái maáy ñieàu vöøa nghe ñöôïc. Ngöôøi baïn voán ít noùi nhöng ra boä vuït chaïc nhö chöøng coù gì khoâng vöøa yù. Höûng saùng khi xaùch cuoác leân raãy, anh chæ noùi goïn loûn coù ba chöõ Noù Cheát Roài. Coøn toâi thì söûa soaïn loäi ra chôï kieám moái khuaân vaùc maø loøng thì buoàn nhö môùi vöøa ñaùnh maát moät caùi gì khoâng neân maát. 

Dó nhieân ñaõ ñeán luùc moãi ngöôøi phaûi choïn löïa cho mình moät choã ñöùng, theo yù thöùc vaø löông taâm cuûa mình. Toâi seõ khoâng ñaù ñoäng gì ñeán chuyeän aáy. Neáu oâng ta ñaõ choïn phía beân kia töø tröôùc naêm 75, thì oâng ta ñaõ hoaït ñoäng nhö moät ngöôøi naèm vuøng coâng taùc phaù hoaïi, vaø chuùng ta ñaõ thaát baïi vôùi cuoäc chieán ñaáu choáng laïi traän giaëc trong boùng toái ñoù. Neáu oâng ta ôû laïi coäng taùc vôùi CS nhö moät yù thöùc môùi vöøa khaùm phaù, toâi seõ choáng ñoái oâng ta treân bình dieän yù thöùc nhöng seõ toân troïng tính caùch töï do choïn löïa cuûa moãi ngöôøi. Coøn neáu oâng ta chæ laø moät keû a dua theo ñoùm aên taøn sau naêm 75, oâng ta chæ laø moät keû heát söùc taàm thöôøng meâ ñaém chuùt lôïi danh pheá thaûi. Ñieàu ñoù thì khoâng coøn gì ñaùng noùi nöõa. Coù ñieàu neáu nhö vaäy toâi seõ thöông haïi oâng ta vì söï meàm yeáu cuûa taùnh ngöôøi maø khoâng gheùt boû vaø coù theå seõ nghe laïi ñoâi ba ca khuùc cuõ nhö kieåu ta "ru ta ngaäm nguøi" cho ñôõ phaàn tieác reû. Dó nhieân vôùi ñieàu kieän oâng ta coøn chuùt "lieâm só" ñeå giöõ thaùi ñoä "ngaäm mieäng aên tieàn". Ñaøng naøy thì ngöôïc laïi döôøng nhö oâng ta ñaõ queân moät ñieàu heä troïng cuûa ñaïo lyù laøm ngöôøi cuõng nhö lyù töôûng cuûa moät ngheä só chaân chính, ñoù laø caùi coá gaéng ñaït tôùi "chaân thieän myõ" maø baát cöù moät ngheä só naøo cuõng xöng tuïng keå caû oâng ta. Moät trong nhöõng giaù trò ñoù laø söï lieâm khieát cuûa ngoøi buùt. Ñaõ coù khoâng ít trong lòch söû nhöõng taám göông baát khuaát cuûa keû só coøn laøm ta ruùng ñoäng. Tröôøng hôïp cuûa A. Soljenitsyne... ñaõ khoâng phaûi laø moät thí duï ñaùng suy gaãm hay sao? Gaàn vôùi chuùng ta hôn, nhöõng Phuøng Quaùn vôùi Traàn Daàn ñaõ giaønh quyeàn "duøng dao khaéc thô leân ñaù" sau khi bò töôùc ñoaït heát giaáy buùt laø moät hình aûnh ñeïp ñeán muoân ñôøi. Dó nhieân ôû ñaây chaéc cuõng khoâng ai chôø ñôïi ôû oâng TCS moät haønh ñoäng ngoaïn muïc naøo sau khi ñaõ chöùng kieán ñeán naõo neà söï trôû côø raát nhanh nhaåu cuûa oâng ta, nhöng ít nöõa sau côn khuûng hoaûng cuûa nhöõng ngaøy cuoái thaùng tö, ngöôøi ta vaãn coù quyeàn chôø ñôïi ôû oâng ta moät thaùi ñoä lieâm só toái thieåu. Vaäy thì neáu vì lyù do naøo ñoù, oâng TCS, ngöôøi ñaõ mang hoàn ngheä só ñi qua suoát cuoäc chieán ñeå keâu ñoøi quyeàn laøm ngöôøi cho nhöõng naïn nhaân voâ toäi, ñeán giôø naøy khoâng theå leân tieáng tröôùc trieäu trieäu ñoïa ñaøy maø oâng ñang chöùng kieán, thì oâng cuõng khoâng coù quyeàn boùp meùo hoaëc che ñaäy moät söï thaät nhaõn tieàn. Neáu ñaõ khoâng noùi ñöôïc thì cuõng neân giöõ im laëng tröôùc nhöõng ñau khoå cuûa ñoàng loaïi, duø raèng söï im laëng ñoù chæ laø moät phaûn öùng raát ñoãi tieâu cöïc. Nhöng ít nöõa cuõng laø thaùi ñoä bieát ñieàu cuûa moät ngöôøi coøn laïi chuùt loøng. Ñaõ khoâng im laëng oâng ta coøn coá tình bieán ñoåi nhöõng ñau khoå coù thaät ñoù thaønh nhöõng hình aûnh thô moäng khoâng töôûng. Nhö vaäy tính lieâm khieát cuûa ngöôøi trí thöùc ôû ñaâu? Söï trung thöïc cuûa ngöôøi ngheä só ôû ñaâu? Taïi sao naêm ba naêm tröôùc thì coù, maø naêm ba naêm sau thì khoâng? Hay laø tröôùc ñaây chæ giaû taïo ñeå löông leïo theá gian nhaèm che ñaäy moät taâm ñòa ñaàu Ngoâ mình Sôû. Nhö vaäy, toaøn boä taùc phaåm tröôùc ñaây cuûa oâng ta, keå caû nhöõng tình khuùc, neáu ñaõ khoâng xuaát phaùt töø moät taám loøng thaønh, coù coøn giaù trò gì khaùc hôn laø lôùp phaán son trô treûn traây treùt treân maët gaùi giang hoà? 

Baûy taùm naêm sau, ôû xöù ngöôøi, toâi coù dòp ñoïc ñöôïc maáy lôøi phaûn tænh cuûa oâng ta choái boû heát nhöõng ñöùa con tinh thaàn moät thôøi ñaõ töøng laøm oâng ta haõnh dieän. Caùi troø töï thuù, phaûn tænh döôùi cheá ñoä CS khoâng coù gì laø laï, coù laï hay khoâng laø gioïng ñieäu hoái caûi, thaùi ñoä cuùc cung ñeán baïc nhöôïc cuûa moät keû ñaõ coù luùc yù thöùc raát saùng suoát vò trí cuûa mình trong xaõ hoäi. Toâi tieác cho oâng maø toâi cuõng tieác luoân cho caû tuoåi treû cuûa moät thôøi khoå naïn, ñaõ nhö toâi, ñaët nieàm tin vaø hy voïng khoâng ñuùng choã. 

Cuõng nhö toâi cöù thaéc maéc taïi sao moät keû taøi hoa nhö vaäy maø boãng choác hoaù ra voâ tình ñeán sanh loøng boäi baïc ngay caû vôùi chính ñaát nöôùc vaø con ngöôøi ñaõ coù laàn boû daï cöu mang mình. Hay coù leõ taïi vì caùi chuû nghóa maø oâng ta ñeo ñuoåi quaù ö hieåm ñoäc neân moät khi ñaõ loït voâ troøng laø heát ñuôøng caïy gôõ, coù muùa may gì nöõa thì cuõng chæ roài... nhö ñaù ngaây ngoâ!

* Töïa moät baøi nhaïc cuûa Trònh Coâng Sôn