โฮมเพจเพื่อเผยแพร่พระเกียรติคุณของ
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

โครงการสำคัญ
อันเนื่องมาแต่พระบรมราโชบายเพื่อการพัฒนาประเทศ

• การดำเนินงาน

นับแต่เริ่มก่อตั้งศาลาแยกธาตุในปีพ.ศ.2460 แม้ว่าจะมีบุคลากรจำนวนน้อย และเครื่องมือก็ยังขาดแคลน แต่ศาลาแยกธาตุก็ได้ทำหน้าที่ต่าง ๆ อย่างกว้างขวาง ทั้งตรวจสอบวิเคราะห์สารประกอบทางเคมีในแร่ธาตุต่าง ๆ เพื่อประโยชน์ของทางราชการ และทำการศึกษาหาทางนำเอาทรัพยากรของชาติ โดยเฉพาะพืชพันธุ์ต่าง ๆ มาผลิตเป็นสินค้าอุตสาหกรรม ดังปรากฏในรายงานครั้งที่ 1 และครั้งที่ 2 ของศาลาแยกธาตุว่า กิจการสำคัญที่ได้กระทำไปได้แก่

• การแยกธาตุเงินตราของกรกษาปณ์ เพื่อเปลี่ยนแปลงส่วนผสมเนื้อเงินใหม่ให้ถูกต้องตามพระราชบัญญัติน้ำหนักเงินตรา
• การตรวจสอบส่วนผสมของยาต่างประเทศ และยาที่โอสถศาลาของรัฐบาลปรุงเองว่าบริสุทธิ์ และมีคุณสมบัติตามตำรับยาหรือไม่
• การวิเคราะห์ตรวจสอบความบริสุทธิ์ของน้ำประปา
• การศึกษาเพื่อตรวจสอบหาวัตถุดิบที่จะใช้ในการฟอกหนังและการทำกระดาษ
• การทดลองคั้นน้ำมันจากเมล็ดพืชประเภทต่าง ๆ ที่จะสามารถนำไปใช้ประโยชน์ในเชิงพาณิชย์ได้ เช่นน้ำมันรำข้าว เป็นต้น
• การวิเคราะห์พืชสมุนไพรที่อาจใช้ทำยาได้ ซึ่งที่ประสบไปแล้วก็คือการสะกัดน้ำมันเมล็ดกระเบาเพื่อใช้ในการรักษาโรคเรื้อน
• การวิเคราะห์น้ำให้แก่กรมรถไฟหลวง เพื่อตรวจสอบน้ำที่จะใช้ได้เหมาะกับหม้อน้ำรถไฟโดยไม่ทำให้เกิดคราบและตะกรัน
• การวิเคราะห์ตรวจสอบดิน สารอาหารในดิน และสิ่งที่จะใช้ทำปุ๋ยเคมี โดยมีโครงการทดลองที่คลองรังสิตร่วมกับกระทรวงเกษตรฯ

จากผลของการที่หน่วยงานต่าง ๆ ได้อาศัยศาลาแยกธาตุในการให้ความช่วย เหลือวิเคราะห์และตรวจสอบโดยอาศัยความรู้ทางวิทยาศาสตร์ ทำให้ศาลาแยกธาตุเป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวาง และมีปริมาณงานเพิ่มมากขึ้นจนเกินความสามารถของสิ่งอำนวยความสะดวกและบุคลากรที่มีอยู่ ดังปรากฏในรายงานของศาลาแยกธาตุฉบับที่ 3 ว่า

"เรื่องที่กรมนี้ให้ความสะดวกในการแยกธาตุแก่กระทรวงทบวงการต่างๆ และประชาชนทั่วไป เป็นที่รู้ดีกันแล้ว...การสืบ เสาะพันธุ์ไม้ซึ่งกองตรวจพันธุ์รุกขชาติจัดส่งมา เพื่อคิดทำให้เป็นสินค้าขึ้นนั้น เป็นหน้าที่สำคัญอันหนึ่งของศาลาแยกธาตุ แต่ว่างานด่วนที่อยู่ในความรับผิดชอบของศาลาแยกธาตุมีมาก เจ้าพนักงานจึงไม่ค่อยมีเวลาพอที่จะทำการแผนกทำสิ่งของจากพันธุ์ไม้ ถ้าจะทำการแผนกนี้ให้เป็นผล ศาลาแยกธาตุจำต้องเพิ่มเจ้าพนักงานขึ้นอีก"

ดังนั้นจึงได้มีการขยายงานโดยสร้างอาคารขึ้นอีก 1 หลังซึ่งเริ่มในปีพ.ศ.2466 เพื่อให้ศาลาแยกธาตุสามารถทำงานในส่วนการคิดค้นหาวัตถุดิบเพื่อการผลิตทางอุตสาหกรรมได้สะดวกขึ้น ดังปรากฏในรายงานฉบับเดียวกันว่า

"ได้รับอนุญาตสร้างตึกและเครื่องมือเป็นเงิน 30,000 บาท สำหรับทำสิ่งของโดยใช้วิชาเคมี ความประสงค์ก็คือจะสืบเสาะทำสิ่งของจากพันธุ์ไม้ต่าง ๆ ซึ่งอาจเป็นมูลให้เกิดมีหัตถกรรมใหม่ ๆ ขึ้นในบ้านเมือง หรือมีสินค้าใหม่ส่งออกไปจำหน่ายต่างประเทศได้เช่น ทำยา คั้นน้ำมันออกจากเมล็ดพันธุ์ไม้ ทำของฟอกหนัง สกัดน้ำมันหอมจากพันธุ์ไม้ ฯลฯ งานแผนกนี้เมื่อได้ทำกันจริงจังพอควรแล้ว ก็อาจทราบได้ว่าสิ่งของที่ทำขึ้นนั้น มีค่าในทางพาณิชย์มากน้อยเพียงใด ทั้งจะมีสิ่งของที่ได้ทำขึ้นส่ง ไปเป็นตัวอย่างให้แก่พ่อค้าได้ด้วย งานนี้จะเผยแผ่พันธุ์พืชพื้นเมืองของประเทศสยาม จะช่วยให้พลเมืองมีการงานอื่นทำอีก นอกจากทำนา การหาเลี้ยงชีพอย่างอื่นนอกจากการทำนานั้น เป็นสิ่งซึ่งเมืองไทยยังต้องการมาก และอุตสาหกรรมอันจะพึงเกิดขึ้นใหม่ ซึ่งอาศัยวิชาเคมีอย่างง่าย ๆ นั้น ก็จะเป็นการทำมาหากินของคนไทยชั้นกลางที่มีความรู้ต่อไป"

อาคารของศาลาแยกธาตุหลังใหม่พร้อมทั้งเครื่องมือนั้น ได้แล้วเสร็จในเดือนเมษายน 2468 ซึ่งเป็นช่วงที่รัฐบาลกำลังเผชิญกับปัญหาการขาดแคลนเงินงบประมาณอย่างร้ายแรง ทำให้ไม่ได้รับอนุญาตให้บรรจุพนักงานเพิ่มขึ้นสำหรับงานส่วนนี้ และหลังจากนั้นศาลาแยกธาตุซึ่งเคยมีบทบาทสำคัญในด้านการบุกเบิกค้นคว้าวิจัยทางวิทยาศาสตร์ของไทย ก็มีความสำคัญลดลงไปทุกขณะ จนเมื่อมีการปรับปรุงระบบบริหารราชการของกระทรวงทบวงกรมต่าง ๆ เพื่อตัดทอนรายจ่ายลง ศาลาแยกธาตุจึงถูกยุบเลิกไปเช่นเดียวกับหน่วยงานอื่น ๆ อีกหลายหน่วยงาน

* หมายเหตุ อ้างจากบทความโดย รองศาสตราจารย์อสัมภินพงศ์ ฉัตราคม อาจารย์ประจำคณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง