ปีคศ.1350 พระเจ้าอู่ทองโปรดให้สมเด็จพระราเมศวรราชโอรสเสด็จมาครองเมืองลพ
บุรี และในปีคศ.1666 สมเด็จพระนารายณ์โปรดให้สร้างพระราชวังขึ้น คือพระราชวัง
นารายณ์ราชนิเวศ โดยได้รับความช่วยเหลือจากชาวตะวันตก ซึ่งได้นำวิทยาการสมัย
ใหม่มาใช้เช่น การวางท่อประปา หอดูดาว เป็นต้น รูปแบบสถาปัตยกรรมจึงเป็นแบบ
ผสมระหว่างไทยกับตะวันตกเช่น บ้านหลวงซึ่งใช้เป็นสถานที่ต้อนรับราชฑูตและพระ
ที่นั่งไกรสรสีหราชเป็นต้น พระองค์มีพระราชประสงค์ที่จะสถาปนาเมืองลพบุรีให้เป็น
เมืองหลวง จึงประทับอยู่ที่เมืองลพบุรีจนสิ้นพระชนม์ แต่กษัตริย์องค์ต่อมาได้กลับไป
ใช้อยุธยาเป็นเมืองหลวงตามเดิม ลพบุรีและพระราชวังจึงถูกปล่อยให้ร้างตั้งแต่สมเด็จ
พระนารายณ์สิ้นพระชนม์
รัชกาลที่ 4 ทรงบูรณะเมืองลพบุรี และซ่อมแซมพระราชวังเก่าในปีพ.ศ. 2415
(1856)
รัชกาลที่ 5 พระราชทานพระราชวังนารายณ์ราชนิเวศน์เพื่อใช้เป็นศาลากลางจังหวัลพ
บุรี และในปีคศ.1940 ในรัฐบาลสมัยจอม พล ป. พิบูลสงคราม มีการสร้างเมืองขึ้นใหม่
จึงสร้างศาลากลางขึ้นใหม่ ณ บริเวณวงเวียนเทพสตรี
โบราณสถานและสถานที่สำคัญ
1. พระราชวังนารายณ์ราชนิเวศน์ เป็นพระราชวังที่สร้างขึ้นในสมัยสมเด็จพระนารายณ์
มหาราช ภายใน พระราชวังแบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ
เขตพระราชฐานชั้นนอก มีสิ่งที่ควรชมคือ ถังเก็บน้ำ พระคลังศุภรัตน์
โรงช้าง ตึกพระ
เจ้าเหา และตึกที่ใช้เลี้ยงรับรองแขกเมือง
เขตพระราชฐานชั้นกลาง มีสิ่งที่ควรชม คือ
- พระที่นั่งจันทรพิศาล เป็นอาคารทรงไทย สร้างเพื่อเป็นที่ประทับของสมเด็จพระนา
รายณ์
- พระที่นั่งพิมานมงกฎ สร้างในสมัยรัชกาลที่ 4 เพื่อเป็นที่ประทับของพระองค์เอง
- พระที่นั่งดุสิตสวรรค์อัญญมหาปราสาท สร้างในสมัยสมเด็จพระนารายณ์ ใช้เป็นท้อง
พระโรงและสถานที่ต้อนรับฑูตจากต่างประเทศ เป็นศิลปะผสมระหว่างไทยและฝรั่งเศส
- ตึกเจ้าจอมหม่อมห้าม สร้างในสมัยรัชกาลที่ 4 เป็นที่พักของสนมฝ่ายในที่ตามเสด็จ
ขณะมาประทับที่พระราชวังแห่งนึ้
เขตพระราชฐานชั้นใน เป็นที่ประทับของสมเด็จพระนารายณ์มหาราช มีพระที่นั่งสุท
ธาสวรรค์ ตั้งอยู่ตรงกลาง พระองค์ประทับอยู่ที่พระที่นั่งองค์นี้จนเสด็จสวรรคต
2. พระปรางค์สามยอด ตั้งอยู่บนเนินดินใกล้ทางรถไฟ
เป็นปรางค์สามองค์สูง 15
เมตร เรียงตามแนวเหนือ - ใต้ สร้างด้วยศิลาแลงสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่
7 (1181
-1217)
3. ศาลพระกาฬ มีศิลาสลักเป็นรูปพระนารายณ์ซึ่งมีพระเศียรเป็นพระพุทธรูปประดิษ
ฐานอยู่ในศาล สันนิษฐานว่าคงมีการทำเศียรขึ้นมาใหม่เนื่องจากของเก่าหักชำรุด
4. วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ เป็นวัดเก่าที่มีชื่อมากที่สุดของลพบุรี
อยู่หน้าสถานีรถไฟ
มีปรางค์องค์ใหญ่เป็นประธานของวัด สร้างในศตวรรษที่ 14 ซึ่งไทยได้เข้าปกครองละ
โว้จากขอมแล้ว จัดเป็นศิลปแบบอู่ทอง ทางทิศตะวันออกด้านหน้าพระปรางค์เป็นวิหาร
หลวงขนาดใหญ่ สร้างในสมัยสมเด็จพระนารายณ์ ประตูทำเป็นสี่เหลี่ยมแบบไทย
แต่
หน้าต่างทำเป็นช่องโค้งแบบสถาปัตยกรรมโกธิค ภายในมีฐานชุกชีซึ่งเคยเป็นที่ประดิษ
ฐานพระพุทธรูป แต่ปัจจุบันไม่มีเหลืออยู่แล้ว