จังหวัดสุราษฎร์ธานีนี้ ในพุทธศตวรรษที่ 13 รวมอยู่ในอาณาจักรศรีวิชัยเมื่ออาณาจักรศรีวิชัยเสื่อมอำนาจลง ดินแดนที่เป็นจังหวัดสุราษฎร์ธานีได้แยกออกเป็น 3 เมือง คือ เมืองไชยา ตั้งอยู่อำเภอไชยาในปัจจุบัน เมืองท่าทอง ตั้งอยู่ลุ่มแม่น้ำท่าอุแท ในอำเภอกาญจนดิษฐ์ และเมืองคีรีรัฐนิคม ตั้งอยู่ริมฝั่งซ้ายริมแม่น้ำพุ่มดวง อันเป็นที่ตั้งอำเภอคีรีรัฐนิคมในปัจจุบัน  ต่อมาในรัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์บริเวรบ้านดอน คือที่ตั้งศาลากลางจังหวัดในปัจจุบันนี้มีคนมาตั้งบ้านเรือนอยู่หนาแน่นเพราะเป็นที่ดอนแม่น้ำไหลออกสู่ทะเลหลายแคว และอีกประการหนึ่งในลุ่มน้ำหลวง ซึ่งปัจจุบันเรียกว่า " แม่น้ำตาปี " มีไม้อุดมสมบูรณ์ จึงเป็นศูนย์กลางของการต่อเรือเดินทะเลในแหลมมลายู ครั้นถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้ย้ายเมืองท่าทองมาตั้งที่บ้านดอน และยกฐานะให้เป็นเมืองจัตวา ขึ้นตรงต่อกรุงเทพฯพระราชทานนามว่า " เมืองกาญจนดิษฐ์ "จนลุ ร.ศ. 117 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้แบ่งเขตการปกครองทั่วราชอาณาจักรให้เป็นมณฑล โปรดเกล้าฯให้รวมเมืองไชยา ตั้งศาลากลางที่บ้านดอน รวมเมืองไชยา เมืองชุมพร และเมืองหลังสวนขึ้นเป็นมณฑลหนึ่งเรียกว่า " มณฑลชุมพร " ตั้งศาลากลางมณฑลอยู่ที่เมืองชุมพร ต่อมาได้ย้ายศาลากลางมาตั้งที่บ้านดอน ในบริเวณเดียวกับศาลากลางเมืองไชยา ยกฐานะเมืองท่าทองเป็นอำเภอ เอาชื่อเมืองกาญจนดิษฐ์ให้เป็นอำเภอ ขนานนามว่า " อำเภอกายจนดิษฐ์ " ลดฐานะเมืองไชยาเดิมเป็นอำเภอเรียกว่า " อำเภอเมืองไชยา " และได้แบ่งเขตการปกครองซอยลงไปอีก ท้องที่ใดมีคนมากเป็นชุมชนหนาแน่นพอสมควร หรือท้องที่กว้างขวางเกินไป ไม่สะดวกแก่การปกครองก็แบ่งออกไปตั้งเป็นอำเภอและกิ่งอำเภอขึ้นใหม่อีกหลายอำเภอ ต่อมาได้มีระบบการปกครองกำหนดออกมาอีกว่า อำเภออันเป็นที่ตั้งศาลากลางจังหวัดเท่านั้น ให้เรียกว่า อำเภอเมือง อำเภอเมืองไชยา จึงถูกตัดคำว่า " เมือง " ออกเสีย คงเรียกแต่อำเภอไชยาเฉยๆมาจนทุกวันนี้ ในเวลาเดียวกันกับอำเภอบ้านดอนก็กลายเป็น " อำเภอเมืองบ้านดอน " ซึ่งเป็นอำเภอที่ตั้งศาลากลางจังหวัดแล้วระยะต่อมาได้เปลี่ยนชื่ออำเภอบ้านดอนเป็น" อำเภอเมืองสุราษฎร์ธานี " ตามชื่อจังหวัดที่ได้รับพระราชทานประวัติของการได้รับพระราชทานชื่อว่า " เมืองสุราษฎร์ธานี " มีอยู่ว่าพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชดำเนินมณฑลปักษ์ใต้ พ.ศ. 2458 ได้เสด็จประทับแรมที่พระตำหนักสวนสราญรมย์ บนควนท่าข้าม อำเภอพุนพิน ทอดพระเนตรเห็นประชาชนพลเมืองมีกิริยามารยาทเรียบร้อยประกอบกับได้ทรงทราบจากผู้ปกครองบ้านเมืองว่าประชาชนเมืองนี้ตั้งอยู่ในศีละรรม เครารพหนักแน่นในพระพุทธศาสนา จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้เปลี่ยนชื่อเมืองไชยาเป็น " เมืองสุราษฎร์ธานี " ต่อมาเปลี่ยนฐานะเมืองเป็นจังหวัด จึงเรียกว่าจังหวัดสุราษฎร์ธานีจนถึงปัจจุบันนี้ อันแปลว่า " เมืองคนดี " เปลี่ยนชื่อมณฑลชุมพรว่า " มณฑลสุราษฎร์ธานี " เปลี่ยนชื่อแม่น้ำหลวงซึ่งเป็นแม่น้ำใหญ่ประจำเมืองนี้ว่าแม่น้ำ " ตาปี " พระราชทานนามตำหนักที่ประทับแรมบนควนท่าข้ามว่า " สวนสราญรมย์ " ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯให้ยุบมณฑลสุราษฎร์ธานีเสีย และให้จังหวัดสุราษฎร์ธานีและจังหวัดอื่นๆ ที่เคยขึ้นกับมณฑลสุราษฎร์ธานี ไปขึ้นกับมณฑลนครศรีธรรมราช ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอนันทมหิดลทางราชการได้ยุบมณฑลทั่วราชอาณาจักร จังหวัดสุราษฎร์ธานีจึงขึ้นตรงต่อกระทรวงมหาดไทยตลอดจนทุกวันนี้

แม่น้ำตาปียาวประมาณ 200 กิโลเมตร ตั้งต้นจากภูเขาหลวงในจังหวัดนครศรีธรรมราชมีแควเล็กแควน่อยไหลมาบรรจบกันหลายแคว จนรวมเป็นแม่น้ำสายใหญ่เรียกว่า “ แม่น้ำตาปี “ พระราชทานนามตำหนักที่ประทับแรมบนควานท่าข้ามว่า "สวนสราญรมย์ " ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดฯให้ยุบมณฑลสุราษฎร์ธานีเสีย และให้จังหวัดสุราษฏร์ธานีและจังหวัดอื่นๆที่เคยขึ้นกับมณฑลสุราษฏร์ธานี ให้ไปขึ้นกับมณฑลนครศรีธรรมราช ต่อมาในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอนันทมหิดลทางราชการได้ยุบมณฑลทั่วราชอาณาจักร จังหวัดสุราษฏร์ธานีจึงขึ้นตรงต่อกระทรวงมหาดไทยตลอดมาจนทุกวันนี้