วิทยากรกระบวนการ (Facilitator) คือใคร กองฝึกอบรม : 2545 |
|||||||||||||||||||||||||||||
คำว่า วิทยากรกระบวนการ มาจากภาษาอังกฤษว่า Facilitator ซึ่งมาจากคำว่า Facilitate แปลว่า ความง่าย ความสะดวก การทำให้ง่าย การทำให้สะดวก เพราะฉะนั้นคำว่า Facilitator ถ้าแปลตามคำศัพท์แล้ว น่าจะแปลว่า ผู้ที่ทำหน้าที่ให้ความสะดวก หรือผู้ที่ทำให้สิ่งที่ยาก เป็นสิ่งที่ง่ายขึ้น นายแพทย์ประเวศ วะสี กล่าวไว้ในหนังสือ หมอชาวบ้าน ฉบับที่ 275 เดือนมีนาคม 2545 ว่า วิทยากรกระบวนการ หมายถึง กระบวนการรวมตัว ร่วมคิด ร่วมทำ ซึ่งผู้บัญญัติศัพท์ คือ พ.อ.นายแพทย์ทวีศักดิ์ นพเกษร ซึ่งท่านได้กล่าวไว้ในหนังสือวิทยากรกระบวนการ กับวิกฤตเกษตรกรว่า วิทยากรกระบวนการ คือ คนกลางที่ช่วยจัดและดำเนินงานการพบปะ ประชุมอบรมให้เกิดการคิดที่เป็นระบบ มีอิสระทางความคิดและสามารถสื่อสารทำความเข้าใจกันอย่างตรงไปตรงมา ด้วยการใช้เทคนิคและกระบวนการเรียนรู้แบบมีส่วนร่วมเป็นหัวใจสำคัญ นอกจากนี้วิทยากรกระบวนการยังช่วยสร้างเสริมบรรยากาศแห่งมิตรภาพ ความร่วมมือที่จริงใจจริงจัง และขจัดอุปสรรคทางวัฒนธรรมที่ทำให้การคิดและการสื่อสารขาดประสิทธิภาพ วิทยากรกระบวนการช่วยให้สมาชิกในกลุ่มแลกเปลี่ยน และสะท้อนประสบการณ์ หรือปัญหารวมทั้งแนวทางแก้ไข ช่วยกระตุ้นให้สมาชิกกลุ่มรับฟังซึ่งกันและกัน ช่วยตั้งประเด็นให้กลุ่มคิดเป็นระบบ แลกเปลี่ยนประสบการณ์จนเข้าใจปัญหาที่แท้จริงอย่างถ่องแท้ ร่วมกันวางแผน และดำเนินงานตามแผนบนพื้นฐานประโยชน์ร่วมกัน วิทยากรกระบวนการเปรียบเสมือนทั้งผู้จัดการ ผู้ประสานงาน ผู้สังเกต ผู้กระตุ้น ผู้สร้างบรรยากาศ ผู้เอื้ออำนวยให้เกิดการสื่อสารแนวราบ เป็นผู้ร่วมเรียนรู้ไปกับสมาชิกในกลุ่ม และโค้ชการเรียนรู้ หรือการแก้ปัญหาด้วยตนเอง อ.วรภา ชัยเลิศวณิชกุล เรียกผู้ทำหน้าที่ Facilitator ว่า ผู้อำนวยกลุ่ม มีหน้าที่รับผิดชอบในอันที่จะทำให้มีหลักประกันได้ว่า สมาชิกกลุ่มได้ใช้วิธีการทำงานที่ก่อให้เกิดประสิทธิผล โดยใช้เวลาที่สั้น หรือน้อยที่สุดในการทำงาน ในความหมายทางพฤติกรรมศาสตร์ ผู้อำนวยกลุ่ม คือ ผู้ที่ทำหน้าที่เป็นผู้สังเกตการณ์ และให้ข้อมูลย้อนกลับถึงสิ่งที่ได้สังเกต ไม่ว่าจะเป็นในด้านเนื้อหา วิธีการทำงาน ซึ่งรวมทั้งขั้นตอนในการตัดสินใจ การสื่อความหมายในกลุ่ม และพฤติกรรมของสมาชิกกลุ่มปฏิกริยาของสมาชิก และวิธีการแก้ปัญหาของกลุ่ม โดยผู้อำนวยกลุ่มจะทำหน้าที่รวมถึงการเป็นผู้กระตุ้นให้กลุ่มได้พิจารณาถึงองค์ประกอบต่าง ๆ เหล่านี้ เพื่อให้งานของกลุ่มบรรลุ เป้าหมายอย่างมีประสิทธิภาพ จากหนังสือคู่มือปรับกระบวนทัศน์ และวิธีการทำงานพัฒนาชุมชนภายใต้สภาวะแวดล้อมการพัฒนาใหม่ของกรมการพัฒนาชุมชน เรียก Facilitator ว่า วิทยากรกระบวนการ หรือผู้เอื้ออำนวยให้เกิดการเรียนรู้ เป็นผู้ส่งเสริมกระบวนการเรียนรู้ของชุมชน เป็นผู้จัดสถานการณ์แห่งการเรียนรู้ จะเห็นได้ว่าวิทยากรกระบวนการ (Facilitator) ซึ่งบางทีก็เรียกว่า ผู้เอื้ออำนวยกลุ่มนั้น คือ ผู้ที่ทำหน้าที่ในการช่วยเหลือและสนับสนุนให้กลุ่มเกิดการเรียนรู้ และสามารถคิดหรือตัดสินใจได้อย่างดีที่สุด และมี ประสิทธิภาพ ซึ่งวิทยากรกระบวนการจะมีบทบาทในการกระตุ้นให้สมาชิกกลุ่มเกิดการมีส่วนร่วมอย่างเต็มที่ ต้องสร้างความเข้าใจระหว่างสมาชิกกลุ่ม และช่วยให้กลุ่มสามารถค้นหาวิธีการ แก้ไขปัญหาที่ครอบคลุม และสร้างพันธะสัญญาในระหว่างมวลหมู่สมาชิก โดยจะต้องทำตนเป็นกลาง ไม่แสดงความคิดเห็นในเรื่องที่กลุ่มอภิปรายหรือศึกษากันอยู่ เปรียบเทียบความหมายของวิทยากรในความหมายเดิมกับวิทยากรกระบวนการ
บทบาทหน้าที่วิทยากรกระบวนการ - เป็นผู้จัดกระบวนการให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างมนุษย์ - เป็นผู้ให้ความรู้ และเป็นผู้รับความรู้ (แลกเปลี่ยนเรียนรู้) - เป็น COACH คอยชี้แนะ แนะนำ ตั้งคำถาม / สะท้อนความคิด - เป็นกลาง ไม่อคติ - เป็นอิสระ ไม่ขึ้นต่อแรงกดดันของอำนาจใด ๆ - เป็นกระจกสะท้อนให้ผู้เข้าสัมมนา ได้เห็นตัวตน และศักยภาพของตน และเพื่อน เห็นหนทางการพัฒนาเปลี่ยนแปลงได้ - เป็นผู้นำกองคาราวาน ต้องรับผิดชอบดูแลทิศทางของกระบวนการ และผู้เข้าร่วม - เป็นผู้ให้กำลังใจในการเปลี่ยนแปลง มนุษย์มักมีข้อผิดพลาด ข้อด้อย ปูมหลังที่ไม่ถูกต้อง - เป็นผู้ควบคุมกฎ กติกา ให้เกิดกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ โดยไม่มีการทำลายความคิดกัน สามารถเรียนรู้ร่วมกันบนความแตกต่างหลากหลายได้ เป็นผู้วิเคราะห์สรุปประเด็น ติดตาม สังเคราะห์เชื่อมโยงเพื่อนำไปสู่ความรู้ใหม่ หรือวิธีปฏิบัติใหม่ ๆ ได้ - เป็นผู้สนับสนุนกระบวนการการมีส่วนร่วมทางความคิด คลี่คลาย ข้อขัดแย้ง จัดการกับความคิดที่แตกต่างหลากหลายอย่างสร้างสรรค์ - เป็นผู้นำการยกระดับความคิดของผู้เข้าร่วมขึ้นไปสู่ขั้นที่สูงขึ้น (Meta Level) - เป็นผู้เตรียมความพร้อมของกระบวนการ - เป็นผู้รับผิดชอบความสำเร็จของกระบวนการประชุม คุณสมบัติของวิทยากรกระบวนการ - เป็นบุคคลที่พยายามเปลี่ยนแปลง ฝึกฝน พัฒนาตนเองและบุคคลในทีมให้เป็นผู้รอบรู้ มีโลกทัศน์ที่ถูกต้อง (Personal Mastery) - ให้ความเอาใจใส่กับกระบวนการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ของทีม (Team Learning) - มีความเป็นกลาง อิสระ เป็นธรรม ไม่โอนเอียง หรืออคติ - มีจิตใจรักมนุษย์ มีความสุขกับการเห็นมนุษย์เกิดการยกระดับทางจิตวิญญาณ และภูมิปัญญา และมีความเชื่อมั่นในพลังทวีคูณ (Synergy) ระหว่างมนุษย์ ไม่ดูถูกมนุษย์ - มีจิตใจประชาธิปไตย ใจกว้าง ให้ความสำคัญกับการมีส่วนร่วม และยอมรับความแตกต่างหลากหลาย ไม่เป็นเผด็จการ เพื่อให้เกิดการปรับวิสัยทัศน์ร่วมกัน (Shared Vision) - มีวิธีคิดแบบองค์รวม (System Thinking) ไม่แยกส่วน - มีความคิดสร้างสรรค์ ไม่ติดกรอบ พร้อมที่จะขยาย ปรับ หรือเปลี่ยนแบบแผนทางความคิด (Mental Model) กล้าคิด กล้าทำ กล้าจินตนาการ กล้าเปลี่ยนแปลง (Creativity คิดสร้างสรรค์สิ่งใหม่ ออกนอกกรอบเดิม ๆ) - สามารถใช้สมองสองซีก ซ้าย ขวาอย่างเชื่อมโยง มีทั้งศาสตร์และศิลปะ - สามารถรับรู้อารมณ์ความรู้สึกของคนได้ง่าย - มีอารมณ์ที่ดี สมาธิดี ใจเย็น ไม่ตื่นตระหนกง่าย ไม่ฉุนเฉียว ไม่เอาแต่ใจตัวเอง
มีความฉลาดทางอารมณ์ (EQ) - ให้ความสำคัญกับกระบวนการสื่อสารระหว่างมนุษย์ต่อมนุษย์ และสังคม โดยเฉพาะการสื่อสาร 2 ทาง (TWO WAY COMMUNICATIONS) - กล้าตัดสินใจ และมีความรับผิดชอบสูง นักพัฒนาจะเป็นวิทยากรกระบวนการได้อย่างไร การฝึกอบรมที่ยึดกลุ่มเป้าหมายเป็นศูนย์กลาง เป็นกระบวนการเรียนรู้ที่มีผลมาจากอิทธิพลความคิดที่ตระหนักในความแตกต่างของบุคคลในด้านของศักยภาพ ความรู้ ทักษะ ประสบการณ์ ทัศนคติ ที่มีอยู่ของบุคคล เป็นสำคัญ การให้ความรู้ที่มีเนื้อหาเดียวกันกับคนทุกคน จึงอาจไม่ได้รับความสนใจ ไม่ตรงความต้องการ ไม่สมประโยชน์ การฝึกอบรมที่น่าสนใจและเหมาะกับกลุ่มคนจึงต้องยึดตัวบุคคลที่เข้าร่วมในกระบวนการเรียนรู้ โดยให้ความสำคัญกับประสบการณ์ ความรู้ ศักยภาพของแต่ละคนเป็นหลัก เน้นใช้กระบวนการทางความคิด ยึดผู้เรียนเป็นศูนย์กลางของการค้นหาและสร้างความรู้ (Learner center) วิทยากรจะเป็นผู้ช่วยเหลืออำนวยการกิจกรรมให้เกิดการเรียนรู้ (Learning facilitator) ที่เรียกว่า วิทยากรกระบวนการ จากหลักการเรียนรู้ด้วยการค้นหาความรู้ด้วยตนเอง วิทยากรกระบวนการนำเสนอข้อมูล ฝึกการคิดวิเคราะห์ ไม่เน้นท่องจำ เรียนรู้และทำงานร่วมกับคนอื่น ไม่แข่งขัน ต่างคนต่างเรียนรู้ลักษณะประชาธิปไตย ความต้องการของกันและกันผลประโยชน์ของผู้เข้าอบรมจะเป็นสิ่งสำคัญ วิทยากรกระบวนการจะจัดกิจกรรมเพื่อให้ ผู้เรียนสร้างความรู้ด้วยตนเอง ช่วยให้มีปฏิสัมพันธ์ ต่อกัน เพื่อการมีส่วนร่วม ในกระบวนการการทบทวนการเรียนรู้ ควบคู่ไปกับ ผลงาน ที่เกิดขึ้น อีกทั้งยอมรับ ผลงาน แล้วนำกลับไปประยุกต์ใช้. |
|||||||||||||||||||||||||||||