ANA ARI TEMEL YÜKSÜKLERİ
Larvalar aşılamakta saf bal mumundan yapılmış veya plastik ana arı gözleri kullanılabilir. Az sayıda ana arı gözüne ihtiyaç olduğu zaman çoğu kolonide doğal olan ana arı gözleri ile ihtiyaç olduğu zaman çoğu kolonide doğal olan ana rı gözleri ile ihtiyaç karşılanabilir. Ticari ana arı üreticileri ise ana arı gözlerini ya kendisi yapar veya satım alırlar. Ana arı gözleri tamamen saf bal mumumundan yapılmalıdır. Ana arı üretiminde ana arı gözü yapımı için çubuk kullanılır. Bu tahta veya çelikten olabilir.
Hazırlanan yüksükler yüksük taşıyıcı çıtalara standart boyutta bir çerçevenin karşılıklı yan çıtaları arasına geçirilmek üzere hazırlanır. Her birisinde 15-16 yüksük bulunan taşıyıcı çıtalardan 3-4 tanesi bir çerçeve içerisine geçilerek yüksük taşıyıcısı çerçeveler elde edilir.
Ana arı temel yüksüklerinin, plastikten yapılmış olanları satın alarak temin edileceği gibi arıcıların kendi çalışmalarıyla bal mumundan yapılmış olanların kolayca imal edilmesi mümkündür. Arıcı gerektiğinde ortalama ana arı hücresi çaopında (9.5 mm.) sert bir odundan yuvarlak hücre kaılbını hazırlayabilir. Bu kalıp ile yapılan ana arı temel yüksükleri 6-8 mm. derinliğinde ve sadece hücre başlangıcı durumundadır.
Ana arı temel yüksüklerinin yapımı çok önemlidir. Sadece temiz ve saf bal mumu kullanılmalıdır. Temiz bal mumu sağlıklı eski yavru büyütmede kullanılmış peteklerden elde edilebilir. Bal mumunun eritme ısısı onun bileşimini bozmayacak şekilde eridiği ısıda olmalıdır. Kalıp ucunun ısıtıldığı suya biraz bal ilave ederek hafif tatlı hale getirilmesinde yarar vardır. Önce suya daldırılan kalıp ucu sonra 6-8 mm. derinliğe bal mumuna daldırılır. Bu daldırma işlemi 5-6 kere tekrarlanarak (bal mumunun ısısına göre 2-3 kezde olabilir.) derinliği 6 mm. dolayındaki yüksük iyi bir şekilde teşekkül ettirilmiş olur. Sonra bal mumu soğuyunca kalıp ucundaki yüksük hafifçe tutulup çevrilerek kolayca çıkarılır.
Sonraki aşama temel yüksüklerinin yüksük taşıyıcı çatıya dizilmesidir. Bu çıta ağaçtan olup çerçevenin üst ve alt çıtaları oratasına 2-3 adet monte edilir. Çerçevenin ön ve arka çıtaları arasına iki uçtan birer çiviyle tutturularak çivilerin teşkil ettiği ekseni etrafında dönecek hale getirilir. BU yüksük taşıyıcı çıtalar üzerine 20x20 mm. boyutlarında 3-4 mm. kalınlığında çıtalardan kesilmiş hücre kaidesi olacak takozlar erimiş bal mumu ile yapıştırılır. Bu takozlar üzerine de yine erimiş bal mumu ile temel yüksükler dizilir. Hücre kaidesi takozlar, üzerinde geliştirilen ana arı hüresinin hücre taşıyıcı çıtadan kolayca çıkarılıp alınmasını sağlar.
AŞILAMA (LARVA TRANSFERİ)
Uygulamanın bu yeni aşaması, temel yüksüklere seçilen larvaların aşılanması ve transferidir. Larva transferi yapılmadan kısa bir süre önce hazırlanan çerçevenin bir geceliğine bir koloniye verilerek temel yüksüklerin temizlenip parlatılması sağlanabilir. Yüksüklerin yapımı sırasında yüksük kalıbının ıslatıldığı suya bir bal konulmasının önemi işte burda kendini gösterir. Suya konulan bal nedeniyle hafif tatlı olan temel yüksükler arılar tarafından daha çabuk temizlenerek parlatılır. Daha sonra bu temel yüksüklere küçük birer damla arı sütü veya %50 sulandırılmış önceki üretmlerden beklemiş arı sütü konularak esas larva transferi yapılır. Transfer edilen larvalar 4 gün önce damızlık kovana verilmiş ve ana arının yumurtlamış olduğu orjinal petekten alınır. Larva transferi paslanmaz petekten yapılmış uç kısmı 1.625 mm. genişliğinde olan küçük kaşıçıklar ile yapılır.
Peteğin bir yıl önce yavru büyütmede kullanılmış siyah peteklerden seçilmiş larvaların daha iyi görülmesini sağlar. Yine larva transferinde larvaların alınmasını kolaylaştırmak amacıyla petek gözü duvarları 1/3 yüksekliğinde kesilebilir. Larva transferi arı ilavesiz olarakta yapılır. ANcak bu durumda transferin çok hızlı yapılması ve hemen üretim kovanına verilmesi gerekir. İlave edilen arı sütünün ana arının kalitesini arttırmada önemli rolü vardır.
Ana arı gözlerine larva aşılama, hemen hemen heryerde yapılabilir. Bununla birlikte ısıtılmış ve nem oranı yüksek olan küçük özel bir odada yapılabilir. Oda ısısı aşılama sırasında 24-30 C arasında olmalı nem oranı ise %50-60 arasında tutulmalıdır. oda sıcaklığı ve nem oranı bir saat önce ayarlanmalıdır. Sıcaklık larvaların üşümemesi, nem ise kurumaması için gereklidir. Larvaların kurumasını önlemek için yaş havlu petekler üzerine örtülebilir. Aşılama için gözlerin iyi görülmesi için ışık gerekir. Florasan lamba bu iş için uygundur. Aşırı ısı vermeyen diğer lambalarda kullanılabilir. larva aşılama işlemi çok hızlı bir şekilde yapılmalı ve işlemi aşılama aleti adı verilen bir pens yardımı ile yapılmalıdır. Eğer geniş çaplı bir üretim yapılıyorsa aşılanmak üzere bekleyen peteklerdeki ve aşılama yapılmış yüksüklerdeki larvaların üşümemesini sağlamak için bir inkübatör bulunmalıdır.
ÇİFT AŞILAMA
Popüler çift aşılama metodu tek aşılama metodunun motive edilerek isimlendirildiği bir metottur. Çift aşılamanın nedeni larvaların taze ve larvalar için uygun kıvamlı arı sütü üzerine konulmasıdır. Şayet arı sütü istenilen bir kıvamda değil ise arılar bunu tamamen alarak taze arı sütü ile değiştirirler. Çift aşılamada birnci larva transferi doğru yaşlı larvalaer ile yapılarak üretim kovanına konulur. Ancak bu larvalar 24 saat sonra geliştirilen hücrelerden çıkarılır. Birinci transfer larvaların çıkarıldığı hücrelere tekrar 18-24 saat yaşlı larvalar transfer edilerek çift aşılama süreci tamamlanır.
Bir günlük yaşlı larvalar çok hassastır. Bu larvaların tranferinde çok dikkatli olunmalı ve çıkacak olan ana arının kusurlu olmaması için fiziksel zarar meydana gelmesi önlenmelidir.
Larvalar transferin herhangi bir aşamasında besinsiz kalırsa iyi gelişemezler bu nedenle çift aşılama metodu geliştirilmiştir.
ZIMBALAMA METODU
Avrupa'da populer olarak ortaya çıkan larva elde etme metoduna zımbalama metodu denilmiştir. Bu metoda uygun sert plastikten mamül bir aygıt geliştirilmiştir. Bu özel aletin petek gözlerinin tabanı sökülüp takılabilir niteliktedir. Ana arının bu alet üzerinde hapsedilmesi ve yumurtlaması için ana arı ızgarası bir kutu ile kapatılmıştır. Ana arı temel yüksüğü olarakda tabanı açık olan sert plastikten yüksükler kullanılır. aletten seçilen yumurta veya larvalar hücre tabanı ile çıkarılır ve yine bu hücre tabanının üzerinde olarak tabanı açık plastik ana arı temel yüksüklerini monte (zımba) edilir.
Bu metodun en avantajlı tarafı larva transferi aygıt yardımıyla kesinlikle zarar görmeden yapılmalıdır. İlaveten çok daha hassas olan yumurta transferini de kolayca ve emniyetli bir şekilde yapma şansına sahip bulunmaktadır. Yumurta veya larvaların transferini takiben ana arı temel yüksüklerini yüksük taşıyıcı çıtalara dizilir ve taşıyıcı çerçeve önceden hazırlanmış olan başlangıç kovanlarına verilir.
SMİTH YÖNTEMİ
Jay SMİTH tarafından geliştirilen Alley yönteminin geniş çapta ana arı üretimine olana verecek şekilde geliştirilmiştir. Bu yöntemde ana arı ızgarası ile üç çerçevesi bölünmüş özel kovanlar kullanılır. Ana arı istenildiğinde üç çerçevelik bölüme kapatılır. Üç çerçeveden ortada olanı 24 cm. uzunluğunda ve 14 cm. genişliğnde temel petek parçası ortalayacak şekilde üst çıtaya yapıştırılır. Diğer çerçevelere aynı ölçüdeişlenmiş petekler yerleştirilir ve her üç çerçevede kalan boşluklar tahta ile kapatılır. Ana arı serbest bırakılır ve ortadaki çerçevede 1-1.5 yaşında larvalar oluşunca bu petek Alley yönteminde olduğu gibi çubuklara yapıştırılarak ana arısı alınmış güçlü kolonilere verilir.
ANA ARI YETİŞTİRMEDE KULLANILAN KOVANLAR
BAŞLANGIÇ (YETİŞTİRME) KOVANLARI
Ana arı yetiştirme de transferi yapılan larvaların kabul edilerek ana arı hücreklerinin geliştirilmesi ve hücreler içinde ki larvaların beslenmeye başlanması özel olarak düzenlenmiş kovanlardaki arılar tarafından gerçekleştirilir. İşte bu uygulama aşaması hücre başlatma ve bu aşamada kullanılan konlarada başlangıç kovanları denir.
Ana arı hücrelerinin başlatılması ve geliştirilmesi üç tipte hazırlanan kovanlardan biriyle yapılmaktadır.Bunlar:
1.Ana arı ve yavru bulunmayan hapsedilmiş koloni ki buma oğul kutusu,
2.Ana arısız yavrulu koloni,
3.Ana arılı ve yavrulu koloni şeklinde hazırlanır.
Aşılamadan sonraki 24-36 saat arılar için en kıritik dönemdir. Bu süre içinde larvalar ya kabul edilir veya kabul edilmeyerek gözler temizlenir.
Larva döneminin gözler mühürleninceye kadar 60-72 saati ise bakımın bittiği dönemdir. Böylece ana arı olacak larvanın ilk üç günlük bakımı hemen hemen bitmelidir. BU dönemde aşılanmış larvalar yetiştirme kolonilerinde bulunur. Bunun için tek veya başlatma ve bitiş kolonilerinden yararlanılır.
OĞUL KUTUSU
Oğul kutusu olarak standart Langstroth tipi beş çerçeveli ruşet kovan kullanılır. Oğul kutusunun uçuş deliği yoktur içine 6 çerçeve genç işçi arı silkelenir. 2 adet ballı ve 1 adet polenle petek konularak serin ve karanlık bir yere yerleştirilir.
Bir müddet onra 2 adet çerçeve de 90 adet kadar larva transfer edilerek oğu kutusuna verilebilir. Şurup ile besleme yapılır. 24-36 saat sonra oğul kutusunda kabul edilerek başlatılan ana arı hücreleri alınarak bitirme kovanlarına verilir.
ANA ARISIZ BAŞLANGIÇ KOVANI
Bu yaygın olarak kullanılan metod oğul vernme isteği fazla güçlü kovanlardan hazırlanır. Ön hazırlık olarak 10 gün kadar önce ana arı hücreleri yapmış ve oğul verme eğilimi gösteren bir kovan seçilir. Diğer kovanlardan alınan çıkmak üzere yavrulu petekler verilerek gücü attırılır. Bu uygulama sonucu genç işçi arıların miktarı arttırılır. Genç işçi arılar tarafından seçilerek transfer edilmiş larvaların arı sütü ile çok iyi beslenmesi sağlanır. Sonuçta iyi kaliteli ana arılar yetiştirir.
Ana arısız başlangıç kovanı hazırlanmasından üç gün önce şurup ile beslenmeye alınır. Larva transferinden 1 gün öncede koloninin anası alınarak çok genç açık yavrulu ve yumurtalı petekler kovandan uzaklaştırılır. Kolonide 6 petek seçilerek ana arısız başlangıç kovanı düzenlenir. Kolonide bu düzenlemelerden sonra siddetli anasızlık hissi oluşacak ve verilen ana arı hücrelerini hemen beslemeye alınacaktır.
Bu tür başlangıç kolonilerde ana arı hücreleri genellikle 24 saat süreyle tutulur. Fakat üretim geniş kapsamlı değilde sınırlı sayıda ana arı yetiştirecek ise hücreler ana arıların çıkmasına iki gün kalıncaya kadar bu kovanlarda tutulabilir. Şayet üretimde devamlılık var ve koloniye ikinci bir larva transferi yapılarak verilecek ise birinci transferin mutlaka buradan alınmış olması gerekir.
ANA ARILI BAŞLANGIÇ KOVANI
BU metodla başlangıç kovanı hazırlama Demaree metodu oğul kontrol ve ana arı yetiştirme yöntemleriyle benzerlik gösterir. Bu amaçla bir kovan seçilir ve düzenleme yapılır. Kovanın etkinliğini arttırmak için kovanın uçuş deliği ters yöne çevrilerek ballık katında uçuş deliği açılır.
Ana arı kuluçkalıkta bırakılmıştır. Ballık katına genç bakıcı işçi arıların toplanması için açık larvalı petekler konulur. Kovanın uçuş deliği ters yöne çevrilerek önünde perdeleme yapıldığı uçuşa çıkan arılar tekrar kovana girmek için kuluçkalık katında açılan yeni uçuş deliğini kullanılacaktır. Larva transferi yapılacağı günlerde transferden bir kaç saat önce ana arı ızgarası altına kontoplak veya alüminyum levha konulur. Bu suretle ballık katında arı yoğunluğu arttırılır. Kovan etkinlğini dahada arttırmak için larva transferi çerçevesini vermeden önce açık larvaları peteklerde arısı silkelenerek alınabilir. Böylece verilen larva transfer edilmiş
temel yüksükler bakıcı arılar tarafından süratle arı sütü ile doldurulur ve ana arı hücreleri geliştirilir. 24 saat sonra ana arı ızgarası altına konulan levha çıkarılır.
Larva transfer çerçevesinin alınarak bitirme kovanına verilmesi sırasında açık larvalı petekler yine ballık katına yerleştirilir.
BİTİRME KOVANI
Bitirme kovanları, başlangıç kovanında 24-48 saat süreyle geliştirilmiş ve beslemeye alınmış ana arı hücrelerinin pupa dönemi başlangıcına kadar kaldığı kovanlardır. Ana arılı ve ana arısız olarak iki tipte olabilir. Bu kovanlarda ana arı hücrelerinin ağızları kapatılır, bakımı yapılır, korunur ve çok fazla beslenme gerektirmeyen hücreler 3-4 günü burada geçirir. Ana arısız bitirme kovanı düzenlenir.
Ana arılı bitirme kovanı olarak kullanılması durumunda ana arı ızgarası altında kontraplak veya aleminyum levha kullanılmasına gerek yoktur.
Ana arısız bitirme kovanı, güçlü kovanlardan kovanın ana arısı alınarak düzenlenir.Sonraki günlerde yavrusu çıkan kapalı yavrulu petekler alınarak yerine kapalı yavrulu hale gelen açık yavrulu petek getirilir.
Boşalan yere de destek kovanlardan alınan açık yavrulu petekler verilir.Başlangıç kovanlarında 24-48 saat kalmış olan transfer çevreleri (T1,T2,T3) yer değiştirilerek bitirme kovanına yerleştirilir.
Bitirme kolonileri ya anası alınmış tek katlı ya da kuluçkalık üzerine ana arı ızgarası konulmuş iki katlı kolonilerdir.Kovanın anası çift katlı kovanın alt katına hapsedilir. Gelişmekte olan mühürlenmiş kuluçkalar yukarı kata tahsis edilir. Bitirme kolonileri ister tek ister çok katlı olsun çok kuvvetli olmalı ve sürekli olarak şeker şurubu ile beslenmelidir.
İNKÜBATÖR KOVANLAR
Ağzı kapatılarak pupa devresine girmiş olan ana arı hücrelerinin kuluçka gibi ana arıların çıkmasına kadar tutulduğu kovanlardır. Bu devrede hücrelerin beslenmeye ihtiyacı yoktur. Ana arısız bitirme kovanı aynı zamanda inkübatör kovan olarak da kullanılmıştır. Orjinal ana arı hücrelerini laboratuvarda inkübatör aletinde doğru ısı ve rutubette pupa devresini geçirmeside sağlanabilir. Laboratuvarda çıkış yapan ana arılar 1-2 saat içinde hemen arılı kovanlara veya ruşet kovanlara kafesli olarak verilmelidir.
Larva transferinden 10 gün sonra kabul edilerek geliştirilen ana arı hücreleri ya kafese alınarak banka kovanlarında toplanarak ya da hazırlanan çiftleştirme kovanlarına tek tek verilerek ana arıların çıkışı sağlanır. Ana arılar kafeslerde toplu halde çıkmış ise kontrol edilerek sağlıklı olanlar 5 gün içinde çiftleştirme kovanlarına verilmelidir. Uzun süre kafeste kalan ana arılar çiftleşme isteğini kaybederek kısır kalırlar. İnkübatör kovanlara aynı zamanda kafeslerde çıkan ana arıların bir süre beklemesi nedeniyle ana arı banka kovanları da denilmektedir. Kafesteki ana arıların uzun süre depolanması halinde, işçi arılar tarafından kafesten çıkarılmak üzere ayakalarından çekilmesi sonucu ve kafes tellerinin etkisiyle ana arıların ayaklarında yaralanma ve kopmalar meydana gelmektedir. Bu nedenle ana arılaırn depolanma süresi uzun olmamalıdır.
Ticari an arı yetiştiriciliğinde kullanılan kapsamlı ana arı yetiştirme metodlarını uygulama safhaları şematize edilerek gösterilmiştir. Şemalar başlangıç kovanı bölümünde oğul kutusu ve ana arısız başlangıç kovanı yer almıştır. Bu bölümde her iki şemada da başlangıç kovanı olarak oğul kutusu, ana arısız başlangıç kocanı olmak üzere her üçü kullanılabilir. Yani başlangıç kovanlarından birinin kullanıldığı yerde diğerine yer yoktur sonucu çıkarılmamalıdır.
ÇİFTLEŞTİRME (RUŞET) KOVANLAR
Ana arı çiftleştirme kovanları çok değişik tiplerdedir. Kaset dediğimiz küçük canlı (tahta kutu veya strafor olabilir) tipten 5 çerçeve alan langstroth olanlara kadar pek çok çeşidi vardır. Çiftleştirme kovanlarına az miktarda işçi arı konulur. Destek kovanlardan alınarak bunlara verilen peteklerde yumurta ve açık larva bulunmamalıdır ve az miktarda çıkmak üzere kapalı yavru olmalıdır. Arıların ihtiyacı olan besin de ruşet kovan içine konulur.
Hazırlanan ruşet kovana 10. gündeki ana arı hücresi petek üzerinde kapalı yavruların hemen orta üst kısmına tutularak verilir. Mini ruşetlerin hazırlanmasında destek kovanlardan toplanan çıplak işçi arılar yanmakta olan körük içine bir amonyum nitrat (suni gübre) atılarak çıkan duman ile uyutulur. Uyuyan arılardan istenen miktarda arı ile rusetler kolayca hazırlanır. Ruşetlerin uçuş deliği kapatılarak serin bir yerde 24-48 saat bekletilir. Bekletilme süresi sonunda ruşetler arazide her bir değişik yönlere bakacak şekilde dağıtılarak uçuş delikleri açılır.
İki gün sonra hücrelerden çıkan sağlıklı ana arılar 2-3 günlük olduklarında çevre tanıma uçuşları yaparlar. 5. günden itibaren çiftleşme uçuşuna çıkamaya başlar. Bu nedenle ruşet kovanların kontrol çalışmalarında dikkatli olunmalıdır. Çiftleşmemiş ve çevreyi tanıma uçuşuna çıkmış ana arıların bulunduğu ruşet kovanların yerleri kesimnlikle değiştirilmemelidir ve kontrol çalışmaları öğleden öncedeki saatlerde yapılamalıdır. Bu kurala uyulmazsa çiftleşme uçuşuna çıkan ana arılarda, yanlış kovanlara girmesi ve kendi kovanını bulamaması sonucu kayıplar oluşacaktır.
Çiftleşme uçuşundan bir hafta sonra da yumurtlama başlar. Normal şartlarda 15-20 günde yumurtlamaya başlamaya ana arılar çiftleşmemiş veya çok düşük kaliteli ana arı demektir. Bu durumda ki ana arıların öldürülerek yok edilmesi işletme itibarını yükseltir.
DESTEK KOVANLAR
Zaman zaman üretim kovanlarına ve çiftleşme kovanlarına genç arı, açık larvalı petek gibi materyal sağlayan ve kaynağını oluşturan kovanlardır. Başlangıç ve bitirme kovanları da bu destek kovanları arasından seçilirler.
Ana arı yeyiştirmede bir üretim takviminin yapılması çalışma kolaylığı sağlayacaktır. Bu takvim, erken ilkbaharda ana aru üretimine ana arısız başlangıç kovanlarının kullanılması ile başlanacağı göz önünde bulundurularak hazırlanmıştır. Çünkü bu dönemde ana arılı başlangıç kovanlarının hazırlanması için yeteri kadar gelişmiş kovan bulunamayacağı gerçeği unutulmaamlıdır. Bu nedenle 34 günlük bu takvimin 23. gününde ikinci bir başlangıç kovanı hazırlanması vardır. Bunun nedeni de ana arısız başlangıç kovanlarının 21 günden daha uzun sürelerde üretimde tutulmaması gerektiğidir. Mevsim ilerledikçe kovanlar gelişerek ana arılı başlangıç kovanları teşkil edildiğinde bu üretim takviminde gerekli değişiklikler yapılmalıdır.
ANA ARILARDA ÇİFTLEŞME
Ana arılarda çiftleşme havada gerçekleşir. Çiftleşme genel olarak tek uçuşla tamamlanır. Çiftleşme alanlarını erkek arılar belirler. Çiftleşme uçuşuna çıkan ana arılar erkek arıların önceden belirlediği ve topladığı çiftleşme alanlarına giderler. İzole çiftleşme alanı kullanılmıyor ise bu çiftleşme alanına çevrede bulunan diğer arılıklardan da erkek arılar gelir. Çiftleşmenin seçilmiş erkek arılar ile olması mümkün olmaz. Çiftleşme uçuşu günün öğleden sonraki saatlerinde gerçekleşir. Ana arı mevsime ve erkek arıların ürettiği sperma miktarına göre 8-15 adet erkek arı ile çiftleşir. Erkek arılardan aldığı spermaları, sperma kesesinde toplar. Bazen birinci çiftleşme uçuşunda yeteri kadar erkek arıyla çiftleşerek yeterli sperma toplayamayan ana arılar ertesi gün tekrar 2. bir çiftleşme uçuşuna çıkabilir. Ana arılar toplamış olduğu spermaları ömrünün sonuna kadar meydana getirdiği yumurtaların döllenmesinde kullanır.
Çiftleşmenin izole alanlarda yapılması arzu edilir. İzole çiftleşme alanı 10 km. yarıçapında olmalıdır. Çiftleşme alanının merkezine erkek arı üretim kovanlarından ana arı üretim hacmine göre yeteri kadar yerleştirilir. Ana arı üretimi bu izole alanının dışında bir yerde yapılamlıdır. Çiftleşme alanına ana arı üretim yerinde hazırlanan ruşet kovanlar getirilmelidir. Böylece çiftleşmenin erkek arılarla yapılması sağlanabilir.
DOĞAL ÇİFTLEŞME
Gözlerden çıktıktan sonra 6-8 gün sonra çiftleşme olgunluğuna ulaşan ana arılar içerisinde az miktarda işçi arı bulunan çiftleştirme kolonilerini yerleştirerek doğal olarak çiftleştirilmeleri sağlanır. Ana arı çiftleşme uçuşuna öğleden sonra 14.00-18.00 saatleri arası 10-11 erkek arıyla çiftleşir. Ana arının çiftleşeceği yerde bol miktarda erkek arı bulunması şarttır. ana arının çiftleşmesi için izole bölge seçilmeli ve denetimli çiftleştirme töntemine gidilmelidir. Bal üreticileri için nektar çıkışı önemli ise ana arı yetiştiricileri içinde erkek arıalrın bol oluşu önemlidir.
YAPAY DÖLLEME
Arıcılıkta yapay dölleme tekniği, oldukça yeni ve denetimli bir çiftleştirme sağlayan bir yöntemdir. Esas itibari ile alet yardımıyla gerçekleştirilen bir çiftleştirmedir. Erkek arılardan alınan spermanın araç gereç yardımıyla dişi üreme organına aktarmaya yapay tohumlama denir.
Genellikle yapay döllenme usulüne uygun ve özenle yapıldığında doğal çiftleştirmeden daha başarılı sonuçlar allınır.
EREK ARI ÜRETİMİ
Sadece birkaç yüz erkek arı yetiştirildiği zaman, özelliklede oğul mevsiminde erkek arı erkek arı temini fazla problem olmaz.
Oysa, binlerce ana arı üretildiği zaman erkek arı sayısı yeterli olmayabilir. Bu ise ana arının kalitesini performansını olumsuz etkiler. Bunu çözmenin yolu, erkek arı gözü bulunan petekleri, erkek anne kolonileri yerleştirilmektedir. Bu işlemi ilk aşılamadan 15-20 gün önce başlatılması gerekir. Erkek arı yetiştirmede kullanılacak erkek anne koloniler çok kuvvetli olmalı, şeker şurubu ve polenle beslenmelidir. Erkek arıların çıkışı 24 gün, çiftleşme olgunluğuna da ulaşmaları ise 12 gün alınır.
ÇİFTLEŞME KUTULARININ AHZIRLANMASI
Çiftleşme kutuları içine olgun anaların yerleştirildiği küçük kolonilerdir. Ana arıların çıkışından 3-4 gün önce hazırlanmalıdır. Çiftleşme kutuları standart tam derinlikte kovanların bölme tahtaları kullanılarak 2 veya 3'e bölünmesiyle oluşur. Bir çiftleşme kolonisi içinde 2 çerçeve yeterli olup en fazla 5 çerçeve arı olmalıdır. Her bölmeye bir ballı birde kuluçkalı çerçeve verilmelidir.
ÇIKAN ANA ARILARIN ÇİFTLEŞME KUTULARINA VERİLMESİ
Ana arı gözleri çıkıştan 1-2 gün önce çiftleşme kutularına verilirse daha iyi sonuç alınır. Ana arılar çıkıştan sonra bulundukları kafesten alınarak ana arı kafesine konur. Kafes deliğini kekle kapatarak çiftleşme kovancıklarına bırakılır. Keki yiyen arılarkafes deliğini açarlar. Geçen sürede ana arıya alışan arılar onu kabul ederler. Çiftleşme kutularına meme olarakata verilebilir. Ana arı 5-7 gün içinde çiftleşme uçuşuna çıkar. Kovancıklara arılar yerleştirildikten sonra çiftleşme yerlerine alınır ve uzun sehpalar üzerine yerleştirlir. Ana arı kafesle veya ana arı memesi olarak da verilir. Yağmacılığa dikkat edilmelidir.
ÇİFTLEŞMİŞ ANA ARININ KAFESLENMESİ
Ana arı kafesleri tahta veya plastikten çeşitli şekil ve büyüklükte yapılır. Ana arılar her zaman kafese yerleştirme sırasında dikkatlice tutulur. Ana arıyı kafeslemenin bir yolu da baş ve işaret parmağı ile thorax'tan tutulup kaldırmaktır. Kesinlikle abdomenden tutulmamalıdır. Ana arı kafesi 2.5 cm çapında 1 cm derinliğinde 2-3 odcık halindeidir. 1 tanesi ana arıyı, 2. Bakıcı arıyı, 3. Arının nakli sırasında gerekli olan yiyeceği sağlamak için kek koymakla kullanılır. Kekin olduğu bölümlerdeki yan delik ve üç odacığın bulunduğu kısmın üstü elek teli ile kaplıdır. Herhangi bir sakatlığı olmayan ana arı nakliye kafesine işçi arılarla beraber konur. Refakatçi arılar yolculuk sırasında kafes içindeki keki yiyerek arı sütü meydana getirip ana arının beslenmesini sağlarlar.
ÇİFTLEŞMİŞ ANA ARININ KOVANA VERİLMESİ
Ana arı verilecek koloni en az bir günlük anasız olmalı eğer varsa kovandaki ana arı gözleri tahrip edilmelidir. Ana arı verilmeden önce ana arı kafesi içindeki işçi arılar çıkartılmalıdır. Çünkü anasız koloni yabancı işçi arılara karşı istenmeyen tepki gösterebilirler. Nakliye kafesi iki açık yavrulu çerçeve arasına çıkış deliğine, telli kısım kovan tabanına bakacak şekilde itina ile iki çerçeve arasına yerleştirilir. Koloni kuluçkasız olduğu ya da sadece kapalı yavru gözlerine sahip olduğu zaman ana arı daha kolay verilir. Koloniye teşvik şuruplaması yapılmalıdır. Ana arı kafesten çıkar çıkmaz dibleri kabartılmış gözlere hemen yumurtlar.
Ana verilecek koloni herhangi bir nedenle ölmüş olan kovandaki tüm ana arı memeleri iptal edilir ve sonra ana arı verilir. Koloni anasını kaybetmiş ve kendi anasını yapabilmek için 6 günlük süreyi geçirmiş kovanda işçi arılardan birini arı sütüyle besleyerek yumurtlamasını sağlar. Buna yalancı analı kovan denir. Bu tür kovanlara önlem alınmazsa koloniye 40 gün sonra erkek arılar dolar ve koloni söner. Bunun farkında kovanda çıkmaya yakın yavrulu çerçeve ile açık yavrulu iki çerçeve yerleştirilir. Ana arı kafesle beraber açık yavrulu çerçeve üzerine konulur. Kovan örtü tahtası örtülür ve uçma deliği açılır. Hazrılanan kovan bu şekilde bırakılır. Yalancı analı kovan ise 150-200 m uzağa götürülür. Tüm petekler iptal edilir ve kovan silkelenir. İşçi arılar kovanın eski yerine giderler ve hazırlanan kovana girerler.
SUNİ OĞULA ÇİFTLEŞMİŞ ANA ARININ VERİLMESİ
Ana arı suni oğula iki farklı zamanda verilebilir.
1.Suni oğul oluşturmasını izleyen birkaç saat içinde.
2.Suni oğul yapıldıktan 4 gün sonra.
Ana arı bu ikinci zamanda veriliyorsa tüm ana arı gözleri tahrip edilir ve çiftleşmiş ana arı verilir.
ANA ARININ BANKALANMASI
Ana arı genellikle kendi kullanabilecekleri veya derhal nakledebileceklerinden daha fazla sayıda ana arı üretebilirler. Banka kolonisi sürekli kuvvetli anasız bir kolonidir. Bankalama işlemi iki şekilde yapılır:
1.Ana arısız bir koloninin kuluçkasız bir kısmında bankalama yapılır.
2.Ana arısı olan bir koloninin ballık ve kuluçkalığı arasında ana arı ızgarası koymak suretiyle bankalama yapılır.
Bu sistemde kovandaki durm ballı polenli kapalı yavrulu açık yavrulu durumdadır. Ana arı kafeslerinin yerleştirildiği yer ise açık yavrulu, kapalı yavrulu, polenli ve ballı durumdadır. Bu suretle ana arı 1 hafta korunabilir. Ana arı bankalarında kullanılan kafeslerin ölçüleri genellikle dıştan dışa 45x35x10 mm' dir. İçten içe ise 25x25x10 mm' dir. Giriş ve çıkıştaki 16 mm yüksekliğindedir.
KOLONİDE ANA ARI YETİŞTİRİLEBİLMESİ İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR
Anasız bir kolonide ana arı yetiştirilebilmesi için kovanda 24-36 saatlik bol miktarda genç larva ve bunları besleyecek 5-15 günlük zengin işçi arı kadrosu yüksek kaliteli çiçek tozu, bal ve bal özü ananın çiftleşeceği 14-16 günlük cinsi olgunluğa ulaşmış erkek arı olmalıdır. Ayrıca kuluçka sıcaklığının 30-35 C kovan dışı çevre şartlarının elverişli olması gereklidir.
ARICILIKTA ANA ARI ÇİFTLEŞTİRME İSTASYONLARI
Arıcılıkta yüksek verimli koloniler elde etmek için seleksiyon çalışmaları zorunluluğu vardır. Ana arı havada uçarak çiftleştiklerinden doğal şartlarda döl kontrolü yapmak mümkün değildir. Ana arının çiftleşmelerini ve döl kontrolü sadece ana arı çiftleştirme istasyonlarıyla ve yapay döllenme ile mümkündür.
Çiftleşme istasyonlarının kuruluşunda dikkate alınacak biyolojik şartlar ve hususlar şunlardır.
1.Ana arının özellikleri
2.Erkek arının özellikleri
3.İşçi arıların yani koloni fertlerinin bunların dışında koloninin fertlerinin davranışları önemlidir.
Ana arılar gözden çıktıktan 6 gün, erkek arılar ise 1-16 gün sonra cinsi olguluğa ulaşırlar. Çiftleşme erkek arıların en fazla uçuşta olduğu 14.00-16.00 saatleri arasında olur.
Ana arı çiftleştirme istasyonları bulunduğu yerde mera otlaklarında kesinlikle tarımsal mücadele yapılmamalıdır. İstasyonlar çeşitli hastalık ve parazitlerin bulaştıma kaynağı olabilirler. Bunun için istasyonlar sadece hastalıklardan temiz arıcılara açık tutulmalıdır. Arı kuşlarına karşı gerekli önlemler alınmalı ve hastalıklara karşı da gerekli önlemler de alınmalı nosema için fumidil-B, Varrova ile savaş yani mücadele ihmak edilmemelidir.
