รูปร่างและจำนวนของโครโมโซม ของสิ่งมีชีวิตแต่ละชนิดจะคงที่
เห็นได้ชัดเจนที่สุดในระยะเมตาเฟส (metaphase)
รูปร่างของโครโมโซม จะขึ้นอยู่กับตำแหน่งของเซนโตรเมียร์
แบ่งชนิดของโครโมโซมออกได้ 4 ชนิด

1. ทีโลเซนทริค (telocentric)
โครโมโซมที่มีตำแหน่งของเซนโตรเมียร์อยู่ปลายสุด
โครโมโซมเป็นรูปตัวไอ ( I-Shape)
2. อโครเซนทริค (acrocentric)

โครโมโซมที่ตำแหน่งเซนโตรเมียร์อยู่ถัดจากปลายเข้ามานิดเดียว
โครโมโซมเป็นรูปตัว ไอ ( I-Shape)
3. สับเมตาเซนทริค (submetacentric)

โครโมโซมที่เซนโตรเมียร์อยู่ค่อนไปปลายใดปลายหนึ่ง
โครโมโซมเป็นรูปตัว เจ (J-Shape)
4. เมตาเซนทริค (metacentric)

โครโมโซมที่ตำแหน่งเซนโตรเมียร์อยู่ตรงกลา
โครโมโซมเป็นรูปตัววี (V-Shape)
โครงสร้างของโครโมโซม

โครโมโซมของยูคาริโอต

โครโมโซมมีลักษณะเป็นเส้นตรง
จำนวนแตกต่างกันไปในแต่ละสปีชีส์
โครโมโซมมนุษย์
ู่

จำนวนโครโมโซมของเซลล์ร่างกายมี 46 แท่ง หรือ 23 คู่
เป็นโครโมโซมร่างกาย 22 คู่ และ โครโมโซมเพศ 1 คู่
หรือประมาณ 6 พันล้านนิวคลีโอไทด์
แต่ละโครโมโซมประกอบไปด้วยดีเอนเอ 1 เส้น (strand) ร่วมกับโปรตีนฮิสโตน
แต่ละโครโมโซมของคนจะยาวประมาณ 5 ซม.
ความยาวรวมของโครโมโซมทั้ง 46 เส้นประมาณ 230 ซม.
ความยาวของโครโมโซมในระยะอินเตอร์เฟส จะเป็น 100,000 เท่าของโครโมโซมในระยะเมตาเฟส
ดีเอนเอจะพันเป็นเกลียวกับโปรตีนฮิสโตน เกิดเป็นโครงสร้างที่เรียกว่า นิวคลีโอโซม (nucleosome)
นิวคลีโอโซมจะมีลักษณะเหมือนลูกปัดร้อยอยู่บนเส้นเชือก (beads on a string)
สายนิวคลีโอโซมจะพันเป็นเกลียวอีกครั้ง ในลักษณะของ solenoid
หลังจากนั้น solenoid จะพันเกลียวเป็นห่วง (chromomere) จนได้เป็น chromatin fiber
โครงสร้างและองค์ประกอบของโครโมโซม

1. ไพรมารีคอนสติคชัน ( primary constriction)
ส่วนเว้าบนโครโมโซมซึ่งเป็นตำแหน่งของเซนโตรเมียร์
เป็นส่วนที่ทำหน้าที่สำคัญยิ่งเมื่อเซลล์ทำการแบ่งตัว
ทำให้โครโมโซมมาเรียงตัวกันตรงกลางเซลล์
โครโมโซมใดที่ไม่มี เซนโตรเมียร์ จะถูกละทิ้งไว้ในไซโตปลาสม

2. เซกันดารีคอนสตริคชั่น (secondary constriction)
ส่วนเว้าอีกอันหนึ่งบนโครโมโซม
เป็นที่สำหรับให้นิวคลีโอลัสมาเกาะ เรียกบริเวณนี้ว่า “นิวคลีโอลาร์ ออกาไนเซอร์” (nucleolar organizer)
บริเวณนี้ประกอบไปด้วยยีนที่ควบคุมการสังเคราะห์ r RNA

3. แซทเทลไลท์ (satellite)
ส่วนปลายของโครโมโซมที่มีลักษณะเป็นตุ่มหรือติ่ง
โครโมโซมที่มีแซทเทิลไลท์ เรียกว่า “SAT-chromosome”

4. โครโมนีมา (chromonema)
โครงร่างภายในของโครโมโซม ที่พันกันอยู่เป็นเกลียวฝังตัวอยู่ในมาตริกซ์ ( matrix)
สารพันธุกรรมซึ่งเป็นส่วนประกอบที่สำคัญจะอยู่บนโครโมนีมา

5. มาทริกซ์ ( martrix)
เป็นสารพวกอโครมาติค (acromatic)
เป็นที่อยู่ของโครโมนีมา และโครโมเมียร์ (chromomere)

6. โครมาติน (chromatin)
โครโมโซมที่ติดสีย้อมเข้มหรือจาง
ส่วนของโครโมโซมที่ติดสีย้อมเข้ม เรียกว่า เฮเทโรโครมาติน เป็นส่วนที่ไม่มียีน
ส่วนของโครโมโซมที่ติดสีจาง เรียกว่า ยูโครมาติน เป็นส่วนที่มียีนอ

7. ทีโลเมียร์ (telomere)
ส่วนที่อยู่บริเวณปลายสุดของแขนโครโมโซม
เป็นองค์ประกอบที่พบในทุกโครโมโซม
ถ้าบริเวณทีโลเมียร์ขาดไป จะทำให้โครโมโซมมีลักษณะเหนียวและเชื่อมติด
กับโครโมโซมอื่นที่ปลายทีโลเมียร์ขาดได้ง่าย
โครมาติน (chromatin)

1. ยูโครมาติน (euchromatin)
โครมาตินที่ติดสีจางในระยะอินเตอร์เฟส
มีลักษณะผอม ยาว จะหดสั้นและติดสีเข้มในขณะที่มีการแบ่งเซลล์
เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 40-70 A0
บริเวณนี้จะเป็นส่วนของ DNA ที่มีการคัดลอกเบส (traseciption) ไปเป็น mRNA
และได้โปรตีนในที่สุด

2. เฮทเทโฮโครมาติน (heterochromatin)
โครมาตินที่หดสั้นมากตลอดวัฎจักรของเซลล์
เส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 200-300 A0
บริเวณนี้พบว่าไม่เกิดการคัดลอกเบสเลย