NhÃt Linh

TØ næm ThÀy tôi mÃt, anh chÎ tôi r©i bÕ chÓn quê nhà Çi tha hÜÖng cÀu th¿c, ljn ª m¶t túp lŠu tranh ª ngay ÇÀu ch® C.. B¡t ÇÀu tØ dod', tôi bÕ cái Ç©i cÛ là cái Ç©i m¶t cÆu con quan æn sung m¥c sܧng, bܧc chân vào m¶t cu¶c Ç©i riêng m§i cho tôi: tôi g†i là m¶t cái Ç©i ÇÀu ÇÜ©ng xó ch®. Næm Ãy tôi m§i mÜ©i ba tu°i.

Cái xã h¶i xó ch® Ãy khác h£n v§i cái xã h¶i quš phái cûa tôi ngày trܧc: nhà gia Çình bác Tèo bán bánh Çúc, v® chÒng bác xã T¡c kéo xe, mË con nhà hai L¶ bán nÒi ÇÃt.

TØng gia Çình nho nhÕ lúc nhúc trong nh»ng gian nhà xiêu vËo, tÓi tæm, bÄn thÌu. Trܧc nhà m¶t cái rãnh dài, ÇÀy nh»ng vÕ dÜa, lá chuÓi, giÈ rách.

ThÆt là m¶t xã h¶i xÃu xa, mà xÃu xa vì nghèo kh° quá. T¿ nhiên tôi Çem lòng m‰n nh»ng ÇÙa trÈ cùng tråc tu°i tôi cûa nh»ng gia Çình hèn hå Ãy: Cái Nh§n, th¢ng Cu, con TËo là bån tôi cä. Tôi Çã trông thÃy chúng nó æn cä b»a cÖm có dúm muÓi, vài quä cà thâm hay Çïa rau sam lu¶c; tôi Çã thÃy chúng nh¥t nh»ng gÓc mía ngÜ©i ta vÙt Çi mà chia nhau hít cho Ç« thèm, nên tôi thÜÖng. ChiŠu mát tôi Çi v§i chúng ra ÇÒng, xem chúng Ç¥t nh»ng cái l© vào các låch con Ç‹ b¡t tôm cá. Chúng ÇÜ®c nhiŠu tôm cá, tôi cÛng mØng h¶ và tôi Ç®i ljn b»a cÖm cûa chúng Ç‹ xem trong mâm có ÇÜ®c thêm Çïa cá rôi kho hay mÃy con tôm ÇÕ nào không.

NgÜ©i mà tôi quš nhÃt hÒi Çó là chÎ Hiên, v® m¶t ngÜ©i phu xe ª x‰ cºa nhà tôÎ

Nguyên anh chÎ tôi ÇÜ®c lïnh m¶t cái ty bán thuÓc phiŒn, nên chÎ Hiên thÜ©ng lui t§i mua thuÓc cho chÒng. LÀn ÇÀu tôi trông thÃy chÎ ta, tôi Çem lòng thÜÖng håi ngaœ Bây gi© tôi m§i rõ r¢ng tôi có cái cäm tình Çó vì chÎ Hiên còn trÈ, xinh và có duyên, låi lÃy phäi anh chÒng nghiŒn ngÆp, xÃu xí.

NhÜng chÎ Hiên thì không nghï nhÜ tôÎ Cä ngày chÌ c¥m cøi ngÒi Çan l© trong khi chÒng Çi kéo xe v¡ng. Hôm nào chÎ bán l©i ÇÜ®c m¶t hào, chÎ mua cho chÒng m¶t hào thuÓc thì chÎ lÃy làm vui vÈ, sung sܧng l¡m.

ChÎ không nghï gì ljn thân chÎ, có cái ao nâu Çã båc, Çã vá tay, vá vai, vá lÜng mà chÎ không chÎu Ç‹ dành tiŠn may áo m§i.

Trí non n§t cûa tôi không sao hi‹u ÇÜ®c các hành Ƕng cûa chÎ ÇÓi v§i m¶t ngÜ©i chÒng nghiŒn ngÆp, hèn hå nhÜ th‰.

M¶t hôm, tôi sang bên nhà chÎ, thÃy chÎ ngÒi gøc ÇÀu vào cánh tay, bên cånh mÃy chi‰c l© Çan dª. Tôi vào chÎ ngÄng lên nhìn, hai con m¡t nhÜ có ngÃn lŒ. Tôi vØa ÇÎnh quay ra thì chÎ tay vÅy tôi låi gÀn nói khë:

- Này cÆu, cÆu có m¶t hào, cÆu cho tôi vay vài hôm tôi trä.

- Tôi làm gì có tiŠn cho bác vay! Bác vay làm gì?

ChÎ Hiên l£ng l¥ng chÌ vào trong buÒng. Tôi hÕi:

- Bác trai Çau phäi không? –m hay sao mà rên d» th‰?

- CÆu å, hai ngày hôm nay, nó lên hai cÖn sÓt rét, không Çi kéo xe ÇÜ®c. Nhà không có tiŠn, tôi phäi nhÎn cÖm tØ hôm qua, nhÜng nguy nhÃt là h‰t tiŠn mua thuÓc. ñã Óm mà cÖn nghiŒn lên thì ch‰t mÃt. Hay cÆu vŠ nhà æn c¡p ª nhà m¶t hào chÌ cho tôi vaœ

Tôi mÌm cÜ©i, l¡c ÇÀu:

- ChiŠu tÓi bác mang tiŠn låi mua thuÓc, tôi thêm cho ít nhiŠu thì h†a maœ.. còn tiŠn thì tôi không th‹ nào có ÇÜ®c.

VØa lúc Ãy con gà trÓng to cûa anh chÎ tôi nuôi lªn vªn ljn bên cånh mËt vØng cûa chÎ Hiên phÖi trܧc cºa. ChÎ Hiên tay xua con gà miŒng nói Çùa:

- Giá ÇÜ®c con gà này mà bán thì chÒng tôi tha hÒ hút.

ñã khuya, nhà tôi Çóng cºa Çi ngû, b‡ng có ngÜ©i g†i mua thuÓc.

Tôi nhanh nhËn cÀm cây Çèn Hoa Kÿ ra vì tôi bi‰t ch¡c ÇÃy là chÎ Hiên mua thuÓc cho chÒng.

Qua khung cºa bán thuÓc, m¶t cái bàn tay thò vào cÀm m¶t cái vÕ h‰n trong có m¶t hào chÌ Çã nh¤n m¥t. ChÎ tôi cÀm lÃy ÇÒng hào nhìn Çi nhìn låi rÒi nói:

- ñÜa hào khác thì bán, hào này nh¤n m¥t l¡m không tiêu ÇÜ®c.

Tôi lo l¡m, và tôi ch¡c chÎ Hiên ÇÙng ngoài còn lo gÃp mÃy. Tôi v¶i bäo chÎ tôi:

- Thôi, chÎ cÙ nhÆn cho ngÜ©i ta, mai trä nhà Çoan cÛng ÇÜ®c.

Tôi không dám nói rõ vì tôi bi‰t chÎ. tôi ghét v® chÒng nhà này l¡m.

Khi chÎ tôi cân thuÓc xong, quay lÜng Çi, tôi v¶i cÀm cái que thuÓc rÕ thêm vào trong h‰n m¶t gi†t. Lúc ÇÜa cho chÎ Hiên, tôi bäo khë:

- Thêm cho rÒi ÇÃy nhé.

Tôi vØa Çóng xong cái cºa bán thuÓc thì ª ngoài b‡ng có ti‰ng kêu:

- Ch‰t tôi rÒi, cÆu cho mÜ®n cái Çèn, Ç° h‰t cä rÒi!

Tôi ÇÜa Çèn ra xong rÒi nhìn qua khe cºa thÃy m¶t cänh tÜ®ng không bao gi© tôi quên ÇÜ®c: h‰n thuÓc Ç° xÃp xuÓng ÇÃt, thuÓc b¡n tung ra thành tØng chÃm Çen nhánh. ChÎ Hiên cúi xuÓng lÆt cái h‰n lên; cái h‰n chÌ còn rây m¶t ít thuÓc; trong lúc hÃp tÃp chÎ lÃy ngón tay quŒt thuÓc dܧi ÇÃt cho vào h‰n, nhÜng thuÓc lÅn cä v§i ÇÃt còn hút gì!

Không làm sao ÇÜ®c, chÎ nh¥t cä nh»ng hòn ÇÃt có rây thuÓc Ç‹ vào bàn tay - rÒi chÎ cÙ ngÒi ÇÃy khóc thút thít. Sau thÃy chÎ tôi giøc Çem Çèn vào, tôi phäi Ç‹ m¥c chÎ Hiên ngÒi khóc trong bóng tÓi. Tôi vØa Ç¥t mình xuÓng giÜ©ng n¢m thì v£ng có ti‰ng ngÜ©i cãi nhau, tôi ch¡c là ª nhà chÎ Hiên, chÒng chÎ ÇÜÖng Çánh m¡ng chÎ tå

Sáng hôm sau, tôi sang nhà chÎ Hiên s§m, tah^'y chÎ ngÒi d¿a vào tÜ©ng, ÇÀu tóc bù xù, vÈ ngÜ©i mŒt mÕi, trên trán có m¶t ch‡ sÜng tím lên. Tôi không thÃy cái l© nan Çan dª Ç‹ ÇÃy, liŠn hÕi:

- Bác bán l© Çi rÒi phäi không?

- Không, tôi cÃt ª dܧi b‰p.

- Th‰ hào chÌ hôm quä

ChÎ ta thÃy tôi hÕi ÇÜ©ng Ƕt, nhìn tôi có vÈ s® hãi, nói m¶t cách hoäng hÓt:

- Tôi vay cûa... Không! ngÜ©i ta trä n® tôÎ

- Bác mà có ngÜ©i n® tiŠn?

- ƒy n® cÛ... Çã lâø

VØa nói Çên ÇÃy thì nghe bên nhà tôi có ti‰ng ngÜ©i nói to, con nhÕ nhà tôi chåy ra ngÖ ngác, nhÜ tìm m¶t vÆt gì. Tôi hÕi thì nó trä l©i:

- Nhà mÃt con gà, con gà trÓng thi‰n to nhÃt...

ChÎ Hiên hÕi tôi:

- Con gà nào th‰ cÆu nhÌ?

- ƒy con gà hôm qua nó sang Çây m° vØng cûa bác Ãy.

- ChÎ Hiên thÓt nhiên nói:

- Ch‰t tôi rÒi! Gà nhà cÆu?

Tôi hÕi:

- Làm sao mà ch‰t?

ChÎ Hiên luÓng cuÓng nhÜ ÇÎnh nói låi thôi, nhÜng cái trí non n§t cûa tôi Çã hi‹u rõ, Çã Çoán ra h‰t. Tôi ng¡m låi chÎ ta thÃy vÈ m¥t tái mét, nºa vì Çói, nºa vì lo mà tôi Çem lòng thÜÖng håi vô cùng. Vì h‰t lòng v§i chÒng phäi Çi æn tr¶m gà låi bÎ chÒng m¡ng. T¿ nhiên tôi muÓn tìm cách chÓng ch‰ cho ngÜ©i Çã æn c¡p gà nhà tôÎ Tôi ngÅm nghï m¶t lúc rÒi bäo chÎ ta:

- ñÜ®c! Bác ÇØng lo, bác Ç‹ m¥c tôi!

RÒi tôi vŠ nhà chåy th£ng ra c°ng sau nhìn xuÓng sông, bäo chÎ tôi r¢ng:

- Nhà mÃt gà phäi không, thôi ÇØng tìm n»a vô ích, hôm qua tôi thÃy con gà giÓng con gà nhà ta ÇÆu ª dܧi thuyŠn buôn nÒi ÇÃt. Bây gi© h† Çi h† cu‡m Çi rÒi. Còn bi‰t ai mà hÕi.

Tôi lÃy làm t¿ Ç¡c r¢ng Çã tìm ra m¶t k‰ hay và rÃt mØng cái k‰ Çó hiŒu nghiŒm, vì chÎ tôi coi nhÜ mÃt h£n con gà rÒi, không cho ngÜ©i Çi tìm n»a.

Tôi còn bé không hi‹u r¢ng giúp Ç« m¶t ngÜ©i æn c¡p th‰ là tÓt hay xÃu, tôi chÌ bi‰t r¢ng trong lòng tôi lúc bÃy gi© vui vÈ l¡m, vui vÈ vì cÙu thoát ÇÜ®c m¶t ngÜ©i kh° sª, Çáng thÜÖng.

VŠ sau, tôi càng ngày càng cách biŒt v§i cái xã h¶i ÇÀu ÇÜ©ng xó ch® Ãy. ñ‰n nay Çã gÀn hai mÜÖi næm, cái cänh Ç©i cÛ Çã l© m© trong trí nh§, nhÜng câu chuyŒn cûa chÎ Hiên thì không bao gi© tôi quên ÇÜ®c.

Cái Ç©i ÇÀu ÇÜ©ng xó ch® Ãy ngay tØ thuª còn nhÕ Çã dåy cho tôi hi‹u r¢ng: muÓn cho ngÜ©i ta dÍ có lòng thiŒn thì phäi làm th‰ nào cho ngÜ©i ta khÕi nghèo kh°, mà m¶t xã h¶i nghèo kh° thì bao gi© cÛng dÍ thành m¶t xã h¶i xÃu xå