NhÃt Linh
LiŒt nÙc ti‰ng là xinh nhÙt làng Nghi HÒng. ñôi khi quán s§m, ch® chiŠu, cái s¡c ÇËp tÜÖi t¡n, cái vÈ duyên m¥n mà cûa nàng Çã làm xiêu lòng bao khách Çi ÇÜ©ng.
Nhà nàng rÃt nghèo. Cha mÃt s§m, nàng phäi lo làm æn Ç‹ phøng dÜ«ng mË già, nên Çã hai mÜÖi tu°i mà không tܪng gì t§i ÇÜ©ng chÒng con. MË nàng nghï ljn viŒc Ãy vÅn áy náy không an tâm; bà mË phÀn nghï ljn con, phÀn nghï ljn mình nên hai ÇÜ©ng chÜa dÙt. NgÜ©i trong làng thì không ai xÙng mà xa xôi thì không tiŒn. Næm qua tháng låi mË con vÅn xum vÀy vui vÈ.
T°ng bên kia, cách làng LiŒt m¶t con sông, có m¶t ông chánh t°ng tu°i còn trÈ, ngÜ©i rÃt hào hoa, dân làng Nghi HÒng vÅn thÜ©ng sang vay mÜ®n. Ông chánh vÓn có mÜÖi mÅu ru¶ng bên Nghi HÒng, s® Çi låi không næng nên có nh© ngÜ©i làng làm mÓi cho m¶t ngÜ©i v® lë Ç‹ trông nom ru¶ng nÜÖng thaœ H† m©i ông sang xem m¥t LiŒt, thÃy nàng có chút nhan s¡c thanh tao b¢ng lòng ngaœ
LiŒt nghï mình nhà nghèo, cÛng có ki‰m ÇÜ®c tÃm chÒng danh giá, thÃy ông chánh là ngÜ©i tº t‰, còn trÈ tu°i, tuy phÆn lë m†n nhÜng ÇÜ®c ª gÀn mË già låi có s¤n ru¶ng nÜÖng cûa ông chánh cày cÃy làm æn, nên ngÕ š nhÆn l©i.
Có cheo cܧi h£n hòi, song chÌ riêng bên làng Nghi HÒng, còn bên v® cä thì không ai bi‰t. - Ông chánh thÌnh thoäng låi sang dâm b»a nºa tháng, lÃy c§ sang thæm ru¶ng, thu tiŠn. Hai v® chÒng rÃt là tÜÖng Ç¡c.
NgÜ©i bên Nghi HÒng sang vay thóc gåo, v® cä ông chánh thÜ©ng b¡t n†n:
- Các ông xem bên Nghi HÒng có ngÜ©i nào nom ÇÜ®c và chÎu khó th©i các ông làm mÓi cho m¶t ngÜ©i Ç‹ trông nom ru¶ng nÜÖng bên Ãy.
M†i ngÜ©i ÇŠu thÜa:
- Då thÜa bà, nghï th‰ rÃt phäi nhÜng con gái làng chúng cháu th©i toàn xÃu nhÜ ma, Çen nhÜ bÒ hóng, chä có ngÜ©i nào tÜÖm tÃt trông ÇÜ®c cä. N‰u có thì chúng cháu xin h‰t lòng.
NgÜ©i v® cä thÃy nói vÆy, nên không nghi ng© gì n»a. LiŒt cÛng ÇÜ®c yên thân, mà tình chÒng v® ngày Çêm kh¡ng khít.
B‡ng m¶t hôm nhà ông chánh bÎ cܧp vào ÇÓt såch cä. Khi cܧp tÄu thoát, ng†n lºa còn r¿c tr©i, ngÜ©i nhà không thÃy bóng ông chánh, bà chánh và ngÜ©i con dâu, lÃy làm lå Ç° xô Çi tìm cÛng biŒt tæm. NgÜ©i nói bÎ cܧp b¡t Çi, ngÜ©i Çoán ch‰t trong ÇÓng lºa.
Hai hôm sau, ngÜ©i ta thÃy xác ngÜ©i v® và ngÜ©i con n°i trên sông, còn ông chánh, ông chánh cÛng không còn sÓng vì có ngÜ©i tìm thÃy cái áo cûa ông vܧng vào b© sÆy.
Có ngÜ©i sang báo tin cho LiŒt bi‰t, nàng cÙ th© Ö nhÜ không. MË nàng bäo dÅu sao cÛng là v® chÒng, nên sang bên Ãy chÎu tang m§i phäi.
Nàng thÜa:
- S¿ cܧi xin chÌ riêng bên này bi‰t mà thôÎ Con sang lÍ, nhÆn làm v® Ç‹ chÎu tang ngÜ©i nhà bên Ãy ai bi‰t con là ai, ng¶ l« h† Çu°i ra, có phäi là nhøc không? Xin mË cÙ Ç‹ con không sang là hÖn.
NgÜ©i trong làng trܧc khen LiŒt th‰ nào bây gi© låi chê nhÜ th‰. Ai ai cÛng nói:
- Cái con Ãy th‰ mà båc, æn ª v§i ngÜ©i ta gÀn m¶t næm tr©i, bây gi© cÙ th© Ö, lånh nhåt nhÜ không. Con ngÜ©i vô tình quá.
LiŒt nghe thÃy l©i mai mÌa cÙ thän nhiên nét m¥t låi tÜÖi lên b¶i phÀn, cÜ©i Çùa luôn.
ñi Çâu nàng æn m¥c cho thÆt g†n gàng ÇËp Çë, cái khæn vuông th¡t th‰ nào cho thÆt xinh, sæn sóc làm dáng Ç‹ tô Çi‹m cái vÈ ÇËp s¤n có. Bà mË cÛng không hi‹u vì sao con mình låi vô tình ljn th‰.
MÃy tháng sau, LiŒt bÕ nghŠ dŒt väi, làm nghŠ chæn t¢m, ngày ngày Çi hái lá dâu các làng quanh ÇÃy - trܧc còn mua dâu bên này sông, dÀn dÀn qua Çò sang bên làng ông chánh. Lân la m‡i nhà mua m¶t ít, hÍ g¥p bà cø nào ngÒi r‡i thì nàng ljn vÄn vÖ chuyŒn hão.
- Cø này, næm ngoái chúng cháu ljn nhà ông chánh mua dâu thÃy nhà ngói cây mít san sát, mà bây gi© cháu ljn thì không bi‰t sao trông tiŠu tøy th‰?
- ƒy, næm ngoái nhà ông ta bÎ cܧp ÇÓt phá, nó låi gi‰t cä hai v® chÒng v§i ÇÙa con.
- KhÓn nån! Ông ta vÅn là ngÜ©i tº t‰, ai ai cÛng có bøng m‰n.
LiŒt låi ljn mua dâu làng khác, g¥p mÃy ngÜ©i låi kŠ cà mª túi trÀu nói nh»ng chuyŒn Çâu Çâu, rÒi m§i Çá Ƕng ljn:
- G§m nhà ông chánh bây gi© cܧp phá tan tành không còn gì. Tôi ljn ÇÃy mua dâu nghe h† nói Çám cܧp Ãy to l¡m. Các quan cho ngÜ©i vŠ dò xét cÛng không ra, chuyŒn Ãy låi lÌm ÇÎ ThÜÖng håi ông chánh ngÜ©i tº t‰ mà bÎ cܧp nó gi‰t.
- Cܧp gì ÇÃy, låi ngÜ©i trong t°ng nó thù nó gi‰t ch§ gì - cܧp v§i ki‰c gì...
- ƒy ch‰t bà nói khë chÙ... mình dám Çâu ch¡c, ng¶ l« thì oan giå
Bà kia låi càng nÕ mÒm:
- Ÿ Çây ai ch£ng bi‰t, còn phäi giÃu gi‰m gì... ChÌ có lão Bá MÎch làng Ngang. Hai nhà Ãy h† vÅn thù h¢n nhau Çã lâu, nó cho mÃy ÇÙa ÇÀy t§ giä v© làm cܧp gi‰t phæng ÇÎ.. ai bi‰t Çó là Çâø
- Sao bäo có mÆt thám vŠ xét.
- MÆt thám vŠ mà làm gì. Bi‰t, nhÜng tang chÙng không có.
Bây gi© LiŒt chÌ còn tìm cách gÀn lão Bá MÎch.
Nàng låi ngày ngày c¡p r° Çi mua dâu, g¥p ai cÛng than thª:
- ñ¶ này túng quá, nghe nói có cø Bá bên này, muÓn sang vay mÜ®n ít ÇÒng mà không bi‰t có ai quen ÇÜa ljn.
H† mách có nhà bà HÆu là thân v§i ông Bá l¡m. Hôm sau LiŒt ljn mua dâu nhà bà HÆu Çáng Ƕ hai, ba xu thì trä tæng lên bÓn næm xø Ngày nào cÛng ljn, dÀn dÀn không m¥c cä, cÙ hái xong là trä tiŠn vŠ. Có khi lÀn khân ª låi nói chuyŒn, thÃy viŒc gì thì làm.
- Cái sân này rác quá, bà ÇÜa ch°i cháu quét Ç«.
- CÓi thóc này xay dª, bà ÇÜa cháu xay m¶t lúc thì xong chÙ gì.
LiŒt làm gì cÛng nhanh nhËn thoæn tho¡t, bà HÆu thÃy vÆy Çem lòng m‰n có khi s¤n cÖm thì gi» låi æn cÖm, lâu lâu thân nhÜ ngÜ©i nhà. HÕi ljn cha mË nàng thì nàng nói cha mË Çã mÃt lâu, ª v§i chú thím tÆn dܧi làng ñoài.
M¶t hôm vŠ bu°i chiŠu, bà HÆu thÃy LiŒt ljn, mang cái khæn gói to, lÃy làm lå, hÕi thì nàng khóc nhÜ mÜa, vÆt mình than thª:
- Chú thím tôi ÇÎnh ép tôi lÃy m¶t ÇÙa rÃt hèn hå, chÌ Çáng xách dép cho tôi mà thôÎ CÜ«ng quá, tôi phäi bÕ nhà Çi, không m¥t mÛi nào mà lÃy th¢ng Ãy ÇÜ®c. Bây gi© tôi Çi Çâu không bi‰t, nhÜng th‰ nào cÛng phäi ÇÎ Tôi thÃy có bà là ch‡ tº t‰ nên ljn Çây chào bà Ç‹ Çi, mà Çi phen này th©i không bi‰t có vŠ n»a không.
Nói xong låi khóc, låi nói, thÆt là thäm thi‰t.
Bà HÆu m†i lÀn thÃy nàng vui vÈ, nay thÃy nàng nhÜ vÆy Ƕng lòng thÜÖng, nhÃt ÇÎnh gi» låi không cho Çi Çâø LiŒt khæng khæng nhÃt ÇÎnh Çòi Çi, bà HÆu phäi giÃu kín khæn gói m§i gi» ÇÜ®c nàng ª Çâœ
Ÿ ÇÃy ÇÜ®c hÖn m¶t tháng, thÃy bà HÆu nói chuyŒn sang vay thóc bên cø Bá nàng xin Çi theo gánh thóc.
Trܧc khi Çi, nàng vào trong buÒng trang Çi‹m giÃu bà HÆu.
Lúc ra ngõ thÃy bên giÆu có bông hoa hÒng m§i nª, LiŒt b‡ng näy ra m¶t š hay, liŠn hái tr¶m bông hoa, trª vŠ buÒng, vò nát mÃy cánh hoa, rÒi xoa lên má: Çôi má hÒng nhÜ tæng cái s¡c cûa nàng lên nhiŠu l¡m.
Ông bá ÇÜÖng n¢m ª sÆp thÃy bà HÆu vào v¶i ngÒi dÆy. Ông v¶i ngÒi dÆy không phäi vì bà HÆu nhÜng chính vì thÃy bóng LiŒt thÃp thoáng theo saø Ông bá m§i trông thÃy Çã mê mŒt. Còn LiŒt bܧc vào khúm núm, e lŒ ngÒi ª tràng k›, lát lát låi ÇÜa m¡t nhìn tr¶m ông Bá, nºa nhÜ ngây thÖ, nºa nhÜ lÖi lä.
Ông Bá góa v® Çã lâu, š muÓn tìm ngÜ©i v® k‰, nên hôm sau m©i bà HÆu lên chÖi, hÕi xem LiŒt là ai, ngÜ©i ª Çâu, và nh© bà HÆu lo giùm cho, së t¥ng riêng rÃt nhiŠu tiŠn.
Bà HÆu thÜ©ng Çêm khuya, tÌ tê nói chuyŒn khuyên lÖn LiŒt:
- Ch£ng lë cô cÙ ª vÆy saÕ LÃy ngÜ©i trai tÖ thÜ©ng nhà nghèo khó cä, vä låi lÃy phäi nh»ng ÇÙa vÛ phu, l« xÄy viŒc gì nó thÜ®ng c£ng chân, hå c£ng tay thì kh°. Giá Çi lÃy lë nh»ng ngÜ©i danh giá giàu có mà con, th©i tôi tܪng cÛng là sung sܧng l¡m chÙ.
LiŒt Çáp:
- Bà cÙ nói chuyŒn không Çâu, nh»ng ngÜ©i Ãy th©i ai lÃy ljn nh»ng hång nhÜ chúng cháu.
Bà HÆu bi‰t nàng thuÆn, liŠn Çem viŒc ông Bá nói låi. LiŒt trܧc còn khæng khæng c¿ tuyŒt, tìm c§ chê bai, sau thÃy bà HÆu nói mãi, cÛng làm b¶ xiêu dÀn
Th‰ là LiŒt vài tháng sau Çã nghiÍm nhiên là v® ông Bá. NhÜng tØ hôm cܧi trª Çi, hÍ ông Bá vào buÒng thì nàng ôm bøng kêu tr©i kêu ÇÃt:
- Ông ra ngay, không th©i nó Çâm ch‰t tôi bây gi©, tôi Çau l¡m... kìa có ba ÇÙa nó theo sau ông, hai ngÜ©i Çàn ông và m¶t ngÜ©i Çàn bà, nó ÇÜÖng cÀm dao s¡p Çâm tôi ÇÃy, mau lên không th©i ch‰t cä bây gi©.
M¶t hôm LiŒt Çón ngõ g†i m¶t ngÜ©i thÀy bói vào xem, có cä ông Bá ngÒi Çó.
Ông thÀy bói gieo quÈ, nói:
- Nhà này nhÜ có oan hÒn lÄn quÃt, phäi lÆp Çàn giäi thoát không thì tai h†a (hôm trܧc LiŒt Çã có cho tiŠn và d¥n phäi nói nhÜ th‰).
Lúc thÀy bói Çi rÒi, LiŒt g†i ông Bá låi, rÜÖm rܧm nܧc m¡t, nói:
- Ông muÓn cho tôi sinh nª v§i ông, th©i phäi lÆp Çàn giäi thoát cho oan hÒn Ãy. ViŒc là viŒc hŒ tr†ng, ông không nên coi thÜ©ng. N‰u không th‰ thì cho tôi vŠ thôi, chÙ v® chÒng v§i nhau th‰ này thì cä hai ÇŠu c¿c cä. Bây gi© làm chay cho oan hÒn Çi nÖi khác thì m§i mong v® chÒng æn ª v§i nhau ÇÜ®c.
LiŒt nói xong, lÃy tay ôm m¥t khóc nÙc nª.
Ông Bá nói:
- Oan hÒn nào, chÌ cái th¢ng Chánh ª CÓc chÙ gì, Ø làm chay thì làm chaœ
LiŠn cho ngÜ©i Çi thÌnh các sÜ ª vùng Ãy ljn, lÆp Çàn chay giäi oan, ti‰ng chiêng, ti‰ng trÓng r¶n rÎp ba bÓn ngày tr©i. NgÜ©i trong làng rû nhau ljn xem nhÜ h¶i.
B‡ng m¶t hôm, LiŒt ÇÜÖng ngÒi ÇÓi diŒn ông Bá, giÆt mình nhÜ vØa nghï ra viŒc gì hŒ tr†ng rÒi nói v§i ông Bá:
- Tôi quên mÃt, bây gi© m§i nghï rå ¯ thì lÆp Çàn, nhÜng cúng ai, cúng ai m§i ÇÜ®c chÙ?
Chuông trÓng long tong cä ngày th‰ này thì còn có nghïa lš gì n»a.
RÒi nàng ghé vào tai ông Bá nói:
- ViŒc không nên hª cho ai bi‰t. VÆy ông phäi làm t© s§ vi‰t tên tu°i nh»ng oan hÒn Ãy.
- NhÜng ÇØng cho ngÜ©i ngoài bi‰t m§i ÇÜ®c.
- Chính vÆy, ông vi‰t xong, ông ÇÜa tôi Ç‹ tôi Çem lên cho vào hòm s§, rÒi chính tay tôi ÇÓt, viŒc này không th‹ Ç‹ các nhà sÜ ÇÜ®c, l« l¶ thì lôi thôÎ
TÓi hôm Ãy, ông Bá lÃy giÃy vi‰t tên tu°i cÄn thÆn gÆp låi ÇÜa cho v®. LiŒt Çã gÃp s¤n m¶t t© giÃy nhÜ th‰, lúc lên Çàn, g¥p khi bÓi rÓi, nàng bÕ t© giÃy có ch» ông Bá vào trong y‰m, Çem t© giÃy tr¡ng ra ÇÓt.
Sáng hôm sau, ông Bá không thÃy LiŒt Çâu, cho ngÜ©i vào buÒng xem thì buÒng không, Çi hÕi kh¡p các nhà quen cÛng không ai g¥p LiŒt cä.
Trong lúc Çó, trên con ÇÜ©ng Çá, LiŒt nhË bܧc, c¡m ÇÀu Çi thÆt nhanh.
Ÿ nhà, ông Bá Ç®i mãi... ljn trÜa không thÃy nàng vŠ æn cÖm... ñ‰n chiŠu... lính trên phû vŠ có giÃy b¡t ông Bá giäi ÇÎ Các sÜ løc tøc giäi tán. Xôi, n‰n, chuÓi, vàng, oän, l°ng ch°ng kh¡p m¥t ÇÃt. Tin ông Bá bÎ b¡t, v® ông Bá trÓn, ÇÒn rÀm kh¡p nÖÎ
Lão Bá lên ljn phû, quan hÕi còn m¶t m¿c chÓi, ÇÜÖng gân c° cãi, thì ª buÒng bên cånh, LiŒt l»ng th»ng bܧc rå Lão Bá dÜÖng m¡t nhìn tܪng mình chiêm bao, ÇÎnh há miŒng nói, thì ông phû giÖ ra trܧc m¥t m¶t t© giÃy trên có mÃy giòng ch». Lão Bá thÃy rõ ch» mình m§i vi‰t Çêm qua, không th‹ cãi vào Çâu n»a, kêu lên:
- Tr©i Öi! nói gi‰t tôi rÒi!
MÃy hôm sau, lính giäi lão Bá vŠ chÌ ch‡ chôn ông Chánh. LiŒt gÀn hai næm nay nuÓt lŒ, gÜ®ng vui, bÃy gi© trông thÃy xÜÖng chÒng không sao cÀm ÇÜ®c nܧc m¡t, than khóc rÃt là thäm thi‰t.
Nh»ng ngÜ©i Çi xem và ngÜ©i làng xÜa kia vÅn chê nàng båc bëo, vô tình, thÃy th‰ ai cÛng cäm Ƕng.