Liêu Trai Chi' Di.

Thu* Sinh Ho. Ddie^.p

Miền Hoài Hương có chàng thư sinh họ Diệp, không rơ cả tên và tư.. Văn chương từ phú trội nhất đương thời, nhưng đến đâu cũng lận đận, long đong khốn khổ măi trong trường công danh.

Gặp lúc ông Đinh Thừa Hạc, người Đông Quan, đến làm quan ở ấp ấy, xem văn chương của chàng, cho là kỳ tài, bèn mời đến đàm đạo.

Ông rất bằng ḷng, cho chàng đến ở trong dinh thư., cơm nước đèn sách, cấp cho đầy đủ, thỉnh thoảng lại gửi tiền thóc về giúp đỡ gia quyến nữa.

Đến kỳ sơ thí, ông hết sức tán dương văn tài của chàng trước mặt quan học sử, rồi đó chàng đỗ đầu hàng xứ.

Ông trông mong vào chàng rất tha thiết; sau khi vào trường thi Hương, cho lấy văn của chàng để xem và đọc vừa gơ bàn đánh nhịp, ngợi khen không ngớt.

Ngờ đâu thời vận neo người, văn chương ghen mệnh, bảng đă treo, lại hỏng tuột.

Chàng trở về, choáng váng tê mê, trong ḷng lại thẹn là ḿnh đă phụ người tri kỷ, thân h́nh gầy ruộc như bộ xương c̣n đứng, người ngây ra như khúc gỗ.

Ông nghe tin, cho mời đến an ủi.
Chàng rơi lụy dầm dề.

Ông rất thương t́nh, hẹn đến khi nào măn kỳ khảo tích về kinh th́ đem chàng cùng đi.

Chàng rất cảm kích cáo từ ra về , từ đấy đóng cửa không đi đâu nữa.

Chẳng bao lâu chàng lâm bệnh, ông luôn luôn hỏi thăm và đưa quà, nhưng thuốc uống đă trăm thang mà vẫn không công hiệu. Vừa lúc ấy ông lại có điều xúc phạm đến quan trên, bị cất chức, sắp về nhà, viết thư cho chàng, đại lược nói rằng: "Tôi nay mai về Đông, mà sở dĩ c̣n chần chừ chưa đi ngay, là chỉ v́ muốn chờ túc hạ đi đó thôi. Túc hạ đến buổi sáng, th́ buổi chiều là tôi khởi hành..."

Thư đưa đến bên giường nằm, chàng cầm xem khóc sụt sùi, rồi nhắn sứ giả về nói là đang bị bệnh nặng, khó b́nh phục ngay được, xin cứ đi trước.

Sứ giả về bẩm, ông không nỡ đi, ráng ở lại chờ.
Qua mấy hôm, người canh cổng báo có chàng họ Diệp đến, ông mừng quá, ra đón mà hỏi han.

Chàng nói:

- V́ cái bệnh của thân hèn để đại nhân phải chờ đợi lâu, ḷng này thật áy náy không yên\. Nay, may đă có thể ráng theo kịp dấu giày chân ngư.a.

Ông bèn gói buộc hành trang lại, để dậy sớm ra đi.

Chẳng mấy ngày đă về đến làng, ông cho con thụ giáo với chàng, đêm ngày ở liền bên cạnh.

Cậu con tên là Tái Xương lúc bấy giờ mới mười sáu tuổi, chưa biết làm văn chương nhưng thông minh lắm, phàm văn bài cử nghiệp, xem qua hai ba lần th́ không quên nữa. ở được một năm, cậu đă hạ bút thành văn, nhờ có thêm thế lư.c của ông, bèn được nhận vào nhà học của huyện.

Chàng bàn chép lại những bài văn cử nghiệp đă làm lúc b́nh thời đem hết cho công tử học.

Vào trường thi, bảy đầu đề không sai đề nào, công tử liền đậu á khôi.

Một hôm ông bảo chàng rằng:

- Túc hạ chỉ vứt ra một mối tơ thừa mà cũng đủ làm cho thằng trẻ nên đanh, nhưng c̣n quả chuông vàng kia cứ bị bỏ rơi măi th́ làm thế nào?

Chàng nói:

- Điều đó e rằng có mệnh. Tôi mượn cái phúc trạch của đại nhân để hà hơi cho văn chương, khiến người thiên hạ biết rằng nửa đời luân lạc không phải v́ kém tài đánh trận, như thế là thỏa nguyện rồi. Vả chăng kẻ sĩ mà được một người biết, đă đủ không ân hận nữa, cần ǵ phải đỗ đạt mới đắc chí?

Ông thấy chàng xa nhà đă lâu, sợ nhỡ mất kỳ sát hạch năm, khuyên chàng nên về thăm nhà. Chàng rầu rĩ không vui. Ông cũng không nỡ ép, bèn dặn công tử khi đến kinh đô th́ nạp thóc hộ chàng, công tử lại giật giải Nam Cung được bổ chức Chủ sư. trong bộ, đem chàng vào Giám sớm tối gần nhau.

Qua một năm, chàng vào trường thi Hương ở kinh, đỗ Cử nhân.

Vừa lúc ông được bổ đi coi thi ở Hà Nam bàn nhân tiện nói với chàng rằng:

- Chuyến đi này không xa quê hương tiên sinh là mấy. Nay hăy nhẹ bước đường mây, tiên sinh cũng nên một phen về làng cho được khoái chí.

Chàng cũng mừng. Rồi chọn ngày tốt lên đường.

Đến địa giới Hoài Dương, công tử cho người và ngư.a đưa chàng về.

Đến nhà thấy cổng ngơ tiêu điều, chàng chạnh ḷng buồn bă lững thững đi vào sân.

Người vợ cầm nong nia đi ra, thấy chàng th́ vứt xuống sợ hăi bỏ chạy.

Chàng rẫu rĩ mà nói:

- Ta bây giờ đă nên danh phận rồi. Mới ba bốn năm không thấy mặt, sao bông như không quen biết nhau vậy?

Người vợ đứng xa mà bảo rằng:

- Chàng chết đă lâu, c̣n nói nên danh nên phận ǵ nữa?

Sở dĩ c̣n để măi linh cữu trong nhà, là v́ nhà nghèo con bé đó mà thôi! Nay thằng cả đă khôn lớn, cũng đang t́m một ngôi đất để đưa chàng ra. Chớ nên hiện về làm gở để quấy người sống.

Chàng nghe nói th́ bùi ngùi rũ rượi, bàn lững thững đi vào trong nhà, thấy linh cữu rành rành, liền ngă ra giữa đất mà biến mất.

Người vợ kinh hăi nh́n xuống thấy áo mũ giày tất bỏ đấy, như cái xác lột. Nàng mũi ḷng quá, ôm xống áo khóc lóc. Người con đi học về, thấy một cỗ xe ngư.a buộc ở trước th́ ḍ hỏi xem ở đâu đến, rồi kinh hăi chạy về báo với mẹ.

Mẹ gạt nước mắt kể lại chuyện vừa xảy ra. Lại hỏi kỹ những người theo hầu mới biết rơ đầu đuôi.

Người theo hầu trở về, công tử nghe tin nước mắt rơi ướt cả ngư.c, lập tức lên xe, đến tận nhà mà khóc, rồi bỏ tiền lo liệu việc tang, chôn cất theo lệ hiếu liêm.

Lại chu cấp rất hậu cho đứa con, mời thầy về dạy và gửi gắm cho quan học sứ, hơn một năm sau được vào nhà học phán.

HOME