aLLan
    Urang Babandang
     Sun Jul 29 17:42:32 2001
 

1. Manampak, Baulah Tanah Langis Awan Malabuh

Amun babandang, sadia urang maninggal gasan pari banih, rampun banih nang di tangahan bandang. Dibiar akan ripo, hanyar dikatam. Gamainya di taruhi diatas gudang. Parak musim handak mamulai babandang hanyar pang diirek, dihilai, diuroi, diasingakan lambukut ,hampa barat, padi banar disukat gantangannya maikut luas tanah nang handak dibandangi.

Sampai harinya, handak marandam, berataan sakariahan baaruh manulak bala, mambawa wadai sabigi rumah sapiring, disaruani tuan gurunya mambaca doa. Malamnya hanyar pang baumbai marandam. Cukup talu hari, randaman dibangkit, dipadat sampai malatik     akarnya.

Hari isuknya hanyar belelingai di batas ban, maulah wadah tampakan. Di bawah sakali dilapiki daun nipah, dilapisi pulang awan palapah pisang. Imbahtu hanyar mancabuk belanak, dituyuk satabul-satabul. Talah mancabuk, balanak diratakan. Talah merata, hanyar banih dirubui. Tuntung marubui ditudungi awan daun pisang. Diandaki pulang warangan dihiga tampakan, supaya tampakan kada diudak tikus.

Cukup saminggu tampakan dibuka. Pahadangan tu, di bandang tanah langis atau tampat radihan kana disadia akan. Manarung, purun, katang-katang, kaladi banyu, ranjauan, batang karatan ditajak. Kumpainya dipuntal, ditata di kuliling wadah radihan. Talah baulah tanah langis, hanyar tampakan diungkap sakaping-sakaping babaya dua tabah      ganalnya. Imbah tu tampakan dibuat ka dalam tungkah atawa plastik tabal, ditarik ka      tampat tanah langis lalu dilabuh barang samalam dua. Esoknya bila pucuk labuhan mulai mungkul, batangnya mulai karas urang gin mulai mulai meradih.
 

2. Meradih awan Menajak

Nang disambat maradih tu kaya ini Diyang awan Nanang ai. Tampakan nang dilabuh dahulunya tu diricih, dicucukakan ka tanah angkal-angkal. Daham talalu dalam, amun dalam bangat mamajal bangking kina samainya. Ditata babaris, antaranya sabuting awan sabuting sakaki, ka hadap sakaki, kakiwa sakaki, ka kanan gin sekaki jua.

Pahadangan radihan ganal, bubuhannya maulah gawian nang lain. Nang lalakian manajak. Jarang banar ada urang babini manajak. Amun ada babini manajak, nah….ketahuan di urang, nang ngintu balu, amun kada gin babini bujang tuha, nang kedada urang lalaki dalam kaluarga tu. Pasalnya tahu kah ikam ? Tajak urang Banjar kada calang-calang tajak. Halui-halui tajak gin lima kati, ngintu gin pasal sudah lumur, katuhukan diasah. Amun urang bebini mau ripai bahu mailai tajak nang barat tu.

Makin ganal tajak, makin harat tahu kah! Sakali mailai, turunnya satayuhnya haja malapas, mandusur ai inya saurang, sadapa kahiga segala  rumput, manarung atawa purun ditabas. Maasah gin kada ngalih, mayu ai dikilir-kilir sudah landap mata tajak. Mun tajak halui, ilunnya gin katipisan, jangankan manarung, kaladi ayaq (keladi banyu) gin kada bagarak.

Manajak ni, ibaratnya ilah ai urang main golf. Ada seni, ada rasianya. Amun aci rawis haja, ya am mata tajak, tatajak ka tanah. Amun kada gin banyu taparancingan ka muha atawa tamasuk ka dalam talinga. Sapalih tu manajak marampus paatasan haja, pabila bajajak umai jalanggaran batang manarung. Mun urang profesional nang manajak, kalihatannya abut haja manajak, ulihannya banyak, talasan gin kada basah.

Lagi bahari, bubuhan banjar ni amun manajak ni katuju badarau. Amun batujuh urangnya, sawat sapagi tuha, ai tuntung salong tanah. Amun badarau ni rami, sambil mauwahi  kakawalan, kada karasanan talah gawian. Makan gin nyaman. Pasal asing-asing mambawa taharian, amun batujuh tujuh macam wadainya. Tagal tu ada jua nang pamalar, umpat badarau kada bataharian, umpat makan bat kawanan banar. Mun urang nang kaya ini dudi-dudi kedada lagi bubuhannnya nang handak mambawai badarau.

Urang manajak ni maulah takap. Satakap tu panjangnya kurang labih sapuluh jamba. Tuntung satakap baasa pulang takap nang hanyar. Mun badarau, banyak urangnya, babaris pang mambawa takap. Kebiasaannya urang manajak ni bakulihi lauk. Mun setakap tu bisa ai sampai dua tiga ikung iwak haruan ataw kali nang tarawis tajak. Sampai dirumah julung ai ka umanya gasan dimasaki.

P/s – TAHARIAN – wadai ataw nasi pundut awan banyu hangat the/kopi nang dibawa besango tumat rumah.
 
 

3. Manangguk awan Mamuntal

Masa urang manajak ni lah, kakanakan rami banar manangguk anak iwak. Masa handak bulik dari sakulah sudah ai bajanji awan kawanan handak manangguk. Nang ngarannya tangguk ialah  alat sarba guna, selain dari manangkap iwak kawa jua gasan wadah manjamur rimpe, iwak garinting, mangunjah daging atawa iwak nang imbah disiangi. Tagal mun musim anak iwak, inya khusus gasan manangkap anak iwak. Inya babantuk tagak sagi ampat, panjang tangah dua hasta, ganalnya pulang sahasta. Diulah awan buluh nang dijalin tali rutan, dikarut ka bingkai rutan manau nang dibalah dua.

Cara manangguk nyaman haja. Kita hayau di padang tajakan, kina kalihatan anak iwak maruwap. Jadi tangguki pintangan iwak maruwap. Rajin mun kana musim banyak anak iwak, sakali tangguk bulihi saraup (10 – 20 ikung anak iwak). Amun uyuh manyasah iwak bawa barantat sambil nginum. Bahari nginum kada aci basangu, memadai nginum banyu di bandang. Banyu bandang barsih, jeranih awan kedada beracun. Anak iwak nyaman dimakan basanga awan bawang, masak bacabai atau dipais.

Talah urang lalakian manajak, urang babini mauntal. Jaluran tajakan awan kumpai nang ada dikair lalu dipuntal-puntal bulat pakai alat nang disambat sisir. Hulu awan kayu sisir diulah matan kayu cangal atau kayu lain nang kukuh. Mata sisir rajin diulah awan kayu haluban nang tahan dirandam ka banyu. Puntalan dibiarakan 1 – 2 minggu sampai rumputnya buruk. Imbah tu di balik. Sepalih  dari puntalan ditarik ka pinggir paranggan sepalihnya lagi dihumbang ka bandang sebagai baja kompos samulajadi.

Amun cuti sakulah habis separanakan dibawai ka bandang mengganii manarik. Dasar kekanakan satumat jua manarik sudah ai lingu, lalu bakubang, mananang, mangurik lubang atawa batukunan awan tanah liat. Hai…..rami bangat mengganang akan masa halui halam.

Kakanakan mulai dengan hobi hanyar, maingun iwak kelataw atau iwak sampilai. Iwak kelatau ni selain paruna wani pulang. Pantang ditataikan umbai ai maningas. Ikungnya habang malarak, sisiknya bagirap-girap, ada nang hijau ada nang biru. Amun dikambuhkan, sampai mati pang inya basawung. Jadi habis pang hutan nipah dilincai kakanakan nang bacari kalatau.

Panat manangguk, panat bacari kelatau di talayak pulang bubuhannya baudak. Ada nang main masam, ada nang main aci, ada nang balawan lama manyalam, ada nang balawan tunjul di batang nyiur. Sambatannya mun kada merah biji mata, kada bakulat balakang, buuhannya kada naikakan. Habis banyu gagal, karuh nang kaya banyu susu. Amun baudak di darat, amuk pang urang di baruh, kada kawa handak tatapas.

Pabila bandang talah bapuntal atawa balangis (bila puntalan talah ditarik ka paranggan),  anak iwak sudah mulai ganal awan lanjar. Amun manangguk masa ini kada pati bakulihan bangat. Jadi bubuhan kakanankan wayah ini ampih manangguk, tapi manggunakan alat lain nang disambat ambai.

Ambai diulah matan lunta tapis nang sudah kuyak atawa dari kain kalambu plastik.  Maampai sakurang-kurangnya kana badua. Buncu ambai dipingkuti ilah urang maurak tapih, lalu disasar ka banyu ilah urang manarik pukat Apollo. Bila sudah banyak anak iwak tabuat lalu ambai diangkat. Iwak diudal ke dalam wadah nang dibawa. Amun maampai ni rajin banyak banar ulihan. Kada kahabisan mamakan, jadi anak iwak digarinting.

Malamnya pulang urang lalakian turun ka bandang manyuluh iwak. Ada nang pakai lampu kabat, ada jua nang mamakai suar. Ikan disuluhi lalu ditimpas awan parang panjang atau disarakap. Amun hujan labat pulang waktu malam bubuhannya baalih manyuluh burung kuak. Burung kuak ialah sejenis burung migrasi dari  Siberia. Inya tagak mahirip burung pucung, tagal labih ganal, anggaran sekati baratnya bagi yang tuha. Kuak bini babulu putih saikungan. Kuak laki babulu putih, tagal balakangnya ada batabul bulu biru, dibahagian kapala ada bulu panjang mancingit ka atas. Burung kuak ni rajin basampurut bila kana hujan. Jadi pabila disuluhi, inya silau, kawa diparaki kada tarabang, lalu tangkap gasan lauk. Burung kuak nyaman digangan putih atawa disanga bacabai.
 

4. Musim Kantong Di Bandang

Bagi bubuhan nang babandang, musim manajak sampai ka musim imbah mananam merupakan musim nang paling ganting. Makan nginum sunyaannya kana baarit. Maklum amun kada bujur kira-kiranya, silap-silap dapur gin bisa kada bakukus. Bukan nyambat handak manukar baju, balang gula gin ada kalanya puang. Maha kaya tuhan, sabab kebanyakan anak halui urang bandang manyusu awak. Banyu susu kada suwah pagat. Amun kada, ya am tabulik ilah jaman Japun, banyu dadih nasi pang jadi pangganti susu.

Urang bandang santiasa baingat, kada suwah kalumpanan. Padi gasan makan kada suwah kurang, guri wadi kada suwah puang. Satiap musim, gudang diisi’i hibak bajubung. Maklum jar awak kada tantu sihat, ada kalanya garing. Bandang pulang kada tantu menjadi. Ada kalanya padi dimakan tikus, kana luwai atau hulat. Mun ada baras anak tantu kada kurang makan. Tiap bigi rumah urang bandang ada maharagu hayam itik. Paling kurang sapuluh ikung. Hayam jar gasan mamakan buku nasi. Itik jar gasan babalanjaan.

Rahmat tuhan malimpah ruah. Limbah musim mangatam datang ka musim mananam, itik bahintalu kada sing rantian. Makanan itik kada payah manukar. Siang inya makan ranjauan dibandang. Patang pulang talawah diisi’i nyiur bacancang. Amun musim bandang di parit, talaga awan libak hibak awan siput luncup, umai raminya itik bacucur, bulik patang jalan bainggang, talih kanyang hinggan ka puhon gulu. Baisukan barabut anak urang bandang malapas itik awan mamilihi hintalu di kurungan. Hintalu nang dijual mayu gasan balanja dapur, ungkus anak ka sakulah awan duit ruko. Anak urang bandang kada tahu baju hanyar. Amun dirumah mayu am batapih. Malam basaput, pagi basingkutan. Amun mainan bacawat, amun baudak batilanjang, tapih dipatak padang tagah. Amun tulak mangaji atau ka rumah urang aruh, hanyar mambujurkan ampai-ampai.

Turun haja ka bandang handak muntal, si uma sudah ai manahan tampirai di libak. Bulik tangahari, manggulasak anak iwak dalam tampirai. Talah bagawi palaluan bulik, umbai mamutik pucuk kusisap, keladi ayak (banyu), kangkung, susupan, pakat kaladi atau tungkul pisang. Lingu barandang, digangan. Lingu bagangan, dikarabu. Lingu karabu, disumap atau dijarang. Sambatannya lah, lalap awan sagala lauk kada suwah putus pang bagi urang bandang.

Nang ayah pulang, palaluan bulik bacari katak di paranggan. Patang tulak mangalau atau manjiwang. Ulihan amun sikit, mayu cagar makan saurang. Amun banyak dijual gasan duit belanjaan. Nang kakanakan gin kaya itu jua. Bulik sakulah manangguk hundang atau mancari anak karangga gasan umpan unjun. Rajin wayah musim babandang, amun maunjun puyu galam di batas ban atau di buntut bandang, kada kamanangan manyintak punyalah banyak. Papuyu katuju badiam di talaga nang ada pukok bamban atau banyak bunga tanding. Puyu galam mun dibanam, umai nyamanya sasuai awan galarannya iwak gadiwih bandang. Sampai di sini ulun kaganangan masa makan puyu babanam di Rumah Makan Khas Banjar, Banjarmasin.
 

5. Balangis awan Mananam

Talah manarik, talah mahambur (mahumbang), tuntung maangkit gulungan maknanya sudah talah tanah balangis. Umur samai sudah ampat puluh hari, bandang sudah siap sadia handak ditanami. Urang lalakian sibuk banar. Mana nang manabang pucuk nipah gasan maikat samai, mana nang mamancang tali manyipat bandang, mana nang mangilir pisau, mana nang maasah parang kumpang gasan manyungkal samai. Kaya itu jua urang bebinian, sibuk baulah wadai gasan taharian. Ada nang maulah kusir, balungan hayam, wadai gulung, murtabak pisang, batil, kukulih awan sagala macam kuah cacapannya. Segala macam pekakas kuku kambing, salipang, rantang, bakul inanan awan nang lainnya  nang salawasan hampalingan dipilihi. Tanggui, tupi mana nang rumbis dikarut, talasan mana nang kuyak ditambali, mana nang kedada diadaakan, mana nang kurang ditambahi.

Mun baisukan handak mulai mananam, patangnya sudah ai manyungkal samai. Samai dikarut awan pucuk nipah, imbah tu ditata disepanjangan bandang nang sudah disipat dahulunya. Talah manata samai dipangkas pucuknya sasuai awan paras banyu di bandang. Mananam ni rajin urang badarau, banyak urangnya, maka rami lawan balalaju baundur ka balakang mambawa takap. Ada kalanya kada kerasanan sampai balaga pipi burit.

Amun ada kakanakan nang hanyar handak balajar mananam, disuruh mambawa takap nang di higa parangan pasal lambat. Ada jua nang macal, nang katuju mahuluti urang nang lambat mananam. Bapakat bubuhan nang laju ni, ditinggalakan nang lambat kadudian, lalu dikurung atau dilingkung oleh bubuhan nang laju.Masa tu kada kamanangan tangan, limbui paloh kaluar handak mangapong balik. Rahat maancap-ancap tu pang, ada ai jua kajadian nang sawat baulihan, sampai tatikam ibu batis atau manyucuk batang padi ka tanah, habis sajaluran  mati tanaman. Kasudahannya tuhuk pang tuan tanah manyulam. Amun ada nang maingatakan, dudi-dudi kada hindak lagi urang maupah sidin atau mambawa i badarau.

Adakalanya pulang tajadi kada mayu samai. Antara penyababnya radihan kana udak tikus atau samai kada lara atau saja kurang masa  marandam. Jadi kanalah saing bacari samai, batakun mun ada urang nang labihan. Mun kana urang bandang di higa balabihan nyaman jua manyabalahakan. Tagal mun jauh tuhuk pang maangkut. Amun babiskar diandak tangga tong di plantar, rajin satrip hingkat mawa dua atau tiga ikat samai. Amun ada parit hingkat dihanyutakan sapuluh ka dua puluh ikat sakali manarik. Amun kana malalui tambak, tapaksa lah manyahan. Nasib kada baik, samai tu banyak samut kayap. Amun kana sangat atau kamihinya, alamat pang cagar baaritan bakuring. Dua talo hari balum tantu ampih, tuhuk pang bakasai sagu hubi kayu atau hubi bamban. Kada tunggal tu haja, kina padi di bandang gin kada taumbai masaknya pasal samai kada sama umurnya. Tagal pada diarangkan labih baik ditanami.
 

Talah mananam hanyar ai urang bandang kawa bahinak. Kada banyak lagi gawian di bandang. Cuma turun satumat-tumat manyulam pokok nang mati atau mamilihi hindayang nang jatuh ka bandang. Wayah ini urang bebinian mulai manugal batanam jagung, sumangka atau hantimun karayi di paranggan. Nang lalakian ada nang mangalau, ada nang mandanak burung, manjurai lunta, baulah pukat, maraut paring gasan baulah banjur, timpang atau hampang. Nang pangulir wayah ini pang masanya malapuk bahari-harian di kadai kupi.

Balah malamnya bubuhan anumnya mulai main badminton. Mana nang baduit kawa maulah padang samin, nang baimat mamadai main di atas tanah lapang, nang garisan padangnya ditandai awan batang pinang atau tali rupia. Di kanan kiwa padang ditajak batang pinang gasan manggantung pelita gaslim. Mulaannya main rami-rami balatih, sudah lama balawan awan pasukan kampung/tabuk lain.

Nang kakanakan mulai mambuka galanggang balajar silat. Antara silat nang polpular di kalangan urang Banjar ialah Silat Sindeng atau silat atas sabilah papan awan Silat Kuntau. Ada jua silat nang aci balupa, baasap parapin mahiyau roh mana-mana pandikar di alam Melayu sebagai guru. Mana-mana nang lupa, dihampiri sahabat jar kina bias basilat saurang awan malajari urang lain basilat.

Amun malam Jumahat sunyaan gelanggang badminton awan galanggang silat ditutup. Urang berataan ka Narasah, mambaca surah Yassin awan Mulud (mambaca berzanji, iaitu syair nang dikarang ulih ulamak bahari khusus bakisah sirah awan mamuji Nabi S.A.W). Imbah mulud ada murai, mamakan wadai nang dibawa oleh ahli Kariah secara bergilir-gilir.

Ada jua di sepalih tampat, bila banih baumur dua bulan kariah kampung akan maulah aruh tulak bala ban tiga malam Jumahat. Minggu nang puga awan nang kadua maulah katupat bala sagi tiga, dibawa ka mandarsah, imbah isyak dibacaakan doa selamat. Minggu nang katiga  berataan pulang membawa segala macam wadai. Ada wadai   kalakatar, bingka, bingkang, roti pau, tapung talam, panakuk, kikicak awan banyak lagi nang kada kasambatan ngarannya. Mana nang kada sawat maulah wadai, manukar roti karing, susu atau pisang. Amun labihan, kada habis mamakan, berataan mambarakat, dipundut dibawa bulik gasan kaluarga di rumah.
 

6. Pahadangan Mahadangi Padi Masak

Sahari ka sahari kada kerasanan rupanya padi/ banih sudah mulai hijau. Bubuhannya mulai mahamburi baja supaya banih lakas naik. Iwak sapat di bandang sudah dara, ukuran tiga ka ampat jari ganalnya. Amun bahayau di higa batas ban waktu tengah hari, manggalur iwak sapat bukahan. Wayah ini amun mamukat, setahanan gin kada habis makan. Amun sawat lima kali nahan bajualan pang iwak.

Mengalau kada hingkat lagi pasal banih sudah ganal. Kedada lagi balurung handak membair kalau. Nang hingkat gin maundak umpan kalau di padang padi. Iwak haruan wayah ni bilang mampunul lamak-lamak, maklum banyak makanannya, iwak sapat. Imbah Asar, bubuhan bandang sudah ai malunta atau manahan tampirai gasan umpan banjur. Anak iwak atau sapat rungging dicakuk di tangah balakang awan kawat, lalu ditajak banjur tu di bandang. Ikan nang dicakuk tadi bakunyung ka hadap ka belakang, kalapak-kalapak kasakitan. Inya akan menarik perhatian iwak haruan manyambar ikan tu lalu lakat di kawat banjur. Amun nang kana tu, haruan badau nang gaduk, dari jauh gin sudah ai tadangar garagui-geragui. Lakas pang nang ampunya banjur manyasah, wayah itu kada kira lagi rampun padi kah, apanya kah sunyaannya diranjah.

Rajin urang mariwa banjur dua kali. Sakali imbah Maghrib, sakali lagi subuh esoknya. Urang nang malihati banjur ni, sadia mambawa wadah khas, tamburungan ngarannya gasan mambuat iwak haruan. Mana banjur nang kana diambil iwaknya, mana nang lapas atau umpannya habis dikutil iwak puyu, digantii umpannya. Amun sabalah pagi, mariwa banjur tu langsung ai awan mamutiki banjur. Ulihan mambanjur ni ada kalanya dijual gasan belanjaan.

Bila bulan kadap, waktu awal atau akhir bulan Malayu, ada bubuhan nang saing manyapung. Cara mayapung ni, pukat mata tiga atau ampat inci, tinggi dua balas kaki, panjang seratus hila dipancang di paranggan, diturusi awan paring nang hingkat maumat-umat. Jadi bila burung maranjah pukat, inya akan tapuntal lalu lului ka kandit. Sudah takumpul di kandit tu nyaman pang manangkapnya.

Menyapung ni rajin, urang mulai kurang labih dalam pukul sapuluh malam. Ada yang menyapung pakai suling buluh, ada nang pakai kaset rakaman ilun burung burak mambalu. Kadang-kadang ada nang ralit menyapung sampai ka pukul lima subuh. Tambah-tambah lagi mun banyak ulihan, ada nang sampai ka siang. Amun takana ong, bisa ai samalaman bulihi sampai seratus ka tiga ratus ikung. Tagal mun takana soi, bamalaman mahadang saikung gin kedada nang maranjah pukat. Ulihan manyapung ni ni di bagi-bagi. Amun banyak sampai kada tamakan dijual ka urang lain.

Masa menyapung tu, bukan sunyaan burung kana pukat. Ada jua nang talapas awan ada jua burung nang tuli atau talinga baruangan. Urang menyapung di lain, inya maranjah ka lain. Mantapus ai gugur ka bandang. Sawat saminggu, riuh karuak-karuakan burung burak di tambak. Masa ni lah, mana nang baisi danak, kiting-kiting maarak jabak padang tagah. Ada suwah kajadian, urang mandanak rahat maindap burung burak kada karasanan tamasuk ka jamban. Maklum jamban urang bahari, memang di padang tagah. Kana pulang anak dara nang rahat bahira. Napa……pang gigir, tumbur sakampungan nyambat si Anu maindap anak dara urang bahira.

7.

Bujur ai padi sudah ganal, mulai bunting. Bandang kana jua diriwa-riwa. Sakurang-kurangnya marumput, mamaranggani, mawarangi tikus atau manyumpit racun. Wayah ni sambil ka bandang dapat jua mamukah jagung nang ditanam masa mananam halam. Mana rampun nang tawung, sapukuknya bisa sampai tiga tungkul buahnya. Karisnya nang kada baisi kawa diulah lalap atau diririp masak gangan putih. Hantimun karayi awan sumangka gin sudah mulai babuah. Jadi biar haja gin kada baduit, anak bini tatap dapat baubah liur.

Kada lawas padi mulai kalacungan. Wayah ini padi kana dijaga. Selain tikus, banyak lagi nang kana diubati. Nang numbor satunya luwai putih awan hulat mirah. Amun kada diracun ya am daun padi takalulung, karing lalu mati. Mambaja gin parlu jua, mun handak padi harat. Mana nang baduit sudah mulai mahambur baja urea. (bahari balum ada skim bantuan baja cap kati). Mana nang kada baduit, ada nang saing mangukut tahiyayam di bawah bangkat dihamburakan ka bandang. Mana nang kada baisi hayam, mayu ai awan marumput, mancabuti manarung atau jalatang.

Bila padi sudah ma-urai lain pulang kisahnya. Wayah ini nangau awan pipit jadi musuh no. wahid. Padi nang kana isap nangau, tangkainya cagat, buahnya lupau kada baisi. Kaya itu jua pipit, amun dihanya akan, habis pang padi tatinggal garagai. Jadi mau kada mau tapaksalah maandaki urang-urangan, manggantung kulung-kulung tim baisi batu atawa sahari dua ka tiga kali tulak ka bandang mamburu pipit, terutama waktu pagi awan sanja. Amun tangah hari hangat mangingeng, kurang bapipit.

Bila padi sudah mahindang, segala macam burung, hayaman, sintar, palung, parling awan tikusan karicikan bailun di bandang. Amun di kawasan libak, banyak pokok padi kana pukah, wadah burung guring waktu malam. Mana nang saing ada nang manahan aring atau jarat budu. Umai bilang lingu pang makan burung wayah ni.

Bila banyu mulai tuhur. Bandang mulai karing. Nang tatinggal babanyu cuma di libak-libak. Wayah ini rami kakanakan mamilihi iwak di libak. Iwak mulai batandak ka tambak atau turun ka parit pambuang. Wayah ni nang malunta, malunta, nang marawi, marawi, nang mamukat, mamukat, nang manjur, mambanjur, nang mangagau, mangagau, nang manimpang, manimpang. Urang bandang bapista iwak. Nang baisi talaga manimba talaga. Lapas isyak sudah ai mulai manimba, pagi esok hanyar karing. Umai banyaknya iwak kada bisa madahakan. Kabiasaannya sabigi talaga, amun balah kami Kerian Laut, paling kurang tiga ka tujuh pikul iwaknya (sapat siam, kali awan haruan). Papuyu, sapat rungging awan pipih kada dipilihi pasal kada laku dijual.

Urang bebinian sibuk manyiangi iwak. Diasingakan, nang ganal disamu diulah pajaan atau wadi, nang halus digarinting. Iwak kali awan haruan selain dijual kawa dikurung, diimat sampai babulan-bulan. Wayah ni lingu pang kakanakan mamakan hintalu iwak basanga. Tagal ada pantangnya makan hintalu iwak ni. Amun talalu banyak mamakan, alamatnya ada nang tabarubui kada sawat ka jamban. Tuhuk pang nang uma tatapas. Amun kana di sakulah, balum sawat tangah hari sudah mantuk ka rumah.

8.

Bila padi kuning hujung, muha urang bandang basari-sari, amun takurihing datang ka talinga. Wayah ini kawa sudah ‘manapok’ atau mainjam duit dari tukeh padi. Anak bini kada payah lagi baharit, rakungan gin nyaman. Handak buah manukar buah, handak hayam, hundang sunyaannya kawa manukar. Hibak urang di kadai kupi, imbah makan handak manahuri gin barabut. Masing-masing mangaluarkan not ganal. Tuhuk pang tukeh kadai kupi mamilihi duit pacah handak maansul duit nang dijulung.

Amun halam tumatan musim manajak, maisap ruko gulung daun nipah, New Light atau Timbak. Wayah ni paling kuman gin ruko 555 (Tiga Lima)atau Playas Gu Lef (Gold Leaf). Baju gin ba-sayed, amun baju gasan bajalan maatar ka ka kadai dilubi, kada magan  manapas saurang.

Mana nang handak baaruh, mengawinkan anak. Wayah ni pang masanya sibuk manumbi rumah. Mana nang singet dibujurakan. Anjung atau dapur nang tahantak diangkat. Hatap nang jabuk digantii, mana nang tiris disusupi. Tihang awan tawing disapui minyak tanah. Tangga nang unggal-unggalan di digantii. Lantai nang taungkap dipakui. Katiwa nang singet dipukau. Kalang gata nang lantur ditungkati.

Wayah ni liur rangka banar handak barang makan. Nireng padi di bandang, kapingin makan baras hanyar. Jadi bagamatan ai nang mangatam padi pulut sagamai dua. Diirik, disanga dalam rinjing ganal. Bila mulai malatup ditumbuk. Padi pulut nang handak mula kuning ni sakalinya bila ditumbuk kada hancur. Kulitnya pacul, isinya jadi liper ilah tahi hidung. Bila sudah ditampi, diandaki uyah, digula-i digaul awan nyiur sadang hinti baparut. Umai nyamannya, bilang kada kaganangan lagi tahi hidung. Ti ya pang tih nang disambat urang amping. Diulah bila rangka handak makan wadai, handak manukar wadai kada baduit, mawadai kada batapung, jadi ma-amping. Mun handak ampingnya lamah, disumap barang satumat.
 

9.  Musim Mangatam

Bila parak handak mamulai mangarat, bubuhannya sibuk maulah parsadiaan. Tong dibarsihi. Maklum salawasan ni tong diulah wadah guring anak hayam. Walatong (rutan, tali pinggang tong) nang pagat digantii. Turus, layar tong, tangga, tali pamukul, tim gasan mangaut padi sunyaan disadiakan. Pisau pangarat mun kedada manukar nang hanyar.

Bagi nang banyak babandang mula pang mancari urang gasan maambil padi. Kulaan nang jauh di Bagan Sarai, Talok Anson, Sungai Manik, Sabak, Tanjung Karang disaruani mangganii mamukul. Banyak jua urang Hindu awan Pattani nang cagar bamukim datangan umpat maambil upah.

Rami banar bila mengarat, nang anum dapat pang sambil menyalam sambil nginum, sambil bagawi kawa bapinanduan awan anak dara nang jarang-jarang kaluar rumah. Bukan sikit nang batamu judo masa musim maambil padi. Urang bebinian turun ka bandang baisukan mambawa takap mengarat. Nang mamukul turun tadudi sikit mahadang karatan.

Masa ni lah nang lalakian baparagah kuat. Masing-masing babatan gadap ganal-ganal, bia-bia hingkat mamagang tali pukulan. Mun ada tiga ampat tong nang mamukul, balawan pang sipa dahulu nang panuh. Jadi tupang, kana mancari kanca nang sasuai. Amun nang tuha kana awan nang tuha, biar nang anum awan nang anum. Amun kada tu pang, nang tuha hanyar sahambatan mamukul, nang anum sudah mahadangi di belakang.

Bagi nang babandang kada banyak, cuma salong dua, kada magan maupah. Labih baik digawi saurang. Amun diupahakan, imbah diputong duit kuli nang tamasuk upah mengarat, upah mamukul, balanja taharian wan zakat, apanya lagi nang tatinggal gasan tuan tanah? Kambu awan miang jua pang lagi. Mau kada mau bagamatan pang ma-utik sampai talah.

Urang maambil padi aci pukul ni bila babandang setahun dua kali atau disambat urang musim padi mahsuri. Sebalumnya masa padi tahun urang aci katam. Tuhuk pang mangatam, panuh sajangkum hanyar diikat gamainya diandak ka paranggan. Wayah bulik hanyar dibuat gamai ka bakul inanan, dibawa bulik dikumpulakan di barumahan. Talah mengatam hanyar ka am ‘baahoi’ mairik. Bahari urang mairik padi badarau waktu malam, siap awan lampu gaslim, sambil mairik bubuhannya menyanyi. Lagu nang dinyanyikan tu pang nang disambat ‘baahoi’.

Awal tahun tujuh puluhan, imbah dipukul padi dihilai, sudah karing diuroi pakai kipas. Kakanakan katuju pang mamusing kipas. Talah mauroi hanyar disukat gantangannya, zakatnya dikaluarakan. Imbah tu hanyar padinya dijual.

Urang bandang cukup kuat bapagang awan rukun Islam. Biar haja ular ayak atau kaki wawih, tagal bazakat kada suwah ditinggal. Zakat dibari kepada tuan guru pondok, imam, urang susah awan urang nang maambil upah. Mungkin inilah salah satu sabab maka ulihan urang babandang berkat. Biar kada sugih tapi kawa mengajikan anak, bahaji awan basadakah. Cuba ai itihi, mun hari Jumahat, wayah urang maedarkan tong derma, kelakoian urang nimbai duit pacah. Mun di pakan biar warganya sugih-sugih, balum tantu pemurah nang kaya urang bandang.

Sabalah malamnya ada pulang Pakan Mahsuri. Konsepnya bilang nang ilah pasar malam demini pang. Bahari balum ada pasar malam. Inya dimulai awan pakan mahsuri pang. Rami urang bajualan segala macam barang makan awan kain baju. Habis bajurutan urang nang dalam tabuk kaluaran lalaki babini. Amun di Batu 5, patang sudah ai kadap urang mangarumuni urang bajual. Kaya itu pang raminya gambaran wayah urang bandang baduit.
 

10.  Musim Buah Bul Wan Kalayangan

Saminggu antaranya imbah urang mamukul, kakanakan mulai ka bandang mambawa nyiru awan guni. Barabutan mamapai padi di padang lunggukan gadap urang mamukul. Mun takana urang mamukul kada langis, banyak pang ulihan mamapai, kadang-kadang bisa ai baguni jua. Talah mamapai hanyar gadap disalukut.

Wayah ni bandang karing banar. Kadang-kadang bisa ai sampai bangkang tanah. Bubuhan anumnya mula bakumpul maulah padang bula. Di kawasan bandang jarang ada padang buah bul. Dalam setahun cuma dua kali anak urang bandang main bula. Pesta bula ni cukup meriah, perlawanan antara kampung/parit/tabuk diadakan. Mana nang kada umpat main bula, turun jua ka padang manyukung pasukan kampung masing-masing. Ada jua badiaman di higa padang, bamain kelayangan. Urang Banjar main kelayangan Cuma belawan sipa nang paling mayung awan kuat badangung. Jarang kelayangan urang Banjar diulah bacurak-curak ilah wau Kelantan.

Musim bula awan kelayangan ni kada pang lama. Cuma pahadangan banyu ditalayak (tali air/handil) dilapas urang. Pabila banyu dilapas, bandang babanyu, urang bandang baasa pulang babandang. Nang kaya itu pang kisahnya serba sadikit kehidupan urang bandang, bagawi, bahibur, baamal sambil mangganalkan anak. Wayah ini anak bandang sudah ke mana-mana takipainya. Ada nang ka felda, felcra awan kada kurang nang ka kota begawi dalam segala macam gawian.

Mun ada salah silap atau terkasar bahasa maaf jua ulun pinta.