TAGANANG
Pn Hjh Norsiah bt Asaari
Bagai Serai, Perak.
 

Taganang lawan kakanakan wayahini, kada sahibar kada hurui basurah Banjar. Bubuhan nang handarauan ka hulu ka hilir di jalan, mangaku awak saurang Banjar gin supan. Sapalih tu bangaran, banaran Banjar, tapi magun nah bakulim, mangayumuh basurah, kada wani bapadah sabujurnya. Sanunuhan ada gin kada pati barika, Banjar rakai Malayu rusak. Kapiaannya kaina, nang bangaran banjar uma ayah jua, paninian lawan padatuan. Suah bahari napa disamabt urang banjar ni bisa ‘garam kataman’, pawanian, kada magan ditangati kahandaknya. Pangalahian, katuju batitimpasan, basudukan, bisa mangunai urang. Amun garingitan, malipang manampar, kada kawa dihalat, disapih. Imbah tu ada pulang urang nang manyambat banjar ni purician, parigatan lawan pambarangan. Kada pati mau rakat lawan urang, ngalih handak taparukui. Amun dihanyaakan, kadada nang manggaduhi kaina pupus, habis talah laai, tinggalam langlam bubuhan kita Banjar. Kada kira Kalua, amuntai, Kandangan, Alai, Barabai, Martapura, Halabiu, lampihung atawa Nagara.

Kaganangan…
Tapintang makan nasi, balauk ikan karing basumap taganang waktu kasip. Maintingkan gawian, ikan disumap dalam nasi rahat mamadar (masak nasi, masak jua lauk). Baimat babalanja, baarit batutukar, kada umbas lawan duit. Kada kawa ma umpah lauk. Sakali sabakas manyumbalih hayam kada kawa mangilau ilah KFC. Tapih gauk gasan burancahan, talasan di rumah. Kasut gin taungkap tumitnya. Mayo papalaran, katipis-katipis dibair talan mailahkan tajajak butuh halalang. Banyu hujan ditanai lawan guri ganal di banturan gasan banyu panginuman. Barang padapuran kada sunyaannya ada. Uyah, janar saraba saculit gasan bara-randang. Guri pabarasan sawat haja kakaringan, tatinggal  kapui tampurung. Uma ayah menyawatakan pulang manyungkal hubu kayu di paranggan. Sarumpunan dibarubut. Amun kada dijarang, diparut gasan diulah batil, tida gin dipais. Paling nyaman hubi kayu dibuat ka rinjing diulah tuup. Habis hubi, manabang pulang rumbia. Batang rumbia dikatan, dicancang dikambuh lawan dadak gasan makanan itik. Sagu rumbia tahan ditaruhi, makanan musim japun, diulah ambal, kada mun nyaman. Uyuh mangajahakan liur managuk. Tahan tatamba kukulihir.

Taganang bahari...
Mangatam banih barat satahun sakali. Taganang gamai di paranggan, banih bakambu dalam tong luman bahilai. Ari kada baangin. Hantimun tanggal digarut lawan parudan jarang, disantani, digulai. “Puas nginum banyu hamtimun” Ujar pawah di bandang. Hantimun karayi dipancuk lawan garam. Jagung nang paruna diulah paribanih, nang kalihungan dijarang, gasan kipungan kakanakan. Hubu lancar batangah paranggan disungkali, baraga-raga lalu dituyuk dibarumahan. Sapalih dijual ka pakan. Karawila sawat karingan kada tahirani, basapai biginya ditanah. Tarung balinjan kakaya hintalo hayam, mahabang, barahai ruruhan ka tanah. Sumangka ditaruhi dalam gudang bakambuh lawan banih usang. Kataman dalam bakul inanan bajubung luman bairik. Ranjawan lipuk karipuan, batabul-tabul kada kaubaran manggaduhi, sapalih limpih ditampur angin. Ranggaman patah, matanya simpak, pisau pangarut nang dumpu takulading dilanjapkan, dikilir sapagian tuha ka gadur riwang di tuhuran. Tumbak dilincipakan lawan batu asahan. Tong ditangkulupakan gasan batimong. Samusim banih, sakali ayah batimong. Manyigarakan awak bamandi paluh. Bakuhup saurangan dalam tong.

Mari maras uma ayah…
Taganang amun mangatam musin baah. Ari jiak-jiak. Karatan dibandang habis tarandam. Padi diurai, magun-nah baal, kada jua mau karing. Barujisan, jarijihan, guni banih ditanggung ka tungkaran. Singgang awak menyahan banih. Limbui paluh di dahi. Ringkutan awak, pingkur tulang balakang. Balibak-libak tanah, bakas batis tapajal. Bulanak, licak sampai ka lintuhut. Uyuh batumin handak mamulakan sahanan. Taunduh paparutan. Halapat jari badarahan bakas tapal pacat. Tikar guni pulang habis langis kada kamayuan gasan malahai banih.

Taganang bila ari muru…
Muru, hirang mantuala saalaman, matahari kada mancangul. Hati barasa aangalan handak mamuruk talasan kabandang. Sunyaan baal. Libakan iwak bababnyu pulang, luluk, balibur limbah hujan sumalam. Guliwatan haruan nang tapajal dalam bulanak, timbulan. Hati kada pati karuan tagak. Darawan mangarat luman batahur. Mana handak maharagu banih lagi. Sapalih baimpuan anak halui. Ada nang bisa bauku, bacaca. Taganal sadikit sudah bisa batingkaung, bakisut, bajalan salingkang dua, tadangkak. Nang tuha … garugusan bahambinan. Gancang bukahan handak badadas. Tanggui tapacul, tangkolok takibar. Garabangan sanggul. Tapih tasarinting .. kalihatan batang paha. Halulungan bubuhan pawah di bandang. Banyu dilingir kawa sawat dinginum. Pataharian batil, sawat manungap saukangan jua.
        “Lingkup uraian.. ari handak hujan”
        “Lingkup lakasi .. buati dalam guni”
        “Raaauuu….”
Hujan turun. Kada kawa ditangati. Jamuran, uraian kada sawat dilingkup, kada sawat diputiki. Dua hari kada diugai, marapus banih tumbuh dalam guni ilah padatan, tahan ditampak. hAndak dijual kada mantuk pangalih, handak diatar ka kilang, kaina barasnya patahan. Hujan kada sing rantian..paripisan ..paripisan … tatapasan bilang panuh di dadaian, tatinggal baju kutang di awak. Kakanakan tasimpurut kadinginan baupang ka uma ayah. Tangan nang kacut kadinginan daidadang ka api. Marista mangganang nasib ayah uma.

Taganang amun hujan batintin ari…
Rumah mirisan. Bahamburan purtin gasan mananai miris. Hatap nang buruk bucuran, kacuhungan lubang bumbungan, dapur kada baasap, cirat kada bakukus. Kayu habis basahan. Mangkabau banyu dalam rumah. Lijau saalamanan. Landau paguringan, kada tunggal kamih kakanakan, bakambuh lawan banyu hujan. Baumbung hatap rumbia. Uma, ayah manyawatakan jua manayamat hatap. Bingkawan habis, bamban luman baumih. Bamban bayut kada tapakai. Taukung gawian satumat. Talah manyamat hatap, uma malagang bakul pamasakan, gasan manggantii bakul nang rumpias. Badidit bakul bamban ditatat di atas alang. Taganang waktu intuh, mucil, macal. Bakul disipak-sipak.
        “Luku bahuntut batis. Ganal kaya bakul” ujar uma.
Imbah Isya uma manjangat mingkuang, tida gin malagang tikar purun. Sambil bagawi uma maajari mangaji Quran. Takakana mumul muntung uma mamadahi.
        “Mangaji tu, tiring aksaranya. Jangan mangardau haja”.
        “Mambaca, kada babuku baruas”.
Sapalih kakaknakan amun batahan bangat, sakit pang talinga kana injing. Diulai kiwa kanan sampai tauling kapala. Itu am kajadian talinga ngangar. Kada mau mandangar surah urang. Jurang bahari amun maniup palita, kaina batahan mangaji. Jadi amun mamajahi palita dikibah awan tangan haja. Jikin nang bagantungan di tawing hasil tangan uma jua. Kada nyanyamananan maanyam jikin. Uyuh manyasap daun nyiur anum sambil mamilihi handayang karing. Upung karing, garagai nyiur nang ruruhan mayo gasan mahidupakan api. Tilambung nang bahamburan dikaih ka talaga buruk. Talah lima, anam palapah sapagi uma manyasap daun nyiur. Sapalih diulah saapu ratik.

Taganang…
Kakanakan wayahini kada maharati sangsara uma ayah. Uma dasar paapikan, panyayangan, diut dipadapadakan. Kada katuju bapupuyah, kada burancahan. Pingan titil, dirangkap-rangkap ditaruhi. Piring, pipipringan, cipir, mangkuk, wancuh, sanduk ditata di atas damparan. Pariuk, kuantan digantung di ambin padu. Parudan disangkutkan parak lang. Kukuran, karap daitunggangi kakanakan ilah kuda ditaruhi bawah atang. Pisau disisipakan ka tawing. Tajak batagar tagantung di rasuk, bapundut lawan kain buruk. Kayu pandalan, sangkalan lawan parang canggung di higa batu panggiling. Parang kumpang basapuh, nang landap kada dibarangakan, basangkutan haja di tihang ranjang, parak paguringan. Kumpal di pinggang.

Lasung lawan halo dihandungakan ka tihang dibarumahan. Parang panimpasan di higa lawang. Sasunduk lawang dicagatakan dihiga tawing. Kuku kambing nang tapacul digaggala. Lading, karis, karambit, penyangga diri. Pisau balati dibuat dalam ampai-ampai amun tulak kamana-mana. Silat, kuntau wajar di pajari. Amun tadasak parang dumpu, sadul nang kada tadar gin kawa dibawa batimpas. Mun kana dahi kada pagat, bincul, tida gin siup tarus.

Lulungkang kacawiran kada bajarajak, lakas dikatup amun ari sanja. Muha kada lagi cacalungagan amun ari parak kadap. Anak hayam saparinduan diburu, digalah ka kurungan. Nang guring di jangking jambu dijurak. Amun tinggi diampiki tangan, mantipur tarabangan. Indung hayam nang maharam dikataraan ditudungi bagamat laku ditambiraunya. Takutan jua kaluku kamaligan, kaina gigir, tumbar sakampungan. Hayam jagau tuha kada dihirani bangat. Kaina susubuhan bakungkuan manggaraki urang guring, tapandal halar katangga kurungan. Habis saparanakan ilanan. Amun kadada hayam jagau, rami pang malalur guringan, kasiangan. Tajamur pulang qunut, tabaik sadikit dari nang balang kambingan, satumat sumbahayang satumat kada. Taganang damini... ngalih bangat handak mandangar kungkuak hayam laki.

Gawian uma ka-itu pang …
Rantang ditaruhi bawah ranjang. Sasakali dikaluarakan gasan ka urang aruhan. Rantang, carana, baciri lawan kain pipirisan. Amun baciri, pinandu bat saurang.
        “Kaina tahurup lawan baturang. Aku kada hakun” ujar uma.
Barang nang disayangi ditaruhi silip-silip. Kangkalong amas dipatak sampai suah kalumpanan dimana maandak. Kain pipirisan dikumpulakan, dijahit, diulah dinding tambal. Amun baaruhan tapakai banar dinding tambal, gasan mahalat lalakian awan babibinian di sarubung. Tikar purun bakasumba, tikar mingkuan nang balulun diturunakan tumat atas para, gasan diampar disarubung.

Tasambat sarubung …Taganang baaruhan…
Ari duduaruh takumpulan sabarataan, sapangdasanakan, sapaadingan. Rami bagaya, batutubauan. Nang bibinian maulah halung gasan mabuati kacang habang, maisii carana. Pulut dikukus dalam wadah pangukusan. Diarun gasan manyurungi urang datang. Cacapannya, wadi barandang. Hayam dijanari, lalu diparung, dibalah ampat gasan masak habang. Daging daisaisail kulimbitnya, disayat gasan ampal. Sahimpil kakaya tabah. Bawang lalap dihiris gasan manumias. Halia diricih, cabai dihiiris, santan diramas gasan manggulai. Kayu ditungkih gasan mangawah, tungku ditajak pisit-piisit, takutan luku talimbah garingsing. Wajik diharu, wadai kiping digintil Si Tangah Sanah manyawatakan manculit ngarangan tangah hangat.
        “Sadangnya manisnya..santannya mayo”.
        “Talalu banyak santan kaina langi”  ujar si Julak.
Talah wajik, dudul diharu. Liir saawakan bapaloh. Wajik diudal ka talam lalu ditampa. Didinginakan, ditudungi lawan nyiro jarang. Duudl, halua miskat dipundut lawan upih pinang barang sakilan panjangnya, digampir dua, dipasong lawan kararas pisang. Isok papagian badadas ditatak, dihiiris lalu disurung. Amun talalu lawas manyimpani kaluku sawat marat, kada nyaman lagi inguhnya.

Taganang rumah bahari …
Rumah kipis, daisitu guring, disitu makan. Tihang batang birah. Tangga cagat batayut dawai. Lantai jalanggaran, kalihatan sawang batapal di halapat papan. Sapalih jabuk, sapalih rangat. Papannya kada bakatam, bajamus. Ada jua nang kada bapaku.Titiwa kada bakatalahan. Sindang langit saadanya haja. Tawing, papan bagapit. Salang, damparan bakas haur bubuangan. Halo gasan manyunduk lawang nang kada bakapiting. Titian batang pinang sabatang gasan manyubarangi parit. Diturusi lawan buluh gasan bapinkut. Nang panakutan bapiruhut basasar, bajalan bahiring, takutan kaluku mancabur ka parit. Pamandian batawing hatap diharampatai parak titian.

Atang dipadu, panuh lawan tahi kucing. Kucing inguan kada dapat dibasa-i. Bahiran tantan, bakikih habu, bakamih maucir-ucir. Karap kasasarikan  dismbur lawan banyu. Burinjingan bulunya basah kana kubui. Saminngu sakali habu atang dikaut, dibuang ka tanah. Talam nyiro gasan mangibah api. Takakana dikibah lawan puput upih pinang. Lata sampai ka bumbungan. Sawang kadada. Karawai kada wani baparak. Babitak bukahan kana palak. Takutan handak batunga, kaluku kalimpanan.

Taganang kalambu paguringan …
Amun kahangatan, guringan balampas kada babaju, sambil bakipas lawan papat purun. Kalambu kada diruruh. Uyuh awak maumpani nyamuk, babial-bial saawakan. Gurung dalam kalambu bilang takarumus, kana bapicik hidung, batakup muha, babau pipijit. Kasian urang bahari batapak nyamuk, bagintas pipijit dibuncu kalambu. Dua tiga bulan sakali kalambu dirandam ka parit. Batalo baranak mamilihi pipijit. Bujur parumpamaan urang Malayu.
        “Sarikan pipjit kalambu dusalukut”.
Mapa kada disalukut, banyak banar pipijitnya nikah.

Taganang …
Rami bila takumpulan … lumus musin banih.
Sabarataan tajun kadapur. Sarandak babasuhan. Tapulatak  SiIyang.
        “Rasuk rumah lantur. Lantai tajunggat”.
        “Apik-apik luku tabarusuk” ujar Tangah Main.
        “Turun sapalih ka tanah, kaluku talimbah lapik” .
Rumah ditungkati, lapik dibujurakan. Ampik tagicing. Uma sihai .. kaaraian. Rumah usang, mahadang rabah. Tahan papalaran, pada kada barumah.

Taganang waktu kapilipitan …
Waktu bakarik, padi rihat bunting. Urang kada mangaku kula. Muha kada paruna kada batawas, pakaian kadada nang harat. Makan nasi balauk wadi lawan pakat kaladi, karabu jalukap lawan tungkul pisang. Bakuah banyu ganyau. Baju kidat, kain pantalun. Tapih kain balacu nang gadul, kada bungas ilah urang. Salawar kain mumut, binderat bakas dikarambit, kada mau waras takariput. Baju parak pulang, bahintalo kutuan. Galianan urang maniring, babau haruk. Parut kada mun baisi tantan. Karap haja kalaparan, garurukan. Awak kurus manjaing, kalihatan tulang kurangka. Mata calung, parut kandur. Amun lapar, ujar ayah
        “Kayu jabuk, dibarubuyi gula gin nyaman”.
        “Tahi giring-giring kawa haja diulah sasagun”.
Takabanyakan urang nang wayahini, tu pang ‘bakula kula warik’ haja. Amun sanang, tagas baduit, sugih, muliana, barumah ganal, kalaur mata, lalu barataan mangaku kula. Takijim, tabincalak kaaraian. Bajurut urang mailangi. ‘Kita kada urang laianan, bakula parak’. Amun tumat batumang, talapak batis kulipak tungkulanan, panau saawakan, talinga curikan, bakuringan, buruk kukuan, mingsang, bular, bakurap, bakiruh bagaru, kada sipa nang pinnadu. Kada sipa mahirani. Amun pinandu gin paragah kada pinandu. Supan mangaku kula. Amun mangurihingi gin, kurihing simpak, mangilar sabalah mata. Kada purun mangaku kula “Kada kula ku kada” jah.

Taganang….
Karap bakuringan di batis lawan di kapala. Bakayakih pulang mamutih di kapala. Rambut dikutal-kutal mailahkan kuring. Amun kada ditatambai mau lungur rambaut sakaplaan. Duduk mancungkung dimuhara lawang baatui ka watun, manguritisi kuriping kuring. Tasalah kuritis, tadarah kuring. Bilang taadudui, kasakitan. Bakikih, bagaru dasar nyaman. Taganang sudah ganal. Kunat kuring bilang panuh saawakan.
        “Napa lawan mu mangasai kuring”  uma manakuni.
        “Minyak cabai, mak ai”.
Cabai karing babanam digisang ka batu. Dililihi lawan mimyak lala-an. Tida gin MB dipirik ka batu asahan. Barubuyi mata kuring nang rahat batanisan. Amun ganal kuringnya, disumpali lawan timbaku, tida gin ditapal lawan kucur sirih. Baubat sauran mamalar biaya ka kulinik.

Taganang kajadian mamalar …
Ujar uma
        “mamalar lain, pamalar lain pulang”.
Nasi basi dibasuh, ditapis, tiiskan banyunya. Dijamur, dikaringakan, dirandang diulah walatih. Tahan gasan makan pagi. Tapih wawah, dijarumati. Tahan papalaran gasan dirumah. Banyu amun sudah manggurak, lakasi dipajahi diayau apinya, mamalar kayu. Tulak ka sakulah, basango nasi disampilok dalam daun pisang, mamalar duit balanja. Baju gubih, salawar gaduk, tahan papalaran gasan talasan dbandang. Tapih jabuk jangan dipupuyah, tahan gasan kain cukin, talasan mandi. Tim puang gasan wawadahan.

Taganang lawan mamarina, sapupuan di Banjar …
Sasakali mamuruk sasiringan tagannang kukulaan di Banjar. Sasakali tahaga titian gantung taganang Hampukung Hilir. Tatiring pukuk kuini taganang Jangkung pakuburan nini Aishah. Tasambat Tanjung taganang Murung Pudak tampat Si Aki bainip. Tatamu langgar taganang Kalua. Niring waluh baricih taganang Handil Mangguruh, tanah banyu uma ayah bagana sabalum madan ka Malaya. Tasambat ngaran atok laki, Tuhalusa, taganang ngaran-ngaran Banjar bahari. Nagaran-ngaran lain: Tulamak. Tuhirang, Tuhidup, Tukacil, tukacut atawa Utuh Halus, Utuh Lamak, Utuh Hirang, Utuh Hidup, Utuh Kacil, Utuh Ganal.

Taganang …
Bubuhan banjar amun bagalar gin kada mau alah. Si Layau, Si taguh, Si Gayur, Si Ganal, Si Macal, Si Intoh, Si Mitak, Si Ciling, Si Luhau, Si icsi, Si Curik, SI Tingka, Si Tungul, Si Bungul, Si Tambuk, Si Huling. Si layau amun basurah katuju bapiragah. Kada suah maruan. Lain jurang lain jarnya. Urang dikalihomi dikaramputi. Si Gayur ilah waluh kada mamak. Bilang kada tapakai. Gayur sagala-galanya. Makan padas sadikit kada tahan, tasisiut. Guring surangan kada wani, pamburisit. Ditakutani, mamuracat bukah. Si Luhau, basurah bilang labau-labau bilang paiyanya. Manuya urang baliwatan, balimpuaan. Talah pang urang diwaluhinya. Taganang ngaran Banjar …Si Asli, Si Badai, Si Basai, Si Wayi, SI Kuri, SI Main, SI Anjam, Si Ici, Si Ibur, SI Ibas, Si Andi, Si Mumuh, Si Icok, Si Abin, Si Umai, SI Uuduh, SI Asur, Si Aban, Si Iwah, Si Kacum, Si Asin, Si Irah, Si Kinok, Si Adul Si Imas, Si Irok, Si Isai.

Taganang jurang bahari …
Amun taigut ilat, takantim bibir kasakitan. Ada urang manyambat, ada urang mengganang. Amun parak karap basasrikan, amun bajauhan ganang mangganang. Amun taungut karap ditakuni, napa diganang. Rimah,anak bini amun ditinggalakan banyak jua ganangan. Mandi bacibuk, taganang dibatang. Ada sasakali manyawatakan manjanguk pahumaan dibaruh, lalu langsung kaganangan tampakan nang dihantus tikus. Samai hanyar dilabuh, puntalan bangas, lunggukan ditunjul ka paranggan, anak lusukan lawan haruan. Taganang mancalok ruga haruan tajapai kapala tahi. Paling takutan kaluku takacak pantingnya. Lawas ma arit sakitnya, bahari-harian.

Taganang musim banih kalancungan …
Rihatannya banih handak maurai, taganang jabak bingkas kah kada. Baulihkah  hayaman, buburak atawa sintar. Ludus, linak jalan bakas manggarit burung. Banyu parak karing. Libakan mangguriak lawan iwak. Musim manimba mahadang banyu dibuang. Tatabatan di parit diulah apik-apik sakira jangan bungkas. Talaga dilingaii, susupan dipuntal ka pinggir. Batong-tong banih ulihan manimba. Kali haruan, sapat. Ikan pipih kadada nang handak maambil. Buntal dipingkalungakan jauh-jauh. Bubu, timpang, tampirai, hampang kada taharagui lagi. Lunta pukat nang kuyak dijurai. Maunjun, mambanjur, mangalau, mamukat barantatan sunyaan. Habis iwak saparitan, satalagaan. Sapat dipilihi dibuati ka dalam tangguk, dikunjah kaparit mambarasihi iwaknya. Disiangi parutnya, sisiknya kada dibuang. Dipaja ampat lima malam, hanyar disamo. Amun kada bisa manyamo ngintu nang jadi buruk wadi. Kali lawann haruan digarinting, disalai dilalaya, diapii lawan sabut gasan mangglah baranga. Urang limbah baranak makan nasi lauk garinting haruan cacapan sahang. Nang kada baranak gin umpat makan. Tu gin maragui riga, kakanyangan.

Kaganangan ..
Uma bahari makan balauk ikan karing basumap, pisang bajarang, hubi babanam, gangan babanyu. Sayur kato tiya kato, kadada nang lain. Lalap pucuk janggus dimakan bamantahan. Manyasangan jarang-jarang sakali. Habis kada ada, mancari rabung, pucuk putat, pucuk hubi kayu. Tungkul pisang di karabu. Kulat karikit dirandang. Papari kada pati katuju pasal pahit. Wadi dihampap. Kulit tiwadak diulah hampapai. Bigi tiwadak, bigi nangka dijarang, kada babuangan. Taganang hidup tapiasat.

Taganang padapuran …
Atang bahabu disirami banyu. Malikit api lawan sakarap gatah. Hibak palak, hirang, latat bumbungan. Luncup muntung mahidupakan api. Pariuk, balanga ditanggar. Pajah api nasi dipadar. Talambat padar, bakarak nasi. Mantah padar bulantahan nasi, gial-gial. Kasian Si Kilom, kada bagigi, kimul-kimul makan karak nasi. Manyadapakan hati, gagrunum surangan.
        “Lakas suhgih tuh-hai amun makan karak nasi”.

Rihat lapar, kaganangan wadai banjar …
Gagatas basira gula putih. Balungan hayam bahinti nyiur badurian. Nagasari pisang amas. Pupudak, sambusak, talinga rinjing, kalalapon malatus dimuntung, tahi kuyuk SiJalil, kikicak, batil, surabi, uah jingah, sarawa waluh, sarawa pisang, sarawa nangka, tuup pisang, pais waluh, nasi antah.

Taganang uma ayah bakisah …
Uma ayah madam ka Malaya tahun ampat puluhan. Atok mantok ka Banjar malihati tanah banyu lawan pahumaan. Asal uma di Handil Mngguruh, Aloh-aloh. Nini maninggal uma rihat halui. Atok babini lain. Lawan bini dudi baulih anak batujuh. Sabarataan bagana di Banjar. Rihat kakanakan, ulun batakun lawan uma
        “Napanya handil mak?”.
        Ujar uma “Handil tu parit”.
        “Nang manggaruh tu napa pulang?”.
        Jadi ujar uma “Talalu kabanyakan nyamuk, manggaruh ilunnya”.
Lalu langsung lakat ‘Handil Manggaruh’. Amun ari sanja, kawa satampurung manapak nyamuk. Pahadangann uma sumbahyang magrib, Abang Wi bahunjur mamusuti batis, mangumpulakan nyamuk. Abang Ganal, Kakak Yang lawan Abang Wi iiingat lupa lawan handil. Kakak Yang ingat babanar, mambawa raga mamilihi sapat lawan atok malunta di Hndil.

Taganang …
Parak sabulan kami saparanakan di  Banjar. Uma marista, tatangis kabila sampai di Handil Manggaruh. Taganang lawan kakawanan nang ditinggalakan. Tangah bararagapan, bailun saikung di higa tawing, sambil manating tunjuk,
        “Ngini yang maajari aku bamasak bahari”.
Uma takajut, bapaling maniring urang ngintu. Muha kada ilah bahari. Umur sudah 82. Awak kada gancang lagi.
        “Tu pang, amun ada wasiat, tajajak jua banua asal” ujar uma.
        Uma taganang “Nah, ngini luku tanah parumahan atok mu bahari”.
        “Ngini rumah Tangah Basri, disubalah sana wadah Tangah Hamad”.
Di Handil ni bilang kadada urang lain. Sunyaannya sapupuan, mamarinaan, sapangdangsanakan. Bawarang, bamiruai gin kada urang lainan. Bilang sapariuk. Bubuhan di Banjar banyak lagi nang baandin. Kada ilah kita di Malaysia rambut bajugut, bajambul, basuak dihadap. Talalo panjang rambut, kawa disanggul digalung. Nang walik kada ngalih basurui. Amun panjang bilang garabangan. Ada pulang pisen dikutal-kutal. Bilang mambari banar.

Handi Manggaruh kaya bahari haja. Banih magun nah banih tahun. Waluh kaya guri ganalnya. Sapat kakakya tabah, haruan kaya lunuk. Lundu mahirang mahurung tahi dipamandian. Guri, balanai, gadur magun gasan maisii banyu basuhan batis. Batis digintas dahulu, hanyar dibasuh. Cuntang batangking buluh gasan mancibuk banyunya nang bakawak tatandak dalam gadur.

Lundu nyaman dimasaki babanyu wadi. Si Ijah, Si Dina, Si Ipah, Si Paah katuju banar bakuah banyu wadi. Kada suah tahaga lundu di Malaysia. Sakali mancibuk lawan pamatis baulih sakati. Kada ngalih mandapatakan lundu. Sauk lawan tangan gin hingkat. Tapi napa hangku kapamaliannya, banyak urang kada lalu, kada baliur makan lundu.

Taganang …
Mula berangkat ka Banjar halam, bulan Mei 1995. Tarabang dari Pulau Pinang jam 7.00 pagi ke Medan. Tumatan Medan ka Jakarja. Imbah itu trnsit pulang di Surabaya. Jam 9.30 malam dari Surabaya lalu mendarat di Lapangan Tarbang Samsudin Nor di Banjarmasin jam 10.30 malam. Karap tasambat lawan uma handak ka Banjar. Bautus surat tiga ampat bulan hanyar bajawab. Sipa handak dicarii di sana, kamana tuju, sipa nag mahadang?

Taganang …
Tahun 1993 mambawa uma lawan kakanakan ka Medan. Bubuhan banjar banyak ai di Sapat, Tambilahan, Jambi atawa Tungkal. Kada tahu cuur mapa mancarii? Upal batakun. Muyak. Akhirnya ulun sampai jua ka Permatang Sintar, Parapat, Toba, Kabenjahe, Siuhan. Kada tatamu jua urang banjar. Nang banyak Batak Karo, Batak Toba, Batak Simalungun.
Tagang ulun masa di Madinah tahun 1987. Ulun kaluar nginum parak urang Arab. Maawan-awan kadangaran ilun urang laki bini basurah tagas urang Banjar, bapurdah hirang, kada katampaian muha. Ulun paraki, kaluku talinga barawangan. Imbaham.. babujuran urang Banjar. Ulum mambari salam. Lalu ulun batakun
        “Pian Banjarkah?”.
        “Ya ah” ujar nang bini.
        “Ikan Malaysia kalo?” ujar nang laki pulang.
        “He eh, tapi asal ulun gin Banjar jua, di Aloh-aloh”.
        “Kita urang Aloh-Aloh?” sampuk nang bini pina baiya-iya.
        “Uma baranak di Handil” ulun baparagah tahu banua urang.
        “Eeee, dintu kah, kaluku bakula kita”.
        “Amun kaitu ayo kita ka hotel, bacuur awan uma”.
Kada banyak takuanan lagi tarus nang dua laki bini maikongi ulun ka hotel. Dihotel, ulun manyaru uma, mamadahakan ulun tahaga urang Handil. Langsung dibawai ka sia. Handak batahagaan, kaluku ada tarait-rait kulaan kita di Banjar. Bacuur-bacuur sakalinya imbahan sapupu dua kali. Panjang papandiran uma. Kami gin bahurup alamat.
        “Kaina amun ka Banjar ilangi kami” ujar nang laki.
        “Insyha Allah” ulun manjawab.
Limbah itu kami kada batahagaan lagi. Sakali tu tahaga tapi kada kawa marawa, waktu tawaf. Urang banyak. Kada kawa mangapong. Panjang umur n\murak rajaki, tuhan manantuakan tahaga jua kami tahun 1995 di Aloh-Aloh.

Taganang …
Jam 10.30 malam kami mandarat di Samsudin Nor Airport. Ari sudah malah. Hati arai babanar. Sudah takabul handak ka bumi Banjar. Dalam hati
        “Sipa mahadangi kita”.
Kadada barang sauking nang pinandu. Airport langang, pesawat penghabisan mendarat malam tu. Dalam pesawat tadi bilang ricau bapandir Banjar. Pilot lawan pramugari gin Banjar.
        “Napa handak dinginum Pak?” ujar pramugari manakuni.
Mandirap darah, takajut ulun ditakinu babahasa Banjar. Asaaan ulun, urang ngampungan haja basurah Banjar. Ngini dalam Sempati Air.
        “Barang haja, nginum apa nang ada”.
Situsaini ulun manjawab. Lalu diunjuki banyu kupi awan biskut. Tarasa ulun, kada golongan minoriti ilah di Malaysia. Bahasa Banjar bisa dimartabatkan bahasa antarabangsa. Ganal hinak..takurihing …puas….

Uma kauyuhan. Bajalan gin jujumpipir, limir awak. Tabair awak bajalan. Bilang lingu bakapal tarabang. Marasani naik MAS, GARUDA lawan SEMPATI. Saumuran jar uma kada suah mahaba turun naik kapal tarabang. Sampai dimuhara kaunter imigresen, ulun papalingau, kaman tuju? Sipa nang mahadang? Kadada pinandu mapa. Nang ada bubuhan pemandu teksi. Nang mahadangi..tahadang-hadang. Lapangan tarbang Samsudin Nor kadada kamudahan komputer. Ngalih handak batakun. Jam berapa balapas, jam berapa mandqarat. Handak mendapatakan sanarai penumpang lagi kada hingkat. Samapi dimuhara lawang ada urang anum  bantaian tiga puluhan, basisingut tabal, awak lamak, maungut surangan. Kada lawas…takurihing ..lalu manyapa badahulu
        “Mahiyan kah?”.
        “Enggih”.
Pugaan, saumur hidup ulun kada suah mandangar perkataan ‘enggeh’. Amun di Malaysia kabanyakanya 'hi-ih'.
        “Kita bamotor kaina ka Antasan” ujar Si Mahiyan.
Amun di Malaysia, kapatuhan ‘motor’ tu kada lain motosikal pang. Dalam hati kita basambilan, nang tuha balima, nang kakkanakan babampat, mapa mambawa lawan motor. Sakalinya imbaham dua buah teksi Opel Kadet nang datang. Sakalinya ‘motor’ tu kareta.

Kami gin babuat ka kareta. Mandusur dibawa kurang labih 20 km. Sampailah di Antasan wadah arwah Hj Osman, abang uma. Kada lawas saikung , saikung datangan. Panuh padapuran di wadah Caca Ros. Kami dirabutakan. Barantuk kaluarga datangan.
        “Wadah siapa bamalam?”.
Bubuhan di Pelaihari Kacamatan Kurau batakun.
        “Motor sudah disadiakan..”.
        “Disini haja dahulu. Uyuh sidin saharian, barihat dahulu.”
Ujar Si Arsad. Si Mahiyan pina maraju. Nang uma, kada karuan ilun, mantokan ka Kurau. Mahiyan guru, Si Arsad gin guru di SMA Banjarmasin. Mahiyan paranah anak kamanakan sapupu Si Arsad. Si Mahiyan ni nang karap bautus surat ka Malaysia. Ayahnya bahari, Idrus Affendai suah badiam satumat di Malaysia, di Jalan Banjar, Masjid Tinggi.

Malam mulaan tu guringan kami sabaratan di wadah Caca Ros. Janak kakanakan guring, kapnatan. Tailan subuh. Tarhim kadangaran dari masigit-masigit Kota Madya Banjarmasin. Ilah di Makkah. Azan bertalo-talo, tarasa ampohnya Islam di Banjarmasin. Sususbuhan, kabus tabal, kami turun mandi di batang. Banyunya dingin manganyim. Motor , kareta, darak-darakan. Kada kurang jua beca/ lanca. Ujik banyak (ujik = vespa roda tiga). Kalatok ulang alik manuju ka pasar tarapung di Kuala Quin. Amun ka Banjar tulaki sakali ka pasar terapung. Kawa ba speedboat. Lakas sampai.
Baisukan, pagi-pagi lagi, Si Puji sudah sampai dengan Van Daihatsu.
        “Ayo kalo kita ..”.
        “Ka Handil pagi ini.”.
        “Dua tiga hari di Handil, ka Sungai Musang, hanyar kita ka Kalua/ Jangkung”.
Habis sabubuhan barangkat ka Handil. Jalan manuju Handil malalui pakan Kalayan. Kiwa kanan jalan, panuh tattanaman. Pisang lu-uh, taung, sayuran lingun. Jalan aspal kada pati paruna, taundak-undak, lisu awak dalam van. Hanyar satahunan ni haja kereta hingkat sampai ka Handil. Ngintu gin jalan paranggan. Amun ari hujan kada kawa jua ah. Kana ‘cap dibak’ (jalan batis). Padi tahun satumbang badiri. Tanaman disini kada manggunakan ‘samprot’ (racun) ujar Si Puji. Bajanya gin baja asli. Iwak kada matian.
        “Lestari alam” ujarnya.

Handil hanyar imbah mangatam. Gawian kada bakatalahan. Tangah Basri pina sigar mata limbah takalap satumat tadi, lalu bailun,
        “Kaina tangah hari kita makanan lauk ikan babanam.”
        “Lilimbah asar handak manyalukut kadapan palajuran mawarangani tikus, tampuluan ari hangat paan”.
        “Amun sawat kaina parak sanja kita mamuai wanyi, mancari madu wanyi”.
Zaman kakanakan bamain palita minyak. Manyucuh samperong lalu tasirau rambut. Amun dibulan puasa rami banar malikit damaran. Cirau-cirauan sampai dinihari kada pajah salagi kada habis minyak gasnya. Kakakrapan palita malat amun kakaringan minyak. Satong minyak gas dua ringgit ampat kupang. Tahan sabulanana.

    Taganang pulang ulun waktu ka hulu sungai di Banjar. Rami malihat kakanakan batandik, bagagayaan. Hanyar bisa bauku, bacacac gin disurahi Banjar. Nginto di bumi uma yah Banjarmasin. TAPI..taganang kayapa kasudahannya anak-anak, cucu-cucu Banajr di Malaysia. Ngaran hilang, budaya kadada, kawin kambuh. Nang tinggal hanya sajarah. Kasian bubuhan kita. Cuba-cubalah diganangakan…Bujurkah? Dimana ada padi di situ ada Banjar. Di mana ada bamban di situ jua ada Banjar.

Gasan anak-anak: ingatlah asal usul ikam di bumi Banjar.
Bahasa Ayahbonda Nang Jarang Anda Rujuk.


Karangan ini telah memenangi hadiah kedua dalam pertandingan menulis karangan 1999 anjuran Pertubuhan Banjar Malaysia.