Taganang lawan kakanakan wayahini, kada sahibar kada hurui basurah Banjar. Bubuhan nang handarauan ka hulu ka hilir di jalan, mangaku awak saurang Banjar gin supan. Sapalih tu bangaran, banaran Banjar, tapi magun nah bakulim, mangayumuh basurah, kada wani bapadah sabujurnya. Sanunuhan ada gin kada pati barika, Banjar rakai Malayu rusak. Kapiaannya kaina, nang bangaran banjar uma ayah jua, paninian lawan padatuan. Suah bahari napa disamabt urang banjar ni bisa ‘garam kataman’, pawanian, kada magan ditangati kahandaknya. Pangalahian, katuju batitimpasan, basudukan, bisa mangunai urang. Amun garingitan, malipang manampar, kada kawa dihalat, disapih. Imbah tu ada pulang urang nang manyambat banjar ni purician, parigatan lawan pambarangan. Kada pati mau rakat lawan urang, ngalih handak taparukui. Amun dihanyaakan, kadada nang manggaduhi kaina pupus, habis talah laai, tinggalam langlam bubuhan kita Banjar. Kada kira Kalua, amuntai, Kandangan, Alai, Barabai, Martapura, Halabiu, lampihung atawa Nagara.
Kaganangan…
Tapintang makan nasi, balauk ikan karing basumap
taganang waktu kasip. Maintingkan gawian, ikan disumap dalam nasi rahat
mamadar (masak nasi, masak jua lauk). Baimat babalanja, baarit batutukar,
kada umbas lawan duit. Kada kawa ma umpah lauk. Sakali sabakas manyumbalih
hayam kada kawa mangilau ilah KFC. Tapih gauk gasan burancahan, talasan
di rumah. Kasut gin taungkap tumitnya. Mayo papalaran, katipis-katipis
dibair talan mailahkan tajajak butuh halalang. Banyu hujan ditanai lawan
guri ganal di banturan gasan banyu panginuman. Barang padapuran kada sunyaannya
ada. Uyah, janar saraba saculit gasan bara-randang. Guri pabarasan sawat
haja kakaringan, tatinggal kapui tampurung. Uma ayah menyawatakan
pulang manyungkal hubu kayu di paranggan. Sarumpunan dibarubut. Amun kada
dijarang, diparut gasan diulah batil, tida gin dipais. Paling nyaman hubi
kayu dibuat ka rinjing diulah tuup. Habis hubi, manabang pulang rumbia.
Batang rumbia dikatan, dicancang dikambuh lawan dadak gasan makanan itik.
Sagu rumbia tahan ditaruhi, makanan musim japun, diulah ambal, kada mun
nyaman. Uyuh mangajahakan liur managuk. Tahan tatamba kukulihir.
Taganang bahari...
Mangatam banih barat satahun sakali. Taganang
gamai di paranggan, banih bakambu dalam tong luman bahilai. Ari kada baangin.
Hantimun tanggal digarut lawan parudan jarang, disantani, digulai. “Puas
nginum banyu hamtimun” Ujar pawah di bandang. Hantimun karayi dipancuk
lawan garam. Jagung nang paruna diulah paribanih, nang kalihungan dijarang,
gasan kipungan kakanakan. Hubu lancar batangah paranggan disungkali, baraga-raga
lalu dituyuk dibarumahan. Sapalih dijual ka pakan. Karawila sawat karingan
kada tahirani, basapai biginya ditanah. Tarung balinjan kakaya hintalo
hayam, mahabang, barahai ruruhan ka tanah. Sumangka ditaruhi dalam gudang
bakambuh lawan banih usang. Kataman dalam bakul inanan bajubung luman bairik.
Ranjawan lipuk karipuan, batabul-tabul kada kaubaran manggaduhi, sapalih
limpih ditampur angin. Ranggaman patah, matanya simpak, pisau pangarut
nang dumpu takulading dilanjapkan, dikilir sapagian tuha ka gadur riwang
di tuhuran. Tumbak dilincipakan lawan batu asahan. Tong ditangkulupakan
gasan batimong. Samusim banih, sakali ayah batimong. Manyigarakan awak
bamandi paluh. Bakuhup saurangan dalam tong.
Mari maras uma ayah…
Taganang amun mangatam musin baah. Ari jiak-jiak.
Karatan dibandang habis tarandam. Padi diurai, magun-nah baal, kada jua
mau karing. Barujisan, jarijihan, guni banih ditanggung ka tungkaran. Singgang
awak menyahan banih. Limbui paluh di dahi. Ringkutan awak, pingkur tulang
balakang. Balibak-libak tanah, bakas batis tapajal. Bulanak, licak sampai
ka lintuhut. Uyuh batumin handak mamulakan sahanan. Taunduh paparutan.
Halapat jari badarahan bakas tapal pacat. Tikar guni pulang habis langis
kada kamayuan gasan malahai banih.
Taganang bila ari muru…
Muru, hirang mantuala saalaman, matahari kada
mancangul. Hati barasa aangalan handak mamuruk talasan kabandang. Sunyaan
baal. Libakan iwak bababnyu pulang, luluk, balibur limbah hujan sumalam.
Guliwatan haruan nang tapajal dalam bulanak, timbulan. Hati kada pati karuan
tagak. Darawan mangarat luman batahur. Mana handak maharagu banih lagi.
Sapalih baimpuan anak halui. Ada nang bisa bauku, bacaca. Taganal sadikit
sudah bisa batingkaung, bakisut, bajalan salingkang dua, tadangkak. Nang
tuha … garugusan bahambinan. Gancang bukahan handak badadas. Tanggui tapacul,
tangkolok takibar. Garabangan sanggul. Tapih tasarinting .. kalihatan batang
paha. Halulungan bubuhan pawah di bandang. Banyu dilingir kawa sawat dinginum.
Pataharian batil, sawat manungap saukangan jua.
“Lingkup
uraian.. ari handak hujan”
“Lingkup
lakasi .. buati dalam guni”
“Raaauuu….”
Hujan turun. Kada kawa ditangati. Jamuran, uraian
kada sawat dilingkup, kada sawat diputiki. Dua hari kada diugai, marapus
banih tumbuh dalam guni ilah padatan, tahan ditampak. hAndak dijual kada
mantuk pangalih, handak diatar ka kilang, kaina barasnya patahan. Hujan
kada sing rantian..paripisan ..paripisan … tatapasan bilang panuh di dadaian,
tatinggal baju kutang di awak. Kakanakan tasimpurut kadinginan baupang
ka uma ayah. Tangan nang kacut kadinginan daidadang ka api. Marista mangganang
nasib ayah uma.
Taganang amun hujan batintin ari…
Rumah mirisan. Bahamburan purtin gasan mananai
miris. Hatap nang buruk bucuran, kacuhungan lubang bumbungan, dapur kada
baasap, cirat kada bakukus. Kayu habis basahan. Mangkabau banyu dalam rumah.
Lijau saalamanan. Landau paguringan, kada tunggal kamih kakanakan, bakambuh
lawan banyu hujan. Baumbung hatap rumbia. Uma, ayah manyawatakan jua manayamat
hatap. Bingkawan habis, bamban luman baumih. Bamban bayut kada tapakai.
Taukung gawian satumat. Talah manyamat hatap, uma malagang bakul pamasakan,
gasan manggantii bakul nang rumpias. Badidit bakul bamban ditatat di atas
alang. Taganang waktu intuh, mucil, macal. Bakul disipak-sipak.
“Luku
bahuntut batis. Ganal kaya bakul” ujar uma.
Imbah Isya uma manjangat mingkuang, tida gin
malagang tikar purun. Sambil bagawi uma maajari mangaji Quran. Takakana
mumul muntung uma mamadahi.
“Mangaji
tu, tiring aksaranya. Jangan mangardau haja”.
“Mambaca,
kada babuku baruas”.
Sapalih kakaknakan amun batahan bangat, sakit
pang talinga kana injing. Diulai kiwa kanan sampai tauling kapala. Itu
am kajadian talinga ngangar. Kada mau mandangar surah urang. Jurang bahari
amun maniup palita, kaina batahan mangaji. Jadi amun mamajahi palita dikibah
awan tangan haja. Jikin nang bagantungan di tawing hasil tangan uma jua.
Kada nyanyamananan maanyam jikin. Uyuh manyasap daun nyiur anum sambil
mamilihi handayang karing. Upung karing, garagai nyiur nang ruruhan mayo
gasan mahidupakan api. Tilambung nang bahamburan dikaih ka talaga buruk.
Talah lima, anam palapah sapagi uma manyasap daun nyiur. Sapalih diulah
saapu ratik.
Taganang…
Kakanakan wayahini kada maharati sangsara uma
ayah. Uma dasar paapikan, panyayangan, diut dipadapadakan. Kada katuju
bapupuyah, kada burancahan. Pingan titil, dirangkap-rangkap ditaruhi. Piring,
pipipringan, cipir, mangkuk, wancuh, sanduk ditata di atas damparan. Pariuk,
kuantan digantung di ambin padu. Parudan disangkutkan parak lang. Kukuran,
karap daitunggangi kakanakan ilah kuda ditaruhi bawah atang. Pisau disisipakan
ka tawing. Tajak batagar tagantung di rasuk, bapundut lawan kain buruk.
Kayu pandalan, sangkalan lawan parang canggung di higa batu panggiling.
Parang kumpang basapuh, nang landap kada dibarangakan, basangkutan haja
di tihang ranjang, parak paguringan. Kumpal di pinggang.
Lasung lawan halo dihandungakan ka tihang dibarumahan. Parang panimpasan di higa lawang. Sasunduk lawang dicagatakan dihiga tawing. Kuku kambing nang tapacul digaggala. Lading, karis, karambit, penyangga diri. Pisau balati dibuat dalam ampai-ampai amun tulak kamana-mana. Silat, kuntau wajar di pajari. Amun tadasak parang dumpu, sadul nang kada tadar gin kawa dibawa batimpas. Mun kana dahi kada pagat, bincul, tida gin siup tarus.
Lulungkang kacawiran kada bajarajak, lakas dikatup amun ari sanja. Muha kada lagi cacalungagan amun ari parak kadap. Anak hayam saparinduan diburu, digalah ka kurungan. Nang guring di jangking jambu dijurak. Amun tinggi diampiki tangan, mantipur tarabangan. Indung hayam nang maharam dikataraan ditudungi bagamat laku ditambiraunya. Takutan jua kaluku kamaligan, kaina gigir, tumbar sakampungan. Hayam jagau tuha kada dihirani bangat. Kaina susubuhan bakungkuan manggaraki urang guring, tapandal halar katangga kurungan. Habis saparanakan ilanan. Amun kadada hayam jagau, rami pang malalur guringan, kasiangan. Tajamur pulang qunut, tabaik sadikit dari nang balang kambingan, satumat sumbahayang satumat kada. Taganang damini... ngalih bangat handak mandangar kungkuak hayam laki.
Gawian uma ka-itu pang …
Rantang ditaruhi bawah ranjang. Sasakali dikaluarakan
gasan ka urang aruhan. Rantang, carana, baciri lawan kain pipirisan. Amun
baciri, pinandu bat saurang.
“Kaina
tahurup lawan baturang. Aku kada hakun” ujar uma.
Barang nang disayangi ditaruhi silip-silip. Kangkalong
amas dipatak sampai suah kalumpanan dimana maandak. Kain pipirisan dikumpulakan,
dijahit, diulah dinding tambal. Amun baaruhan tapakai banar dinding tambal,
gasan mahalat lalakian awan babibinian di sarubung. Tikar purun bakasumba,
tikar mingkuan nang balulun diturunakan tumat atas para, gasan diampar
disarubung.
Tasambat sarubung …Taganang baaruhan…
Ari duduaruh takumpulan sabarataan, sapangdasanakan,
sapaadingan. Rami bagaya, batutubauan. Nang bibinian maulah halung gasan
mabuati kacang habang, maisii carana. Pulut dikukus dalam wadah pangukusan.
Diarun gasan manyurungi urang datang. Cacapannya, wadi barandang. Hayam
dijanari, lalu diparung, dibalah ampat gasan masak habang. Daging daisaisail
kulimbitnya, disayat gasan ampal. Sahimpil kakaya tabah. Bawang lalap dihiris
gasan manumias. Halia diricih, cabai dihiiris, santan diramas gasan manggulai.
Kayu ditungkih gasan mangawah, tungku ditajak pisit-piisit, takutan luku
talimbah garingsing. Wajik diharu, wadai kiping digintil Si Tangah Sanah
manyawatakan manculit ngarangan tangah hangat.
“Sadangnya
manisnya..santannya mayo”.
“Talalu
banyak santan kaina langi” ujar si Julak.
Talah wajik, dudul diharu. Liir saawakan bapaloh.
Wajik diudal ka talam lalu ditampa. Didinginakan, ditudungi lawan nyiro
jarang. Duudl, halua miskat dipundut lawan upih pinang barang sakilan panjangnya,
digampir dua, dipasong lawan kararas pisang. Isok papagian badadas ditatak,
dihiiris lalu disurung. Amun talalu lawas manyimpani kaluku sawat marat,
kada nyaman lagi inguhnya.
Taganang rumah bahari …
Rumah kipis, daisitu guring, disitu makan. Tihang
batang birah. Tangga cagat batayut dawai. Lantai jalanggaran, kalihatan
sawang batapal di halapat papan. Sapalih jabuk, sapalih rangat. Papannya
kada bakatam, bajamus. Ada jua nang kada bapaku.Titiwa kada bakatalahan.
Sindang langit saadanya haja. Tawing, papan bagapit. Salang, damparan bakas
haur bubuangan. Halo gasan manyunduk lawang nang kada bakapiting. Titian
batang pinang sabatang gasan manyubarangi parit. Diturusi lawan buluh gasan
bapinkut. Nang panakutan bapiruhut basasar, bajalan bahiring, takutan kaluku
mancabur ka parit. Pamandian batawing hatap diharampatai parak titian.
Atang dipadu, panuh lawan tahi kucing. Kucing inguan kada dapat dibasa-i. Bahiran tantan, bakikih habu, bakamih maucir-ucir. Karap kasasarikan dismbur lawan banyu. Burinjingan bulunya basah kana kubui. Saminngu sakali habu atang dikaut, dibuang ka tanah. Talam nyiro gasan mangibah api. Takakana dikibah lawan puput upih pinang. Lata sampai ka bumbungan. Sawang kadada. Karawai kada wani baparak. Babitak bukahan kana palak. Takutan handak batunga, kaluku kalimpanan.
Taganang kalambu paguringan …
Amun kahangatan, guringan balampas kada babaju,
sambil bakipas lawan papat purun. Kalambu kada diruruh. Uyuh awak maumpani
nyamuk, babial-bial saawakan. Gurung dalam kalambu bilang takarumus, kana
bapicik hidung, batakup muha, babau pipijit. Kasian urang bahari batapak
nyamuk, bagintas pipijit dibuncu kalambu. Dua tiga bulan sakali kalambu
dirandam ka parit. Batalo baranak mamilihi pipijit. Bujur parumpamaan urang
Malayu.
“Sarikan
pipjit kalambu dusalukut”.
Mapa kada disalukut, banyak banar pipijitnya
nikah.
Taganang …
Rami bila takumpulan … lumus musin banih.
Sabarataan tajun kadapur. Sarandak babasuhan.
Tapulatak SiIyang.
“Rasuk
rumah lantur. Lantai tajunggat”.
“Apik-apik
luku tabarusuk” ujar Tangah Main.
“Turun
sapalih ka tanah, kaluku talimbah lapik” .
Rumah ditungkati, lapik dibujurakan. Ampik tagicing.
Uma sihai .. kaaraian. Rumah usang, mahadang rabah. Tahan papalaran, pada
kada barumah.
Taganang waktu kapilipitan …
Waktu bakarik, padi rihat bunting. Urang kada
mangaku kula. Muha kada paruna kada batawas, pakaian kadada nang harat.
Makan nasi balauk wadi lawan pakat kaladi, karabu jalukap lawan tungkul
pisang. Bakuah banyu ganyau. Baju kidat, kain pantalun. Tapih kain balacu
nang gadul, kada bungas ilah urang. Salawar kain mumut, binderat bakas
dikarambit, kada mau waras takariput. Baju parak pulang, bahintalo kutuan.
Galianan urang maniring, babau haruk. Parut kada mun baisi tantan. Karap
haja kalaparan, garurukan. Awak kurus manjaing, kalihatan tulang kurangka.
Mata calung, parut kandur. Amun lapar, ujar ayah
“Kayu
jabuk, dibarubuyi gula gin nyaman”.
“Tahi
giring-giring kawa haja diulah sasagun”.
Takabanyakan urang nang wayahini, tu pang ‘bakula
kula warik’ haja. Amun sanang, tagas baduit, sugih, muliana, barumah ganal,
kalaur mata, lalu barataan mangaku kula. Takijim, tabincalak kaaraian.
Bajurut urang mailangi. ‘Kita kada urang laianan, bakula parak’. Amun tumat
batumang, talapak batis kulipak tungkulanan, panau saawakan, talinga curikan,
bakuringan, buruk kukuan, mingsang, bular, bakurap, bakiruh bagaru, kada
sipa nang pinnadu. Kada sipa mahirani. Amun pinandu gin paragah kada pinandu.
Supan mangaku kula. Amun mangurihingi gin, kurihing simpak, mangilar sabalah
mata. Kada purun mangaku kula “Kada kula ku kada” jah.
Taganang….
Karap bakuringan di batis lawan di kapala. Bakayakih
pulang mamutih di kapala. Rambut dikutal-kutal mailahkan kuring. Amun kada
ditatambai mau lungur rambaut sakaplaan. Duduk mancungkung dimuhara lawang
baatui ka watun, manguritisi kuriping kuring. Tasalah kuritis, tadarah
kuring. Bilang taadudui, kasakitan. Bakikih, bagaru dasar nyaman. Taganang
sudah ganal. Kunat kuring bilang panuh saawakan.
“Napa
lawan mu mangasai kuring” uma manakuni.
“Minyak
cabai, mak ai”.
Cabai karing babanam digisang ka batu. Dililihi
lawan mimyak lala-an. Tida gin MB dipirik ka batu asahan. Barubuyi mata
kuring nang rahat batanisan. Amun ganal kuringnya, disumpali lawan timbaku,
tida gin ditapal lawan kucur sirih. Baubat sauran mamalar biaya ka kulinik.
Taganang kajadian mamalar …
Ujar uma
“mamalar
lain, pamalar lain pulang”.
Nasi basi dibasuh, ditapis, tiiskan banyunya.
Dijamur, dikaringakan, dirandang diulah walatih. Tahan gasan makan pagi.
Tapih wawah, dijarumati. Tahan papalaran gasan dirumah. Banyu amun sudah
manggurak, lakasi dipajahi diayau apinya, mamalar kayu. Tulak ka sakulah,
basango nasi disampilok dalam daun pisang, mamalar duit balanja. Baju gubih,
salawar gaduk, tahan papalaran gasan talasan dbandang. Tapih jabuk jangan
dipupuyah, tahan gasan kain cukin, talasan mandi. Tim puang gasan wawadahan.
Taganang lawan mamarina, sapupuan di Banjar …
Sasakali mamuruk sasiringan tagannang kukulaan
di Banjar. Sasakali tahaga titian gantung taganang Hampukung Hilir. Tatiring
pukuk kuini taganang Jangkung pakuburan nini Aishah. Tasambat Tanjung taganang
Murung Pudak tampat Si Aki bainip. Tatamu langgar taganang Kalua. Niring
waluh baricih taganang Handil Mangguruh, tanah banyu uma ayah bagana sabalum
madan ka Malaya. Tasambat ngaran atok laki, Tuhalusa, taganang ngaran-ngaran
Banjar bahari. Nagaran-ngaran lain: Tulamak. Tuhirang, Tuhidup, Tukacil,
tukacut atawa Utuh Halus, Utuh Lamak, Utuh Hirang, Utuh Hidup, Utuh Kacil,
Utuh Ganal.
Taganang …
Bubuhan banjar amun bagalar gin kada mau alah.
Si Layau, Si taguh, Si Gayur, Si Ganal, Si Macal, Si Intoh, Si Mitak, Si
Ciling, Si Luhau, Si icsi, Si Curik, SI Tingka, Si Tungul, Si Bungul, Si
Tambuk, Si Huling. Si layau amun basurah katuju bapiragah. Kada suah maruan.
Lain jurang lain jarnya. Urang dikalihomi dikaramputi. Si Gayur ilah waluh
kada mamak. Bilang kada tapakai. Gayur sagala-galanya. Makan padas sadikit
kada tahan, tasisiut. Guring surangan kada wani, pamburisit. Ditakutani,
mamuracat bukah. Si Luhau, basurah bilang labau-labau bilang paiyanya.
Manuya urang baliwatan, balimpuaan. Talah pang urang diwaluhinya. Taganang
ngaran Banjar …Si Asli, Si Badai, Si Basai, Si Wayi, SI Kuri, SI Main,
SI Anjam, Si Ici, Si Ibur, SI Ibas, Si Andi, Si Mumuh, Si Icok, Si Abin,
Si Umai, SI Uuduh, SI Asur, Si Aban, Si Iwah, Si Kacum, Si Asin, Si Irah,
Si Kinok, Si Adul Si Imas, Si Irok, Si Isai.
Taganang jurang bahari …
Amun taigut ilat, takantim bibir kasakitan. Ada
urang manyambat, ada urang mengganang. Amun parak karap basasrikan, amun
bajauhan ganang mangganang. Amun taungut karap ditakuni, napa diganang.
Rimah,anak bini amun ditinggalakan banyak jua ganangan. Mandi bacibuk,
taganang dibatang. Ada sasakali manyawatakan manjanguk pahumaan dibaruh,
lalu langsung kaganangan tampakan nang dihantus tikus. Samai hanyar dilabuh,
puntalan bangas, lunggukan ditunjul ka paranggan, anak lusukan lawan haruan.
Taganang mancalok ruga haruan tajapai kapala tahi. Paling takutan kaluku
takacak pantingnya. Lawas ma arit sakitnya, bahari-harian.
Taganang musim banih kalancungan …
Rihatannya banih handak maurai, taganang jabak
bingkas kah kada. Baulihkah hayaman, buburak atawa sintar. Ludus,
linak jalan bakas manggarit burung. Banyu parak karing. Libakan mangguriak
lawan iwak. Musim manimba mahadang banyu dibuang. Tatabatan di parit diulah
apik-apik sakira jangan bungkas. Talaga dilingaii, susupan dipuntal ka
pinggir. Batong-tong banih ulihan manimba. Kali haruan, sapat. Ikan pipih
kadada nang handak maambil. Buntal dipingkalungakan jauh-jauh. Bubu, timpang,
tampirai, hampang kada taharagui lagi. Lunta pukat nang kuyak dijurai.
Maunjun, mambanjur, mangalau, mamukat barantatan sunyaan. Habis iwak saparitan,
satalagaan. Sapat dipilihi dibuati ka dalam tangguk, dikunjah kaparit mambarasihi
iwaknya. Disiangi parutnya, sisiknya kada dibuang. Dipaja ampat lima malam,
hanyar disamo. Amun kada bisa manyamo ngintu nang jadi buruk wadi. Kali
lawann haruan digarinting, disalai dilalaya, diapii lawan sabut gasan mangglah
baranga. Urang limbah baranak makan nasi lauk garinting haruan cacapan
sahang. Nang kada baranak gin umpat makan. Tu gin maragui riga, kakanyangan.
Kaganangan ..
Uma bahari makan balauk ikan karing basumap,
pisang bajarang, hubi babanam, gangan babanyu. Sayur kato tiya kato, kadada
nang lain. Lalap pucuk janggus dimakan bamantahan. Manyasangan jarang-jarang
sakali. Habis kada ada, mancari rabung, pucuk putat, pucuk hubi kayu. Tungkul
pisang di karabu. Kulat karikit dirandang. Papari kada pati katuju pasal
pahit. Wadi dihampap. Kulit tiwadak diulah hampapai. Bigi tiwadak, bigi
nangka dijarang, kada babuangan. Taganang hidup tapiasat.
Taganang padapuran …
Atang bahabu disirami banyu. Malikit api lawan
sakarap gatah. Hibak palak, hirang, latat bumbungan. Luncup muntung mahidupakan
api. Pariuk, balanga ditanggar. Pajah api nasi dipadar. Talambat padar,
bakarak nasi. Mantah padar bulantahan nasi, gial-gial. Kasian Si Kilom,
kada bagigi, kimul-kimul makan karak nasi. Manyadapakan hati, gagrunum
surangan.
“Lakas
suhgih tuh-hai amun makan karak nasi”.
Rihat lapar, kaganangan wadai banjar …
Gagatas basira gula putih. Balungan hayam bahinti
nyiur badurian. Nagasari pisang amas. Pupudak, sambusak, talinga rinjing,
kalalapon malatus dimuntung, tahi kuyuk SiJalil, kikicak, batil, surabi,
uah jingah, sarawa waluh, sarawa pisang, sarawa nangka, tuup pisang, pais
waluh, nasi antah.
Taganang uma ayah bakisah …
Uma ayah madam ka Malaya tahun ampat puluhan.
Atok mantok ka Banjar malihati tanah banyu lawan pahumaan. Asal uma di
Handil Mngguruh, Aloh-aloh. Nini maninggal uma rihat halui. Atok babini
lain. Lawan bini dudi baulih anak batujuh. Sabarataan bagana di Banjar.
Rihat kakanakan, ulun batakun lawan uma
“Napanya
handil mak?”.
Ujar
uma “Handil tu parit”.
“Nang
manggaruh tu napa pulang?”.
Jadi
ujar uma “Talalu kabanyakan nyamuk, manggaruh ilunnya”.
Lalu langsung lakat ‘Handil Manggaruh’. Amun
ari sanja, kawa satampurung manapak nyamuk. Pahadangann uma sumbahyang
magrib, Abang Wi bahunjur mamusuti batis, mangumpulakan nyamuk. Abang Ganal,
Kakak Yang lawan Abang Wi iiingat lupa lawan handil. Kakak Yang ingat babanar,
mambawa raga mamilihi sapat lawan atok malunta di Hndil.
Taganang …
Parak sabulan kami saparanakan di Banjar.
Uma marista, tatangis kabila sampai di Handil Manggaruh. Taganang lawan
kakawanan nang ditinggalakan. Tangah bararagapan, bailun saikung di higa
tawing, sambil manating tunjuk,
“Ngini
yang maajari aku bamasak bahari”.
Uma takajut, bapaling maniring urang ngintu.
Muha kada ilah bahari. Umur sudah 82. Awak kada gancang lagi.
“Tu
pang, amun ada wasiat, tajajak jua banua asal” ujar uma.
Uma
taganang “Nah, ngini luku tanah parumahan atok mu bahari”.
“Ngini
rumah Tangah Basri, disubalah sana wadah Tangah Hamad”.
Di Handil ni bilang kadada urang lain. Sunyaannya
sapupuan, mamarinaan, sapangdangsanakan. Bawarang, bamiruai gin kada urang
lainan. Bilang sapariuk. Bubuhan di Banjar banyak lagi nang baandin. Kada
ilah kita di Malaysia rambut bajugut, bajambul, basuak dihadap. Talalo
panjang rambut, kawa disanggul digalung. Nang walik kada ngalih basurui.
Amun panjang bilang garabangan. Ada pulang pisen dikutal-kutal. Bilang
mambari banar.
Handi Manggaruh kaya bahari haja. Banih magun nah banih tahun. Waluh kaya guri ganalnya. Sapat kakakya tabah, haruan kaya lunuk. Lundu mahirang mahurung tahi dipamandian. Guri, balanai, gadur magun gasan maisii banyu basuhan batis. Batis digintas dahulu, hanyar dibasuh. Cuntang batangking buluh gasan mancibuk banyunya nang bakawak tatandak dalam gadur.
Lundu nyaman dimasaki babanyu wadi. Si Ijah, Si Dina, Si Ipah, Si Paah katuju banar bakuah banyu wadi. Kada suah tahaga lundu di Malaysia. Sakali mancibuk lawan pamatis baulih sakati. Kada ngalih mandapatakan lundu. Sauk lawan tangan gin hingkat. Tapi napa hangku kapamaliannya, banyak urang kada lalu, kada baliur makan lundu.
Taganang …
Mula berangkat ka Banjar halam, bulan Mei 1995.
Tarabang dari Pulau Pinang jam 7.00 pagi ke Medan. Tumatan Medan ka Jakarja.
Imbah itu trnsit pulang di Surabaya. Jam 9.30 malam dari Surabaya lalu
mendarat di Lapangan Tarbang Samsudin Nor di Banjarmasin jam 10.30 malam.
Karap tasambat lawan uma handak ka Banjar. Bautus surat tiga ampat bulan
hanyar bajawab. Sipa handak dicarii di sana, kamana tuju, sipa nag mahadang?
Taganang …
Tahun 1993 mambawa uma lawan kakanakan ka Medan.
Bubuhan banjar banyak ai di Sapat, Tambilahan, Jambi atawa Tungkal. Kada
tahu cuur mapa mancarii? Upal batakun. Muyak. Akhirnya ulun sampai jua
ka Permatang Sintar, Parapat, Toba, Kabenjahe, Siuhan. Kada tatamu jua
urang banjar. Nang banyak Batak Karo, Batak Toba, Batak Simalungun.
Tagang ulun masa di Madinah tahun 1987. Ulun
kaluar nginum parak urang Arab. Maawan-awan kadangaran ilun urang laki
bini basurah tagas urang Banjar, bapurdah hirang, kada katampaian muha.
Ulun paraki, kaluku talinga barawangan. Imbaham.. babujuran urang Banjar.
Ulum mambari salam. Lalu ulun batakun
“Pian
Banjarkah?”.
“Ya
ah” ujar nang bini.
“Ikan
Malaysia kalo?” ujar nang laki pulang.
“He
eh, tapi asal ulun gin Banjar jua, di Aloh-aloh”.
“Kita
urang Aloh-Aloh?” sampuk nang bini pina baiya-iya.
“Uma
baranak di Handil” ulun baparagah tahu banua urang.
“Eeee,
dintu kah, kaluku bakula kita”.
“Amun
kaitu ayo kita ka hotel, bacuur awan uma”.
Kada banyak takuanan lagi tarus nang dua laki
bini maikongi ulun ka hotel. Dihotel, ulun manyaru uma, mamadahakan ulun
tahaga urang Handil. Langsung dibawai ka sia. Handak batahagaan, kaluku
ada tarait-rait kulaan kita di Banjar. Bacuur-bacuur sakalinya imbahan
sapupu dua kali. Panjang papandiran uma. Kami gin bahurup alamat.
“Kaina
amun ka Banjar ilangi kami” ujar nang laki.
“Insyha
Allah” ulun manjawab.
Limbah itu kami kada batahagaan lagi. Sakali
tu tahaga tapi kada kawa marawa, waktu tawaf. Urang banyak. Kada kawa mangapong.
Panjang umur n\murak rajaki, tuhan manantuakan tahaga jua kami tahun 1995
di Aloh-Aloh.
Taganang …
Jam 10.30 malam kami mandarat di Samsudin Nor
Airport. Ari sudah malah. Hati arai babanar. Sudah takabul handak ka bumi
Banjar. Dalam hati
“Sipa
mahadangi kita”.
Kadada barang sauking nang pinandu. Airport langang,
pesawat penghabisan mendarat malam tu. Dalam pesawat tadi bilang ricau
bapandir Banjar. Pilot lawan pramugari gin Banjar.
“Napa
handak dinginum Pak?” ujar pramugari manakuni.
Mandirap darah, takajut ulun ditakinu babahasa
Banjar. Asaaan ulun, urang ngampungan haja basurah Banjar. Ngini dalam
Sempati Air.
“Barang
haja, nginum apa nang ada”.
Situsaini ulun manjawab. Lalu diunjuki banyu
kupi awan biskut. Tarasa ulun, kada golongan minoriti ilah di Malaysia.
Bahasa Banjar bisa dimartabatkan bahasa antarabangsa. Ganal hinak..takurihing
…puas….
Uma kauyuhan. Bajalan gin jujumpipir, limir awak.
Tabair awak bajalan. Bilang lingu bakapal tarabang. Marasani naik MAS,
GARUDA lawan SEMPATI. Saumuran jar uma kada suah mahaba turun naik kapal
tarabang. Sampai dimuhara kaunter imigresen, ulun papalingau, kaman tuju?
Sipa nang mahadang? Kadada pinandu mapa. Nang ada bubuhan pemandu teksi.
Nang mahadangi..tahadang-hadang. Lapangan tarbang Samsudin Nor kadada kamudahan
komputer. Ngalih handak batakun. Jam berapa balapas, jam berapa mandqarat.
Handak mendapatakan sanarai penumpang lagi kada hingkat. Samapi dimuhara
lawang ada urang anum bantaian tiga puluhan, basisingut tabal, awak
lamak, maungut surangan. Kada lawas…takurihing ..lalu manyapa badahulu
“Mahiyan
kah?”.
“Enggih”.
Pugaan, saumur hidup ulun kada suah mandangar
perkataan ‘enggeh’. Amun di Malaysia kabanyakanya 'hi-ih'.
“Kita
bamotor kaina ka Antasan” ujar Si Mahiyan.
Amun di Malaysia, kapatuhan ‘motor’ tu kada lain
motosikal pang. Dalam hati kita basambilan, nang tuha balima, nang kakkanakan
babampat, mapa mambawa lawan motor. Sakalinya imbaham dua buah teksi Opel
Kadet nang datang. Sakalinya ‘motor’ tu kareta.
Kami gin babuat ka kareta. Mandusur dibawa kurang
labih 20 km. Sampailah di Antasan wadah arwah Hj Osman, abang uma. Kada
lawas saikung , saikung datangan. Panuh padapuran di wadah Caca Ros. Kami
dirabutakan. Barantuk kaluarga datangan.
“Wadah
siapa bamalam?”.
Bubuhan di Pelaihari Kacamatan Kurau batakun.
“Motor
sudah disadiakan..”.
“Disini
haja dahulu. Uyuh sidin saharian, barihat dahulu.”
Ujar Si Arsad. Si Mahiyan pina maraju. Nang uma,
kada karuan ilun, mantokan ka Kurau. Mahiyan guru, Si Arsad gin guru di
SMA Banjarmasin. Mahiyan paranah anak kamanakan sapupu Si Arsad. Si Mahiyan
ni nang karap bautus surat ka Malaysia. Ayahnya bahari, Idrus Affendai
suah badiam satumat di Malaysia, di Jalan Banjar, Masjid Tinggi.
Malam mulaan tu guringan kami sabaratan di wadah
Caca Ros. Janak kakanakan guring, kapnatan. Tailan subuh. Tarhim kadangaran
dari masigit-masigit Kota Madya Banjarmasin. Ilah di Makkah. Azan bertalo-talo,
tarasa ampohnya Islam di Banjarmasin. Sususbuhan, kabus tabal, kami turun
mandi di batang. Banyunya dingin manganyim. Motor , kareta, darak-darakan.
Kada kurang jua beca/ lanca. Ujik banyak (ujik = vespa roda tiga). Kalatok
ulang alik manuju ka pasar tarapung di Kuala Quin. Amun ka Banjar tulaki
sakali ka pasar terapung. Kawa ba speedboat. Lakas sampai.
Baisukan, pagi-pagi lagi, Si Puji sudah sampai
dengan Van Daihatsu.
“Ayo
kalo kita ..”.
“Ka
Handil pagi ini.”.
“Dua
tiga hari di Handil, ka Sungai Musang, hanyar kita ka Kalua/ Jangkung”.
Habis sabubuhan barangkat ka Handil. Jalan manuju
Handil malalui pakan Kalayan. Kiwa kanan jalan, panuh tattanaman. Pisang
lu-uh, taung, sayuran lingun. Jalan aspal kada pati paruna, taundak-undak,
lisu awak dalam van. Hanyar satahunan ni haja kereta hingkat sampai ka
Handil. Ngintu gin jalan paranggan. Amun ari hujan kada kawa jua ah. Kana
‘cap dibak’ (jalan batis). Padi tahun satumbang badiri. Tanaman disini
kada manggunakan ‘samprot’ (racun) ujar Si Puji. Bajanya gin baja asli.
Iwak kada matian.
“Lestari
alam” ujarnya.
Handil hanyar imbah mangatam. Gawian kada bakatalahan.
Tangah Basri pina sigar mata limbah takalap satumat tadi, lalu bailun,
“Kaina
tangah hari kita makanan lauk ikan babanam.”
“Lilimbah
asar handak manyalukut kadapan palajuran mawarangani tikus, tampuluan ari
hangat paan”.
“Amun
sawat kaina parak sanja kita mamuai wanyi, mancari madu wanyi”.
Zaman kakanakan bamain palita minyak. Manyucuh
samperong lalu tasirau rambut. Amun dibulan puasa rami banar malikit damaran.
Cirau-cirauan sampai dinihari kada pajah salagi kada habis minyak gasnya.
Kakakrapan palita malat amun kakaringan minyak. Satong minyak gas dua ringgit
ampat kupang. Tahan sabulanana.
Taganang pulang ulun waktu ka hulu sungai di Banjar. Rami malihat kakanakan batandik, bagagayaan. Hanyar bisa bauku, bacacac gin disurahi Banjar. Nginto di bumi uma yah Banjarmasin. TAPI..taganang kayapa kasudahannya anak-anak, cucu-cucu Banajr di Malaysia. Ngaran hilang, budaya kadada, kawin kambuh. Nang tinggal hanya sajarah. Kasian bubuhan kita. Cuba-cubalah diganangakan…Bujurkah? Dimana ada padi di situ ada Banjar. Di mana ada bamban di situ jua ada Banjar.
Gasan anak-anak: ingatlah asal usul ikam di bumi
Banjar.
Bahasa Ayahbonda Nang Jarang Anda Rujuk.
Karangan ini telah memenangi hadiah kedua dalam pertandingan
menulis karangan 1999 anjuran Pertubuhan Banjar Malaysia.