1- AVARLAR (562-805)

 

    Avarlar, lV. yüzyılda Orta Asya’da devlet kurdular. Orta Asya’da kurdukları devlet 552 yılında Göktürkler tarafından yıkılınca batıya göç ettiler. Karadenizin kuzeyine ve Tuna nehri civarına geldiler. Romanya ve Macaristan’ı ele geçirip Orta Avrupa’ya hakim oldular (562) Avarlar, 619 ve 626 yıllarında iki defa Sasanilerle birlikte İstanbul’u kuşattılar.

    805 yılında Franklar tarafından yıkıldılar. Avarlar, Avrupalı Hıristiyanlar arasına karışarak benliklerini yitirdiler.

 

2- BULGARLAR

Bulgarlar, M.S. V. yüzyılda Karadenizin kuzeyinde yaşayan ve Ogur adı verilen Türk kavimleri arasında çıkmışlardır. (Ogur; Oğuzların batıya yerleşmiş olan kabilelerine verilen addır.)

Kubrat Han tarafından Karadenizin kuzeyinde kurulmuş olan Büyük Bulgar Devleti (583) Hazarların baskıları sonucu zayıfladı ve parçalandı. Bulgarlar bundan sonra ikiye ayrıldılar.

a) Tuna Bulgarları

679 yılında Balkanlar’a yerleşerek burada devlet kurmuşlardır. Kurucusu Asparuh’tur.

Bulgarlar, 864 yılında Boris Han zamanında Hıristiyanlığı resmen kabul ederek Slavlaşmış ve Slav toplulukları arasında benliklerini yitirmişlerdir.1018’de Bizansın egemenliğine girmişlerdir.

 

b) İtil (Kama) Bulgarları

Kama ırmağı civarında kurulmuştur. Müslümanlarla yaptıkları ticari ilişkiler sayesinde X. yy.ın başlarında (920’den önce) Almış Han zamanında İslamiyet’i resmen kabul etmişlerdir.

1237 yılında Altınordu; bu devlete son verdi.

 

3-HAZARLAR

Don ve Volga nehirlerinin bulunduğu bölge ile Kafkasya’nın kuzeyinde yaşamış, Sabir Türklerinin devamıdır. Göktürk devletinin yıkılmasıyla birlikte VII. yy’da bağımsız oldular.

Hz. Osman döneminde Müslümanlarla savaştılar. 956 yılında Rus saldırısı sonucu yıkıldılar.

Özellikleri:

·        ·        1-Hazarlar, Türkler arasında Museviliği   

·        ·        benimseyen tek devlettir.

·        ·        Aşırı bir dini hoşgörü göstermişlerdir.

·        ·        Bizans, Avrupa ve Rus devletleriyle ticaret yapmışlardır.

·        ·        Rusları kültürel bakımdan etkilemişlerdir.

·        ·        Hazar denizine adlarını verdiler.

 

 

4-MACARLAR

Macarların ilk yurtları Ural dağlarının güney bölgesiydi. Avarlar’ın baskısıyla önceleri Kuzey Kafkasya’ya daha sonra da Peçenekler’in baskısı sonucu 896 yılında Macaristan’a yerleştiler.

Macarlar, 955 yılında Saksonlar’a yenilmeleri sonucu Macarlar arasında Hristiyanlık hızla yayılmaya başladı. Böylece Macarlar Türklüklerini kaybederek Avrupa milletlerinin bir parçası oldular.

 

5- TÜRGİŞLER (TÜRGEŞLER)

Türgişler, On-Okların doğu koluna mensupturlar. Göktürklerin 630 yılında yıkılması üzerine Bala Tarkan tarafından kuruldu. Göktürklerin yıkılmasıyla dağınık halde yaşayan Türkler’i bir araya toplamışlardır. Bala Tarkan; kendi adına ilk parayı basan Türgiş hükümdarıdır. Bu paralarda Çin ve Arap tesirleri gözükmektedir.

Türgişler 737 yılında zayıflamaya ve sonra da Sarı ve Kara Türgişler diye ikiye ayrıldılar. 766 yılında Karluklar tarafından yıkılmışlardır.

Özellikleri

·        ·        İlk defa kendine özgü bir parayı basan devlettir. Bu para delikli olup Çin ve Arap etkisi görülmektedir. 

·        ·        Göktürklerin yıkılmasıyla dağınık halde yaşayan Türkleri bir araya toplamışlardır.

·        ·        Emeviler döneminde Orta Asya’ya doğru yayılan Müslümanlarla savaşarak Orta Asya’nın Araplaşmasını önlemişlerdir. 

 

6-PEÇENEKLER

Yaşadıkları Yerler: Peçenekler, Göktürklere bağlı olarak Isık gölü ve Balkaş dolaylarında yaşamışlardır. Oğuzların baskısıyla 9. yy.da Karadeniz’in kuzeyine yerleşmişlerdir.

Siyasi Gelişimi: Peçenekler, boy teşkilatı çerçevesinde kalmış, bir devlet kuramamış, Oğuzların ve Rusların baskısı nedeniyle güneye inmiş, Bizans topraklarına girmişlerdir.

Kumanlar’ın saldırması üzerine Peçenekler, büyük bir yenilgi alarak, Balkanlardaki  diğer topluluklar arasında erimişlerdir.(1091)

 

Özellikleri:

·        ·        Bizans ordusunda paralı asker olarak çalıştılar

·        ·        Malazgirt savaşında, Bizans ordusundan Selçukların safına geçerek, savaşı Alparslan’ın kazanmasını sağladılar.

·        ·        Turak Han döneminde 1048 yılında Hıristiyanlığı benimsediler.

·        ·        1090 yılında Çaka bey ile İstanbul’u almak için anlaştılar. Fakat Kumanların saldırısı sonucu bu teşebbüs yarım kaldı.

 

7-KUMANLAR (KIPÇAKLAR)

Yerleşim Bölgeleri: Kumanlar, Batı Göktürk topluluklarından Kimekler’in bir kolu idi. Önceleri İrtiş boylarında yaşamışlar, fakat Karahıtaylar’ın baskısıyla batıya göç etmiş, Karadeniz’in kuzeyine yerleşmişlerdir.

Siyasi Hayatları: 1239’da Moğollara yenilmesi üzerine (Batu Han) siyasi varlığı sona erdi. Moğollarla birlikte Macaristan’a gittiler.

Özellikleri:

·        ·        Ruslarla yaptıkları mücadeleler, Rusların milli destanı İgor’un konusu olmuştur.

·        ·        Oğuzlarla yaptıkları mücadele Dede Korkut hikayelerine konu olmuştur.

·        ·        Moğolların Türkleşmesini sağlamışlardır.

 

8- OĞUZLAR (UZLAR)

Oğuzlar, Peçenekleri de yurtlarından atarak batıya doğru ilerlemeye başladılar. Oğuzların bir kısmı  Kiyef’’in güneyine yerleşerek Karakalpak adını almışlardır.  Hıristiyanlığı  kabul eden bu Uzlar, zamanla Ruslaşmışlardır.

Bir diğer grup, Tuna nehrini aşarak Balkanlara gelmiş, 1068 yılında Bizansa yenilince, paralı asker olarak Bizans ordusuna katılmışlardır. Bunlar, günümüz  Gagavuz Türklerinin ataları olmuşlardır.

Bir diğer Oğuz grubu güneye inerek İslamiyeti kabul etmiş, Selçuklu devletini kurmuşlardır.

 

 

9- BAŞKIRT (BAŞKURT)

Ural dağların güney kesimlerinde yaşamışlar, Kabile teşkilatlarını korumuşlardır. lV. yüzyılda Hunlar, V. ve lX. yüzyılda diğer Türk boyların egemenliğinde kalmışlardır. Önceleri Şaman olan Başkurtlar, sonraları İslam dinine girmiş Xlll. ve XV. yüzyıllarda Altınordu Devletine bağlanmışlardır. XVll. yüzyılda Ruslar, bu bölgeyi ele geçirmiştir.

 

 

 

10- SABİRLER (SİBİRLER)

Önceleri Isık Gölü civarında oturuyorlardı. Avarlar’ın baskısıyla batıya göç edip Ural dağlarının güneyine yerleştiler.

Vl. yüzyılda Kafkasların güneyine geçerek Bizans ve Sasanilerle ilişkiye geçtiler. Balak Han yönetiminde Anadolu’ya geçerek Kayseri, Konya ve Adana’ya kadar geldiler. (516) Avarlar’ın saldırısı sonucu (557) Göktürklerin hakimiyetine girmişlerdir. Sabirler, günümüz Sibirya’ya isimlerini vermişlerdir. Hazarlar devletini oluşturanlar sabirler olmuştur.

 

11- KIRGIZLAR

Yaşadıkları Yerler: Kırgızlar, Baykal gölü civarında yaşamışlardır.(İrtiş nehri)

Siyasi Hayatı: Önceleri Asya Hunların, sonraları Göktürk ve Uygur egemenliğinde yaşamışlardır. 840 yılında Uygur devletini yıkarak Ötüken bölgesinde bağımsız bir devlet kurdular. 924 yılında Kitanlara yenilerek Ötükenden çıkmışlardır. 1207 yılında Cengiz Han’na bağlılıklarını bildiren ilk Türk boyu olmuşlardır. Ötüken bölgesini Moğollara kaptıran Kırgızlar, 13. yüzyılda Kırgızistan olarak bilinen bölgeye gelmişlerdir.

 

12- KARLUKLAR

Yaşadıkları Yerler: Vll. yüzyılda Kara - İrtiş bölgesinde yaşamışlardır.

Siyasi Tarihi: l. Göktürk devletini yıkmışlardır. 751 Talas savaşında Müslüman Arapları desteklemiş, İslamiyeti ilk kabul eden Türk boyu olmuşlardır. Karluklar, daha sonraları İlk Müslüman Türk devleti olan Karahanlıları kurmuşlardır.

13- AKHUNLAR (EFTALİT)

 

Yaşadıkları Yerler: Akhunlar, Büyük Hun devletinin yıkılmasıyla birlikte, Afganistan’ın kuzey bölgesinde Seyhun ve Semerkant havalisine yerleşmişlerdir.

Siyasi Hayatı: Seyhun ve Semerkant’da  bağımsız devlet kurmuşlardır. Akhunlar, V. y.y da Sasanilerle şiddetli savaşlara giriştiler. Vl. y.y da en geniş sınırlarına ulaşıp Hazar denizine kadar egemenliklerini genişlettiler. Akhunlar, Sasani ve Göktürk devleti arasında kalarak, her iki devletle de savaştılar.  557 yılında Göktürk ve Sasaniler birleşerek Akhun devletini yıktılar.

 

14- KİMEKLER

Yaşadıkları Yerler: İrtiş ırmağı çevresinde yaşamışlardır.

Siyasi ve Sosyal Hayatları: Daha çok hayvancılık ve avcılıkla geçinmişlerdir. Kimekler, birçok kabileye ayrılmışlardır. Bunların en önemlisi; Kıpçak (Kuman) İmekler, Bayındır ve Kangıllar’dır. 13. y.y da Harzemşahların hakimiyetine girmiş ve bu devlet içerisinde önemli görevler almışlardır.

 

15- İSKİTLER (SAKALAR)

Yaşadıkları Yerler: MÖ. Vll. Yy. Tunadan Ortaasya içlerine kadar uzanan büyük bir imparatorluk kurdular.

Siyasi ve Sosyal Hayatları: Yunanlılar tarafından iskit, İranlılar tarafından Saka adı verilmiştir.

Özellikleri:

·        ·        Yöneticisi Türk, halkı karışıktır.

·        ·        İranla yaptıkları savaş, İran’ın milli destanı olan Şehnameye konu olmuştur.

·        ·        Bilinen ilk atlı göçebe birliktir.

·        ·        Kadınlar sosyal hayata aktif olarak katılmışlardır.

·        ·        Kadın askerler kullanmışlardır. Amazon destanlarına konu olmuştur.

·        ·        Tıp konusunda Yunanlıları etkilemişlerdir.