İSLAM ÖNCESİ TÜRKLERDE KÜLTÜR VE MEDENİYET

 1- Devlet Yönetimi

 Eski Türkler devlete il (el) diyorlardı. İslam’dan önceki Türk devletlerinin oluşmasında şu kural uygulanırdı.

a)   a)   Aile

b)   b)   Oymak

c)   c)   Boy

d)   d)   Bodun

Devlet Yönetimi ile ilgili Kavramlar:

Kağan: Hükümdarlara Kağan, Han veya Hakan denilmekte olup, hükümdar çadırlarının önüne hükümdarlık sembolü olarak 9 Tuğ çekilirdi. Hükümdarın oturduğu başkente Ordu denirdi.

Hatun: Hakanın eşi de devlet yönetiminde söz sahibi olup Kağana yardım etmekteydi Hakanın eşine de Hatun denilmektedir.

Kurultay:     Devlet işlerinin görüldüğü yere Toy veya kurultay denilmektedir. Kurultay, yılda iki kez toplanır savaş, barış ve yapılacak işlere karar verirdi.

Töre: Devlet, Töre, örf, adet ve anane ile yönetilmektedir. Töre, yazılı olmayan hukuk demektir.

Kut Anlayışı: Tanrı tarafından hanedan üyelerine verilen yönetme yetkisidir.

Yabgu: Devletin bir bölümünü elinde tutan hanedan mensubu yarı bağımsız yönetici

Tigin:  Kağanın erkek kardeşidir.

Şad: Hanedan mensubu komutanlar ve vezirlerdir. Oymak ve boylara idareci olarak gönderilir.

Subaşı: Ordu komutanı

Buyruk: Bakan

Tarkan: Askeri işleri yöneten komutan

Todon (Tudun):  Devletin vergi ve gelir işlerini yürütürdü

Bitikçi (Tamgaç): Yazışma ve dış işlerde Hakana yardımcı olurdu.

Apa - Yargan - İşpara : Çeşitli memurluklardır.

 

2- Ordu

Düzenli ve disiplinli ilk Türk ordusunun kurucusu, Mete Handır. Türk ordusunu onlu sisteme göre teşkilatlandırmıştır. Türklerin birçok savaş taktiği bulunmaktaydı. (Turan taktiği, Hilal taktiği) Türkler, Bizans ordusunda da paralı askerlik yaptılar. Bunlar; Peçenekler ve Oğuzlardır.

 

3- Din

Göktanrı İnancı: Eski Türklerin dini Gök-Tanrı inancıydı. Bu din temelde bir tanrı inancına sahipti.

Şamanizm: Tabiatta her şeyin bir ruhu, gizli gücü olduğuna inanma, atalar ruhuna tapınma veya ruhçuluk anlamına gelmektedir

Ahiret İnancı: Eski Türkler;  ölümden sonraki hayat inanmakta olup, bazı zamanlarda ölüyle birlikte eşyalarını özellikle atını da gömerlerdi.

Kam, Şaman:  Din adamlarına verilen isimdir.

Balbal: Mezar taşlarıdır. Bu taşlarda, kişinin öldürdüğü düşman sayısı kadar şekiller veya resimler bulunurdu.

Yuğ: Ölüler için düzenlenen törenlere Yuğ adı verilmektedir.

Türklerin Mensup olduğu dinler

Göktanrı: Hunlar, Göktürkler, Türgeşler

Budizm ve Maniheizm: Uygurlar

Musevilik:  Hazarlar

Hıristiyanlık: Avrupa Hun devleti, Avarlar, Tuna Bulgarları, Peçenekler, Macarlar,

İslam: İtil Bulgarları, Oğuzlar, Başkurt, Kırgızlar, Karluklar

 

4- Toplum Yapısı

Batıya göç edenler; Hunlar, Avarlar, Bulgarlar, Macarlar, Peçenekler, Uzlar (Oğuzlar) Sabirler, Kumanlar (Kıpçaklar) dır.

Göç etmeyenler; Göktürkler, Uygurlar, Kırgızlar, Akhunlar, Hazarlar, Türgeşler, Başkurtlar, Karluklar ve Kimeklerdir.

Yerleşik hayata geçen ilk Türk boyu da Uygurlar olmuştur.

Türklerin başlıca geçim kaynakları hayvancılık olduğundan, göçebe bir yaşantıları olmuştur. Ayrıca, sürekli göç ettiklerinden köle sınıfı oluşmamıştır.

 

Göçebe Toplumların Özellikleri

·        ·        Hayvancılıkla geçinirler

·        ·        Savaşçıdırlar

·        ·        Sanat, mimari ve yazılı eser az bırakmışlardır

·        ·        Köle ve sınıf ayrımı yoktur.

·        ·        Hapis cezaları yoktur.

 

5- Dil ve Edebiyat

a) Yazı

Türkler, tarih boyunca birçok alfabeler kullanmışlardır. Bunlar, Göktürk , Uygur, Arap ve Latin harfleridir.

Göktürk alfabesinin diğer adı Orhun alfabesidir. 38 harften oluşmaktadır. Yenisey ve Orhun anıtları bu alfabeden oluşmuştur.

Uygur alfabesi ise; Uygurlar tarafından Soğd alfabesine bazı eklemeler yapılarak oluşmuştur. 18 harflidir. Türklerden ilk matbaayı da Uygurlar kullanmışlardır.

Türkler; tarih boyunca da pek çok takvim kullanmışlardır.

1-   1-   Oniki Hayvanlı Takvim. Uygurlar tarafından bulunmuştur. Güneş yılına dayanmaktadır. Türklerin ilk takvimidir. Aylara değil yıllara hayvan isimleri verilmiş, oniki yıllık devirlerden oluşmaktadır.

2-   2-   Hicri Takvim: Türkler Müslüman olunca kullandılar. Ay yılına dayanmaktadır. 26 Aralık 1925 yılında TBMM’nin aldığı bir kararla yürürlükten kaldırıldı.

3-   3-   Celali Takvim: Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah tarafından hazırlanmıştır. Güneş yılına dayanmaktadır. Mali hesaplamalar amacıyla kurulmuştur.

4-   4-   Rumi Takvim: Osmanlılar tarafından kullanılmıştır. Güneş yılına dayanmaktadır. Başlangıç yılı Peygamberimizin hicretidir. Mali hesaplamalar amacıyla kullanılmıştır. Miladi takvimle arasındaki zaman farkı 584 yıllık bir zaman farkı vardır.

5-   5-   Miladi Takvim: Türklerin son kullandığı takvimdir. Güneş yılına dayanmaktadır. Başlangıç yılı Hz. İsa’nın doğumudur. 1 Ocak 1926 yılında Türkiye Cumhuriyetinde resmen kullanılmıştır.

 

 

 

 

b)Kitabeler

Türklerin kendi adıyla bıraktıkları ilk Türkçe belge Orhun yazıtlarıdır. Orhun ırmağı bölgesinde bulunmuştur. Bunlar üç kitabeden oluşur.

1-Bilge Kağanın veziri Tonyukuk adına (727),

2-Bilge Kağanın kardeşi Kül Tigin adına (732)

3-Bilge Kağan adına (735) dikilmiştir.

Bu yazıtlardan ilk ikisini Yoluğ Tigin tarafından yazılmıştır. Danimarkalı Wilhem Thomson tarafından (1893) okunmuştur.

Orhun Kitabelerin Önemi

   ·      Türk adının geçtiği ilk Türkçe metin

   ·      Metinde Türk devlet adamlarının millete hesap vermesi

   ·      Devlet ve halkın karşılıklı olarak görevlerini belirtmesi

   ·      Türk medeniyeti, yasaları ve kültürü hakkında bilgi vermektedir.

 

c) Destanlar

Uygurlara ait olan Türeyiş, Hunların Oğuz Kağan, Göktürklerin Ergenekon, Kırgızların ise Manas destanı ve ayrıca, İskitlere ait Alp-Er Tunga ve Şu destanları da bulunmaktadır.

 

5.   5.   Sanat

Türkler göcebe bir millet olduklarından, kölecilikle uğraşmamışlardır. Ayrıca, sanat ve kültürel yapıları Uygurlar hariç diğerleri pek bir şey bırakmamıştır.

 

6.   6.   Ekonomi

Türklerin temel geçim kaynakları hayvancılık ve ziraattir. Hunlar, Uygurlar, Türgişler, Akhunlar ve Hazarlar ticarete önem vermişlerdir.

Uygurlarla birlikte saray, tapınak ve yapı gibi mimari eserler gelişmiştir.

 

 

TÜRK KÜLTÜRÜNÜN ÇEVRE KÜLTÜRLERİYLE İLİŞKİSİ

Türk – Çin İlişkileri

·         ·         Türklerin en çok ilişki kurduğu devlet Çin’dir.

·        ·        Çinlilerle Türkler arasındaki mücadele konusu ipek yolu egemenliğidir.

·        ·        Türkler, Çine akınlar düzenlediklerinden Çin, Türk akınlarını durdurmak için Çin seddini yapmışlardır.

·        ·        Çinlilerle Türler arasındaki ilk antlaşma Hunlar döneminde MÖ.198 yılında yapılmıştır.

 

Türk – Moğol İlişkileri

·         ·         Moğol kökenli Kitanlarla yoğun ilişkilere girilmiştir. Kımızı Kitanlar üretip satmışlardır.

·        ·        Uygurların para yerine kullandıkları kamdu adı verilen bez parçalarını kitanlarda kullanmışlardır.

·        ·        Uygur yazısını kullanmışlardır.

 

Türk – Arap İlişkileri

·         ·         Türklerle Araplar arasındaki ilk ilişkiler Sasani aracılığıyla olmuştur.

·        ·        642 Nihavend savaşı sonucunda Hz. Ömer döneminde Araplar Horasana dayanınca Türklerle Araplar ilk kez komşu oldular.

·        ·        Türklerle Araplar arasındaki ilk savaş Hz.Osman zamanında Hazar Türleri arasında olmuştur.

·        ·        En şiddetli savaşlar Emeviler zamanında oldu. Türgişler, Arapların Orta Asyada yayılmasını engelledi.

·        ·        751 Talas savaşı sonucunda Türklerle Araplar arasında dostluk ilişkileri başladı.

 

Türk – İran İlişkileri

·         ·         Türklerle İranlılar arasında en yoğun ilişkiler Göktürkler döneminde oldu. İstemi Han, Sasanilerle ittifak kurarak Akhunları yıktılar.

·        ·        Avarlar, Sasanilerle ittifak kurarak İstanbulu kuşattı.

 

Türk – Bizans İlişkileri

·        ·        Türklerle Bizans arasında ilk ittifak Göktürkler döneminde İstemin han tarafından Sasanilere karşı oldu.

·        ·        Bizans’ı ilk kez vergiye bağlayan Atilla’dır. (Anatola ve Margius)

·        ·        Avarlar, Sasanilerle ittifak kurarak İstanbul’u kuşattılar.