(16.1.1998 tarihinde kendisiyle yapılan söyleşiden.)

Aydın Aytuna; Prof. Dr., ODTÜ Matematik Bölümü;
Cahit Hoca'yı Orta Doğu Teknik Üniversitesi Matematik Bölümü'nde okuduğum yıllarda tanıdım. Bu 
yıllarda matematik bölümü gerçek anlamda yeni kuruluyordu ve biz de bu programın ilk öğrencileriydik.
Yeni ve güzel bir şeylerin kurulmakta olduğunu hissetmemek mümkün değildi. Bu süreçte sergilenen 
temel prensiplerin ve değer yargılarının beni derinden etkilediğini söyleyebilirim. Zaman zaman 
kolumuza girilerek sokulduğumuz, bölüm seminerlerindeki akademik dürüstlüğü ve dayanışmayı 
algılayıp özümsedik. Herhangi bir zaman, herhangi bir şeyi konuşabileceğimiz, bizlere genç 
meslektaşları gibi davranan hocalarımızın, daima açık kapıları güvencesinde, "Bilmiyorum, ama biraz 
düşüneyim". "Hadi beraber öğrenelim" "Bunun mutlaka daha basit başka bir ispatı olmalıdır" larla 
geçen bir üç yıl yaşadık. Yıllar sonra bu coşkulu ve özgün atmosferin Cahit Hoca'nın damgasını 
taşıdığını anlayacaktım. Bu yıllar çarçabuk bitti ve benim apar topar yurtdışına gitmem öngörüldü. Ve
ben de direnmedim. Gitmeden önce Cahit Hoca beni odasına çağırdı ve uzun bir konuşma yaptı. 
Sanırım bu aramızda geçen ilk ve son monologdu ve tavsiyelerden oluşuyordu. 1976'da Ankara'ya 
tekrar döndüğümün ilk haftasında beraber bir öğle yemeği yedik. Bu yemek iki saatten daha fazla 
sürdü. Konuşulan benim doktora sırasında ilgilendiğim konuydu. 1950'lerin sonundan başlayarak gelişen
"Çok Değişkenli Kompleks Analiz Teorisi" o zamanlar yamalı bir bohça görüntüsü veriyordu. 
Matematiğin çok değişik disiplinlerinden alınan çeşitli sonuçlar uygulanarak yol alınmaya çalışılıyor ve
esas zorlukların bazı boyutları bu süreçte gözden kaçabiliyordu. Cahit Hoca bu gelişmelerden 
habersizdi. Keşfetmek uğruna başkalarının yaptığı şeyleri okuma alışkanlığını yitirdiğinden hep şikayet
eder ve bizleri bu konuda uyarırdı. (Geçenlerde okumuştum; Amerika Birleşik Devletleri'nde yapılan 
bir ankette, averaj bir matematik makalesini 0,76 matematikçinin okuduğu çıkmış. Buna; yazar, hakem
ve eleştirmen dahilmiş! Cahit Hoca'nın kulaklarını çınlattığımı hatırlıyorum.) Konuşmamız benim kısa
bir girişimden sonra, onun sorduğu "Bunun cevabı bu mu?" "Evet". "Buna bakılmış mı?" "Evet, 
cevabı şu/Hayır o açık bir soru olarak duruyor" biçimine dönüşüverdi. Bu iki küsür  saatin sonunda 
benim anlamaya çalıştığım bir teorinin şimdiye kadar yapılmış kısmının bir röntgeni önüme serilmişti.
Cauchy tipi integral formüllerinin önemi üzerinde anlaşarak, benim için bir sürü yeni fikirlerle o yemeği 
bitirmiştik. 1980 ve 1990'lar "Çok Değişkenli Kompleks Analiz Teorisi"nin integral formülleri temel taş 
olarak alınarak yeniden yapılanmasına tanıklık etmiştir. Ama, maalesef bu konulara benim bir katkım
olmadı; çünkü ilgi alanım başka konulara kaymıştı. Cahit  Hoca'nın matematiğe yaklaşımı yapısaldı; 
anlamaya, inşa ve tasnif  etmeye yönelikti. Bir teoremi perspektife oturtup aşikar oluncaya dek yeniden
ispat edilmesi gerektiğini söylerdi. Matematiğin insan yapısı evreninde, estetiği ve zerafeti daima ön 
planda tutan bir ustaydı Cahit Hoca. Bir konuşmamızda Andre Weil'in kendisine "Bizlerin hiçbir alet 
kullanmadan tırnaklarımızla toprağı kazıyarak çıkardığımız nesnelerin etrafına bir de bakıyorum ki 
lüks moteller, yüzme havuzları, oteller inşa etmişler, işletiyorlar." diye şikayette bulunduğunu gülerek
anlatmıştı. Kendisinden böylesi konularda bir şikayet duymadım; ama, "Bu Arf kapanışların, Arf 
halkalarını artık anlamıyorum" anlamına gelen cümleler duyduğumu anımsıyorum. Cahit Hoca'dan, bir
bilim adamının önem verdiği, gerekli gördüğü şeylerin yıkılma/yok olma tehditi karşısında, bunların 
kurtarılmasını başkalarından beklemek yerine, nasıl aktif, politik mücadeleye girilmesi gerektiğini ve bunu
yaparken de öğretim üyeliği kimliğinden ayrılmanın gerekmediğini öğrendik. Üniversitemizin, 
üniversiteye yabancı güçler tarafından işgali sırasında hepimizin başına geçerek, matematikteki 
"Aksiyometik Metodu" politika alanına nasıl uyguladığına tanık olduk. Bu tanıklık, sanırım o dönemi
ve o tatsız olayları yaşayan herkesin hala hafızasındadır. Uzun bir süredir zaten özlemini çektiğim, 
kağıtlar, yanmış kibritler, pipo ve ille de ya bir tornavida ya da bir pensenin bulunduğu eski çalışma 
masanın önünde, sobanın yanında, kağıt mendiliyle süzülmüş kahvelerimizi yudumluyarak ettiğimiz 
sohbetleri bir daha hiç yapamayacağımızı kabul etmek, benim için zor, oldukça zor olacak. 

Ali Rıza Berkem; Prof.Dr., Türkiye Kimya Derneği ve Türk Kimya Vakfı Başkanı;
Ülkemiz çok değerli bir evladını, ben de 75 yıllık bir arkadaşımı kaybetmenin acısını yaşıyoruz. Bu
yıl kuruluşunun 65'nci yılını kutladığımız Yeni İstanbul Üniversitesi'nin kurucu öğretim üyelerinden 
hayatta kalan iki kişiden biri olan Cahit'i de ebedi yolculuğuna uğurladık. Cahit benim İzmir Erkek 
Lisesi'nden, 75 yıllık arkadaşımdı. O, benden bir sınıf aşağıdaydı. Ortaokulu tamamladıktan sonra 
lise öğrenimini tamamlamak üzere Paris'e ünlü Fransız Lisesi Saint Louis Lisesi'ne gitti. Ulu Önder 
Atatürk, İstanbul Darülfunu'nda bir reform yapmaya karar veriyor. Fakat reformu gerçekleştirmek için 
yeter öğretim üyesi yok. Bunu üzerine, lise mezunları arasından en iyilerini aday seçip bir imtihanla 
Avrupa'ya gönderilmelerine emir veriyor. Bu üniversitenin (o zaman üniversitede dört fakülte vardı; 
fen, edebiyat, hukuk ve tıp) temelini fen ve edebiyat fakülteleri oluşturduğundan bu iki fakültenin çeşitli
dallarında yetiştirilmek üzere eleman gönderilmiştir. Cahit de aday gösterilmiş olacak ki, benimle 
İzmir'de imtihana girdi. İmtihanı kazandık. Türkiye genelinde imtihanı kazananların sayısı 30 kadardı.
Cahit dışında hepimizi Fransa'nın vilayet üniversitelerine gönderdiler. Cahit Paris'in, her bakımdan, 
havasına alışık olduğu için onu, Fransa'nın ve dünyanın en ünlü üniversitelerinden biri olan Sobonne'a
gönderdiler. Bu, Cahit için büyük bir şans olmuştur. Bize verilen öğrenim programını zamanında 
tamamladığımız için yurda döndük, ben mezun olduğum İzmir Erkek Lisesi Fizik Öğretmenliği'ne, 
Cahit'de Galatasaray Lisesi Matematik Öğretmenliği'ne atandık. 1933 Üniversite Reformu'nda, ben 
Fen Fakültesi Kimya Enstitüsü'ne profesör muavini (sonradan bu ünvan doçentliğe dönüştürülmüştür)
olarak atandık. Bu arada, sınavsız doçent olanların üç yıl içinde doçentlik sınavını geçirmeleri hükmü
getirildi. Doçentlik sınavı için bir doçentlik tezi gerekiyordu. Bunun üzerine Cahit ve ben, doktora 
yapmak üzere maaşımızla izin istedik. İznimiz çıktı. Cahit Almanya'ya Prof. Nasse'nin yanına, ben de
eski üniversitem olan Montpellier Üniversitesi'ne gittim. 1939 yılında her ikimiz de doktoramızı 
tamamlayıp yurda döndük ve borcumuz olan doçentlik sınavımızı geçirdik. Bu dönem, hiç kuşkusuz, 
İstanbul Üniversitesi tarihinde hiçbir zaman ulaşılamayacak bir düzeye yükseldiği dönem olmuş ve 
üniversitenin altın çağı olarak anılmıştır. Üniversitemizin bu altın çağında Prof. Dr. Cahit Arf gibi bu 
satırların yazarı da görev almıştır. Yeni İstanbul Üniversitesi'nin kurulmasında görev almış olup 
ebediyete göç etmiş olan büyük üstatları hasretle hatırlıyor, Cenab-ı Hak'tan onlara rahmetler diliyoruz.
Üniversite'nin altın çağında matematik enstitüsü de altın çağını yaşamıştır. Gerçi ünlü matamatikçiler,
Von Misses, Pragar ayrılmışlar ise de, Kerim Erim, Ali Yar beyler dışında, Cahit Arf, Ragıp Berker, 
Ferruh Şemin, Orhan Alisbah ve Nazım Terzioğlu gibi değerli genç matematikçiler mevcuttur. Cahit 
hepimizden önce profesör oldu. Fen Fakültesi'nde aramızda ordinaryüs olan tek kişi Cahit'tir. 1960
ihtilalinden sonra çıkarılan 115 sayılı üniversite kanunu yıl sonunda fakülte genel kurulunda kürsü 
faaliyet raporlarının okunması hükmünü getirmiştir. Her ders yılı sonunda, fakülte genel kurulunda
raporlar okunuyor, tartışılıp oylanıyordu. Faaliyetleri yeterli görülmeyen kürsü profesörleri İstanbul 
Üniversitesi Senato'su tarafından cezalandırılıyordu. Kurul'da raporlarını okunması sırası Cahit Arf'ın
başkanı olduğu Cebir ve Sayılar Teorisi Kürsü'sünün faaliyet raporunun okunmasına geldi. Ben, Fen 
Fakültesi'nin dekanı idim. Cahit'e raporun okunmasını söyledim. Okudu: "Cebir ve Sayılar 
Kürsüsü'nde haftada dört saat ders ve iki saat tatbikat yaptırılmıştır. Kürsü faaliyeti bu kadardır.
" Rapor bu kadardı. Tabii şaşırdım. Oysa, öteki kürsülerin uzun raporları okunuyor. Kurul'a mütalea
soruluyor ve sonunda rapor oya sunuluyordu. Ben, bunlara gerek görmeden bir başka kürsünün 
raporunun okunmasını istedim. Ertesi gün Cahit'i çağırttım. Kendisine, "Sen koca bir ordinaryüs
profesör ve büyük bir matematikçisin, ne oluyor?" dedim, Bana, "Ali Rıza kafamda çözmeğe 
çalıştığım çok önemli bir problem var, onu çözmedikçe bir başka şeyle meşgul olamıyorum." dedi. 
Bu durumda Cahit'e hak vermekten başka bir şey yapamadım. Kısa bir süre sonra geldi ve emeklilik 
dilekçesini verdi. Böyle değerli bir matematik hocasının emekli olması fakültemiz için çok büyük bir 
kayıp olacağından, kararından vazgeçmesi hususundaki bütün ısrarlarıma rağmen vazgeçmedi. O 
sırada Robert Kolej'e de gidiyordu. Belki şaka tarzında, bana onlar daha fazla para veriyorlar, dedi. 
Cahit akademik kariyerine kolej ve daha sonra ODTÜ'de devam etti. Bu arada da çözümünü aradığı 
ve kendisini uluslararası üne çıkaran teoremlerini de buldu. Cahit, doğuştan matematik yeteneği olan 
birisiydi. İzmir Erkek Lisesi'nde başlayan, Saint Louis Lisesi'nde devam eden, Sobonna'da on ünlü
matematik hocalarından ders gören ve ünlü matematikçi Profesör Hasse'nin yanında doktorasını yapan
Cahit Arf, doğuştan yetenekli ve alt yapısı çok kuvvetli bir matematik kültürü ile yetişmişti. Cahit için, 
toprak verimli, tohum en iyi cins ve kalitede olduğu için çok iyi ürün alınmıştır. İnsanların boğazlarının
dokuz boğumlu olduğu söylenir. Ama, Cahit'inki sanıyorum tek boğumlu idi. Çünkü, sözünü hiç 
sakınmazdı. Doğru bildiğini "pat" diye söylerdi. Cahit, nev'i şahsını münhasır bir kişiydi. Ölümün 
yaşı yok. Genç-yaşlı herkes, er veya geç bu dünyadan göç edip gidecektir. Bu, Tanrı buyruğudur. 
Bütün mesele, bu dünyadan gelip geçerken arkada nurdan bir iz bırakabilmektir. Ancak, bu gibiler
ölümlerinden sonra rahmetle, saygıyla anılırlar. Aziz arkadaşım rahmetli Cahit Arf, yaptığı hizmetlerle 
daima rahmetle anılacak, mutlu kişilerdendir. Rahmetli Cahit Arf, hayatı boyunca yaptığı hizmetler ve 
çevresinde yarattığı saygıdeğer kişiliğiyle kendisini seven arkadaşlarının, uzun yıllar süren hocalığı 
arasında yetiştirdiği binlerce öğrenci, çok sayıda bilim adamı ve meslektaşlarının kalbinde daima canlı 
olarak yaşayacak ve daima rahmetle ve saygıyla anılacaktır. Nur içinde yatsın.  


Mehpare Bilhan; Prof. Dr., ODTÜ Matematik Bölümü;
Sevgili Hocamız Cahit Arf, 1990 yılında Silivri'de, Nazım Terzioğlu Araştırma Merkezi'nde onuruna 
düzenlenen Cebir ve Sayılar Teorisi toplantısında yaptığı bir konuşmada sunulacak bildirilerin 
başlıklarını okuyarak, bir zamanlar, integrali bilen kimselerin matematikçi, üstel fonksiyonu bilenlerin 
ise büyük matematikçi sayıldığı ülkemizde bir gün bu konuların tartışılacağının hayal bile 
edilemeyeceğini söylemişti. O, Türkiye'de matematiğin o günlerden bugüne gelmesinde tüm varlığıyla 
en büyük rolü oynayan kişi olmuştur. Bütün Türk matematikçilerine dolaylı veya dolaysız şekilde esin 
kaynağı olmuş, yaptığı uyarılar ve verdiği fikirlerle, çevresindeki tüm matematikçilerin ufuklarını 
genişletmiş ve çalışmalarını yeni bir bakış açısıyla yönlendirmelerini sağlamıştır. Bu çevrede 
yaşayabilme şansına sahip olmaktan büyük mutluluk duyuyorum. Birçoğumuz klasik anlamda öğrencisi
olmadık. Ama, o hepimizin matematik yaşantısını en fazla etkileyen, en sevgili hocamız oldu.1938
yılından beri Cahit Arf, cebir, sayılar teorisi, elastisite teorisi, analiz, geometri ve mühendislik 
matematiği gibi çok çeşitli alanlarda yaptığı çalışmalarla matematiğe temel katkılarda bulunmuş, 
yapısal ve kalıcı sonuçlar elde etmiştir. Burada bu çalışmalar çok kısa  bir şekilde tanıtılmaya 
çalışılacaktır. Ancak şunu hemen belirtmek gerekir ki böyle bir tanıtma çok yüzeysel olmaya 
mahkumdur; çünkü Cahit Arf'ın çalışmaları öyle derin, öyle özgün fikirler ve ince hesaplarla doludur ki
bunları o alanda uzman olmayan matematikçilere dahi anlatmak güçtür. Cahit Arf'ın Almanya'da ünlü 
bir matematik dergisi olan Crelle Journal'da 1939 yılında yayımlanmış olan ilk çalışması, Göttingen 
Üniversitesi'nde, 1938 yılında hazırladığı son derece parlak olan doktora tezidir. Cahit Arf'ın 
Almanya'ya gelmeden önce düşündüğü ve proje haline getirdiği çok kapsamlı bir problem vardı: 
Çözülebilen cebirsel denklemlerin bir listesini yapmak. Bu amaçla Göttingen'e gitti ve orada ünlü 
matematikçi Hasse'nin doktora öğrencisi oldu. Hasse'ye projesinden bahsetti. Hasse, problemi önce 
özel hallerde çözmesini salık verdiğini, bunun üzerine birkaç ay gibi kısa bir süre Cahit Arf'ın hiç 
gözükmediğini ve o süre sonunda problemi tamamen çözüp kendisine getirdiğini 1974'te yine Silivri'de 
bir Cebir ve Sayılar Teorisi toplantısında anlatmıştı. Bu olay Cahit Arf'ın üstün matematik yeteneğini 
göstermenin yanı sıra daha Göttingen'e gelirken matematik bakımından ne kadar olgun olduğunu da 
göstermektedir. Cahit Arf bu çalışmasıyla sayılar teorisinde çok özel bir yeri olan lokal cisimlerde 
dallanma teorisine çok önemli yapısal bir katkıda bulunmuştur. Burada bulduğu sonuçlardan bir 
bölümü bugün dünya matematik literatüründe ve kitaplarda Hasse-Arf Teoremi olarak geçmektedir. 
Cahit Arf, Hasse'nin önerisi üzerine başka bir zor problemle uğraşmak üzere bir yıl daha Göttingen'de
kaldı. Yeni uğraştığı problem, matematikte "kuadratik formlar" olarak bilinen konuda idi. Uzayda 
konisel yüzey denklemleri buna basit bir örnek olarak gösterilebilir. Bu konudaki temel problem, 
kuadratik formların birtakım invariantlar, yani değişmezler yardımıyla sınıflandırılmasıdır. Bu 
sınıflandırma Witt adında ünlü bir Alman matematikçi tarafından karakteristiği ikiden farklı olan 
cisimler için 1937'de yapılmıştı. Karakteristik iki olunca problem çok daha zorlaşıyor ve Witt'in 
yöntemi uygulanamıyordu. Cahit Arf bu problemle uğraştı ve karakteristiği iki olan cisimler üzerindeki 
kuadratik formları çok iyi bir biçimde sınıflandırdı. Bunların invariantlarını, yani değişmezlerini inşa
etti. Bu invariantlar bugün dünya matematik literatüründe Arf  invariantları olarak geçmektedir. 
Günümüz cebirsel ve diferansiyel topolojisinde ve geometride hala yerini koruyan bu çalışma 1941 
yılında yine Crelle dergisinde yayımlandı ve Cahit Arf'ı dünyaya tanıttı. O yılın sonunda Türkiye'ye 
dönen Cahit Arf aynı problemi bu kez aritmetik açıdan inceledi, yani problemi bu kez karakteristiği 
iki olan bir cisim üzerindeki formel seriler halkası üzerinde ele aldı. Bu çalışması 1943'te "İstanbul 
Üniversitesi Fen Fakültesi Mecmuası"nda yayımlandı. 1945'lere gelindiğinde düzlem bir eğrinin 
herhangi bir kolundaki çokkat noktaların çokkatlılıklarının yalnız aritmetiğe ait bir yöntem ile nasıl 
hesaplanacağı iyi bilinmekteydi. Düzlem halde, algoritmanın başladığı sayılar eğri kolunun parametreli 
denklemlerinden bilinen bir kanuna göre elde ediliyordu. Genel durumda ise böyle bir sonuç henüz 
bulunamamıştı. Bu sıralarda İstanbulÕda Patrick du Val adında bir İngiliz matematikçi bulunuyordu. 
Du Val genel halde algoritmanın başladığı sayılara "karakter" adını vermiş ve eğrinin tüm geometrik 
özellikleri bilindiği zaman bu karakterlerin nasıl bulunacağını göstermişti. Bunun tersi de doğruydu: 
bu karakterler bilinirse eğrinin çokkatlılık dizisi, yani geometrik özellikleri de bulunabiliyordu. Burada 
açık kalan problem ise bir eğrinin parametreli denklemleri verildiğinde karakterlerini bulabilmek idi. 
Cevap düzlem eğriler için bilinmekte, ama yüksek boyutlu uzaylarda bulunan tekil eğriler için 
bilinmemekte idi. Ayrıca yüksek boyutlu bir uzayda tanımlanmış bir tekil eğrinin çokkatlılık özelliklerini,
yani geometrik özelliklerini bozmadan en düşük kaç boyutlu uzaya sokulabileceği de bu problemle 
beraber düşünülen bir soru idi. Bu çeşit sorular, matematiksel bakış açısının temel problemi olan 
sınıflandırma probleminin eğrilere uygulanması bakımından son derece önemli ve zor sorulardır. Cahit
Arf bu problemi 1945'te tamamıyla çözmüş ve tek boyutlu tekil cebirsel kolların sınıflandırılması
problemini kapatmıştır. Bu sonucun zorluğu hakkında fikir elde edebilmek için düzgün varyetelerin 
sınıflandırılması probleminin bugüne kadar yalnız 1, 2 ve kısmen 3 boyutlu varyeteler için 
çözüldüğünü, tekilliklerin sınıflandırılması probleminin ise 1 boyutlu varyeteler, eğriler için Cahit Arf 
tarafından çözüldüğünü göz önüne almak gerekir. Cahit Arf bu problemi çözerken önemini gözlediği 
ve problemin çözümünde en önemli rolü oynadığını fark ettiği bazı halkalara "karakteristik halka" 
adını vermiş ve daha sonra gelen yabancı araştırmacılar bu halkalara "Arf halkaları" ve bunların 
kapanışlarına "Arf kapanışları" adını vermişlerdir. Bugün matematik literatüründe bu halkalar bu adları
taşımaktadır. Cahit Arf'ın bu çalışması 1949'da Proceedings of London Mathematical Society 
dergisinde yayımlanmıştır. Bundan sonra, bir dönem Cahit Arf mühendislik problemleri ile ilgilendi.
Bütünlüğü bozmamak için onların ayrıca ele alınması uygun olacaktır. 1955 yılında Almanya'da 
yayımlanan bir çalışması lokal cisimlerle ilgili çok önemli bir inşa problemidir. Şunu belirtmek gerekir 
ki bu çalışması onun hedeflediği ve tutku haline getirdiği birkaç problemden birisi olan "abelyen 
olmayan sınıf cisimleri teorisi" için bir çıkış noktası olmuştur ve bu problem hala açık bir problemdir.
1957 yılında yine Almanya'da "Riemann-Roch Teoremi" adlı çalışması yayımlanmıştır. Riemann'ın 
doktora tezinden çıkan bu teorem ÔKompleks Analizin' temel teoremlerinden biridir. 1938 yılında 
Weil bu teoremi fonksiyon cisimleri yönünden, 1957 yılında Cahit Arf sayı cisimleri yönünden inşa 
etmiştir. Bu arada, şunu hatırlatmak gerekir: Matematiğe her konuda temel katkılarıyla unutulmaz bir 
19. yüzyıl matematikcisi olan Riemann'ın 1859'da bıraktığı ve bütün matematikçileri heyecanlandıran 
bir problem hala çözüm beklemektedir. "Riemann Hipotezi" olarak bilinen bu problem, yine 
Riemann'ın tanımladığı ve "zeta fonksiyonu" adıyla bilinen bir fonksiyonun bütün sıfırlarının reel 
kısımlarının 1/2 olup olmadığı problemidir. Cahit Arf 1980 yılından sonra çok geniş kapsamlı bir 
problem üzerinde çalışıyordu. Bu problem çözüldüğü takdirde yan ürün olarak Riemann hipotezi de 
çözülmüş olacaktı. Benim bildiğim kadarıyla sonlu cisim üzerinde inşa ettiği ve bizim "Arf Zeta 
Fonksiyonu" olarak adlandırdığımız bir fonksiyon Riemann hipotezini sağlamakta idi, yani sıfırlarının
reel kısımları 1/2 oluyordu. Cahit Arf bu projenin diğer basamakları üzerinde çalışmalarını sürdürdü, 
ancak hangi aşamaya kadar geldiğini bilemiyorum. Keşke bu görkemli projeyi tamamlayabilseydi! Cahit 
Arf'ın yukarıda sözü edilen çok önemli bazı çalışmalarının yayımlandığı Crelle dergisi zaman zaman 
en ünlü yazarlarının fotoğraflarını yayımlamaktadır. Derginin editörü Prof. Roquette'den gelen bir taziye 
mesajı şimdi Crelle'de Cahit Arf'ın fotoğrafıyla kendisi hakkında biyografik bilgiler yayımlanacağını 
bildirmektedir. Sevgili Hocamız'ın sonsuzluğa intikali, yalnız bizler değil, tüm dünya matematikçileri 
arasında üzüntü uyandırmaktadır. Cahit hepimizden önce profesör oldu. Fen Fakültesi'nde aramızda 
ordinaryüs olan tek kişi Cahit'tir. 1960 ihtilalinden sonra çıkarılan 115 sayılı üniversite kanunu yıl 
sonunda fakülte genel kurulunda kürsü faaliyet raporlarının okunması hükmünü getirmiştir. Her ders 
yılı sonunda, fakülte genel kurulunda raporlar okunuyor, tartışılıp oylanıyordu. Faaliyetleri yeterli 
görülmeyen kürsü profesörleri İstanbul Üniversitesi Senato'su tarafından cezalandırılıyordu. Kurul'da 
raporlarını okunması sırası Cahit Arf'ın başkanı olduğu Cebir ve Sayılar Teorisi Kürsü'sünün faaliyet 
raporunun okunmasına geldi. Ben, Fen Fakültesi'nin dekanı idim. Cahit'e raporun okunmasını 
söyledim. Okudu: "Cebir ve Sayılar Kürsüsü'nde haftada dört saat ders ve iki saat tatbikat yaptırılmıştır.
Kürsü faaliyeti bu kadardır." Rapor bu kadardı. Tabii şaşırdım. Oysa, öteki kürsülerin uzun raporları 
okunuyor. Kurul'a mütalea soruluyor ve sonunda rapor oya sunuluyordu. Ben, bunlara gerek görmeden
bir başka kürsünün raporunun okunmasını istedim. Ertesi gün Cahit'i çağırttım. Kendisine, "Sen koca 
bir ordinaryüs profesör ve büyük bir matematikçisin, ne oluyor?" dedim, Bana, "Ali Rıza kafamda 
çözmeğe çalıştığım çok önemli bir problem var, onu çözmedikçe bir başka şeyle meşgul olamıyorum."
dedi. Bu durumda Cahit'e hak vermekten başka bir şey yapamadım. Kısa bir süre sonra geldi ve 
emeklilik dilekçesini verdi. Böyle değerli bir matematik hocasının emekli olması fakültemiz için çok 
büyük bir kayıp olacağından, kararından vazgeçmesi hususundaki bütün ısrarlarıma rağmen 
vazgeçmedi. O sırada Robert Kolej'e de gidiyordu. Belki şaka tarzında, bana onlar daha fazla para 
veriyorlar, dedi. Cahit akademik kariyerine kolej ve daha sonra ODTÜ'de devam etti. Bu arada da 
çözümünü aradığı ve kendisini uluslararası üne çıkaran teoremlerini de buldu. Cahit, doğuştan 
matematik yeteneği olan birisiydi. İzmir Erkek Lisesi'nde başlayan, Saint Louis Lisesi'nde devam eden,
Sobonna'da on ünlü matematik hocalarından ders gören ve ünlü matematikçi Profesör Hasse'nin 
yanında doktorasını yapan Cahit Arf, doğuştan yetenekli ve alt yapısı çok kuvvetli bir matematik 
kültürü ile yetişmişti. Cahit için, toprak verimli, tohum en iyi cins ve kalitede olduğu için çok iyi ürün 
alınmıştır. İnsanların boğazlarının dokuz boğumlu olduğu söylenir. Ama, Cahit'inki sanıyorum tek 
boğumlu idi. Çünkü, sözünü hiç sakınmazdı. Doğru bildiğini "pat" diye söylerdi. Cahit, nev'i şahsını
münhasır bir kişiydi. Ölümün yaşı yok. Genç-yaşlı herkes, er veya geç bu dünyadan göç edip gidecektir.
Bu, Tanrı buyruğudur. Bütün mesele, bu dünyadan gelip geçerken arkada nurdan bir iz bırakabilmektir.
Ancak, bu gibiler ölümlerinden sonra rahmetle, saygıyla anılırlar. Aziz arkadaşım rahmetli Cahit Arf, 
yaptığı hizmetlerle daima rahmetle anılacak, mutlu kişilerdendir. Rahmetli Cahit Arf, hayatı boyunca 
yaptığı hizmetler ve çevresinde yarattığı saygıdeğer kişiliğiyle kendisini seven arkadaşlarının, uzun 
yıllar süren hocalığı arasında yetiştirdiği binlerce öğrenci, çok sayıda bilim adamı ve meslektaşlarının 
kalbinde daima canlı olarak yaşayacak ve daima rahmetle ve saygıyla anılacaktır.



Halim Doğrusöz; Prof. Dr., Bilkent Üniversitesi Endüstri Mühendisliği Bölümü;
Cahit Arf'la, ilkin, İTÜ'deki öğrencilik yıllarımda tanışma bahtiyarlığına erdim. Buna pek tanışma 
denemez ya; içinde bulunduğum 180 küsur kişilik bir sınıfta bize ders veren bir matematikçi, efsanevi 
bir genç adam... Benim varlığımdan haberdar bile değil. İstanbul Üniversitesi'nden misafir olarak 
gelmiş. O zamanlar, İTÜ, matematik  yeteneği olan öğrencilerin toplandığı bir yer olarak şöhret yapmış
bir okul. Her halde böyle şöhretli öğrencilere ders verme zevkini tatmak veya istikbalin, kendisi gibi, 
üstat matematikçilerini keşfetmek istediği için. Her ne ise, bu olay pek fazla sürmedi; zaten Cahit 
Hoca'nın o derin kişiliği ve kapsamlı bilim anlayışını anlamak ve beraber olmaktan mutluluk duyulacak
dostluğuna erişmek için yeterli bir fırsat da değildi, tabii. Aradan  uzun yıllar geçti; yirmi yıl kadar. 
Raslantısal olaylar bizi tekrar TÜBİTAK'ta bir araya getirdi. Yıl 1963, Türkiye Bilimsel ve Teknik Beni
ilk etkileyen özeliği, tevazuu, açık sözlülüğü ve samimiyeti oldu. Oturduk kırk yıllık iki dost gibi sohbet
ettik; TÜBİTAK'ın misyonunu, Türkiyede bilimin gelişmesi için taşıdığı önemi biraz da çocuksu bir 
heyecanla uzun uzun anlattı. Kurumun kurulmasında önemli rol oynamıştı; onun için kuruluş yasasını
ve temel amaçlarını çok iyi biliyordu. Yöneylem Araştırmasının Türk endüstrisinin ve dolayısıyla 
ekonomisinin gelişmesinde büyük rol oynayabileceğinden söz etti. Kendisi de bu konuya, silahlı 
kuvvetlerde bir miktar bulaşmıştı. Sonunda, beni, Türkiye'ye dönüp TÜBİTAK'da görev alırsam 
yararlı olabileceğime inandırdı ve anlaştık. Bir yıl sonra dönüp TÜBİTAK'da görev alacağıma söz 
verdim ve New York'a döndüm. İlginç bir raslantı daha, Cahit Hoca da, bir yıllığına, "Princeton 
Institute of Advance Studies"e geldi. Dostluğumuz asıl o zaman oluşup pekişmeye başladı. Pinceton 
New York'a yakın olduğu için sık sık biribirimize gidip geliyorduk. Bir  yıllık süre dolunca her ikimiz 
de yuvaya, TÜBİTAK'a döndük. O aynı zamanda ODTÜ, Matematik Bölümüne katıldı. Bense 
TÜBİTAK'ta bir Yöneylem Araştırması Ünitesi kurdum ve aynı zamanda ODTÜ, Matematik 
Bölümünde de bir Yöneylem Araştırması Yüksek Lisans programı başlattım; tabiatıyla her ikisinde de
yönetim görevini ifa ediyordum. Artık hem TÜBİTAK'ta hem de ODTÜ'de hoca ile beraberdik, ve 
tahmin edileceği gibi, söz gelimi, sadece içtiğimiz su ayrı gidiyordu. Bu beraberliğimiz, hoca ikinci 
emekliliğine ayrılıp İstanbul'a gidinceye kadar sürdü. Hele, beni 1968 yılında, yaka paça TÜBİTAK 
Genel Sekreterliği makamına oturttuklarından sonraki bir yıllık dönemde, hoca ile, zorunlu olarak, 
ayrılmaz olduk. TÜBİTAK'a Genel Sekreter olarak atanmamla ilgili bir ayrıntıyı anlatmam, Cahit hoca 
ile ilişkilerimi açıklamama yardımcı olacak. Hoca bu görevi bana daha önce de teklif etmişti (en uygun
kişinin ben olacağıma inanıyordu); ben de düşünmeden reddetmiştim. Böyle yüklü idari görevleri 
sevmediğimi belirtmiştim. Bu kez acil bir durum vardı; Mustafa Uluöz Ege Üniversitesi Rektörlüğü'nü 
üstlenmek üzere Genel Sekreterlik'ten ani olarak ayrılmıştı. Cahit Hoca ile birlikte saygı duyduğum 
diğer bir Bilim Kurulu üyesi olan Orhan Işık, yumuşak bir şekilde baskı yapıyorlardı; "Kısa bir süre 
için de olsa görevi kabul et; bize zaman kazandır." diyorlardı. Görevi bir yıl için kabul ettim, ve bir de 
ukalalıkta bulundum: "Bakın böyle önemli bir görev için adam aramaya en az 6 ay önceden başlanır. 
Şimdi Bilim Kurulunun önünde tam bir yıllık bir süre var; bu süreyi iyi değerlendirirseniz Kurum'a iyi 
bir Genel Sekreter bulabilirsiniz," ve göreve başladım. Süremin dolmasına 6 ay kala, bir Bilim Kurulu 
toplantısında, artık Genel Sekreter arayışına başlama zamanının geldiğini hatırlattım, çünkü bu yolda
hiçbir hareket görünmüyordu. Bir süre sonra, hala bir hareket yoktu; bir kez daha hatırlattım. Bir yılım
dolunca, Bilim Kurulu toplantısında, Başkan Ord. Prof. Dr. Cahit Arf'ın önüne istifa dilekçemi 
koydum. Herkes şaşırmış gibi idi. "Neden?"  dedim. "Hiç ayrılmayacak gibi öyle hırsla çalışıyordun,
ki artık işe ısındığını sandık". Meğer bir yıl içinde beni bu  işe ısındırmayı umuyorlarmış. Sıkıntılı 
bir durum ortaya cıkmıştı. Cahit Hoca'nın liderliğinde Bilim Kurulunda öyle dostça ve babacan bir hava 
vardı, ki hiçbir tatsızlık olmadı. "Madem ki öyle istiyorsun, yapacak bir şeyimiz yok, senin istediğin 
gibi olsun; biz başımızın çaresine bakarız". Buraya kadar, Cahit Hoca ile olan birlikteliğimizin 
kronolojisini, bir olay dışında, çok özlü olarak, hikaye ettim. Tabiatıyla, on yılı aşan bu yoğun 
birliktelikten anılarla dopdoluyum. Bunlar arasında sadece Türk bilim çevrelerinin ilgisini çekeceğini 
tahmin ettiğim birkaç olayı ve Cahit hocanın, hayranı olduğum kişiliğine ait izlenimlerimi anlatmak 
istiyorum. Cahit Hoca, "kendi işim" dediği matematiğe tutku ile bağlı bir insandı, ama matematiğin 
bilimin her sektöründe seçkin bir yerinin olduğu bilincinde idi ve diğer alanlardaki kullanım olanaklarına
derin bir nüfuzu vardı. Bütün bilim dallarına mensup bilimcilerle, onların araştırma konularını tartışır ve 
çoğu kez, bu araştırmalarda hangi matematik tekniğin veya aletin kullanilabileceği hakkında önerilerde 
bulunurdu. Çoğunlukla da bu öneriler işe yarardı. Bazan da tıkanmış bir araştırmanın yolunu açar, ve 
hatta yepyeni bir yaklaşımın yol göstericisi olurdu. En çok konuştuğu kişiler fizikçiler ve mühendislerdi.
Örneğin bir makine, veya bir inşaat, veya bir elektrik mühendisi ile onun araştırma problemini tartışır, 
ve onu şaşırtırdı, problemi bir profesyonel olçüsündeki kavrayışıyla. Bu önerileri kullanarak 
sonuçlandırılan yayınlarda yazarlar listesine - kendi ifadesiyle - makaleye bir tek kelime yazmadığı 
halde adını korlar, ama o bunları ciddiye almazdı. "Neden?" diye sorunca, "benim işim" derdi 
"matematik, ben fizikçi veya mühendis değilim". Bir sohbet esnasında kendisinin bu çok yönlülüğünü 
dile getirip, "Sen Türkiye'nin John von Neuman'ısın; neden bu özeliğini ciddiye alıp bu kişilerle daha 
yoğun bir işbirliğine girmiyorsun? Bunu yapsan, hem değişik alanlarda üretken bir araştırıcı olursun 
hem de bu alanların gelişmesine ciddi katkıların olur;" dedim.[Bilindiği gibi, von Neuman da Cahit 
Hoca gibi, çok yönlü ve alçak gönüllü bir matematikçiydi, ve her tür bilimci ile işbirliği yapar, ve onlarla
birlikte yeni teoriler geliştirirdi; örneğin "Theory of Games" (Oyunlar Teorisi) ve "Simulation" 
(Öykünüm) Teorisinin temeli sayılan "Monte Carlo" tekniği böylesi işbirliklerinin ürünleridir.] "Hayır" 
dedi "yanılıyorsun; ben bir von Neuman olamam. Sen hiç von Neuman'la karşılaştın mı"? "Hayır" 
dedim "karsılaşmadım". "Ben" dedi "karşılaştım; adam o kadar hızlı düşünüp o kadar hızlı 
konuşuyordu, ki söylediklerini anlayıp takip edemedim; hem de bildiğim, yahut bildiğimi sandığım 
matematikti, sohbet konumuz". Cahit  Hoca insan sevgisi ile dolu bir insandı, ve de alçak gönüllüydü;
rütbe, sınıf farkı gözetmez; her insanla ilgilenir, ciddiye alır ve konuşurdu; ve herkesin anlayacaği dili 
sezer ve o dille konuşurdu. Bu kişiliği TÜBİTAK'daki misyonuna çok uygundu. TÜBİTAK'ın yetki
alanı içindeki bilimsel disiplinler arasında ayırım yapmaz hepsinin bu sistem içinde önemli birer yeri 
olduğunu bilirdi; ve bu sistemi bir bütün olarak algılayabiliyordu; yani her bir parçanın diğer her bir 
parça üzerinde etkisi vardı. Ülkede en çok temel bilimlerin desteklenmeye muhtaç olduğunu biliyordu, 
ama bunları geliştirmek için onların müşterilerini geliştirmenin gereğine inanmıştı. Bir anlamda, bilim 
sisteminin tüm toplumun bir parçası olduğunun bilincinde idi, ve temel bilimlerin gelişmesi için 
uygulamalı bilimler, uygulamalı bilimlerin gelişmesi için uygulama alanları, bu arada özellikle 
endüstriyel araştırmalar gelişmeli idi. Bunun için de bir kurumsal yapılanmaya ihtiyaç vardı. Bu amaçla,
TÜBİTAK, ülkede bilimin ve bilimsel araştırmanın tek adresi olarak görülen üniversitelerden başka, 
meslek kuruluşları (odalar v.b.), endüstriyel kuruluşlar, sağlık kuruluşları, ziraat enstitüleri ile de 
ilgilenmeli ve onların araştırma kurumsal yapılarının gelişmesine yardımcı olmalı ve destek vermeliydi.
Bunun yanında araştırmayı profesyonel iş olarak yapmanın ne demek olduğunu da göstermek 
gerekliydi.Bu gün de geçerliği süregelen bu fikirleri TÜBİTAK, Bilim kurulu ve Araştırma Grupları 
platformlarında hep birlikte, onun liderliğinde oluşturduk, ve bu fikirlere dayalı bazı programları
yürürlüğe koyduk. Marmara Bilimsel ve Endüstriyel Araştırma Enstitüsü'nün ve Desteklenen Üniteler'in
kuruluşu ile ilgili programlar bunların en belli başlı olanlarını oluşturur. Bu fikirler, bu günlerde geliştirilip
yürürlüğe konan programların da temelini oluşturmaktadır. Hocanın "kendi işi," köküne kadar soyut 
temel matematik konuları idi, ve rasyonalist felsefenin ürünü idi, ama somut ve pratik de onun bilim 
anlayışında önemli bir yere sahipti. Onun anlayışında, elleri kullanmak da aklı kullanmak kadar önemli 
idi. Onun dilinde, elleri kullanmak, ampirik düşünceyi, deney yapmayı simgelerdi. Hoca, bazı 
kavramlara, biraz da nükte katarak, değişik çarpıcı adlar takardı. Örneğin pratik sonuçlara ulaşan 
yaratıcı mühendislik araştırmaları, onun dilinde "tenekecilik" idi. "Tenekecilik işlerine önem vermeliyiz"
derdi. Yukarıda da belirttiğim gibi, Hoca insan sevgisiyle dopdoluydu; özellikle çocukları çok severdi.
Çocukları ve gençleri özel bir dikkatle inceler, onlarda bir üstün yetenek, bir yaratıcılık, bir zeka pırıltısı
keşfetmeye çalışırdı. Tabiatıyla, amacın ne olduğunu tahmin edersiniz. Geleceğin bilimcilerini 
yakalamak. Hoca'nın, ender de olsa, sevmediği insanlar da vardı; onlara karşı hoşgörüsüzdü. Ben bu 
çelişkiyi (insanı seven bir kişinin bu hoşgörüsüzlüğünü) yadırgardım. Zaman zaman bu konuyu 
tartıştığımız olmuştur. Bak derdi; yalnız kendisine zarar veren kişilik kusurları olan insanları 
hoşgörebilirim, ama diğerlerine, topluma zarar veren insanları asla. Böyle olanlara, anlasyışsızlıklarını
veya çarpık saplantılarını yansıtan adlar takardı. New York'daki yakınlaşma günlerimizde, bizim iki 
küçük çocuğumuz vardı. Beraberliklerimizde, Hoca bizden çok çocuklarla ilgilenir, malum keşiflerini 
yapar, tipik ebeveyn duygusallığımızla bizi mutlu eder, koltuklarımızı kabartırdı. Princeton'daki 
evlerinin çok geniş bir arka bahçesi vardı. Bir gün, Hocanın eşi Halide Hanım bu bahçede bir piknik 
düzenlemiş, çevredeki Türk aileleri ve gençleri davet etmişti. Partiye biz de katıldık. Bahçede kendimizi
partinin havasına kaptırdığımız bir sırada, bizim çocuklardan büyüğünün ortalarda olmadığının 
farkına vardık. Bir muzırlık yapmasından korktum; aramaya koyuldum ve kendisini içerde salonda, 
hemen hemen bütün parçaları sökülmüş halde bir masa lambasının önünde, son parçaları sökmeye
çalışırken görünce gürledim: "Çabuk onları topla ve yerlerine tak". Sesimi duyan Hoca içeri girdi, 
ve manzarayı görünce bayıla bayıla gülmeye başladı. İki yaşında bir çocuğun böyle bir işi yapabilmesi
inanılmaz bir şeydi. "Bırak" dedi; "çocuk ne isterse yapsın; bütün bu işi o mu becerdi?"  Ali, sonunda 
bütün parçaları bir araya getirdi ve lambayı yerine, sehpanın üstüne koydu, ve Hocanın ad takma 
adetinden nasibini aldı: "Akıllı elli Ali". Hoca bir keşifte daha bulunmuştu. 


Şafak Alpay; Prof. Dr., ODTÜ Matematik Bölümü;
Cahit Arf bir matematikçiydi. Çocukluk düşünü gerçekleştirmiş matematik literatürüne "Arf Halkaları, 
Arf Değişmezleri, Arf Kapanışı" gibi kavramların yanı sıra Hasse-Arf teoremi ile anılan teoremler 
kazandırmıştır. Matematik yapıtlarının en sağlıklı değerlendirmelerinden biri de onların kalıcı olup 
olmadıklarına bakmaktır. Cahit Hoca'nın 1940'larda yaptığı matematiğin günümüzde hala kullanılıyor
olması Cahit Bey'in eserlerinin kalıcılık sınavını geçtiğini kesinkes göstermektedir. 1970'li yıllarda 
öğrenci olarak bulunduğum Londra'da ünlü Fransız matematikçisi Jean-Pierre Serre'nin Kings Kolej'de
yaptığı bir konuşmaya gitmiştim. Konuşmasının başında tahtayı üçe bölen Serre; ilk dilimde klasikler, 
ikinci dilimde Cahit Arf ve Hasse, üçüncü dilimde ise kendisinin ve öğrencilerinin çalışmalarını ele 
alarak Cahit Hoca'nın çalışmalarının önemini vurgulamıştı. Cahit Arf bizler için sadece bir bilim 
adamı değil, özgürlükçülüğün, yenilikçiliğin, toplumsal olaylara kendine has yaklaşımı ve cesaretiyle 
kararlı bir demokrat ve iyi bir yurttaş-bilim adamı olmanın sembolüydü. Bilim adamı olmaya karar 
vermiş bizler, Cahit Hocamız'dan ders alabilmek için çabucak büyüme, olgunlaşma çabası içindeydik.
O yıllarda, Cahit Arf lisans seviyesinde hatırladığım kadarıyla sadece mekanik dersi verirdi ve bu dersi
çok soyut işler yapmak isteyen bizler küçük görüp onun tavsiyesine rağmen almazdık. Bir ara, uzun 
süren bir okul boykotundan faydalanarak, Mükremin'in de yardımıyla cebir bilgilerimi genişletmiş ve 
artık ondan mekanik dışında bir ders alabilecek seviyeye gelmiştim. (Cahit Arf'ın öğrencisi olmak için 
başlayan bu hazırlanma sadece matematik kültürümü geliştirme şeklinde olmamış, aynı zamanda sigara
içmeden Cahit Arf gibi pipo içmeye ve onun gibi davranmaya kadar gitmiştir!) Nihayet (3. sınıf 
öğrencisi iken) Homological Algebra üzerine ders vereceğini öğrendim ve kendisine bu dersi almak
istediğimi söyledim. Aslında böyle bir ders almak için matematik olgunluğum pek de var sayılmazdı, 
henüz daha çocuk sayılırdım. Kendisi önce buna karşı çıktı, bizlerin böyle genç yaşta çok soyut işlere
girmemizi pek uygun görmüyordu, mekanik gibi ayağı yere basan konularda dersler almamızın daha 
yararlı olacağını söylerdi. Ama, benim çok hevesli olmam üzerine dersi almama onay verdi. Bu arada 
gururla kendisinin de bu konuyu bilmediğini ve bunu birlikte öğreneceğimizi söylemeyi ihmal etmedi. 
O günlerde "Homological Algebra'' üzerine Cartan ve Eilenberg in birlikte yazdıkları tek bir kitap 
vardı ve bunu referans olarak kullanıyorduk. Cahit Arf'ın derste yaptıklarıyla kitapta yazılanlar 
arasında; kavramların teoremlerin aynı olması dışında-ispat teknikleri açısından çok büyük farklılıklar
gözlediğimi hatırlıyorum. Hocamız kitabı hikaye okur gibi okuyup, kendisine göre yorumlar, kendine 
özgü sitili ile Gotik harflerden oluşan güzel sembollerle dolu inci gibi yazılmış ders notları hazırlar ve 
onları bizlere anlatırdı. Bu arada, hiç çekinmeden, "Bu teorem böyle, ama ben bunu anlamadım'' veya 
"Bu ispatı hiç sevmedim, daha iyi bir yolu olmalı'' derdi. Nitekim bir gün yine böyle bir teoremi (her 
modül injective bir modülün alt modülüdür) ispatlamış, ama memnuniyetsizliğini belirterek, bunun daha
anlaşılabilir bir ispatı olmalı demişti. Bu teoremin değişik bir ispatının S.Lang'in cebir kitabında 
problem olarak sorulduğunu görüp kendisine söylediğimde, "Haydi git onu çöz ve bizlere seminer 
şeklinde 2-3 saatte anlat'' demişti. Kendini ona göstermeye çalışan bir genç olarak, o probleme nasıl 
gece gündüz saldırdığımı çok iyi hatırlıyorum. Sonunda problemi çözüp kendisine götürdüğümde, 
onun bundan nasıl onur duyduğunu, ve büyük bir heyecan ve gururla etrafta nasıl anlattığını, hatta 
20 yıl sonra dahi bu olayı canlılıkla yaşadığına tanık oldum. Cahit Hoca'nın tüm uğraşısı matematik 
değildi. O ülkemizin temel bilim, eğitim, teknoloji alanlarının sorunları kadar toplum yaşamamızı
düzenleyen oluşumlar üzerinde düşünür, fikir üretir, söyler ve yazardı. Özgün İnsan dergisinden 
çaldığım "Özgürlüğün Temeli" adlı yazısı Cahit Hoca'nın bu yanlarını tanımamız için katkıda 
bulunacaktır sanıyorum. "Bir toplumda yasaların sağladığı özgürlük yanında kişinin kendi kendisine
sağlayabildiği, hatta yasaların birçok doğal özgürlüklerin varlığını kısıtladığı hallerde bile 
sağlayabileceği, daha önemli bir özgürlük, bütün diğer özgürlüklerin temelini teşkil eder. Önyargılardan
kurtulma diye adlandırabileceğimiz bu özgürlük, toplum yasaları ile değil, kişinin çok çetin bir iç 
uğraşısı ile kazanılır ve hiçbir zaman da tam olarak kazanılmaz. Gerek kişisel, gerekse toplumsal 
mutluluğumuzun ilk koşulu olarak kendimizi önyargılardan bilinçli bir şekilde arındırmak suretiyle her 
türlü özgürlüğün temeli olan iç özgürlüğe yaklaşmamız gerekmektedir." Özgürlüğün tanımını böylece 
veren Cahit Hoca buna ulaşabilmek için bir de öğütte bulunuyor. "Temennim odur ki, toplumun 
bugünkü ve gelecekteki mutluluğuna katkıda bulunmayı kendilerine iş edinen aydın kişilerimiz, bu 
sözünü ettiğim temel özgürlük konusu üzerinde ısrarla dursunlar, toplumumuzda hala geçerli ve yaygın
olan bir kısım politikacı tarafından, bazen kendi önyargıları dolayısıyla, bazen de sömürü aracı olarak
güçlendirmeye çalışılan önyargılardan bilinçli bir şekilde kurtulunmasını çabuklaştırsınlar." Cahit Hoca
yazısında böyle önyargılara örnek olarak şunları söylüyor. "Kişisel bir konu olan dinsel inançlara 
toplumsal yaşamda önemli bir yer vermek gerektiği hakkındaki önyargı; başka toplumlara karşı 
beslenen düşmanlık ve kin duygusu, soyluluk, soysuzluk duygusu...."Cahit Hoca bu çeşit önyargıların
temel özgürlüğümüzü kısıtladığını ve olayları anlayış, davranışlarımızı kendi kendimize ızdırap 
yaratmayacak şekilde ayarlamamız gerektiği kanısındadır. Cahit Hoca Atatürk'ün kendi çağında 
özgürlüğü en geniş kazanmış olmasının, o'nun en güçlü yönü olduğu kanısındadır. Cahit Hoca bir 
yurtseverdi. Bunu görmek için yine aynı yazıdan alınan aşağıdaki öyküye bakmamız yeterli olacaktır.
"1932'de matematik eğitimimin okul devresini bitirerek, yurda döndüğümde o zamanki Milli Eğitim 
Bakanlığı'nda yetkili bir görevde bulunan yaşlı bir dostumla ne yapacağımı görüşürken, kendisine 
gençliğin safdil idealizmi ile, bir Anadolu kasabasında matematik öğretmenliği yapmak istediğimi ve 
orada öğrencilerimle matematik hocalığı dışında ilgilenmek istediğimi, onlara mesela Marx ve 
Nietzsche'yi okuyacağımı elimden geldiği ölçüde münakaşa edeceğimi söyledim. O zamanın heyecanlı
bir tarih öğretmeni olan yaşlı dostum hayretle, matematik, Marx ve Nietzsche arasındaki 
münasebetsizliği işaret etti. Buna yanıtım sadece şu oldu: "Amacım öğrencilerime şu veya bu görüşü
telkin değil, özgür insanlar yetiştirmek". O zaman kastettiğim özgürlük bugün mutluluğumuz için bir 
bakıma en çok gerekli olduğu kanısında olduğum "önyagılardan kurtulma" idi. Kanımca Milli Eğitim'in
temel ilkesi şu veya bu şekilde şartlanmış gelecek kuşakların yetiştirilmesi değil; tam tersine gelecek 
kuşakların şartlanmamış, olayları olduğu gibi gören her olayda, her davranışında "neden" diye 
sorabilen ve bu soruya doğal, mantıksal yanıtlar verebilen kişiler olarak yetiştirilmiş olmalıdır". Cahit 
Hoca gelecek kuşakların ve böylece toplumun mutluluğunun sağlanabileceği yargısındadır. Cahit 
Hoca'nın eğitim hakkındaki düşüncelerini de daha da iyi anlayabiliyoruz. Eğitim ve öğretimin 
bilinmeyenleri çok olan bir konu olduğu konusunda bizi uyaran Cahit Bey bu konuda "şunu yaparsan
şöyle olur demek olanaksız görünmektedir" deyip "eğitim ve öğretim toplumu özgürlük içinde mutlu ve
doğa koşullarını daima daha yaygın ve güçlü bir şekilde kullanabilen insanlardan oluşmuş hale 
getirmektir" diye tanımlıyor. "Böyle bir amaca yönelik eğitimde yöntemler konunun içerdiği bilinmeyen
etkenlerin çokluğu dolayısıyla her yer ve halde geçerli kesin kurallardan kaçınmak zorundadır. Aksi
halde en olumlu sonuç olarak okuduğunu belleyen, düşünceden yoksun robotlardan oluşan bir toplum 
yaratılmış olur. Yamalı bohça durumu yakınılacak bir husus değil, tam tersine oluşturulması gereken
bir durumdur. Eğitim örgütüne düşen görev eğitim ve öğretimde standardizasyon sağlamak değil, 
tersine toplumumuz için yıkıcı ve uyutucu olmamak şartı ile eğitim ve öğretim çeşitlemesini sağlamaktır".
Yukarıda örneklemeye çalıştığım gibi Cahit Hoca'nın her probleme özgün bir yaklaşımı vardır. 
Yaklaşımlarının ortak yanı daima değişmez olanların aranmasıdır. Cahit Hoca bilgisi ve kültürüyle 
önemli işler yapmış kişilerin huzurunu taşıyan, komplekssiz bir insandı. Günlük değer yargılarına 
takılma sığlığı, başkalarına yaranmak için inandığının tersini yapabilme hafifliği, düşüncelerini zamanın
gereklerine göre biçimlendirme hafifliği, gözlerini kapama, duymama, adam sendecilik sorumsuzluğu 
hiçbir zaman olmamıştır Cahit Hoca'da. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Cahit Hoca'sını 1977'de içine 
düştüğü bunalım sırasındaki kararlı, toparlayıcı ve yönlendirici tutumuyla hatırlayacaktır. İstenmeyen 
bir rektörün atanmasıyla ortaya çıkan bunalım nedeniyle eğitim durmuş, kaba kuvvet üniversiteden 
hesap sormak amacıyla üniversiteye yerleştirilmişti. Can güvenliğinin olmadığı ortamda Cahit Hoca 
kaba kuvvetin tehditlerine aldırmadan üniversiteye sıcak gülüşü, babacan görünümü, tükenmez enerjisi
ile öğrenci ve öğretim üyelerine esin kaynağı olmuştur. O günlerde özerk ve demokratik üniversite için 
yaptığı çalışmalar ve katkılardan ötürü Tüm Öğretim Üyeleri Derneği'nin değerli bilim adamımız Seha
Meray adına koyduğu ödül Cahit Hoca'ya verilmişti. Tahta oymacılığını, vişne likörünü, Sabahattin 
Ali öykülerini, torunlarını çok seven Cahit Hoca'yı biz de çok sevdik ve saydık. Bölüm 
koridorlarındaki tütün kokusu ve gök gürültüsü sesi, zarif yazısıyla dolmuş kara tahtalar hiç aklımızdan
çıkmayacak ve bize her zaman esin kaynağı olacaktır. 


M.Gündüz İkeda ; Prof. Dr., TÜBİTAK MAM Ulusal Elektronik Araştırma Enstitüsü;
26 Aralık 1997'de Türk matematiğinin en büyük öncüsü Ord. Profesör Dr. Cahit Arf'ı kaybettik. Bu 
vesile ile "Bilim ve Teknik" benden de, onun anısına bir yazı yazmamı istedi. Her cismin görüntüsünün
görüş açısına göre değiştiği gibi, bir insanın portresi de bakan şahsa göre çeşit çeşit olabilir, fakat bu 
değişik veriler sonradan bir araya geldiğinde, tıpkı bir mozaik gibi, bir bütünü, tam olması imkansız 
olsa da, gözümüzün önüne serecektir. Bunu düşünerek ben de matematikçi Cahit Bey ile ilgili bazı 
izlenimlerimi yazmaya çalışacağım. 
1. "Ne istiyorsun?" 
1960 yılının ilk baharında İstanbul'a ilk defa geliyordum. Amacım İstanbul Üniversitesi Matematik 
Enstitüsü'nde Cahit Bey'i ziyaret etmekti. Enstitünün geniş merdivenlerinden çıkarak 3. kata eriştiğimi
hatırlıyorum. Onun ofisinin kapısını açtığımda genç bir beyle özel bir seminer yapıyordu. Anladığım
bir cümle şöyleydi, zira o zaman Türkçem yoktu. Ona Almanca olarak Almanya'dan Hasse'nin 
yanından geldiğimi söylediğim zaman yerinden kalkıp çok sıcak bir tavır ile bana hoş geldin diyerek 
elini uzattı. Çok sonraları Cahit Bey'in bana anlattığına göre, ilk defa beni gördüğünde, öğrencisi 
zannedip, "Ne istiyorsun?" demiş. O gün Cahit Bey'le seminer yapan genç bey de, o zamanlar asistanı
olan şimdi İÜ matematik profesörlerinden Özden Çelik Bey imiş. Hamburg'ta Hasse'nin yanında iki yıl 
kaldıktan sonra oradan ayrılırken, kendisine Türkiye'ye gideceğimi söylediğim zaman, bana İÜ'nde eski
doktora talebesi olan Cahit Arf'ın bulunduğunu, onu muhakkak görmemi söylemişti, hatta bir de beni 
tanıtan mektup vermişti. Bu mektup zarfının üzerinde Cahit Arf adını görünce, "Kahit Arf" 
okuyacağını sanarak, o şekilde telaffuz ettim. Zaten Japonya'da iken, soradan bahsedeceğim Cahit 
Bey'in bir çalışmasından, "Kahit"  Arf ismini bilirdim. O zaman Hasse, bunun (Türkçe şekliyle) "Cahit"
Arf okunacağını bana anlattı. Her ne ise, böylece yukarıda söylediğim gibi Cahit Bey'le ilk tanışmam 
oldu. Bende Cahit Bey'in bıraktığı ilk izlenim, görünüş olarak orta veya doğu Avrupalı tipinde ve çok 
sempatik, sıcak ve sevecen davranışlarıydı. O günden ölümüne kadar geçen 37 yıl içinde, o benim 
meslektaşım, ağabeyim ve aile dostumuz olarak kaldı. 
2. 1930-40 arası Göttingen 
Birinci ve İkinci Dünya Savaşları arasında matematik camiası oldukça hareketli bir zaman yaşamış, 
bilhassa sayılar teorisinde çok önemli gelişmeler kaydedilmiştir: Uzun zamandır beklenen (global) 
Abelien sınıf-cisim teorisinin cebrik sayı-cisimleri için nihayet T. Takagi tarafından kurulması (1920); 
buna ilaveten Resiprosite kanununun E. Artin tarafından keşfedilmesi (1926); K. Hensel'in p-adik 
sayılar teorisini kurması (1910) bunun H. Hasse tarafından Abelien sınıf-cisim teorisi üzerine 
uygulanması, yani "lokal" Abelien sınıf-cisim teorisinin kurulması (1925) gibi. (Verilen tarihler benim 
hafızamda kalanlardır, kesin olmayabilir.) Bugünkü gözden bakıldığında çok tuhaf gelen şey, daha çok
zor olan "global" teorinin, daha kolay olan "lokal" teoriden önce kurulması, hatta Hasse'nin ilk 
çalışmasında, "lokal" teorinin "global" teori yoluyla elde edilmesidir. Fakat, böyle şeyler matematik 
tarihinde olağandır. Her ne ise, bu gelişmeler bunlarla ilgili birçok soruları da beraberinde getirmiştir. 
Örneğin, daha çok önceden fark edilmiş olan, sayılar teorisi ile cebrik fonksiyonlar teorisi arasındaki 
benzerliğe dayanarak, Takagi teorisinin cebrik fonksiyon-cisimleri üzerinde taşınabilip bilemeyeceği 
sorusu gibi. Özellikle, E. Artin'in doktora tezinde, sonlu katsayılı cebrik  fonksiyon cisimlerin aritmetiği
ile cebrik sayı-cisimlerinki arasındaki kuvvetli bir benzerliğin gösterilmesi ve bu tipten cebri 
fonksiyon-cisimlerine ait (kongruans) zeta-fonksiyonları için "Riemann hipotezi'nin bir analojisinin 
ortaya atılmasından sonra, yukarıda belirtilen "Abelien sınıf-cisim teorisinin sonlu katsayılı 
fonksiyon-cisimleri üzerine kurulması" sorusu ile "kongruans Zeta-fonksiyonları için Riemann 
hipotezinin ispatlanması" problemi o günkü en aktüel konular olmuştur. Bütün iddialı genç 
matematikçiler, bu konular ile ilgilenmiş, böylece coşkulu bir zaman başlamıştır. Not olarak, birincisinin
F.K. Sohmidt ve E. Witt gibi Göttingen matematikçileri tarafından 1935'lerde halledildiğini ve ikincisinin
ise 1945'de A. Weil tarafından ispatlandığını kaydedelim. Bu heyecanlı zamanda, bu konular 
üzerindeki araştırmalar bakımından Göttingen Üniversitesi bir merkez konumundaydı. Diğer taraftan, 
Paris'te de J. Herbrand'ın önderliğinde, C. Chevalley ve A. Weil gibi genç matematikçiler, fazla 
uygulamalı matematiğe eğilimli o zamanki Fransız matematiğine karşı çıkarak bir grup oluşturmuş ve 
yukarıda belirtilen sorulara yönelik araştırmalar yapmaya başlamışlardır. Bu nedenlerden, 1933 
Üniversite Reformu çerçevesinde, doktorasını yapmak üzere yurtdışına gitme fırsatı çıkınca, hiç 
tereddüt etmeden, Göttingen'e Hasse'nin yanına gitmiştir. 
3. Hasse-Arf Teoremi 
Bugün "lokal" bir cisim ile, rank 1 ve diskret (yani kabaca Z-değerli) bir valuasiyona göre tam olan bir 
cisim anlıyoruz. p-adik sayı-cismi. Qp, bunun tipik bir örneğidir. Lokal cisimler teorisi, daha önce de 
belirtildiği gibi, H. Hasse tarafından çok efektif olarak kullanılmaya başlanmıştı. Ancak, o zamanki 
lokal cisimler teorisi, daha ziyade sayı-cisimleri ve (sonlu katsayılı) cebrik fonksiyon-cisimleri üzerine 
uygulanmak maksadıyla geliştirildiği için, daima kalan sınıf cisminin sonlu bir cisim olduğu kabul 
edilerek kurulmuş idi. Dolayısıyla, bu oldukça sınırlı şartın yerine daha genel bir şart altında bu 
teorinin kurulması çok arzu edilen bir husus idi. Herhalde onun içindir, Cahit Bey'in Göttingen'de
Hasse ile yaptığı ilk görüşmede, Hasse ona hemen bu problemi doktora konusu olarak tavsiye etmiştir.
Cahit Bey'in bana anlattığına göre, bu görüşmeden sonra, kendisi bir daha hiç Hasse ile görüşmemiş, 
ta bir yıl sonra doktora tezini bitirinceye kadar. "Untersuchungen Über Reinverzweigte Erweiterungen 
Diskret bewerteter Perfekter Körper" adlı Cahit Bey'in tezinde, kalan sınıf cisminin sonlu olması şartı 
yerine daha çok genel bir şart altında lokal cisimler teorisi kurulmuştur. Bugün bu teori üzerine yazılan 
kitapların içeriği (örneğin J-P. Serre: Corps locaux (Hermann) kitabına bakınız) Cahit Bey'in tezinde 
şekillenmiştir diyebiliriz. Özelikle, bu tez içinde yer alan ve daha önce J. Herbrand tarafından incelenmiş
olan yüksek mertebeden dallanma gruplarının indisleri ile ilgili Hasse Arf teoremi çok meşhurdur. Bu 
teorem, yukarıda belirtilen indisler arasında (dallanma gruplarının zinciri içinde) sıçramalara tekabül 
edenlerin tam sayılar olduğunu ifade etmekte olup, Arf'ın temsillerinin varlığının ispat için de kilit 
nokta teşkil ettiğinden ün kazanmıştır. Böylece Cahit Bey, bir yıl gibi kısa bir zaman içinde mükemmel
bir doktora tezi hazırlayarak, kendisinin olağan üstü kabiliyetini kanıtlamış oluyordu. Ayrıca 
Göttingen'deki seçkin matematikçiler ile kaynaşmış olan genç Cahit Bey, sayılar teorisine ait zamanın 
en uç araştırma havasını bol bol teneffüs etmiştir. Fakat aynı zamanda bu zonelerin, İkinci Dünya 
Savaşı'na doğru sürüklenen Almanya için uzun karanlık zamanların başlangıcı olduğunu da ilave 
etmemiz gerekir. 
4. Gençlik Rüyası
Cahit Bey bana sık sık söylerdi. "Benim en büyük arzum Non-Abelien sınıf-cisim teorisini kurmaktır".
Abelien sınıf-cisim teorisinin nasıl kurulup geliştirildiğini daha önce kısaca söylemiştim. Başlangıçta 
oldukça düzensiz kurulmuş olan "global" ve "lokal" teoriler, çeşitli matematikçiler katkılarıyla düzenli 
hale getirilmiş, bilhassa 1940'ta C. Chevalley'in "idle" kavramı yardımıyla, global teoriyi lokal teori 
üzerine çok güzel bir şekilde kurmasından sonra, bu iş artık tamamlanmış sayılmıştır. Ancak 
"Abelien" sınıf-cisim teorilerinin adlarından da anlaşılacağı üzere bu teoriler bir cismin Abelien cisim 
genişlemeleri için geçerli olan (global ve lokal) sınıf-cisim teorilerinin kurulması, yani "Non-Abelien"
sınıf-cisim teorilerinin icat edilmesi, çok arzu edilmektedir. Bu çok zor problem halen tam olarak 
çözülmüş değildir ve her iddialı matematikçinin ilgisini çeken bir sorudur. İşte Cahit Bey'in çözmeyi 
çok arzu ettiği problem de budur. Tahminime göre, Cahit Bey, Ecole Normale'de bulunduğu günlerden
beri bu problem ile ilgilenmekte olduğu muhtemeldir. Not olarak hatırlatayım, E. Galois kendisi de bir 
zamanlar Ecole Normale'da idi. Kronecker'in gençlik rüyasına benzeterek, buna Cahit Bey'in gençlik 
rüyası diyeceğim. 
Şimdi Chevalley'in yaptıklarına baktığımızda, global teorinin lokal teoriden elde edileceği anlaşılmaktadır,
dolayısıyla, yukarıdaki problemi incelerken, ilk önce lokal teorinin kurulmasından işe başlamamız gerekir.
Fakat, bu durumda mevzuu bahis olan en basit lokal cisimler, ya p-adik sayı-cismi veya sonlu katsayılı
formel kuvvet serilerinin cismidir. İkinci tipten bir cisim içindeki hesaplar, birinci tipten olanlar 
içindekinden daha kolay olduğuna göre, ilk hedef olarak, sonlu katsayılı formel seriler cismi üzerinde
"Non-Abelien" sınıf-cisim teorisini kurmaya çalışılması çok uygun olacaktır. Cahit Bey'in bu problem
üzerinde düşündükleri aşağı yukarı böyle olmuştur diye tahmin ediyorum. 
1938 yılında Türkiye'ye dönen Cahit Bey, Göttingen'de kazandığı yüksek potansiyel ile matematiksel 
bakımından tam formundaydı; özellikle lokal cisimler üzerinde üstün tecrübe sahibiydi. Dolayısıyla, 
kendisinin gençlik rüyası üzerinde konsantre etmesi için tam zamanı gibi göründüğü halde, kendisi 
başka konular üzerine araştırmalara yönelmiştir. Bunun sebebini hiçbir zaman öğrenmedim. Fakat, bu
hususta Göttingen zamanından beri iyi arkadaşı olan E. Witt'in tesirinde kaldığı muhtemeldir. Böylece 
yurdumuza döndükten sonraki 15 yıl içinde Cahit Bey, kuadratik formlar ve cebrik eğriler ile ilgilendi. 
Bu araştırmaların sonuç olarak karakteristiği 2 olan bir cisim üzerindeki kuadratik formlar için 
günümüzde "Arf  invariantları" adı ile anılan belli değişmezler inşaa etti, ayrıca bir cebrik eğrinin 
dallanma noktasına ait "Arf halkası"nı keşfetti. Tabii bunlar da matematiğe büyük katkılardır, fakat
bunlar üzerinde şimdiye kadar çok konuşulduğu için burada detaya inmeyeceğim. Kendisinin gençlik 
rüyası ile ilgili ilk çalışma, 1955'te Hamburg'da neşredilmiş olan, ve "Construction of the separable 
closure of the field of formal power series of characteristic p" adını taşıyan makale olmuştur. Bu 
kendisinin Non-Abelien lokal sınıf-cisim teorisini kurma yönüne attığı ilk somut adımdır. Daha önce 
de söylediğim gibi Cahit Bey, sonlu katsayılı formal seriler cismi üzerinde Non-Abelien lokal sınıf-cisim
teorisini kurmayı amaçlıyordu. Bu maksat için tabiki bu cismin "separable" kapanışının yapısının 
bilinmesi gerekiyor. Ancak, Cahit Bey bunu yaparken, hiç kimsenin denemeye bile cesaret edemeyeceği
bir yol tutmuştur, yani bu kapanışı, somut olarak jeneratörler ve bunlar arasındaki bağıntılar yardımıyla 
ifade etmeye çalışmış ve gerçekten başarı ile yapmıştır. Ayrıca, bu ifadelerine dayanarak, sonlu katsayılı 
formel seriler cisminin mutlak Galois grubunun somut ifadesini de elde etmiştir. Bildiğim kadarıyla, bu 
sonuç, sayılar teorisinde ender rastlanan "concrete description"lardan biridir. Japonya'da iken, bu 
"Kahit" Arf'ın makalesinin varlığını Y. Kawada'nın bir çalışmasından öğrenmiştim. Kanaatımca bu 
çalışma, Cahit Bey'in yaptıkları arasında en önemli olanlarından biridir. Cahit Bey, bu başarıyı elde 
ettikten sonra, geliştirdiği formalizm ile Non-Abelien lokal sınıf-cisim teorisini kurmaya koyulmuştur. 
Bilhassa 1965-67 yılları arasında Institute for Advanced Study, Princeton ve diğer Amerikan 
üniversitelerinde bulunduğu sıralarda, bu konu üzerinde ne kadar yoğun olarak çalıştığını, kendisinin 
sonradan bana gösterdiği 500 daktilo sayfasını aşan ince hesaplardan bizzat gözümle görmüştüm. 
Ancak, bu tip hesaplara dayanan yaklaşım, sadece hedefin belli olduğu hallerde efektif olmakta, aksi 
takdirde dayanılmaz derecede zaman almaktadır. Nitekim, Cahit Bey'in ömürü, bu yolla hedefine 
ulaşmaya yetmemiştir.
5. Langlande Programı
Cahit Bey'in gençlik rüyası ile ilgili olarak, 1970'lerden beri üzerinde çok konuşulan Langlands 
programı hakkında söz edeceğim. Tabi sınırlı sayfalar içinde bunun ne olduğunu anlatmak mümkün 
olmadığından, sadece lokal Langlands programı hakkında kısa bir açıklama ile yetineceğim. F, 
(Hasse anlamında) lokal bir cisim olmak üzere, ile F'nin "seperable" kapanışını ve Gal(/F) ile de F'nin
mutlak Galois grubunu gösterelim. Ayrıca T(F), Gal(/F) grubunun indirgenemez temsillerinin ekivalens 
sınıflarının oluşturduğu Tannakien katigorisi olsun ve S(F) de GL(n,F), (n=1,2...) genel linear 
grupların otomorfik temsillerinin ekivalens sınıflarından oluşan kategori olsun. Bu durumda, F 
üzerindeki lokal Lagnlands programında, F'nin her F1 gibi (sonlu mertebeden, separable cisim 
genişlemesi için, T(F1) kategorisinden S(F1), kategorisi içine, oldukça çok sayıda şartları sağlayan, 
jF1 gibi bijektif bir dönümünün (buna Langlanda dönüşümü denir) var olup, F1F2 halinde jF1 ve jF2 
dönüşümlerinin verilen başka birçok şartları sağlayabilip,  bilemeyeceği sorulmaktadır. Eğer bütün bu 
şartları sağlayan, Langlands dönüşümlerinin bir takım var ise, F cismi üzerindeki lokal Langlands 
programı çözüldü diyeceğiz. Eğer F global bir cisim ise, F üzerindeki global Langlands programı, 
yukarıdaki GL(n,F) gruplarının yerine GL(n,AF) gruplarını koyarak formüle edilir, burada AF F'nin 
adle halkasıdır. Bu karmaşık problemin özelliklerinden en belirgin olanı şudur: Eğer F gibi global bir 
cisim üzerindeki Langlands programı çözüldüğü takdirde, başta (F'de tarif edilen) Arfin L-fonksiyonları
hakkındaki Artin kojektürü olmak üzere birçok (şimdiye kadar çözülmemiş olan) problemler çözülmüş 
olacak. Bu sebepten dolayı bugün dünyanın birçok matematikçileri bu problemlere (global ve lokal 
Langlands programları ile) uğraşmaktadır. Bu arada V. Drinfeld 1983'te,  karakteristiği p olan lokal 
cisimler için Langlands programını çözerek dünyayı şaşırtmıştır. Dolayısıyla, bugün dünyanın en 
seçkin matematikçileri geri kalan halleri için Langlands programını çözmeye çabalamaktadır. Son 
günlerde lokal (global) sınıf-cisim teorisinin de kurulabileceğine inanılmaktadır. Ancak, bu konuda 
şimdiye kadar sadece çeşitli konjektürler ortaya atılmış, fakat pek az ilerleme kaydedilmiştir. Böylece, 
Cahit Arf'ın gençlik rüyası hala çözülmemiş olarak ortada kalmaktadır. 
Not: Langlands programı için Jacquet-Langlands: Automorphic Functions on GL(2), Springer 
Lecture Notes; Drinfeld'in çalışması için G. Laumon: D-elliptie Sheaves and Langlands Correspondence, 
Invent. Math. (1995). 
6.Ölümsüzlüğe Yaklaşmak 
Cahit Bey deyince hemen ODTÜ Matematik Bölümü'nde beraber geçirdiğimiz günleri hatırlarım. O 
günlerde kurulan, TÜBİTAK tarafından desteklenen, Matematik Araştırma Ünitesi'nde, Cahit Bey'in 
etrafında yapılan seminerlerin nasıl coşkulu ateşli ve çok geç vakitlere kadar devam ettiği; kendisinin 
her önüne gelen problem için daima çok orijinal ve isabetli fikirleri yürüttüğü; ODTÜ'nün fırtınalı 
günler geçirdiği döneme, kendisinin matematik bölümü mensuplarına moral yönünden nasıl destek 
olduğu; bazen de keyiflendiği zaman Normale'daki arkadaşından öğrendiği Baskça bir şarkıyı gür 
sesiyle söylediği vs. Nedense, herhalde dehasıyla humanist yaklaşımdan dolayı olacak, Cahit Bey 
deyince Leonardo da Vinci hatırıma gelir. Fiziğe Cahit Bey, doğal olarak, bir matematikçi gözüyle 
bakardı. "Matematiksel Fizik" ona tanış gelir, fakat A. Sommerfeld'den kaynaklanan "Fiziksel 
Matematik" deyimini yadırgardı. 1983'den sonra bir dönem, fizikteki bazı gelişmeleri: "Galaktika!"  
şeklinde değerlendirildiğini anımsıyorum. Ama, ileride bir gün fizikte, örneğin sicim teorisinde, "Arf 
İnvaryantları" ile karşılaşırsak şaşırmayacağım. Cahit Bey'de haklı bir, gücüne güven duygusu, özgür 
bir mizO günlerden bir gün kantinde Cahit Bey ile öğle yemeği yiyordum. Nereden o konuya gelindiğini
hatırlayamıyorum, fakat konuşmamızın bilim adamlarını araştırmalarına iten sebepler etrafında cereyan
etmişti. Sonuçta iki sebep üzerinde fikir birliğine vardık: "yaşadığımızı hissetmek" ve "ölümsüzlüğe 
yaklaşmak". Descartes'in söylediği gibi, her insan, özellikle bir bilim adamı, düşünmekle kendisinin 
varlığını hisseder, yani yaşadığını hisseder. Diğer taraftan "üretme arzusu" insanın temel içgüdülerinden
biridir. Kimi insan çocuk ister, ve buna sebep olarak, ya "ailem devam etsin" veya "benim eserim olsun"
der. Bu sabit örnek şunu göstermektedir: Her insan, kendisinin (kaçınılmaz olduğunu bildiği) 
ölümünden sonra da, kendisinin yarattığı şeylerin bu dünyada kalmak suretiyle, dolaylı olarak bu 
dünyadaki yaşamının devamını sağlamak arzusundadır, yani "ölümsüzlüğe yaklaşmak" istemektedir. 
Biz, bilim adamları, kendi branşımızda araştırmalar yaparak yaşadığımızı hissederiz ve de ürettiğimiz 
eserlerin, ölümümüzden sonra kalmasıyla, ölümsüzlüğe yaklaşmaya çalışmaktayız. Çok sevdiğimiz ve 
derin saygı duyduğumuz Cahit Bey'i kaybettikten sonra, bizim yapabileceğimiz şeyler arasında en başta
geleni, kendisinin bize bıraktığı matematiksel eserleri ölümsüzleştirmektir. Bunun için her eserini 
yeniden inceleyip, Cahit Bey'in bıraktığı yerden daha ileriye doğru götürmeye çalışmalıyız. Aynı 
zamanda, hayatını tam anlamıyla matematiğe adamış olan Cahit Bey'i örnek alarak, biz de yaşadığımız 
sürece matematik yapmaya devam etmeliyiz,  hem de kendisinin daima tekrarladığı gibi, "dişlerimizi 
gıcırdatarak"! Bu yazıyı şu dizeler ile bitirmek istiyorum: 
....Bana gelince, ben aynı konunun ve neredeyse aynı sözcüklerin, sonsuza dek yeniden ele 
alınabileceğini ve tüm bir yaşamı kaplayabileceğini düşünürüm. "Kusursuzluk" çalışma demektir. 


Erdal İnönü ;  Prof. Dr., Emekli Öğretim Üyesi, ODTÜ Fizik Bölümü
Benim kuşağım için Türkiye'de bilim adamı deyince akla gelen iki  isim vardı; Cahit Arf ile Ratip 
Berker. Kamu oyundaki birlikteliği yansıtan bir rastlantıyla bu ünlü bilimcilerimizi geçen üç ay içinde
arka arkaya kaybettik. Burada her ikisine saygı ve minnetlerimi sunarak, Arf'la ilgili bazı anılarıma 
değinmek istiyorum. Önce şuna işaret edeyim. Bir ülkede bilimsel araştırma ortamının kolay 
oluşmadığını, verimli sonuçlar elde edebilmek için yıllar ve yıllarca çabalamak gerektiğini yaşayarak 
öğrendik. Başlangıçta iyi fark edilmeyen bir önemli zorluk, gerçekten yetenekli gençlerin zamanında
bulunup desteklenememesinden kaynaklanıyor. Kim çok yetenekli, kim çok hevesli ama az yetenekli, 
bunları ayırt edebilmek için ülkede başarılı araştırmacılardan meydana gelen yetkili bir çevre bulunması
şart. Böyle bir çevre yoksa, devlet yanlış insanları destekliyor ve sağlıklı bir bilim ortamı da bir türlü 
kurulamıyor. Bu ikilemin kırılması doğuştan yetenekli ve iyi niyetli birkaç öncünün bir şekilde destek 
bularak araştırmalarıyla sivrilmesi ve toplumda hak ettikleri yerlere gelmesine bağlı. İşte Cahit Arf, 
Cumhuriyet'in ilk yıllarında devletten yardım görmüş temel bilimciler arasında üstün karakter özellikleri
ve yeteneği ile böyle bir öncülük yapabilmiş insanların biri, belki birincisidir. Cahit Bey'in adını ilk önce
1942'de lisenin son sınıfında astronomi öğretmenimiz Mehmet Arslantürk'ten duymuştum. Fen 
Fakültesi'nde öğrenciyken katıldığı matematik seminerlerinde, oturumu yöneten konuk profesör Von 
Mises'in değişik konularda ortaya attığı sorulara yalnız Cahit Arf'ın yanıt verebildiğini, hem Von 
Mises'in, hem de o zaman genç bir doçent olan Arf'ın öteki matematikçilere üstünlüğünü gösteren bir 
kanıt diye, hayranlıkla anlatmıştı. On yıl sonra, Ankara Fen Fükültesi'nin yeni asistanı olarak bilim 
ortamımıza girdiğimde Cahit Bey, İstanbul Üniversitesi'nin ordinaryus profesörlüğe yükselmiş bir 
hocası ve kendi adıyla anılan katkılarıyla dünya çapında ün kazanmış bir matematikçiydi. Öteki büyük
hocalardan bir farkı, kendi alanı temel matematik dışındaki konularla da, özellikle üniversiteye yeni 
katılan gençlerin araştırmalarıyla yakından ilgilenmesiydi. Örneğin, teorik fiziğe çok merakı vardı. 
Kuantum mekaniğinde olanak verdiğini anlamaya çalışır, hep daha geniş genellemeler yapılamaz mı 
sorusunu sorardı. 1952-1953 ders yılında kısa bir süre İstanbul Fen Fakültesi'nde konuk araştırıcıolarak
bulundum. Cahit Bey, doktoralarını tamamlamış ve araştırma yaşamına yeni başlamış yetenekli genç 
teorik fizikçilerin verimli çalışabilmeleri için İstanbul Üniversitesi'nde bir Teorik Fizik Enstitüsü 
kurulmasında öncülük etmişti. Bu konuda senatoyu ikna etmiş ve yeni enstitünün kurucu müdürlüğünü,
yönetim görevlerini hiç sevmemesine karşın, üzerine almıştı. Türkiye'de canlı bir araştırma ortamının 
var olabileceğini ve verimli sonuçlar vereceğini ilk kez gösteren merkezlerden biri o enstitü olmuştu. 
Cahit Arf'ın başkanlığında, Feza Gürsey, Fikret Kortel ve benim teorik fizikçi, Giacomo Saban ve 
Asım Özkan'ın matematikçi olarak katıldığımız seminerlerde, her hafta birisi yaptığı bir araştırmayı 
anlatıyor ve Cahit Bey, sorularıyla konu üzerinde başka incelemeler yapılmasını özendiriyordu. Feza 
Gürsey'in, kendi bulduğu, konform değişmezliği olan bir nonlineer parçacık denklemini anlatmasından 
birkaç gün sonra Fikret Kortel bu denklemin bir çözümünü elde etti. Benim gruplar teorisinin bir 
uygulaması olarak anlattığım araştırmaya Cahit Bey başka bir yaklaşım önerdi ve ben de bu şekilde 
çalışmamı daha ileri götürme olanağı buldum. Daha sonra, 1961-1971 arasındaki yıllarda, TÜBİTAK'ın
kuruluşunda ve ODTÜ'de temel bilimlerin geliştirilmesinde uzun süren, verimli bir işbirliğimiz oldu. 
TÜBİTAK'ın, hızlı gelişmeye olanak veren reformcu bir yasayla kurulmuş olduğu genellikle kabul edilir.
Bu başarıda birçok bilimcimizin payı vardır. Ama, Cahit Arf'ın katkısı bence hepsinden üstündür. 
Çünkü, başka bir boyutta, saygınlık ve güvenirlik boyutunda etkisini göstermiştir. Gerek bilim 
çevrelerimizde,gerek Turhan Feyzioğlu, Süleyman Demirel gibi siyaset adamlarımızda, Cahit Bey'in 
bilgisine ve içtenliğine duyulan büyük güven olmasaydı,  yasa tasarısının hazırlanış ve kabulü sırasında
önümüze çıkan çeşitli engelleri aşamazdık. Sonuçta TÜBİTAK ya hiç kurulmazdı, ya da çok yetersiz 
bir yasa ile ortaya çıkardı. İlginçtir ki, bir araştırma konseyi tasarısı hazırlamanın gündeme geldiği 
günlerde yaptığımız ilk görüşmede Cahit Bey, bazı kaygıları yüzünden böyle bir merkezi örgütün 
hemen kurulmasına taraftar olmamıştı. Kaygılarını da şöyle anlatmıştı: "Bizim gibi henüz sağlam bir bilim
geleneği kurulmamış ülkelerde bir merkezi örgüte araştırmaları destekleme yoluyla yönlendirme yetkisi 
vermek tehlikelidir. Gerçek bilimcilerin siyasal destekleri zayıf olur, bu kuruluşun yönetim mevkilerine 
gelemezler. Bilimsel araştırmaların ne olduğunu bilmeyen, ama bildiğini sanan insanlar onların yerine 
geçer ve yanlış müdahaleleriyle araştırma yaşamını destekleyecek yerde engellerler. Onun için merkezi 
örgüt kurmakta acele etmemek daha doğru olabilir."  Görüşmelerimizle o günkü durumda umut verici
işaretler olduğuna yavaş yavaş inanmış ve sonunda, tasarı komisyonunun başına geçerek canla başla 
işe girişmişti. Kaygılarının gerçekleşmediğini, kısa bir süre dışında TÜBİTAK yönetimine hep 
araştırmayı bilen insanların gelebilmiş olduğunu görmekten mutluluk duyduğunu kendisine söylemiş 
olduğunu, Dinçer Ülkü geçen gün cenaze töreninde dile getirdi. Cahit Bey, Bilim Kurulu'na, ya da 
araştırma gruplarına üye seçerken adayların eylemli olarak araştırma yapıp yapmadıklarına bakardı.
Bir sefer, yasaya göre özel kesimi temsil edecek birisini ararken, olası bir aday olarak önerilen, 
Ankara'da bir vinç fabrikası kurmuş sanayici Doçent Orhan Işık'ı görmeye gitmiştik. Rahmetli Işık'ı,
atölyede, işçi tulumu içinde çalışırken görünce, "tamam"  demişti, "İşte aradığımız insan!". Onun 
deyimiyle, iyi araştırıcılar, gerektiğinde "tenekecilik" yapmasını bilenlerdi. Kendi araştırmalarına yön 
veren, yol gösteren hedefin hep olaylarını, süreçlerin ya da ilişkilerin nedenlerini anlamak olduğunu 
söylerdi ve büyük harflerle "ANLAMAK" diye de vurgulardı. Onun  için anlamak, söz konusu eğer 
matematikse, birtakım uzun ve karışık hesaplarla bulunmuş sonucu temel yapının özelliklerinden 
doğrudan doğruya sezebilmek, öteki bilimlerde de gözlenen olayı gene bir matematiksel model 
yardımıyla bir neden-sonuç ilişkisi haline getirebilmek demekti. Bu görüşle sosyal bilimlerde geçerli 
olacak matematiksel yapılar arayışını hep özendirdi. Sanırım,  yaşamı boyunca, ailesine bağlılığı 
dışında izlediği iki önemli amacı vardı. Biri, matematikte kalıcı sonuçlar elde ederek adını 
ölümsüzleştirmek. Öteki de Türkiye'de bilim ve araştırma ortamını geliştirmek. Bu amaçlarının ikisine 
de sağken varmak mutluluğuna erişti. Matematik yazınına getidiği kavramlarla yaptığı buluşlar her zaman 
Arf adının anılmasını sağlayacak. Türkiye'de bilimin yeniden doğuşunun öncülerinden biri olarak her 
kuşaktan öğrencileri kendisine saygı sunmaya devam edecekler. 



Fikret Kortel ; Prof. Dr., Emekli Öğretim Üyesi, İÜ Fizik Bölümü
15-20 yıl evvel bir gün evimde kendisini bekliyordum ve o esnada pikapta Mozart'ın do minör piyano 
konsertosunu çalıyordum. Birinci bölümün ortasına doğru Cahit Arf geldi. Müziği kesmememi rica etti ve 
konserto bitinceye kadar hiç konuşmadan dinledik. Müzikle çok yakından ilgilendiğini söyleyemem 
fakat, o sabah Mozart'ın do minör konsertosundan çok etkilenmişti. Bitince, "İyi müzik de iyi 
matematik gibi insana sonsuzluk hissi veriyor. Matematik de sanki müzik gibi bir sanat!" dedi. Bu tezi 
bazı yazılarında ve konuşmalarında işlediğini hatırlarım.Matematik ve müzik hakkında olduğu gibi, 
bazı tarihsel ve sosyal konularda da özgün görüşleri vardı. Mesela Osmanlı İmparatorluğu'nun çöküş
nedenleri arasında Kur'anı anlamadan, düşünmeden ezberlemenin önemli bir yeri olduğunu söylerdi.
"Bundan dolayı toplumumuzda bilmek ezbere bilmek anlamına gelmiş ve düşünüp anlamak yerine 
ezberlemekle yetinmişiz!" derdi.Diğer taraftan, bilimsel çalışmalarda iyi bir hafızanın önemli bir avantaj
olduğunu kabul eder; mesela bir matematikçinin bilhassa modern matematikte önemli rol oynayan 
tarifleri hafızasına iyice yerleştirilmesinin onun düşünmesini kolaylaştırıp, hızlandıracağını vurgulardı.
Gençliğinde matematiği nasıl öğrendiğini şöyle anlatırdı: "Ecole Normale'de fazla ders çalışmazdım.
Dersleri dikkatle takip eder ve konuları iyice anlamaya gayret ederdim. Sonra akşamları bir masaya 
otururdum ve sınıf arkadaşlarım sıra ile önümden geçerek iyi anlamadıkları noktaları, çözemedikleri 
problemleri benimle münakaşa ederlerdi ve ben bundan onlardan daha çok faydalanırdım!" Ecole 
Normale'de Serre, Dieudonne gibi sonradan çok meşhur olan arkadaşları varmış. Andre Weil ise birkaç
yaş daha büyükmüş. Serre'in Feza Gürsey'e anlattığına göre, arkadaşları Cahit Arf'ın yüzyılın en 
önemli matematikçilerinden biri olmasını bekliyorlarmış. Bu da onun Türkiye'de genç matematikçiler 
yetiştirmeyi tercih edip burada kalmakla şahsı bakımından büyük özveride bulunduğunu gösterir.
Geçen yüzyılın matematikçilerinden bilhassa 21 yaşında düelloda ölmesine rağmen en yaratıcılarından 
sayılan Evariste Galois'yı beğenirdi. Bir gün bana "Galois'yı ve yaptıklarını düşündükçe hala başım 
döner, ürperirim!" demişti. Modernlerden en çok David Hilbert'e hayrandı. Çalışma odasında bu büyük
bilginin bir portresi asılıydı. Hilbert "Bir konuyu iyice öğrenmek isterseniz onun hakkında ders verin!" 
dermiş. Cahit Arf da bu metodu çok kere uygular ve bizlere de tavsiye ederdi. Bir gün Türk Matematik
Derneği Sekreteri Prof. Dr. Hülya Şenkan ile evinde çay içerken Cahit Arf bize küçük bir sandığı 
göstererek, "İşte yaptıklarımın hepsi bunun içinde. Bazılarını tamamlayamadım. Benden sonra 
bunların iyice elden geçirilmesini isterim!"  demişti. Bu sözleriyle herhalde en fazla Riemann Hipotezi 
üzerindeki çalışmalarını kastetmiş olmalıydı!" Riemann Hipotezi doğru ise..." diye başlayan önemli 
araştırmalar vardır ve o ispat edildiğinde bunların hepsi kesinleşmiş olacaklardır. Riemann Hipotezi'nin
ispatına hemen daima kompleks analiz yolu ile çalışılmıştır. Halbuki Cahit Arf'a göre, bu metot 
bakımından uygun değildir; sayılar teorisiyle ikili bir teoremin cebirsel bir ispatı daha anlamlı olur. 
Kendisi işte böyle bir yol düşündü, fakat bazı hesap zorlukları yüzünden ispatını sonuçlandıramadı. 
Bana anlattığına göre, Riemann Hipotezi'ni sonlu bir komutatif cisimde formüle edip ispatlamayı 
başarmış. Bundan sonra, eleman sayısını sonsuza götürerek asıl Riemann Hipotezi'ne varmak 
istiyormuş. Bunun mümkün olması gerektiğine inanıyordu. Cahit Arf bir problemin çözümü, veya bir 
teoremin ispatı üzerinde çalışırken bazı matematikçilerin yaptıkları gibi ilhama veya çok karışık 
hesaplara dayanmak yerine, evvela o problemin veya teoremin metamatiksel yapısının anlaşılmasına 
önem verirdi. Tepeden inme çözüm veya ispatların çok faydalı ve aydınlatıcı olmadıkları fikrindeydi.
Matematiksel yapıyı anlamak için ise modern şekliyle cebirin analizden daha etkili olduğunu düşünürdü.
Matematikten sonra, teorik fizikle ve mühendislik bilimlerinin matematiksel problemleriyle ilgilenirdi. 
Göttingen'de Hasse'nin yanında doktora çalışmaları esnasında oradaki teorik fizikçilerle de arkadaş 
olduğunu ve onların kendisini kendi alanlarına çekmeye çalıştıklarını söylerdi. İstanbul Fen Fakültesi'nde
Teorik Fizik Enstitüsü'nün tesisi bilhassa onun gayret ve etkisiyle mümkün olmuştur. Modern  teorik 
fizikçilerden en çok Heisenberg'i beğenir ve onun kuantum mekaniğini buluş şekline hayranlık duyardı. 
Buna mukabil, bir yıl sonra aynı teorinin bugün daha çok kullanılan bir başka şeklini keşfeden 
Schrödinger hakkında "Ona piyango çıkmış" derdi. 1950 baharında Heisenberg bir dizi konferans 
vermek üzere İstanbul'a geldiğinde Cahit Arf onunla tanışmak imkanını bulmuş; birlikte Adalar'a 
yaptıkları bir gezide Heisenberg ile kuantum teorisinin kendi orijinal bir tefsirini münakaşa etmişti. 
Bizlere de anlatmış olduğu bu tefsiri şimdi hiç hatırlamıyorum; belki bunun da yazılı bir şekli yukarıda
ismi geçen sandıkta saklıdır! 1950-1960 döneminde ister orta, ister yüksek öğretimde olsun devletin 
ileri gelenlerince hocalığın aşağılanması onu çok üzmüş ve sonunda kendi isteğiyle vakitsiz emekliye 
ayrılmasına sebep olmuştur. Bundan sonra TÜBİTAK'ın kurululuşunda etkili oldu; uzunca bir süre 
TÜBİTAK'ın Bilim Kurulu Başkanlığı'nda bulundu; Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nin Matematik 
Bölümü'nün gelişmesine önemli katkılar yaptı. Son yıllarda moleküler biyoloji ile meşgul olarak 
bilhassa enzimlerin etkilerinin matematiksel bir modelini inşaya çalıştı. Kendisiyle önce öğrencisi, sonra
da uzun yıllar meslektaşı olarak yakından tanışmak imkanını bulmak hayatımın en mutlu olayları 
arasındadır. Hatırasını yaşadıkça unutmayacağım! 




M. Nimet Özdaş; Prof. Dr., Emekli Öğretim Üyesi, İTÜ Makine Mühendisliği Bölümü
Hayatlarını bilimin gelişmesine vakfeden insanların toplumda, toplum vicdanında olmaları gereken 
yerlere erişmeleri kolay olmaz. Bu yol çok zahmetlidir; yaratıcılık, üstün zeka, sebat, yeni bir  şey 
bulma ihtirası ve özveri ister. Buna karşılık vefakarlık da  gelirse, geç gelir... Hatta bazı hallerde tarihe
mal olur sonradan gelen nesillece sağlanır. Beyin gücü bugün her zamandan fazla ülkelerin temel 
zenginliğini oluşturmaktadır. Bu bakımdan bilime duyarlı toplumlarda bilim adamına, bilimsel sistemin 
gelişmesine ilişkin çaba gösterenlere ilgi ve saygı ön planda gelir. Aksi davranışın ise kültürel gerileme 
sürecinin bir işareti olduğunu tarih açıkça göstermiştir. Ülkemiz  son iki ay içinde iki eşsiz bilim 
adamını bizim üniversite yıllarımızın, iki yıldızını kaybetti: Ord. Prof. Dr. Ratip Berker 17 Ekim 1997 
ve Ord. Prof. Dr. Cahit Arf 26 Aralık 1997 tarihlerinde hayata gözlerini yumdular. Bu seçkin bilim 
adamlarımıza ve daha evvel vefat etmiş olanlara sağlıklarında toplumda gereken özen ve ilgi gösterildi
mi? Pek sanmıyorum. Prof. Cahit Arf'ın vefatından sonra akademik kuruluşların ve medyanın belki de 
ilk defa belirli bir duyarlılık göstermeleri, gelecek için bir ümittir. Bilindiği gibi, tarih boyunca ve 
bilhassa Rönesans'tan itibaren bilimsel alandaki çalışmalar iki temel prensibe oturtulmuştur. Bunlardan
birincisi, bilim adamları arasında bilgi alışverişi için karşılıklı ziyaret, temas ve yazışmaların yapılması;
ikincisi ise çalışmalardan elde edilen bilgi ve buluşların yayınlanmasıdır. Böylece bu prensiplerin yaygın
olarak uygulanması ile, zaman akışı içinde bir bilim topluluğu, bilim dünyası dediğimiz bir çevre ortaya
çıkmıştır. Bu bilim dünyasında matematik, fizik, kimya ve diğer bilim dallarında aynı dilin, matematik 
dilinin kullanılması ve yapılan tecrübelerin eşdeğer  olması, bilimsel çalışmaları diğer çalışmalardan 
ayırmış ve ona bir evrensellik özelliği vermiştir. Einstein'a göre "Bu bilim dil ve kavramlarının 
uluslarüstü niteliğe ve karaktere erişmesi çağlar boyunca bütün ulusların en mükemmel beyinleri 
tarafından şekillendirilmiş olmasındandır". Bu bakımdan bilim insanlığın ortak "patrimoine"ıdır. 
İnsanlığın bu ortak mirasına ülkemizden katkıda bulunmuş olan mükemmel beyinlerinden  biri de hiç
şühpesiz Ord. Prof. Dr. Cahit Arf'tır. Ord. Prof.  Dr. Cahit Arf. Bu onun uzun ismidir. Bizler onu 
Cahit Hoca olarak  biliriz. Üniversiteye yeni girdiğimiz 1940'lı yıllarda Cahit Hoca  bilim çetemizin
parlak bir ismi olarak bilinirdi. Onu yolda bile  görünce "bak Cahit Hoca gidiyor" diye birbirimize 
hayranlıkla gösterirdik. Ben, Cahit Hoca ile ilk defa İstanbul'da 1952'de toplanmış olan Uluslararası 
Tatbiki Mekanik Kongresi'nde görüşme ve yakın ilişki kurma fırsatını buldum. Kongre başkanı bizim
İTÜ'de gene meşhur bir hocamız olan Prof. Kerim Erim (imtihanlarda Allah Kerim derdik) o sırada bir 
kalp krizi geçirdiği için açılış konuşmasını ve kongrenin tüm işlerini Cahit Hoca yaptı. Bu kongre 
II. Dünya Savaşı sonrasının İstanbul'daki en önemli toplantısı idi. Dünyanın en tanınmış bilim adamları, 
ülkemize gelmişti. O sırada benim gibi yeni doçent olanlar için bu bir bilimsel şölendi. Cahit Hoca'nın, 
bir bakıma tarihi diyebileceğimiz bu kongredeki çabalarını, yarattığı samimi atmosferi, sergilediği 
tevazuu ve herkesle teker teker ilgilenip ülkemizi temsil kabiliyetini görüp de hayran olmamak mümkün 
değildi. Daha sonraki yıllarda Cahit Hoca ile, sık sık geldiği İTÜ'de görüşme ve sohbet etme imkanını
buldum ve herkes gibi kendisine hayranlığım sürekli arttı. 1960 yılından sonra da bir çok doçentlik ve 
profesörlük jürisinde beraber çalıştık. İTÜ Makina Fakültesi'ndeki Yüksek Matematik Kürsüsü ile ilgili 
olarak jüriler tesbit edilirken profesörler kurulu genellikle İstanbul Üniversitesi'nden Cahit Hoca ile 
Prof. Dr. Nazım Terzioğlu'nu, Makina Fakültesi'nden de beni seçip görevlendirirdi.  Cahit Hoca'nın 
gerek insanları ve gerekse tezleri değerlendirirken kullandığı ciddi kriterler, bu süreçte gösterdiği titizlik
ve şeffaflık örnek teşkil ederdi. Sonuçta da kararını kesin olarak ortaya koyardı. 1963  yılında 
TÜBİTAK kurulmuş ve ülkemiz geç de olsa bir araştırma kurumuna kavuşmuştu. Bu kurumun 
doğuşunun araştırma çalışmalarına sağlayacağı güçlü destek ve ülkemizde bilimsel gelişmemize 
yapacağı etki düşünüldüğünde bilim tarihimiz açısından bir dönüm noktası teşkil ettiğini söyleyebiliriz. 
Cahit Hoca'nın da, TÜBİTAK kurulurken önemli rol aldığını duymuştum.1964 Mart'ında bir gün 
Cahit Hoca üniversitedeki odama geldi ve bilinen heyecanlı konuşması ile, bilimsel çalışmalara hız 
verecek olan yeni kurum hakkında bilgi verdi ve ayrıca beni, bu yeni kurumun genel sekreterliği için 
düşündüklerini açıkladı. Bu görüşme bir sondaj mahiyetinde idi. Şüphesiz ki başkaları ile de temas 
edecekti. Ben Cahit Hoca'yı sadece dinledim. Bu ilk görüşmeden sonra Cahit Hoca ile bir ikinci 
görüşmemiz olduğunu hatırlıyorum. Kendisi bana kurumun ilk çalışma yıllarının ilerdeki başarılar için 
çok önemli olduğunu ve icra organının başı olarak geniş yetki ile çalışacağını söyledi. Ben de konuyu
düşüneceğimi bazı şartlarımın da olacağını belirttim, bu iş burada böylece kaldı sandım. Ancak aradan 
bir buçuk ay kadar geçti, geçmedi 1964 Mayıs'ı başlarında beklemediğim bir sırada kurumun bilim 
kurulu üyeleri tarafından genel sekreter olarak seçildiğim ve bu göreve kararname ile atandığım bana
bildirildi. Bu durumda, böylesine şerefli ve önemli bir görevi kabul etmemek mümkün değildi. Mayıs 
ayı içinde İTÜ Senatosu beni Kurum'un Genel Sekreterliği'ni yapmak üzere iki yıllığına görevlendirdi; 
ben de mayıs ayı sonunda bu yeni görevime başlamak üzere Ankara'ya gittim. TÜBİTAK'ta 1964 
yılının Haziran ayından 1966 Ağustos'una kadar Genel Sekreter; 1967 yılında Mühendislik Araştırma 
Grubu üyesi; 1968-1972 yıllarında Bilim Kurulu üyesi olarak çalıştığım süreler arasında Bilim 
Kurulunun başkanı olan Cahit Hoca ile çok sıkı bir işbirliği içinde çalıştım. Cahit Hoca bana güvendi 
ve beni çok destekledi diyebilirim. Bugünkü adı ile TÜBİTAK Marmara Araştırma Merkezi adını almış
olan Gebze'deki enstitü kompleksi kurulurken çok geniş yetkilerle ve tabiatı ile büyük sorumluluklarla 
enstitünün kurucu komite başkanlığı ve müdürlüğüne getirilmem de başta Cahit hoca olmak üzere Bilim
Kurulu'ndaki arkadaşlarım tarafından sağlandı.Gebze'deki 8000 dönümlük ideal bir arazide kurulacak 
olan enstitü ile ilgili olarak çalışmaların tamamlanması ile 14 Ağustos 1970'te temel atma töreninin 
yapılabilmesi Cahit Hoca'yı ve TÜBİTAK mensuplarını çok heyecanlandırmış ve mutlu kılmıştı. O 
kadar ki, tören esnasında rahmetli Nejat Eczacıbaşı (o sırada Bilim Kurulu'nda özel endüstiriyi temsil 
ediyordu) arazinin büyüklüğünü ve enstitü kompleksinin maketini görünce dayanamamış "yahu Nimet, 
bu 4 km x 2 km araziyi nasıl sağladınız? Dikkat et seni ayağından asarlar"; Cahit Hoca da, "bana bak 
Nimet çok iyi, benim istediğim gibi bir enstitü kurarsan senin heykelini dikeriz" diye takılmışlardı. 
Beraber çalıştığımız uzun yıllarda Cahit Hoca benim için birçok bakımdan bir ekoldu. Keskin zekası 
ile değişik çözümler üretebilmesi, geniş hayal gücü ile olaylara değişik açılardan bakabilmesi 
değerlendirmelerinde objektif esaslardan ayrılmaması düşüncelerini, lafını esirgemeden dobra dobra 
olarak, karşısında kim olursa olsun, söyleyebilmesi ona bütün bunların yanında bir de sıcak insancıl 
tarafının olması, herkes gibi beni de çok etkilemiş kendisine hayran bırakmıştır. Diğer taraftan Cahit 
Hoca'nın açık sözlülüğünden kaynaklanan bazı beyanları kurum dışında sorunlar yaratmaktan da geri 
kalmamıştır. Bu sorunları çözmek de bizlere düşerdi. Cahit Hoca'nın bilime yaptığı katkıların derin 
tahlillerini şüphesizki matematikçi meslektaşları akılcı bir şekilde yaparak bilim tarihimizdeki önemli 
yerini ortaya koyacaklardır. Cahit Hoca'nın yapmış olduğu bilimsel çalışmalar sonucunda matematik 
litaratüründe Hasse-Arf teoremi ve Arf adı  ile anılan kavramların yer aldığı bilinir. İstanbul, İstanbul
Teknik, Boğaziçi ve Orta Doğu Teknik Üniversiteleri'nde ders vermiş olan Cahit Hoca matematik 
biliminin ülkemizde gelişmesinde tek kuvvetli etken olmuştur. Türkiye'de matematik alanında kaç 
doktora yapılmışsa bu çalışmaların çoğunun Cahit Hoca'nın gözü önünden geçmiş olduğunu iddia 
edebilirim. Cahit Hoca 1948'de İnönü Armağanı, 1974'te TÜBİTAK Bilim Ödülü, 1980'de İTÜ ve 
KTÜ Onur Doktoralarını almıştır. Bilim Ödülü, 1981'de ODTÜ tarafından verilen Onur Doktorası'nda
da hocamızı takdim etmek şerefi bana verilmişti. Emekliliğin, bir kitabın kapanması değil, yeni bir
bölümün açılması olduğunu ispatlayanların başında gene hocamız gelir. Bu dönemlerde ODTÜ'de 
yeşerttiği Matematik Bölümü güçlü bir topluluk haline gelmiş, böylece Cahit Hoca'nın etrafındaki hale
de büyüyerek güçlenmiştir. Bütün özlemi, Türkiye'de hızla bir bilim atmosferinin yaratılması ve dünyada 
bu alandaki iddiamızın ortaya konması olan Cahit Hoca'nın  yüceliğini gene çok kıymetli bir bilim 
adamımız ve bilim kurulu Dr. Mustafa İnan'ın onun için söylediği sözlerle belirtmek istiyorum: 
1964 sonbaharında Cahit Hoca araştırmalar yapmak üzere bir yıllığına Princeton'a Ratip Berker de
Fransa'ya gitmişti. Bilim Kurulu toplantılarını da Bilim Kurulu Başkan Vekili Erdal İnönü başarı ile 
yürütüyordu. Kuruldaki bazı üyeler Bilim Kurulu başkanının uzun süre için kurumdan ayrılmış 
olmasından ötürü yeni bir başkanın seçilmesi için zaruret bulunduğunu belirttiler ve seçim istediler. 
Bir bakıma tarihi denilebilecek bu toplantıda Prof. İnan herkese şu dersi verdi. Böyle ilk defa kurulmuş
bir Bilim Kurulu'nda başkan, bir bayrak, bir titr, bir semboldür. Cahit Bey ve Ratip Bey enternasyonel
değerde şahıslardır, bizim kurulumuza şeref getirirler dedi ve  başkanın ülkede bulunmamasının kanuni
bir mahzur teşkil etmediğini belirtti. Prof. İnan ayrıca cüretli bir çıkış yaparak bakın beyler dedi, 
"hepiniz profesörsünüz, birer de doktoranız var, unutmayalım Cahit Bey başka adamdır." Bu sözler 
üzerine kritik konu toplanmış oldu. Evet Cahit Hoca başka adamdı, büyük bir bilim adamı. 

"İhtilallerin gerçek sorumluları, gerginlik içine itilmiş büyüksayıların 
 korkunç gücünü hesaplayamayan yöneticilerdir......"
  																						Cahit ARF