Dr. Vicente I. de Veyra Sr: Mga Sanglitanan Hinugpung

~ Mga Sanglitanan Hinugpung ~ (Mga Siday)
HINUGPUNG MGA SIDAY GARAYGADAY TITIGUHUN LIAW-LIBANG DIWATA Tinipun ni Vicente I. de Veyra Manila, K.P. Disyimbre, 1914.

Mga Sulod Hini Nga Basahun MGA SIDAY An Iruy nga Tuna * Pagbangun Pepe! * Ha Akun Tunang Natawhan * Rizal Katapusan Nga Panamilit * Pilipinas * Palu * Pagdayig * Disyimbri Ika 30 Ha 1896 Katapusan Nga Panamilit * Ha Kan Monsenor Singzon * Maghimaya ka Maria ¡Salapi...! * Pasurapu Ha Fenix Ug Kaluwasan * Salapi * Pamalandung Bat-ad Hin Usa Nga Anak * Requiescant In Pace! * Hinganduy Ha Kan Nanay Pamanlandung * Ha Imu Diri Malilimut * Namimiling Han Nanay Requiescat in Pace. * Mga Luha Hin Kasakitan * Hain Hi Nanay? An Haruk Han Gugma * Bukad Nga Tinitipigan * Gugma * Ha Imu, Hinigugma An Marol * Ha Kan Mercedes * Ha Kan Julita * Hain Ka?... * Tingug Han Tagipusuun An Lambung Mu * Harupuy * Hin Usa Ka Maagahun * An Marol * Langit Hinin Gugma Gendayaw Ku Ikaw * Sumpa Ku * Dinumdum Ku Ikaw * Pinili Ku Ikaw Nga Sangkay Kahidlaw * ¡Himaya! * Ha Kan Luz * Next To Your Mother, Whom Do You Love? Musica Prohibita * Maamyun Nga Tanaman * Ikaw Ngan Aku * Franca V. Araza Kanan Gugma Inup * An Naghahablun * Gugma Nga Putli * Akun Kagad Dinumdum Bis' Malaya, Bis' Mabukbuk * Siyahan Nga Pangasuy * Pagsumpa * Bugto Han Himaya Hinandum Ku * Regina Angelorum * Siplati Aku, Amunala! * San-u Ka Bumaya Ha Kan 'Esencia de Rosa' * Mahatungod Han Gugma * Hingyap Nga Waray Himaya Serenata de Schubert * "Harayu Kan Nene" * Himaya * Kun An Gugma Patay An Sikway Hin Lipay * Limut Hin Hinigugma * Ayaw Na Ha Ak' Panumdum Binhi Ni Tatay * Angeling * Hadtun Usa Kabag-i * Kawang Nga Gugma * An Kaagahun Tuura Iday, Di' Gad Ak' Say * Kakarukpun * Tingug Han Tagipusuun * Sagdun Ha Ak' Katurubu MGA GARAYGADAY ~ MGA TITIGUHUN MGA LIAW-LIBANG Ha Kumpisalan * Hi Danduy * An Katsila Nga Ayam * Matinumanun Ha Hukmanan * Padi Ngan Han Karaslun * Ha Balay Han Mananambal Surat Ngadtu Hin Usa Nga Asuang * Magpatas La Hira * Balinkutay Waray Paka Sau-lu * Didtu Hin Usa Nga Liburan * An Magturutdu Ngan Hi Felix An Iruy Han Iya Anak * An Agarun Ngan Han Iya Surugu-un Sa-ad Hin Usa Nga Kandidatu * An Gugma Ni Miyang * Maupay Lugaring Kay Nakadtu Hiya Markus Ngan Hi Markusa * Ha Usa Nga Miting * Ha Kumpisalan Suuy Nga Matab-ang * Naaru Hin Kasalagdunan * Diri Na Magsusuga Duduha An Ngaran * Pinapipili Han Amay * Ha Liburan * Kabatun Hin Mag-asawa Hi Pusung * Diyus Ka Nagad * Nagkita An Magkasi Tusu * Batun Han Karaslun Kandidatu Ug Bumurutus * Titiguhun * Napihawan * Ha Usa Nga "Bufete" Nadiri Han Usu * Ehem * Gutiay Pa, Dakuna * Taga Suyad * Waray Hitultul Antigu Nga Bata * Don Makaryu * May' Katadungan * An Ti-il Ni Guryu An Pabunyag Ni Waday * An Balay Ni Insik Kanga * An Sawangnun Ngan An Hurunanun An Karni Ha Biarnisantu * Ha...? * Lab-as Pa Kakulup * Waray Hikit-i Han Diyus Uban Nga Masugad Hin Butkun * Nakapulsut * Matuud An Kan Iday Nawad-an Hin Hungsuy * Diri Paprihu * An Daba Nga Han Ubi * An Makawat Ha Hukmanan * Ha Kumbintu * Alright * Ha Tilipunu * Ha Panritratuhan Ha Usa Nga Dalan * Apuy Ngan Iya Nga Apu MGA DIWATA

	Ha kanda Norberto Jose Romualdez ug Jaime Carlos de Veyra, magkasi agturutdu ku anay ngan magksi mauyatum han “folklore” han akun pinalangga nga lalawigan akun ha ira pinahanunungud ini nga hiliputay nga mga tiniruk, nga akun ginlalauman nga makakabuligbulig han ira gintitinguha. Ha Mga Bumarasa Ha us’ nga tanaman aku sinmulud, Hin dilain nga bukad nanminggut, Gintarutampu ngan ginhugpung, Mga bukad magtam-is an alimyun. Karawata ini nga hinugpung, Bisan la diri akun pagtanum, Us’ nga hingunduyan nala natun, Han LANUT nga iginbutuk nakun. Vicente I. de Veyra An Taghugpung balik ha igbaw

	¡HINUGPONG!... Un libro de Vicente de Veyra Un libro más, y de los más preciosos y originales, acaba de apa recer en el campo de la literatura nativa para reforar el ya vigoro roso índice intelectual de la capa cidad filipina. Hablando en plata, la tendencia, el rumbo que va tomando ahora nuestra juventud de legar para los dìas de la posteridad el fruto de sus conocimientos de hoy, es un hecho que, á la verdad, nos consuela y nos hace forjar grandes ilusiones de futuro; engrandecimiento nacional. El libro á que nos hacemos referencia y al cual van dedica das estas lìneas, titúkase ‘Hinugpung’ y es, sencillamente, una recopilacióm de poesias bisayas, cu ya rítmica y sonoridad, son idénticas en un todo á la poesía tagala, que ha hecho célebre á Balagtás. Con decir que esta se mi antologia de la poesía bisaya la integran firmas de linguísticos bisayos de fama muy bien cimentada en el campo de las letras, como estilistas y como escritores, entre los cuales se pueden mencionar con justo honor, los nombres del Juez Romualdez, Veyra, Alvarado, Lucente, Bañez y un pléyede de poetas, adalides decidísimos del idioma bisayo, está dicho todo. La obra contiene además, una colección de enigmas, dichos y algun que otro chiste vulgar. Es autor de la obra uno de los miembros de la “Sanghiran Sa Binisaya”: Vicente I. de Veyra, hijo de Leyte. El libro está llamado á ocupar lugar preferente en la biblio grafia filipina, Vaya, por esto, nuestra enhorabuena al autor del libro y á los autores de las poesias insertas en el libro. F.A. LA DEMOCRACIA Feb 20, 1915 Manila, P.I. balik ha igbaw

	I. MGA SIDAY “An Pilipinhin bantugan hin kamusiku, ngan an ira mga laylay sinasabayan in magtam-is nga mga siday. Ignacio Mc.Vey. AN IRUY NGA TUNA Matam’is an uras, ha Iruy nga Tuna Diin sahid sangkay, lunlun kinikita, An huyub han hangin, kinabuhi manta, Adtun kamatayun, baga malipay la Manatuk ngan langbu, adtun paghigugma. Pagmata han bata, didtu ha kugusan, Han mahiyumhiyum, Iruy inugayan, An im-im nahibig, buut niya hadkan, An kamut binayaw, kay buut kupkupan. An hiyum han mata, daw kahimayaan. Matam’is di’ tupngan, an Iruy nga Tuna, Diin sahid sangkay, lunlun kinikita, An huyub han hangin, nakakamatay la, Hadtun waray puun, lugaringun tuna, Hadtun waray iruy, ngan waray higugma! Jose Rizal (Hinulug ha pagkabinisaya ni Hukum Romualdez) balik ha igbaw PAGBANGUN PEPE! Waray pagad kabug-us an am’ kahimayaan An tuman nasalidsid nga imu binayaan Buhat, pagbangun anay dida ha imu lubnganan, Kadi-a kami panubsa han amun kakurian. Masinamdungun, masakit an Iruy ta nga Tuna, Dayuday pamarisbis han iya mga luha; Naungara pa hin anak nga ha iya mapakita Hin tinguha, hin pag-antus, hin higugma. Hunahuna mu adtu nga ha imu kamatayan, Madangat na an kalipay nga ginhihiningyapun... Waray!: mangitngit, madalumdum an am’ kabubuwasun Ha kalalawdan han sakit nagaantus gihapun. Matuud an mga pulung dida han im panamilit, “Kamatay, amu an pagpahuway ha kinabuhing masakit”, Kundi, baya-I gad anay kanan lubnganan kangitngit, Ngan balik hin pangita han kaluwasan nga hingpit. Iin’ kami nalilibutan hin mga mag-awaanun, An mga pagruhaduha say naguup ha dumdum, Matugot kaba, Rizal, nga an Pilipinas bihagun, Hin lain liwat nga agarun nga sama mauripunun? Waray pagad kabug-us an am’ kahimayaan, An gutiay nga im’ bilin bangin ngani matugdang... Buhat! Pagbangun na anay dida ha imu lubnganan Kadi-a kami panubsa ha amun kakurian. Iluminado Lucente Disyimbre 30, 1909 balik ha igbaw HA AKUN TUNANG NATAWHAN (Inalid’agid) (Ha knda Martin P. de Veyra, ngan hi F.V. Alvarado, magkisi tigsurat ngan magkisi ku sangkay.) An iruy nga Tuna matam’is pagpuy-an, Kay diin man siplat purus kasangkayan, Hahani an hingpit nga ak’ kalipayan, Hahani hira nanay pati kabugtuan. Ugaring mahiblun Ha dughan mabug un, Nga an Pilipinas dayuday uripun... Ay, Tuna nga ak’ Natawuhan! Hain dawla an langit Han im’ Kaluwasan! An Iruy nga Tuna kun nagmumusakit, Kung nagiginbihag, nagigin-uripun, Tungud hin kabidu hararaptay hapit, An luha ug tyraw nagkakatiripun. Inin akun laylay, Karawta nga halad, Ubus nga pag-ugay hadin waray palad... Ay, Tuna nga ak Natawuhan! Hain dawla an langit Han im’ Kaluwasan! Iluminado Lucente Siptyimbre, 1911 balik ha igbaw RIZAL Ayaw ikaw pagtinangis dida ha imu lubnganan, Kay us’ manla kadalikyat kanan Katsila pagdaug; Kun in usa nga punglu nakadugmuk han imu agtang, An imu man kinaadman, hin ginhadian nagrun-ug! C. Apostol balik ha igbaw KATAPUSAN NGA PANAMILIT Makadi na ak’ Tuna nga natawuhan akun ug han adlaw hinalad, mutya han dagat ha Sidlangan, amun Tuna man nga makarag, malipayun ak’ ihahatag an kinabuhi ku nga himaratyun na, kun daw labi unta nga hubuy, harangdun ug binukaran pa, basi la ha imu kaupayan, ha imu liwat akun ihahatag. Ha mga awayan nga mga patag ha maisug nga pakigaway, damu ha imu in naunung han ira kinabuhi hin waray kasakit; an hinmutangan waray sapayan; kaguul, himaya kun kalipay, bitayan kun dayag nga patag away kun mabangis nga sakit, magsama la kun pangaruun han Tuna nga Natawuhan ug panimalay. Aku mapatay niyan nga nakita nga an langit nag titikapula, ug ha katapusan na sirang an adlaw luyu han mga dag-um; kun hin pula magkinahanglan ka nga igtitina han im’ kaagahun, ig bisibis an dugu ku, ha maupay nga panahun, ug ula, ug puruga hin usa nga silaw han tisurubang niya nga pawa. Mga inup ku han aku pa bata, hin mga panuigun kulang, mga inup ku han aku dumakun-on punu na hin kapiskay, ¡hiyas han dagat ha Sidlangan! Ha iba nga adlaw akun ka makita, magmara an magitum nga mata, hangad an mahamis nga agtang, waray tigaman hin kasakit ngan buring ha kaalu waray. Mga hingyap han akun kabuhi, tuyu ku nga tunay ug hingpit, ¡buhayun! tinguha han kalag ku nga di’ maiha malakat na; ¡buhayun! tara, katahum pagkapukan bas la humataas ka, pagkamatay bas’ ka la mabuhi, pagkamatay ubus ha im’ langit, ug pagkaturug ha kadayunan ha im’ makabibihag nga Tuna. Kun ha bawbaw ha akun linubngan, sakut ha banwa nga masighut, tumuruk ha urhi nga adlaw, in makaluluuy ubus nga bukad, iharani ha imu mga imim kay bukad han akun kalag, ug mabati ku ha ak’ agtang ubus han tap-uk nga mahagkut, an pasu han im gininhawa an alisbu han im’ pagkaruyag. Pabay-i nga aku silawan han bulan han bugnaw niya nga pawa, pabay-i nga an dalikyat nga sanag han kaadlawun isulhug; pabay-i nga an hangin mag nguynguy han iya garhub nga daguhub, ug kun tumudun in tamsi ha bawbaw ha kudus ku tumugpa, pabay-i nga an tamsi maghuni han ha kadait niya nga tingug. Pabay-i nga han malaga nga adlaw an mga uran pahubsun; ug matinaw bumalik ha langit upud an pangaraba nakun; pabay-i nga ha ak’ sayu nga kamatayun magtuu in usa nga sangkay, ug kun ha malinaw nga mga kakurulpun mayada magampu ha akun mag ampu ka liwat Tuna nga Natawuhan, tungug han akun pagpahuway. An ngatanan nga nagkamatay nga waray palad, imu ig ampu, adtun ngatanan nga nanag antus hin sakit nga diri tupngan; adtun mga kablas nga iruy ta nga nag tatangis han ira kapaitan, adtun mga ilu ug balu, adtun mga sinakit nga biilanggu; ug ig ampu nga imu makita an dayun mu nga katubusan. Ngan kun han mangitngit nga kagabihun putsun na an lubnganan, ug an kamiminatyan nala an manhibilin nga bantay didtu, pabay-i an ira pagpahuway, pabay-i an di’ hibaruan mahimu; ug kun may’ hibatian mu hin kinablit nga turunggun sinabtan, aku itu, ¡Tuna nga Natawuhan! Aku nga nag aawit ha imu. Ngan kun an akun linubngan han ngatanan na hingalimtan, waray kudus, waray nga han hinmumutangan makagtutdu, pabay-i nga daruhun han tawu han iya sadul ig tagantan, ug an ak’ mga agbun ha di’ pa mabalik ha kawarayan, mga taputapu han im’ taramakan say unta hira mahimu. Kun sugad waray sapayan ibutang mu aku ha kalimut, im’ panganud, im’ kapunawangan, im’ mgasi-ung papanuyun ku, matagingting ug bug-us nga tingug ha im’ durunggan aku maabut; ha amyung, pawa, mga tina, haguhub, awit ug bakhu, ha dayuday im’ makikita an taligunay ku nga pagtuu. Tuna nga Natawuhan nga hinigugma, tiunay han akun kasakitan hinalad nga Pilipinas pamati han katapusan nga panamilit, dida babayaan ku: ak’ mga gugma, ak mga ginikanan, makadtu ak’ diin waray mga uripun, mag talumpigus manlulupig, diin nga an pagtuu diri napatay didtu han kanan Diyus ginhadian. Makadi na ak’ kaganak, kabugtuan mga kapikas han kalag ku, kasangkayan unub ha kabata han karagta nga pagkabalay! Pagpasalamat nga han mabiduun nga adlaw mahimungaya na aku, ¡makadi na ak’ minayuyu nga dumuruung, ak’ sangkay, ak’ lipay, makadi na ak’ mga pinalangga: Kamatay amu an pagpahuway. Jose Rizal (“Ultimo Adios” ni Rizal nga gin Binisaya ni Gu. Juan Ricacho, ug gin luwa hadton gab-i han ika 30 ha Disyimbre, didtu han “velada” nga gin paguwa han Sanghiran San Binisaya.) balik ha igbaw PILIPINAS PILIPINAS, Iruy nga amun gin mat-an, kanan Pilipinas tuna nga natawuhan, diin man nga puru hinin kalibutan, may’ paghitanding niya ha kabaysayan. Diin man nga piliw hamuut simhutun, pasarang nga hamut kanan burak dahun, huyuhuy hin hangin ha mga kakurulpun, may’ upud nga bahu kapin kamaamyun. Ha mga kagurangan kun ha kakurulpun, ha pungkay hin kahuy kapin ka higtaas, magtil-is nga huni masukut batiun, kanan tamsi pagsiday hini Pilipinas. Kun katutnga na ha mga kagabihun, mahawan nga langit lukup hin bituun, danay may mahulog pumanuy kitaun, humugdun ha iya manag inawitun. An mga kabukiran lukup hin bahadi, diin naparaway an iya kamahalan, may’ “mina” hin uring, asupri, salapi, burabud han himaya nga gin titikangan. Ubus magrayhakun an iya tanaman, kay tagsa nga dahun daw may’ pagparayaw, mayada bukad nga katitingalahan, an ngaran GIRASOL atubang ha adlaw. Iruy Pilipinas, pinaurug kaupay, kanan Pilipinu hinigugma hin uray, maghiruhirayu bumaya hin baybay, diri linilimut an iya kahusay. Danay usahay kun tnatalikdan, mamingaw nga uras hiya ginigiknan, ha butnga hin lawud ha mga kadagatan, kanan magsarakay sinasalumaan. Kun atun babatiun mga panugauk, ha mga kaagahun siyahan nga punias, paghatag, pag-awit, itu han manuk, ha mahal nga tuna: inin Pilipinas. Kinikilala gud inin iya pagka anyag, ha diin man nga tuna may’ paghibantug, an iya pagkaangay, bis’ diin huyayag, sanglit nga atun gin papasingurug. Kun ha kagab-ihun nga maguuuran, managhinuni mga kapaklahan, waray ruhaduha gin lilinaylayan, inin Pilipinas nga ira natubuan. Casiano L. Trinchera balik ha igbaw mayda pa masunod...