Dagboek van een herborist januari-februari 2004

Kruidig leven tussen Keerbergen en Bellegarde

Plant van december / januari: Maretak – Viscum album
Basisplanten te oogsten als het niet vriest: Wortels van Valeriaan, Engelwortel, Smeerwortel en Paardebloem; blad en steel van Maretak, blad van Berendruif en zelfs nog bessen van Sleedoorn.

22 december 2003

We beginnen er wel wat vroeg mee. Dit jaarboek 2004 start vandaag op 22 december 2003. Het is 7.00 uur s'avonds. We zijn in Bellegarde-sur-Diois, de eerste dag in ons lege Franse huis, de houtkachel aan, naar de oervlammen staren, buiten de eerste striemende sneeuwvlokken in de Oostenwind. Bijna alle oerelementen verzamelen zich om ons een verhaal te vertellen. De voorbije weken is Zuid-Frankrijk geteisterd geweest door overstromingen en aardverschuivingen. Hier in Bellegarde leek het mij hoog en droog, maar toch sijpelde het water in het hotel door de muren heen en verschoof er zo maar een bergje met huis en al. In het stadje Die was ook de brug over de Drôme niet meer berijdbaar en moesten we via de Quintvallei, een omweg van driekwartier maken, om onze bestemming te bereiken.
Maar toch komen we hier voor het plezier in de natuur, voor de schoonheid, de rust en natuurlijk voor de planten. Natuur is niet alleen vredige maar ook verschrikkelijke schoonheid. En maar goed ook!

December is voor mij altijd weer de maand van bezinning over natuur en mens. Dat kan door buiten te wandelen en de elementen te trotseren of door binnen een boek te lezen over de filosofische natuur (hersenspinsels van de mens?). Bijvoorbeeld het boek ‘Met open zinnen' van Ton Lemaire over natuur, landschap en aarde.

De moderne mens denkt dat de aarde van hem is, maar zou de mens niet eerder de aarde toebehoren.

Gedicht 1
Ik herken de eik in
de rook uit de schouw
Hard hout word oude lucht

Gedicht 2
Het huis staat er al eeuwen
Maar ik, stook er
Mijn eerste vuur.

24 december

La Motte-Chalacon, een dorp met 385 inwoners, in 1831 woonden er 1247 mensen. Voor ons het dichtstbije dorp voor onze boodschappen, met een kleine supermarkt, een bakker, een café en een tabac-boekhandeltje.

Het is een aangename verrassing om hier in dat winkeltje een hele rits biologische producten te vinden, van olijfolie tot eieren en kamillethee. Ook zaden om te kiemen van het merk Markal. Mélange a germer: kleine gespikkelde linzen, fenegriek en radijs. Lijkt mij een goede combinatie. Fenegriek is en klassieker, maar de laatste jaren worden er ook steeds meer andere snelkiemende zaden aangeboden, zoals in dit mengsel linzen en radijs, maar ook rode kool, prei en luzernezaden zijn makkelijk te vinden.

Over fenegriek – Trigonella foenum-graecum

Deze eenjarige vlinderbloemige was in de jaren tachtig even erg populair, maar zoals het dikwijls gaat in onze tijd van modes, verdween hij weer snel in de schuif van de anonimiteit. Het is nochtans een plant, die met zijn zenuwversterkende en roborerende werking thuis hoort in onze jachtige wereld. Hij zou goed passen naast sintjanskruid , naast adaptogenen zoals Ginseng en naast immuunversterkers zoals Rode zonnehoed. Verder bevorderen de zaden ook de eetlust en zijn ze wat spierversterkend. Dus goed te gebruiken bij algemene zwakte na een griep of om de spieren te herstellen na een zware inspanning (sport).

De zaden kunnen niet alleen gekiemd gegeten worden, maar je kan ze ook fijn malen en van het poeder samen met honing elke dag 2 koffielepels gebruiken als versterkend middel.

Het is nog altijd 24 december, kerstavond en zoals het hoort, zien we buiten echte sterren tot de melkweg toe.

Onze overbuurman hier in Bellegarde is Jezus Christus zelf of tenminste zijn huis. De deur staat vanavond gastvrij open, maar er is geen mens of zelfs geen god te zien.

De lindebomen voor de kerk en voor ons huis dragen nog steeds wat schutblaadjes van de zomerbloesem; samen met de eenvoudige kerstverlichting roepen ze bij mij een sfeer van bescheiden eeuwigheid of vrolijke vergankelijkheid op, als je begrijpt wat ik bedoel.

Lindebomen staan er hier overal. In Frankrijk wordt in de kruidengeneeskunde zeer veel gebruikt gemaakt van het lindespint ‘Aubier du tilleul', deze binnenste bast van de kleinbladige linde (Tilia cordata) wordt in het najaar, in de winter maar vooral vroeg in voorjaar (sapstroom) geoogst. Ik heb het nog nooit zelf gewonnen en dat moet er de volgende dagen of maanden toch maar eens van komen.

Deze ‘aubier' is bijzonder goed voor de lever, drainerend en krampwerend en dus op dit moment goed te gebruiken om kalkoenen en ander overdadig eten door te spoelen.

Over de ‘aubier du tilleul'

Soorten linde:
Tilia x vulgaris Hayne – Hollandse linde
Tilia cordata Miller – Kleinbladige linde of Winterlinde
Tilia platyphyllos Scop. – Grootbladige linde of Zomerlinde
Tilia tomentosa Moench of T. argentea DC – Zilverlinde

Gebruikte delen:
De binnenste bast van de stam, het hout tussen de kern (duramen) en het cambium van de stam, meestal wordt de Franse term ‘aubier de tilleul' gebruikt om dit geneeskrachtig gedeelte aan te duiden.
Wordt vooral gewonnen in de Franse Rousillonstreek.

Werking
Leverdrainerend**
Diuretisch, urinezuur oplossend en uitdrijvend
Ontkrampend (spasmolytisch)**
Licht bloeddrukverlagend

Medische toepassingen
Vooral bij galstenen, maar ook bij niergruis (+ Meekrap)
Migraine met leverzwakte (+ Moederkruid)
Gewrichtklachten en jicht (zuiverend, vocht- en urinezuurafdrijvend)
Cellulitis (+ Moerasspiraea)

Gebruik
Klassieke volkse bereiding als decoct (afkooksel) 40 gr per liter. Inkoken tot 750 cc, dit verdeeld over 1 of 2 dagen opdrinken, gedurende 10 tot 20 dagen gebruiken.
Moderne fytotherapie: Het poeder of het nebulisaat wordt in tablet of capsules gebruikt

Geschiedenis
Plinius vermelde het gebruik van lindebastazijn bij huidziekten.
Abdis Hildegard van Bingen zou de pest bezworen hebben met een groene steen (ring) en een stukje lindebast gewikkeld in spinnenweb.
(zie juni, voor de oogst van de lindebloesem)

25 december

De stralen van de lage winterzon scheren schuin langs de daken van Bellegarde door ons vensterraam en tekenen een smalle poëtische lichtlijn op de enige tafel in ons bijna lege huis. Achter het huis de helling op, groeien stevige sleedoornstruiken met vettige blauwberijmde bessen. De eerste vorst is er over heen gegaan, waardoor ze wat zoeter en sappiger geworden zijn. Dus het moment om ze te plukken. Hier in de Drôme laat men een handvol van die bessen een maand trekken in 1 liter eau-de-vie (brandewijn), waarna dit aftreksel gemengd wordt met een siroop van 300g suiker op 1 liter water. Dit drankje heeft een wat kirchachtige smaak van de pitten in de sleebessen.

De bessen zijn rijk aan vitamine C en looizuren, die echter minder samentrekkend werken na een vorstperiode. De pitten bevatten nogal wat giftige blauwzuurverbindingen (amandelaroma), maar zijn ongevaarlijk in de bovenbeschreven hoeveelheden, vooral ook omdat de pitjes niet gebroken worden.

Van de ontpitte bessen kun je ook een versterkende vitaminensiroop maken, door ze te laten trekken in honing.

Sleedoorn – Prunus spinosa L.

Deze tot 3 meter hoge struik met bijna zwarte takken en witte bloesem, vind je veel langs bosranden en in heggen samen met Meidoorn en Rozebottel. Alle delen van de plant zijn ooit gebruikt geweest (schors, bloemen en bessen), nu maken we hoofdzakelijk nog gebruik van de donkerblauwe bessen. Ze bevatten veel looistoffen (wrange, samentrekkende smaak), vruchtenzuren (frisse smaak) en veel vitamine C. Een aromatische en gezonde siroop verkrijg door de goedrijpe vruchten in honing te laten trekken. Tegen diarree kun je van de verse of gedroogde bessen een afkooksel maken (20 gr per liter water 1' koken en 10' laten trekken)

Vroeger waren vooral de bloemen medicinaal. Ze werden vermeld in de officiële apothekersboeken van Duitsland (DAB) en Zwitserland (Ph. Helv.) als licht laxeermiddel en gebruikt in bloedzuiverende voorjaarskuren.

Mooie wandeling gemaakt langs het dorpje Montlahuc, gelegen op 1000m, wel hoog en dus kouder maar ook langer zon in de winter. In de gîte werd er zelfs buiten gegeten.

Ik bestudeer nu vooral de boomknoppen. Ik wil wat glycerinemaceraten maken, een soort aftreksels van knoppen in alcohol en glycerine. Deze gemmotherapie wordt vooral in de professionele Franse kruidengeneeskunde veel gebruikt. De knoppen van de populier, de wilg en de es zien er al goed uit.

Op de zuidhellingen groeien vooral Bergdennen, ‘Pinus uncinata, Pin à crochets, ze lijken nogal op de gewone Grove den, alleen de kleine dennenappels hebben omgebogen schubben. Als onderbegroeiing vinden we vooral mooie Jeneverbessen en vele donkergroene Palmboompjes, hogerop rond 1200m vind ik enkele kruipende berendruifplanten.

Het hout van de Dennenbomen werd in deze streek vroeger vooral gebruikt om doodskisten te maken. Het hout bleef langer geconserveerd dan de doden zelf. Maar de bomen moesten dan wel bij nieuwe maan gekapt en gezaagd worden. Zou nieuwe maan ook een goed moment zijn om dood te gaan? Of is er geen goed moment om dood te gaan?

Over beredruif, Arctostaphyllos uva-ursi, raisin d'ours in het frans.

De leerachtige, glimmende blaadjes kunnen nu, ook geplukt worden. Ze zijn geurloos, maar hebben wel een bittere, samentrekkende smaak door de looistoffen die ze bevatten. Medisch zijn het vooral de fenolglycosiden zoals arbutine, die zorgen voor de ontsmettende werking bij blaasontsteking. Het best kun je er een tinctuur van maken en die dan combineren met een thee van Solidago / Guldenroede.

26 december

Zonnig en koud in Bellegarde. Hout verzamelen voor de kachel, zwarte esknoppen plukken om een tinctuur te maken en een beetje wandelen.

Samen: droge lucht, houtwarmte, esknoppen en beweging; de ideale therapie tegen oude, reumatische gewrichten.

In Valence bij de apotheker 1 liter pure alcohol gekocht voor 8.40 euro. Niet om op te drinken maar om glycerinemaceraten te maken. Tijdens het terug rijden naar Bellegarde genieten we van een vermiljoenen zonsondergang boven het massif de Saou en omstreken.

27 december

Luc-en-Diois en Chatillon-en-Diois op de middag: levenloze dorpjes in de winterDrome. Ik pluk nog wat rijp zaad van de Stokrozen. Dé planten die hier overal tussen straat en muur langs de huizen groeien. Hopelijk volgend jaar ook in mijn straat en in ons huis.
In Chatillon een winkeltje uit de duizenden, zomaar boeken over de flora van de Vercors en zelfs een CD-rom en een tentoonstelling met geboetseerde paddestoelen, speciaal voor ons open gesteld. Ook producten van Solaure (Claire Montesonis) en van de boerderij van Soubreroche (Anick) worden er verkocht.

28 december

Krijg ik toch wel tandpijn zeker. Een abces onder een ontzenuwde kies. Meestal goed weg te krijgen met etherische olie (kruidnagel, tijm) en vers weegbreeblad. Nu op vakantie, naar het einde van het jaar toe, in den vreemde? lukt het mij niet. Dus voor de eerste keer naar een Franse tandarts, een prachtige praktijk in een oud gerestaureerd pand met hypermoderne apparatuur. Zeer vriendelijk, to the point, even de vulling uit de tand boren zodat de druk verdwijnt en een half uur later ben ik een gelukkige mens zonder pijn.

Even pijn hebben is toch wel een goede manier om daarna even gelukkig te zijn.

Na de tandarts kan ik zelfs weer genieten van een bezoek aan een boekhandel.

De Flore de la Drôme is aangekomen, maar ik heb hem nog niet gekocht (44 euro). Deze ecologische en floristische atlas inventariseert de groeiplaatsen van de planten uit de Drome. Een boekwerk van bijna duizend bladzijden, dat ik al even besnuffel in de librairie. Eens kijken waar die fameuze wilde pioenrozen zouden moeten groeien. Volgens de kaart zou deze zeldzame plant juist in mijn streek de Diois redelijk veel moeten voorkomen. Er staat zelfs vermeld dat de Paeonia officinalis L. subsp. Huthii ‘assez fréquent' is' en Diois à Valdrome et Establet'. Laat het dorpje Establet nu maar 3 km van Bellegarde zijn. Dus in de zomer kan ik nu gericht op zoek gaan naar mijnheer of mevrouw Pioen.

31 december

De beekranden en hellingbossen zijn hier begroeid met zeer oude, knoestige populieren met als onderbegroeiing vooral veel Palmboompjes. Het mooie, harde hout van de Buxus leent zich goed om een stevige wandelstok te maken. Dat moet ik dan maar proberen.

Het eind van een oud jaar is ook het begin van een nieuw jaar. De ene zijn dood is den andere zijn brood. Na regen komt zonneschijn. Yin wordt altijd gevolgd door Yang. Na weten komt vergeten.

Bestaan er filosofische planten? Planten die je een les leren? Vele zogenaamde giftige planten zoals Bilzekruid, Doornappel en Alruin zijn, denk ik, een soort leraars, die ons spiritueel kunnen begeleiden. Niet alleen of zelfs niet in de eerste plaats door ze op te eten, maar door ze te ontmoeten in de natuur of er uitwendig gebruik van te maken. Bijvoorbeeld door er creatief mee om te gaan. Er amuletten, kettingen of collages mee te ontwerpen of ze gewoon in huis op te hangen.

De inspanning wordt dan een soort ritueel, krijgt emotionele betekenis. Dat is misschien ook de reden waarom ik me al de geplukte maretakken uit mijn leven kan herinneren.

De maretak uit Wéris in de schemering,
de maretak zo groot als mijn kleine dochter,
de hoog onbereikbare Mistel die zomaar voor mijn voeten viel,
de Vogellijm in de oude appelbomen uit de Voerstreek.
Allemaal Maretakken van lang geleden en daar komen de Maretakken van nu bij.
De wintermistel met de lokkende bessen bij La Charce en
de Maretak uit de dennenboom op de col des Tourettes.

Als rationeel tegenwicht voor mijn spirituele en emotionele bespiegelingen, laat ik hier een nuchtere monografie volgen over onze maretak.

VISCUM ALBUM L. / Maretak - Vogellijm

Algemene en Botanische Informatie
Familie: Loranthaceae - Vogellijmfamilie.
Naam: Gui (Fr.), Mistel (D.), Miseltoe (E.)
Volksnamen Slangenwortel, Duivelsnest, Heksennest, Boomkruid
Naamverklaring: Vogellijm: het slijm uit de bessen plakt.
Viscum: visceus, slijmerig.
Soorten: Veel soorten (ca. 1400), de meeste in tropisch of subtropische gebied
Teelt, ecologie: Halfparasiet op bomen of heesters, vooral op Populier en Appel. Groeit liefst op kalkhoudende grond.

Materia Medica / Gebruikte delen

Visci herba, de jonge twijgen en bladeren van Viscum album L., soms wordt voorkeur gegeven aan specifieke gastplanten zoals Crataegus of vroeger Quercus (druïden, Culpeper).

Oogst: In voorjaar (april, mei, winter) planten zonder bessen
Homeopathie: in de herfst, ook met bessen
Beschrijving: Vaste, harde bladstukken en stengeldelen met geelgroene kleur. Bladstukken met paralelle nervatuur. Ronde stengeldelen met witte kern.
Smaak: bitter.

Samenstelling / Werkzame stoffen
** Polypeptiden o.a. viscotoxine (cardiotonisch)
** Biogene aminen: choline, acetylcholine, histamine, tyramine
* Flavonoïden: vooral quercetine
* Fenylpropaanderivaten: syringin (cardiotonisch 4)
* Glycoproteïne: lectine (1)
* Polysacchariden: galacturonanen, arabinogalactonen

Farmacologie / Algemene fysiologische werking
** Hypotensivum door activiteit aminen, fenylpropaan-derivaten, flavonoïden o.a.:
door verwijding perifere bloedvaten o.i.v.de parasympaticus (3)
** Anti-tumoraal (peptiden zoals lectine 2)
* Ontstekingswerend (triterpenen)
* Diureticum en ureumuitscheiding (saponosiden)
* Spasmolyticum

Nevenwerkingen: Geen bij orale inname in normale doseringen, wel bij parenterale toedieningen (koorts, hoofdpijn, allergische reacties), geen bessen gebruiken of alleen in homeopatische verdunningen.

Indicatie: Bloedvaten
* Hypertensie en subjectieve klachten zoals hoofdpijn, duizeligheid, vage hartklachten
* Vaatkrampen tijdens menopauze en in geriatrie (+ Cimicifuga)
* Atherosclerose, beter Knoflook, Meidoorn, Artisjok en anderen

Indicatie: Tumoren (Iscadorinjecties uit de antroposofie)
Alleen professioneel te gebruiken bij kankertherapie om onder andere de weerstand te
verhogen
Nota: Vroeger ook gebruikt bij: epilepsie, St. Vitusdans, hysterie, zeg maar ‘duivelse ziekten', spirituele werking ook als amulet?

Receptuur en Bereidingswijzen
Visci herba: 1 eetl./kop als koud aftreksel (8 uur); dosering 2 x daags.
Tinctuur: Viscum album Ø (moedertinctuur 1:5) 3 x d. 30 druppels
Iscadorinjecties e.a. parenterale toedieningen.

Vinum Leclerc
R./ Visci albi fol. rec. 40 g Mac. 10 dagen
Vinum album 1 l Dos. 1 wijnglas gedurende 14 dagen
Ind. Hypertensie

Species (kruidenmengsels):
R./ Visci albi hb. 20
Salviae fol. 20
Alchemillae hb. 20 Dec. 8 uur daarna opwarmen; 50gr per liter
Chelidonii hb. 20 Ind.: climacterium met bloedaandrang
Valerianae hb. 20 Dos. 3 X daags 1 kopje

Geschiedenis en Wetenschappelijk Onderzoek
•  Druïden: Bij rituelen, ook tegen stuipen, epilepsie, hoge bloeddruk (?)
Volgens de duiden moest de plant geplukt worden in den zesden dag van de nieuwe maan na de winterzonnewende (21 december). Een opperpriester in een wit gewaad sneed de plant met een gouden sikkel af en ving haar op in zijn kleed. Hierna werden twee witte stieren geofferd. De drank, die uit de bessen bereid werd, bleef altijd haar kracht behouden en genas die ziekten, die men door betovering gekregen had, zoals pest, kanker, vallende ziekte, slangenbeten, vergiftiging en krampen.

•  Dioscorides, Plinius: Tegen steriliteit en epilepsie
•  Hyppokrates, Paracelsus: Epilepsie
•  Lobelius zegt nog ‘ Maretakken die op d'eycke-boomen wassen zijn d'alderbeste, maer worden soo selden gevonden' .. Men kon er ook mee waarzeggen en de alchimisten begeerden de plant zeer, maar zegt Lobelius ‘mysterien ende secreten den ghemeynen lieden niet en behooren gheopenbaert te worden'
•  Colbatch, Boyle en Boerhave: Nerveuze aandoeningen, vallende ziekte
•  Albertus Magnus vertelt, dat wanneer men een maretak tesamen met een vlerk van een zwaluw in een boom hangt, alle vogels van wel 2 uur in den omtrek daar zullen komen vergaderen.
•  Culpeper: Viscum quercus «... the bird lime millifies hard knots, tumours and inpostumes... ... useful for convulsive fist, palsy and vertigo.»
•  R. Steiner ontdekt de Maretak tegen kanker. Wolff: Die Mistel in der Krebsbehandelung. Weleda Almanach (1981 Pelikan: Heilpflanzenkunde, Teil 3.
•  Gaultier (1907): 1ste wetenschappelijk onderzoek. Bij dierproeven treedt vnl. bloeddruk-dalende werking op, ook bij de mens, (spoedig herstel tot normaal). Deze drukdaling wordt o.a. verkregen door vasodilitatie in verschillende vaatgebieden, bij katten vooral de coronairvaten.
•  R. Gaultier en J. Chevalier: Action phys. du Gui. C.R. de l'Acad. des Sciences - 1907.
•  R. Gaultier: De l'action physiol. et thérap. de l'extrait aq. de Gui. Gaz. des Hôp. - 1907.
•  Roessing - Italië: Over het gebruik van Viscum album R.I.P.T.O. 5 - 1923.
•  Bylsma: Farmacologisch onderzoek. R.I.P.T.O. 8 - 1924.
•  Nolle: Zur Pharmakologie der Mistel. A. exp. P. Ph. 94/90 - 1930.
•  Petrisic, J. & Kalodera Z.: Isolation of glucosides from Mistletoe leaves. Acta Pharm. Jugoslav. 30, 3/163-164 - 1980.
•  Kings' American Dispensatory (Amerikaans apothekerboek rond 1900):
Narcotic, antispasmodic, diaphoretic, and tonic. This plant possesses toxic properties. Vomiting, catharsis, with tenesmus and sometimes bloody stools, pupillary contraction, muscular spasm, prostration, coma, convulsions, and death have been reported from eating the leaves and berries.

The mistletoe growing on the water or black elm (Ulmus nemoralis), and on the water oak (Quercus aquatica), is reputed to possess the most energetic medicinal virtues

Referenties
•  H. Franz: Pharmacie 40/97 - 1983.
•  H. Heine: Mistelpräparate (Visc.). Ztschr. f. Phytoth. 6 - 1985.
•  Dressler: Über den blutdrucksenkende Stoff im Mistelextract. A. exp. Ph. 97/428 - 1933.
•  Wagner, Feil e.a.: Phenylpropanes and Lignanes of Visc. Alb. Car-dioactive Drugs. Ztschr. f. phytoth. 2 - 1987.

Verdere literatuur over de Maretak
•  P. Luther, H. Becker: Die Mistel. Springer Verlag Berlin 1987
•  H. Leclerc: Overzicht van het traditioneel onderzoek. Préc. de phytothér. Masson (1976)

1 januari 2004: een oude Franse nieuwjaarswens ‘Au gui l'an neuf'
Met de Maretak (Gui), met Marleen en met al de andere mensen en kruiden uit Bellegarde het nieuwe jaar ingewandeld.
Onze eerste wandeling op de eerste dag. We volgen het pad 87 / 88 achter het huis van de familie Ditman naar omhoog. Mijnheer en mevrouw Ditman versieren in de zomer zowat 1 km straat / oprit naar hun huis en geven ons zo de indruk dat ook de straat van hen is. De rest van de vallei (hellingen, beek en weiland) is ook echt hun eigendom en ik eigen (dom) het mij met mijn ogen en mijn neusgaten nu ook een beetje toe. Misschien heeft een mens daar nog meer aan dan het materieel bezit ervan. Wel de lusten en niet de lasten van het landschap.
Bij een klein colletje klimt pad 88 verder naar de grote col, maar dat is niet voor vandaag, wij dalen naar een ander valleitje Combe Limbert. Een prachtige plek met een oude boerderij tot voor kort in gebruik door Rolf en Rosie als gîte en chambre d'hôte voor motorfanaten. Helaas met de vele regen van begin december is de hele berg met huis en al 15cm gezakt. Niet veel maar genoeg om het hele gebouw te ontwrichten en het onbewoonbaar te maken. Rolf en Rosie wonen nu verderop bij de weg naar Bellegarde in een huisje dat ze eerder als vakantieverblijf verhuurden. De natuur in Bellegarde, mooi maar ook een beetje onverbiddelijk, zeker in de winter.

We zijn eigenlijk 14 dagen op retraite in de bergen van Bellegarde-sur-Diois. In een leeg huis, een ruimte met alleen maar een matras en een flesje lavendelolie. Zonder radio of TV, geen muziek maar wel enkele boeken en een labtop.
De keuken met 1 tafel, 2 stoelen en een houtkachel. Een vuur dat we brandend houden met afvalhout, vloerplanken en antieke balken uit het huis van onze buren.
S'avonds in ons vegetarisch hotelletje een gesprek gevolgd tussen ‘un professeur de yoga' en anderen over het vasten (le jeune) en over (weer eens) alles is geest, of eerder materie bestaat niet. Zelf heb ik alleen maar gedacht en gezwegen, ook al omdat mijn Frans niet goed genoeg is om filosofische gesprekken te voeren. Gelukkig maar! Gedacht heb ik dus wél en ik dacht, geef mij toch maar ‘de geest van de materie'. De geur van hout en roet, de ruwheid van oude planken, de krassen van bramen op mijn huid, het tateren van Tineke (heel even maar). En ik dacht ook, maar deed het niet, als ik de professeur een klap op zijn kop geef, zou hij dat ook als geest ervaren?

2 januari

Een soort kruidenwandeling in een winkel, nu in Dieulefit ‘A l'ombre du dattier', tropische Marokkaanse spullen bekijken in een koud en winderig Drôme provençale als Vlaamse herborist. De wereld word echt één groot dorp.

Een winkelinventarisatie van kruidige dingen:

•  Een halssnoer van eucalyptusbloemknoppen ook te gebruiken als insectenwerend middel, nu in volle winter niet echt nodig.
•  Marokkaans hout, een soort Vlierhout, op knabbelen om witte tanden te krijgen, naam onbekend.
•  Aluinsteen, tegen transpiratie, tegen zweetvoeten en als deodorant
•  Khôl, steenpoeder te gebruiken als oogzwart
•  Gesloten venkelzaadschermen, grappig als decoratie.
•  Ghassoul Chorka Al Akhdar, soort klei (rassoul) te gebruiken als haarshampoo.
•  Natuurlijke kleurstoffen volgens de winkelier o.a. van gedroogde klaproosbloemen
•  Een vette olie voor de huid. Naam?

Februari 2004

Te oogsten in februari: Nog altijd verschillende wortels (radix): Paardebloem - Taraxacum (voor lever, gal en spijsvertering), Smeerwortel - Symphytum (voor de huid en de gewrichten), Valeriaan (sedativum), ook de wortels van Rode zonnehoed – Echinacea purpurea, beter van de smalbladige zonnehoed – Echinacea angustifolia)
Schors (cortex) van Wilg (tegen reuma, pijnstillend en een beetje ontstekingswerend)
Bloemen (flores) nog wat vroeg soms wel van Klein hoefblad – Tussilago farfara (luchtwegen, hoest) en beginnen met het oogsten van boomknoppen Populus nigra –Zwarte populier, Fraxinus excelsior – Es.

2 februari

Al weer een tijdje terug in Belgie. De gewone winterse gang van zaken. Cursussen en voordrachten voorbereiden en geven. Nog altijd en al vele jaren met even veel plezier.
Ook de inschrijvingen voor de nieuwe opleiding in april beginnen binnen te komen, al zijn er de laatste jaren vooral veel ‘last minute' inschrijvingen. Toch wel vervelend om zo zaken te moeten organiseren, al begin ik er wel wat aan te wennen.

10 februari

Bij een nieuwe cursus horen natuurlijk ook nieuwe mensen. Ik nodig kandidaat-cursisten meestal uit voor een persoonlijk gesprek. Vandaag een vriendelijk gesprek met een Vlaamse mevrouw, die in Wallonie in de buurt van Jodoigne woont.
Boeiend is altijd weer nieuwe mensen te leren kennen. Hoe zien we mekaar vandaag en hoe zal dat over een jaar zijn?

14 februari

Ecotherapeutica beurs in Leuven. Altijd weer prettige, boeiende maar ook onnozele, irritante gesprekken. Gesprekjes over:

•  De mooie etherische olieverdamper die we bij hebben
•  De keramieke knoflookraspjes, die in Frankrijk door Tineke gemaakt werden
•  De zelf gemaakte Rozenworteltinctuur en zijn mythische waarde voor mijzelf
•  De etherische olie van Pranarome en het pas vertaalde boek van Baudoux over aromatherapie

16 februari

Keerbergen. Ik binnen achter het raam, de planten buiten voor het raam. Is dat de juiste verdeling?
Ik kijk op mijn Belgische lavendelstruiken en op mijn Echte salie met daartussen een Madonnalelie die al stevig aan de groei vanuit zijn geneeskrachtige bol. Deze ouderwetse medicinale plant wordt nog weinig gebruikt maar is bijzonder goed voor een ruwe huid, winterhanden en is zelfs te proberen bij psoriasis.
Olie van de bloemen (plukken in juni):een drietal bloembladeren gedurende 14 dagen in de zon macereren in 150 ml olijfolie. Uitzeven en koel bewaren. Verzachtend op de huid, tegen kloven, winterhanden en brandwonden.

24 februari

Terug in de Franse Drome. Moet ik in de Drome zijn om te schrijven? Ik kan hier toch beter buiten zijn en de natuur in trekken.
Vanmorgen dan toch een beetje gewandeld tot bij onze houtleverancier. Een ecologist, zoals hij zich noemt en toch houthakker en houten huizenbouwer. Twee serre keihard hetre (beuk) gekocht. ‘Hetre ou n'est pas hetre' zou Shakespeare zeggen. De trots van de beuk, de schoonheid, de zekerheid en dan toch in een houtkachel opbranden, of positiever, warmte geven zou dat het zijn en de zin zijn?
Ik, kan daar in elk geval mee tevreden zijn.
Denken over eik en beuk en dan de eerste bloeiende sleutelbloemen zien, zo mag het leven voor mij nog een tijdje door gaan.

25 februari

Populieren zijn nu niet direct mijn lievelingsbomen, maar hier in Bellegarde hebben die oude knoestige exemplaren langs de bergbeekjes mijn hart gestolen. Ze groeien op en langs de typische stenen muurtjes samen met Meidoorn, Wilde liguster, Kardinaalsmuts, Rode kornoelje en heel veel grillige Palmboompjes. Zo ontstaat er een smalle slingerende bosstrook, dicht en donker binnen langs de beekkant en licht en droog buiten langs de veldkant. De onderbegroeiing is dan ook zeer gevarieerd van Sleutelbloem, Maarts viooltje, Leverbloempje tot Wit vetkruid en Tripmadam en daar tussen een variatie aan orchideeën en zelfs blauwbloeiende gentianen. Maar de bloemen moet ik er in deze tijd van het jaar wel zelf bij denken.
Behalve dan de Stengelloze sleutelbloem, die laag bij de grond beschut tegen de kille wind al volop bloeit en het Leverbloempje, dat schuchter zijn eerste blauwe bloempjes laat zien.

Van de laagste, al dikwijls gesnoeide takken van de reuze populieren heb ik zelf wat knoppen geplukt om een glycerinemaceraat te maken. De langwerpige, fijngeurende populierknoppen zijn al van oudsher bekend als zalf tegen aambeien en tegen winterhanden. Nu in de moderne gemmotherapie wordt het glycerinemaceraat ook bij reumatische gewrichtsklachten gebruikt.
Ik zet de verse knoppen direct in een mengsel van pure alcohol, gemengd met gelijke delen glycerine en water en nu maar laten trekken tot ik terug kom in april.

27 februari

Zonnig maar zeer koud. Op de markt in Die draait de ijzige wind rond de kathedraal en striemt de gezichten van oude kennissen, herboristen en andere marktkramers, die hun biogroenten, wilde confituren, gedroogde kruiden, hydrolaten en tweedehandse kruidenboeken zelfs nu nog aan de man en de vrouw willen brengen. Is het uit pure overtuiging of uit ellendige noodzaak?

De Nederlandse Veronica Mantel, onherkenbaar ingepakt, verkoopt nu ook allerlei kruidenazijnen; de man van Claire biedt zijn kastanjehoning, lavendelolie en andere kruidenwaters aan. Ook de lippenbalsem op basis van was en propolis bewijst nu goede diensten tegen uitgedroogde en gekloven lippen; ook de kruidenman uit de Vercors is nog altijd hier met zijn mooie gedroogde Wilgenroosjes, Viooltjes en Dropplanten. Nieuw is zijn assortiment confituren van wilde vruchten, zoals Meidoorn (Aubépine), Alier (Sorbus) en kleine wilde peerachtige vruchtjes.

Verwonderlijk zeker in de winter, zelfs voor mi,j is de aanwezigheid van 2 boekverkopers, die ook nog voornamelijk plantenboeken aanbieden en dan nog tweedehands. Zo heb ik nu in afprijzing het boek ‘La phytoyhérapie entre science et tradition' kunnen aanschaffen. Zomaar een professioneel kruidenboek geschreven door 3 Frans-Belgische artsen, uitgeven door een Brusselse uitgeverij en gekocht op een Franse winterse groentemarkt door een Vlaamse loslopende herborist, die denkt dat hij ook beter in Frankrijk zou kunnen wonen.

28 februari

We snoeien wat mooie gele soepele takken van een schietwilg. Nu niet om van de schors een tinctuur te maken, maar wel om er het geraamte van een lamp mee te construeren.

In een van de oude populieren ontdek ik een brok hars vermengd met bevroren water (ijs dus) van wel 40 cm lang. Ik neem een stuk mee om te laten ontdooien. Een nieuwe bereidingswijze??

Er wachten nog allerlei boomknoppen op mij om er glycerinemaceraten van te maken. Alleen is het nu veel te koud en ook nog enkele weken te vroeg. Misschien krijg ik begin april nog een kans. Van Grove den, Linde en Zwarte bes moet het dan nog kunnen.

De zwarte bessen knoppen als glycerinemaceraat zijn vooral bekend om hun stimulerende werking op de bijnieren (cortisone-like) en worden daardoor gebruik bij reumatische en allergische klachten. Voor de gewrichten is Zwarte bes goed te combineren met Esblad en Berkensap.

S'avonds in Bellegarde nog even alleen de donkerte van de natuur getrotseerd. ‘Het is toch pikkedonker' zegt Marleen en gelijk heeft ze. Maar toch trek ik er op uit, de donkere silhouetten van de populieren tegemoet. Af en toe lijken ze werkelijk in beweging te komen, inbeelding natuurlijk, tot dat er echt een populier met een hoed op en een zaklamp onder zijn tak mij passeert en zelfs gewoon goeien dag zegt. De wonderen zijn dus toch de wereld nog niet uit.

Maurice Godefridi.