MAART: knoppen en scheutentijd.
Te oogsten:
Als geneeskrachtige plant: nog altijd wortels en wortelstokken van Heemst, Paardebloem, Smeerwortel; maar vooral knoppen van Zwarte bes (Ribes nigrum), Es (Fraxinus), Zwarte populier (Populus nigra), oogstbare bloemen zijn er nog niet veel, eventueel Sleutelbloemen (Primula veris, P. elatior en P. acaulis, deze zijn wel zeldzaam en beschermd in Vlaanderen, dus kweken in eigen tuin)
Als voedsel: scheuten van Hop, maar ook scheuten van Wilde asperge (Asparagus acutifolius), Spekwortel (Tamus communis), Sarsaparilla (Smilax), Muizedoorn (Ruscus) en Salomonszegel.
Gebleekte of zeer jonge bladeren van Paardebloem, Berenklauw, Wilgenroosje (Epilobium), Brandnetel (Urtica) ,Kaasjeskruid (Malva)en Weegbreesoorten (Plantago).
De jong bladeren van de akkeronkruiden Kleine veldkers, Vogelmuur, Melde (Chenopodium album) en Zuringsoorten zijn zeer smakelijk, goed te gebruiken in salades, soepen, aardappelpuree of rijst.
Plant van de maand: Brandnetel – Urtica dioica (zie verder monografie)
1 maart
Mijn laatste dag in Bellegarde-en-Diois. Vandaag 2 soorten wandelen beoefend.
Eén: rustig rondsnuffelen, bewegen om wat plantjes te bekijken, te ruiken. De helling op achter ons huis. Al een beetje bekend maar toch nog veel te ontdekken. Muurresten van lang vervlogen menselijke aanwezigheid, nog nauwelijks herkenbaar. Nu bevolkt met toortsen, slangekruiden maar ook met lavendel en tijm.
Tweede soort wandelen: tegen de avond stevig dezelfde helling op, over de kam, de paden en de planten voorbij, in mijn zweet des aanschijns naar de top en dan in een droge beekbedding hals over kop naar beneden, een met de natuur als vloeiend water.
Plots trekt een open plek mijn aandacht. Ik ben op zoek naar een wilde open plaats om mijn Rozenwortels te telen. Zou zo'n adaptogeen om zijn geneeskrachtige kwaliteiten te behouden niet juist op zo'n ruwe, geheime en moeilijk bereikbare plek moeten groeien?
(Over het geheim van de Rozenwortel – Rhodiola rosea, zie september)
Vandaag ook, op de valreep, nog wat knoppen van Es en Populier geplukt om er een glycerinemaceraat mee te maken. De knoestige oude populieren hier in Bellegarde zijn op geen enkele manier te vergelijken met de gladde, rechte luciferpopulieren uit België. Dus als ik nog wil genieten van de kracht van deze eerbiedwaardige bomen moet ik op mijn laatste dag in Bellegarde nog snel wat plukken. De plakkerige populierknoppen ruiken naar vanille ,hars en oosterse myrrhe, gemengd met alcohol en glycerine verkrijg je een bijna mystiek aroma.
In de gemmotherapie, niet de chemotherapie, worden meestal knoppen van bomen en struiken afgetrokken in een mengsel van alcohol, glycerine en water, waardoor je een extract krijgt, die te vergelijken is met een tinctuur. Knoppen bevatten meestal meer werkzame stoffen dan de andere delen van de plant, vooral hormonaalachtige stoffen, enzymen en aminozuren, waardoor de werkzaamheid van de gemmomiddelen meestal krachtiger is. Ze hebben vooral een drainerende, zeg maar een bloedzuiverende en een ontstekingswerende werking en zijn dus bijzondere geschikt om in voorjaarskuren verwerkt te worden.
Gemmomiddelen stimuleren het R.E.S., het reticulo-endotheliale systeem, dat zorgt voor het neutraliseren van gifstoffen in het lichaam. Naast de algemene zuiverende werking heeft elk gemmomiddel ook een specifieke werking op een bepaald orgaan of orgaansysteem. Zo werkt de Es op het urinezuurgehalte in het bloed en is dus te gebruiken bij jicht. De Populier werkt vooral op de slagaders van de onderste ledematen, te gebruiken bij krampen in benen en voeten. Maar is ook een goed middel bij gewrichtsontstekingen. De Zwarte bes, het belangrijkste middel in de gemotherapie, werkt op de bijnierschors en heeft een lichte cortisone-achtige werking, wordt vooral gebruikt bij gewrichtsontstekingen en bij allergie. De Lijsterbes verbetert de tonus, de spankracht van de aderen en is dus aangewezen bij spataderen of bij circulatieproblemen in de overgang.
Al deze knoppen kunnen nu in de loop van de maand maart geplukt worden. Ik meng meestal 100gr knoppen met 1 liter van een mengsel, dat bestaat uit 330 cc ethanol van 90°, 330 cc glycerine en 330 cc gedistilleerd water, dit alles 2 weken laten trekken, uitzeven en uitpersen en hiervan 2 maal daags 50 tot 100 druppels gebruiken.
8 maart
Al enkele dagen terug in België. Onze zaadoogst van vorig jaar geïnspecteerd. En dan de eerste zaden aan de aarde toevertrouwd. Wel in bakjes in onze veranda.
Een zadenlijst:
9 maart
Maartse buien, zon en sneeuw. Wild weer. In Schriek heb ik toch gezaaid in de serre. Grotere bakken voor wat grootschaligere teelt. Misschien voor een aanplant in de Franse Drome.
Vandaag ook de nieuwe HerbalGram ontvangen. Het Amerikaans blad over kruidengeneeskunde van de Herb Research Foundation. Een bevestigend artikel over de farmacologische werking van Salvia officinalis bij de ziekte van Alzheimer. En de aankondiging voor een nieuwe kruidenreis naar het tropisch regenwoud. Het moet er toch maar eens van komen om zo'n ervaring mee te maken. Alleen de kostprijs!
12 maart
Het moet me maar weer eens van het hart. Mensen die me raar aankijken, of erger, me zelfs agressief toe roepen, als ik wat duizendblad of kamille langs de Dijledijk pluk. Zo een natuurlijke handeling die elke mens van bij zijn geboorte heeft mee gekregen, wordt nu soms als vreemd, armoedig of zelfs als natuurvernietigend beschouwd.
Een herborist is, voor mij, de ecologist avant la lettre, producten uit de natuur op een eerlijke manier gebruiken, is niet natuur vernietigend, is juist leven met de natuur, is verbinding maken met de natuurelementen. Trouwens het meeste voedsel is nog altijd uit de natuur afkomstig. Natuurvolkeren uit Afrika of Zuid-Amerika, volkeren die het meest in harmonie leven met planten en dieren uit hun omgeving, maken nog steeds rechtstreeks gebruik van die wilde natuur zonder dat daarom hun leefomgeving vernietigd wordt. Integendeel! Met eerbied oogsten zorgt juist voor evenwicht.
14 maart
Knoppenwandeling in Evere. Kunnen we de energie van de boomknoppen (zwarte bes, populier, es en berk) niet combineren met de energie van het jonge groen van Brandnetel, Paardebloem en Weegbree?
Het eten in de natuur is nu op zijn best. Jonge, onder een molshoop gebleekte paardebloembladeren, pittig smakende veldkers, hopscheuten en zuringblaadjes zijn nu mijn instantgroenten uit de natuur.
23 maart
De vele brandnetels in onze Schriekse tuin geven me inspiratie voor een nieuw gebruik van deze plant. Het jonge brandnetelblad werd van oudsher in maart geplukt als bloedzuiverend voedsel, terwijl de krachtige gele wortel juist heden ten dage populair is in de moderne fytotherapie bij prostaatklachten. Zouden we die bovengrondse bladeren niet kunnen combineren met de ondergrondse wortels en zo de oude en de moderne geneeskunde samen brengen in één harmonisch mengsel.
Mij lijkt dan nu de ideale oogstperiode. De oude wortels hebben nog niet te veel kracht verloren en de jonge bladeren staan er fris bij. Jin en Yang, oud en nieuw, ervaring en overmoed verenigd in één levenselixir. Ik begin er direct aan.
Dus ook weer tijd voor een overzicht van de brandnetel.
Urtica dioica L. - Grote brandnetel
Algemene en Botanische Informatie
Familie: Urticaceae - Brandnetelachtigen
Naam: Grande ortie (Fr.), Große Brennessel (D.), Common netle (E.).
Soorten: Urtica urens L. - Kleine brandnetel.
Ecologie: Ruderaalplant
Materia Medica, wat gebruiken we van brandnetel?
Urticae herba (folia)
De gehele bovengrondse bloeiende plant met stengels van maximum 3 mm van Urtica dioica L., soms ook van Urtica urens L.
Oogst: Tijdens de vroege bloei, vooral het bovenste gedeelte van de plant
Beschrijving: Sterk gekrulde bladeren en bladdelen, aan de bovenzijde donkergroen,
de onderzijde lichtgroen met brandharen en goed zichtbare nervatuur.
De stengeldelen zijn vierkant, meestal platgedrukt, groen tot bruin.
Geur: typisch.
Urticae radix
De wortel van Urtica dioica L.
Oogst: van Oktober tot Februari, niet de houtige of sterk vezelige delen
Beschrijving: gele, vezelige wortels
Urticae fructus (semen)
De vruchten van Urtica dioica L.
Beschrijving: Rijpe vruchten, zandkleurig en eivormig. Lengte 1-1,5 mm, breedte tot
1 mm. Meestal nog omgeven door 2 binnenste grote en 2 buitenste kleine blaadjes, groen van kleur.
Geur: wortelachtig?
Smaak: niet opvallend, wel ranzig na lang bewaren.
Samenstelling, werkzame stoffen in de brandnetel
Herba (blad)
** Hoge voedingswaarde: chlorofyl, carotinoïden o.a. ß-carotine, xantofyl.
* Vitaminen C, B en K 1 .
** Mineralen o.a. kiezelzuur, K en Fe (20 mg ?).
* Aminen o.a. histamine, serotonine en choline ( vooral in de brandharen)
* Mierenzuur, azijnzuur e.a. (huidirritatie)
* Looistoffen.
* Glucokininen. (?)
Fructus / Zaad, Vrucht
* Proteïnen.
* Vette olie met carotenoïden.
* Slijmstoffen.
Radix / Wortel
* Looistof
* Sterolen: ß-sitosterol, scopoletine (4)
* Lignanen
Nota: De inhoudsstoffen kunnen de veelzijdige werking van Urtica nog niet verklaren.
Farmacologie, fysiolgische werking van brandnetel
Herba / Kruid
** Depurativum en zwak diureticum (2, 3)
- Uitscheiding van chloriden en urinezuur..
- Urinezuur wordt vanuit de weefsels naar de bloedbaan ggebracht?
** 'Bloedopbouwend' (mineralen: ijzer)
** Bloedstelpend (looistoffen, 9)
* Invloed op pancreas en bloedsuikergehalte (?)
Verhoging enzymenproduktie pancreas (?)
* Revulsivum (huidprikkelend, doorbloedingbevorderend)
Radix / Wortel
** Prostatotroop (prostaatversterkend)
** Adstringentium (samentrekkend door de looistoffen)
* Ouderdomstonicum (?) (fructus)
Indicatie, waar is brandnetel goed voor?
Huid (Bloedzuiverend)
** Huidaandoeningen vooral van allergische aard:
acné, eczeem, steenpuisten, brandwonden ook o.a. Goudsbloem en Weegbree
Nieren / Stofwisseling (Drainage) zie ook kruiden voor de nieren o.a. Guldenroede
* Reumatische aandoeningen
* Jicht
** Artrose
** Voorjaarskuur als thee, soep (2 tot 3 weken)
* Algemene zwakte met bloedarmoede Zie gemmotherapie en Fenegriek
** Neusbloedingen e.a. Zie looistofplanten
Prostaat (Radix)
** Prostaatadenoom, hypertrofie 4 g/daags dec. 1' + inf. 10'
* Ouderdomstonicum (?)
Haar
* Als algemeen tonicum dec. herba 50 g/1 l als haarlotion
* Vet haar en haaruitval
Pancreas
* Als algemeen stimulerend middel, aanleg pancreatitis (?)
Dierenvoeding
* Om leg te bevorderen bij kippen (6)
* Om glans van paarden te verbeteren
* Ook als galactagogum (5)
Voeding
* Soep, aardappelpuree, brandnetelkaas.
* Thee.
* Als groente gemengd met o.a. spinazie.
Receptuur, hoe kunnen we Brandnetel gebruiken?
Herba (kruid): Inf. 10', 20-30 g/1 l. dos.: 3 x daags 1 kopje
Radix (wortel): Dec. 1' + inf. 10', 10 g/1 liter: prostaathypertrofie
Fructus (zaad): Dec. 1' + inf. 10', 25 g/1 liter
Hydrolaat als haarlotion met Echte salie en Rozemarijn
Nota: Radix en fructus (semen) worden weinig gebruikt als thee, wel in preparaten als roborans en als ouderdomstonicum.
Siroop: R./ Urticae succus 250 g Sap.
Suiker 250 g Ber. : inkoken (decoct) tot siroop. Dos. : 30 - 60 g/daags.
Species: R./ Urticae hb. Equiseti hb.Betula fol. Ber. : inf. 15', 50 g/1 liter Dos. : 3 x daags 1 kopje. Ind. : artrose.
Mijn mengsels :
Brandnetelblad + Zwarte besblad + Heermoeskruid: Artrose
Brandnetelwortel + Wilgeroosjeskruid + Gudenroedekruid: Prostaat
Brandnetelzaad + Fenegriekzaad + Luzernezaad: bloedarmoede, versterkend
Geschiedenis en Wetenschappelijk Onderzoek
-Ravelingius: «Voor het graveel». (Blad, maar ook zaad.)
-Dodonaeus: «Voor het bloeden uit de neus». (Vers gekneusd blad in neus.)
-Fuchsius: «Om de maandstonden te wecken». (Blad op navel binden en inwendig zaad met wijn.)
-Durantus C.: «Voor bloedzweren en beten van dolle honden».
-Stocker J.: «Voor uitdroging en de lammigheidt van enig Lidt: Neem sap van Netelen ende bestrijkt het Lidt daarmede».
-Plinius: «Voor het Flerecijn».
Referenties (verwijzing naar nummering in tekst)
28 maart
Wandeling in Oud-Heverlee. Ook hier langs de Zoete Waters groeit volop Brandnetel en zijn stikstofvrienden Hondsdraf, Bereklauw, Smeerwortel, Fluitekruid en andere minnaars van voedselrijke gronden. Allemaal goede geneeskrachtige planten, die spijtig genoeg planten van armere gronden steeds meer gaan verdringen.
APRIL
Te oogsten: Vooral jong blad van Brandnetel, Weegbree, Duizendblad, Paardebloem en andere ‘onkruiden', sap van Berk, wortel met blad van Paardebloem.
Te oogsten in de Drome: bloemen van Sleutelbloem en Paardebloem (meer in Mei)
Plant van de maand: Paardebloem – Taraxacum officinale.
5 april:
Terug in de Franse Drôme, gele Stengelloze sleutelbloemen in overvloed. In Belgie zijn de Primula's beschermde planten, die dus in het wild niet mogen geplukt worden. Hier zien de weilanden en bosranden geel van dit ‘onkruid'. Ik probeer dan ook voor de eerste keer wat sleutelbloemetjes te plukken, maar zelfs met deze Droomse overvloed aan planten blijft het een hele prestatie om 100 gram bloemen te verzamelen. En dan wil ik ze nog drogen ook. Een spirituele, ontspannende houding is dan wel nodig. Misschien is zo maar een beetje plukken, gezonder en geneeskrachtiger dan ze (de bloemetjes) op te eten?
7 april Bellegarde sur Diois France : Belgische planten op Franse grond.
Voor de eerste keer een kleine aanplant gedaan in mijn Frans dorpje op de kleikalkgrond van Michael. Michael is gemakkelijk maar de grond is moeilijk, vooral als hij vochtig is. Gelukkig is mijn stukje de vorige dagen gefreesd geweest, waardoor de bovenlaag mooi opgedroogd is en er dus nu fijn kruimelig bij ligt.
De kleine voorraad planten, die ik vorig najaar uit Belgie heb mee gebracht, zijn hier de toch wel strenge winter goed doorgekomen. Rozemarijn zal het hier misschien ook niet gemakkelijk krijgen. Net niet zuidelijk genoeg en dan de hoogte van 850 meter natuurlijk. De Kerryplanten (Helychrisum italicum) lijken het vreemd genoeg wel te overleven, zij hebben zelfs al mooie gele haarwortels gevormd. Salie lijkt in orde, Bonekruid eveneens, Rode zonnehoed en Wilde marjolein geen probleem. De wat grovere vaste planten zoals Groot hoefblad, Griekse alant, Smeerwortel beginnen al blad te vormen. Wel wat absurd zijn die ‘Belgische' smeerwortels die nu broederlijk naast de overvloedig aanwezige Franse staan. Maar misschien zijn er wel genetische verschillen.
8 april: over afnemende maan en de tuin.
In het tuincentrum ‘Diois Nature' wat zaad, laarzen en potten gekocht. En ook een reklameblaadje ‘Le Petit Jardinier' over de tuin meegenomen. Lees ik daar nu, dat de vorige dag 7 april volgens de maankalender de allerslechtste dag van april was om tuinwerkzaamheden te verrichten. En ik heb net op die dag mijn eerste Franse aanplant gedaan. Ik ben benieuwd, maar niet radeloos over, wat dat gaat worden.
Volle maan was op 5 april, de eerste dagen daarna worden afgeraden. Ook de dag van de nieuwe maan op 19 april zou ongunstig zijn.
In de late namiddag verzamel ik jonge lavendelplanten in de heuvels rond Bellegarde. Ik neem vooral de planten die zich uitgezaaid hebben onder opslag van Grove den, Jeneverbessen en Bremstruiken, daar krijgen ze toch geen kansen om verder uit te groeien. De bedoeling is om wilde lavendel uit verschillende valleien naast mekaar aan te planten om ze met elkaar te vergelijken. Zijn er verschillen in groeiwijze, bloemkleur en geur? Op de hoogte van Bellegarde 850 meter groeit alleen de Echte lavendel / Lavandula angustifolia, lager rond 600m groeit ook de Spijk / Lavandula latifolia. Deze 2 soorten hebben een wilde kruising gevormd, de Lavandula intermedia / Lavandin, die nu op grote schaal gekweekt wordt in de Provence o.a. op het plateau van Valensole.
9 april
Het is Goede Vrijdag vandaag. We hebben de Bellegarde-lavendel geplant. Net twee rijen, wel vrij dicht bij mekaar, omdat ik toch wat uitval verwacht. In de late namiddag wandelen we naar de magische vallei van Combe Limbert. Zo magisch dat enkele maanden geleden de hele vallei enkele meters verzakt is. De lavendel hier ziet er ondanks alles wel gezonder uit, dat worden twee nieuwe rijtjes op mijn veld, Limbertlavendel. Boven in de Combe achter de nu onbewoonbare boerderij bekijken we de breuklijnen, her en der zijn wat bomen en struiken verzakt. Ook de lavendelstruikjes zijn soms grotendeels ontwortelt, weer een excuus voor mij om wat planten mee te nemen.
We proberen ons voor te stellen, wat het moet zijn om hier als God in Frankrijk te wonen om dan plotsklaps je huis, je broodwinning en vooral je gevoel, je verbinding met deze plek te verliezen. Het huis is leeg met toch nog veel tekens van recent leven. Een beetje kruidentuin met salie en rozemarijn en onder mijn voeten de zoete geur van kervel. In een schuurtje een moderne mountainbike, grote lege wijnflessen; op de koer een oude waterboiler, wat bloempotten, een antieke mooi verroeste wegwijzer (LaMotte 15 km,…) en een boedhabeeldje (tegen de natuur zijn zelfs de goden niet opgewassen).
Tovertekens van vergankelijkheid en het romantisch klaterend beekje, oorzaak van al dit onheil, stroomt nog steeds onschuldig richting Bellegarde.
10 april
Zuidelijker. In de vallei van de Eygues, tussen Remuzat en Nyons is het al een beetje bloesemlente. Abrikoosbomen net in bloei, Wilde sleedoorn wit bloeiend op zwart hout, gele havikskruidjes contrasterend onder de sombere nog levenloze druivenstronken en natuurlijk de eeuwige, altijd grijsgroene olijfbomen.
In het olijfstadje Nyons is het echte kermis met schelle luidsprekergeluiden en nog schellere, kakelbonte kleuren van botsauto's, spookkastelen en paardenmolens. Maar ik zie alleen de piepkleine naar roodverkleurende bolle bloemetjes van de platanen.
In de aromatuin, ik ben er nu voor de eerste keer in de maand april, is er lenteschoonmaak gehouden. De Vitexstruiken zijn gesnoeid, ontdaan van hun magisch geurende zaden en daar kwam ik nu net voor. Tijm en lavendelsoorten zijn gefatsoeneerd en opnieuw aangeplant. Mijn rozemarijnbankje bloeit. Ook de bijzondere Sauge de la Drôme / Salvia officinalis ‘eucalyptol' staat er nog geurig bij. Aan de rand van de tuin met zicht op de Eygues valt mij een nu nog bladerloze boom op met grote bolle zaden, Melia azadirach, zou het volgens het bordje moeten zijn. Een bekende uit de Ayurvedische geneeskunde.
Boodschappen bij een biobakkerij. Olijfolie van Nyons natuurlijk (ongeveer 10 euro per halve liter), pain de mie en chocolade met chanvre asjeblieft, niks minder dan hennep.
Zo kunnen we weer gerust en rustig (door de hennepchocolade?) huiswaarts toe en thuis dat is Bellegarde al een beetje.
Wat kunnen we planten tussen ons huis en de straat? Wat groeit er op muurtjes en in grind? In de eerste plaats de Stokrozen (Rose trémière), maar ook Rode valeriaan( Centranthus ruber), misschien de Centranthus angustifolius eens proberen. Dat is een vrij zeldzame soort van zeer warme rotsblokhellingen o.a in de Vercors. Ook Toortssoorten zullen het hier zeker doen, kan ik combineren met Venkel en Geel vingershoedskruid. Mooi en meedogenloos.
Allemaal planten met diepe penwortel,vaste planten maar ook verschillende tweejarigen, hun biotopen zijn vooral de natuurlijke gruishellingen in de bergen (des éboulis grossiers) en de onnatuurlijke puinplaatsen bij oude spoorwegen en industrieterreinen. In het gruis en grind van Bellegarde zullen zij zeker goed groeien.
De Verbascumsoorten vallen nu vooral op door hun grote grijze wollige rozetten. Deze slijmstofplanten worden niet veel meer gebruikt, maar zijn wel aan een revival toe. Andere slijmstofplanten zoals het klein hoefblad werden tot voor kort nog veel gebruikt in hoestmengsel, maar worden nu afgeraden omdat ze pyrrolizidine-alcaloiden bevatten, stoffen, die als ze zeer lang ingenomen worden, de levercellen kunnen beschadigen. Daarom is het beter om de onschuldige bloemen van onze toortssoorten te verwerken in deze kruidenthees.
Koningskaars is niet alleen verzachtend voor de luchtwegen maar ook ontstekingswerend door de stof harpagoside en daardoor ook te proberen bij reumatische klachten.
Verse bladeren kun je als cataplasma gebruiken op pijnlijke gewrichten en het aftreksel als zitbad bij ontstoken aambeien.
Chemisch gezien verenigt het kruid de anti-inflammatoire werking van het harpagoside (zoals in Duivelsklauw), met de verzachtende werking van de slijmstoffen en de antibacteriële effecten van de koffiezuuresters.
De zaden van Verbascum sinuatum zouden giftig zijn voor vissen, vandaar dat traditioneel de toortsen ook bij het vissen gebruikt werden. Als je de hele plant in het water sopt, zouden de arme diertjes op het droge springen. Ik ben zelf geen visser en heb dit truckje nog niet geprobeerd, maar de plant bevat ook zeepstoffen, die licht giftig zijn voor vissen. Vandaar misschien het effect.
12 april paasmaandag
We plukken Beredruif in de buurt van Col de Prémol, ongeveer 3 km van Bellegarde. Deze Raisin d'ours groeit hier boven rond de 1000 meter massaal, maar wel met vlagen. De leerachtige, groenblijvende blaadjes bevatten arbutine en worden in de moderne fytotherapie nog gebruikt tegen blaasontsteking. Ik wil er voor de eerste keer een tinctuur van maken en Marleen een aftreksel om te gebruiken als natuurlijke kleurstof.
Niet alleen de Nederlandse en de Franse naam verwijst naar de rode bessen als lekkernij voor de beren, maar ook de officiele naam Arctostaphylos (Grieks) als de tweede naam uva-ursi (Latijn) betekent druif van de beer.
Op tweede paasdag plukten de vrouwen traditioneel hun voorraad leverbloempjes voor de rest van het jaar. Marleen heeft er vandaag ook geplukt voor onze kruidenspiraal.
13 april
Ik ben een kruidencombinatie aan het uittesten. Een soort drievuldigheid voor het vegetatieve zenuwstelsel: tinctuur van sintjanskruid, fenegriek en rozenwortel. In welke volgorde zou ik ze innemen of maakt dat niets uit?
Over vele soorten van kruidengeneeskunde. In Gap een brochure over phytospagyrie gekocht in een esoterisch winkeltje. L'alchémie végétale des anciens pour le bien-etre des hommes du 21 ieme siècle. Editions Col du Feu, Fillient, F-74550 Orcier.
Soorten kruidengeneeskunde : fytotherapie, aromatherapie, gemmotherapie, fytospagyrie, bloesemtherapie, homeotherapie, bomentherapie van Bouchardon, Excultation of flowers.
Wat moet ik hier allemaal mee? Kunnen we niet echt terug naar de natuur? Naar de frisse, opfrissende geur van buiten, bergen en beekjes in plaats van de muffe geur van binnen, van buitenlandse en binnenlandse tweedehandse boekenwinkels. Of maken ze samen evenwicht?
15 april
Zonnig begin van de dag, een soort wilde prei aangeplant Allium ampeloprasum, de plant waaruit door eeuwenlange selectie onze prei is ontstaan. Deze Allium, waarschijnlijk de varieteit ‘bulbiferum' groeit hier in de Drome vrij veel, vooral op weinig gebruikte veldwegen. Hij zou tijdens de bloei wel 1m50 hoog worden, maar dat zal ik pas deze zomer kunnen controleren.
Ja, zonnig begin van de dag; mijn aanplant van de voorbije week zou wel wat water kunnen gebruiken. Maar ik moet wel 50 meter verder uit de beek met een emmer dat water gaan halen. Vijftien rijen van 10 meter en 2 maal 50 meter, maar het moet nu toch maar gebeuren. Een half uur op en neer met een emmer water en een half uur later begint het te regen en dat voor de rest van de dag. Toch ben ik blij, want wat van boven komt kan ik mijn planten niet geven.
Ik heb ook een rij zogenaamde geurplanten gezaaid. Meestal laat ik mij niet verleiden om zakjes met gemengde zaden te kopen. Maar dit mengsel ‘Mille senteurs' leek ons wel aanlokkelijk. Op het eerste zicht vooral wilde planten Reseda odorata (het geurend familielid van de wouw), Viola odorata ( Maarts viooltje, al groeien en bloeien die hier ook), Salvia sclarea (Scharlei of Muskaatsalie, wordt bij Die gekweekt voor zijn etherische olie), Hesperis matronalis (Damastbloem, vooral savonds zoet geurend en wit bloeiend), Cheirantus cheiri (nog zo'n ouderwetse muurbloem, oeillet de poète, noemt men die in het Frans), Lunnaria annua, onze Judaspenning of Monnaie de pape, ook niet mis van naam). Nu nog afwachten wat er werkelijk uit de grond komt!
Tijm uit het wild, aangeplant in de tuin. Is dat dan geen wilde tijm meer? Het was ten andere botanisch geen Wilde tijm / Thymus serpyllum maar Gewone of huistijm / Thymus vulgaris. Dus huistijm die in het wild groeit. En de geur is ook anders dan van de Vlaamse tijm, meer citroenig. De Thymus vulgaris ‘Belgica' is meer het chemotype ‘thymol' terwijl de Thymus vulgaris ‘Dromica' meer chemotype ‘linalol' lijkt te zijn. Kun je nog volgen? Kan ik zelf nog volgen?
Ik heb nu Belgische tijm in de Drôme staan en Provençaalse tijm in Vlaanderen.
20 april Terug in Keerbergen
De verrassing van de dag, van de maand of misschien zelfs van het jaar. De stoffijne zaden van Rhodiola ( Rozenwortel), vorig jaar september meegebracht uit de GranParadiso, zijn zomaar ontkiemd na 8 maanden winterrust! Voor meer informatie over deze Europese ‘ginseng' zul je moeten wachten tot in September.
26 april
De Paardebloementijd komt eraan. Het goede moment om ‘Radix cum Herba' de hele bloeiende plant met wortel, te oogsten. De Paardebloem is een van de weinige planten die zo in zijn geheel verzameld wordt om er een tinctuur van te maken. Natuurlijk mag je in de winter ook alleen de wortel oogsten of in de loop van de zomer de nieuwe verse bladeren. Maar nu is het voor mij het moment om blad, wortel en een beetje bloem op alcohol te zetten in de klassieke verhouding van 1 gewichtsdeel kruid op 5 gewichtsdelen ethanol. Deze keer wil ik een halve liter tinctuur maken en dus neem ik 100gr fijn gesneden Taraxaci radix cum herba, strooi ze in een glazen pot en giet er 500cc (1/2 liter) ethanol van 45° overheen. Dit mengsel op zijn minst 1 week laten trekken bij 20°, regelmatig schudden of omroeren en na 1 tot 2 weken uitzeven en persen. De uitgeperste vloeistof meten en aanvullen met ethanol tot opnieuw een halve liter.
Paardebloem, Brandnetel, Weegbree, onze ordinaire onkruiden laten deze maand weer zien dat ze onze beste en onze goedkoopste gezondheidsplanten zijn. Pluk mij! Pluk mij! roepen ze in koor.
Taraxacum officinale Weber - Paardebloem
Algemene En Botanische Inormatie
Familie: Asteraceae (Compositae) - Samengesteldbloemigen.
Naam: Pissenlit (F.), Löwenzahn (D.), Dendelion (E.), Milkgowan (E.).
Volksnamen: Pisbloem, Molsla.
Naamverklaring: Taraxis = vertroebeling van de ooglens en Akeomai = genezen.
Tarachakon van de Arabische kruidkundigen was een kruid met gele bloemen of een blauwbloeiende cichoreisoort.
Soorten: Vele (onder)soorten, zowat 200, verdeeld in verschillende secties bv. sectie
obligua, erythrosperma, palustria, enz. (zie flora van België De Langhe)
Teelt: Vermeerderen door zaaien
Materia Medica, wat gebruiken we van de Paardebloem?
Taraxaci radix
De wortel van verschillende soorten Taraxacum sp.
Oogst: Meestal laat in de herfst, soms vroeg in het voorjaar
Drogen: verwarmd (onder 40°C), in de lengte doorgesneden
Taraxace radix cum herba
De volledige plant met wortels, geoogst in april vóór de bloei.
Taraxaci radix tostum
Gebrande wortels als koffiesurrogaat (Dandelion)
Taraxaci flos
De bloem in april als wijn of limonade
Samenstelling, werkzame stoffen in de Paardebloem
** Bitterstoffen o.a. taraxacine
* Suikers tot 18 %: vooral fructose (lente)
* Inuline tot 40 %: vooral in herfst (zomer 20 %, lente 2 %)
* Enzymen o.a. tyrosinase (invloed op nieren en lever)
* Vitaminen: aneurine, nicotinezuur, vit. D (?)
* Mineralen: calcium, kalium , natrium, zwavel, kiezelzuur, mangaan.
Nota: Sterke wisselingen in bestanddelen (inuline, mineralen) naargelang de seizoenen
Farmacologie, de algemene werking van Paardebloem op het lichaam
** Cholagogum en cholereticum (toename galsecretie met factor 2 tot 4)
** Stimuleert de algemene stofwisseling met invloed op bindweefsel (metabool effect)
* Diureticum (blad sterker dan wortel)
* Bloedzuiverend zoals Brandnetel
* Bloedsuikerverlagend (inuline, FOS, herfstwortel sterker)
* Licht laxerend (Tetau, Belaîche)
Nota: Relatie met Cichorium intybus (Cichorei)
Indicatie, waar is Paardebloem goed voor?
Lever en Galstofwisseling
** Leverinsufficiëntie: hepatitis, levercyrrhose,
opgezwollen lever met beslagen tong.
** Galsteenpreventie (diathese) Kuur 2 x per jaar ged. 4-6 weken
* Alcoholisme, leverbeschermend Vooral ook Mariadistel en Artisjok
* Chronische, atonische obstipatie. Ontwenningskuur laxeermiddelen
* Ouderdomsdiabetes
** Voorjaarskuur 1 vers blad 3 x daags 3 weken + dieet
** Obesitas, vetzucht + Berkeblad + Venkelzaad
* Reumatische aandoeningen
* Cellulitis + Moerasspiraea
* Nier- en blaasstenen Zgn. waterstootkuur: 1,5 l thee 's morgens
Huid (zuiverende leverdrainage)
* Acné zie hormonaalplanten
* Eczeem
* Herpes
* Psoriasis ook Arctium, Viola en Smilax
* Urticaria
* Huidverhardingen Sap uitwendig, zoals Chelidonium
* Ouderdomshuidvlekken Sap uitwendig.
* Wratten Sap uitwendig, zoals Chelidonium
Nota:Aanvullend bij albuminurie, hyperuricemie (jicht) + kruiden voor de nieren.
Aanvullend bij circulatieproblemen (hypercholesterolemie, cyanose, spataderen, aambeien).
Aanvullend bij oogaandoeningen.
Receptuur en Bereidingswijzen, Hoe kunnen we Paardebloem verwerken?
Vers kruid: 3 x d. 1 blad (voorjaarskuur) of salade.
Succus (sap): Blad of hele plant 2 x daags 1 eetlepel met water, sap of soep innemen
Stengel (stipites) uitwendig bij wratten
Stengels inwendig als kuur bij diabetes? (M. Treben)
Radix:
- Taraxaci rad. Pulvis (wortelpoeder) 1 g daags 3 x daaggs
- decoct 2' + infuus 10' radix cum herba <
Tinctuur:
R./
Vers sap wortel (herfst) 100 g
Alc. 90° 18 g
Glycerine 15 g
Water 17 g
Ind. Ouderdomsdiabetes?
Dos. : 1 eetlepel daags
Mengsels:
R.1/
Taraxaci rad. c. hb. 25
Galegae hb. 25
Phaseoli fr. 25
Vaccinii fr. 25
dec.: 1 eetlepel per kopje Dos. : 3 x daags Ind. : ouderdomsdiabetes
R.2/
Urtica hb.
Taraxaci fol.
Pruni spinosae fl.
Ber. : inf. 10' Dos. : 3 x d./kopje Ind. : voorjaarskuur (april)
Geschiedenis En Wetenschappelijk Onderzoek
• De Arabische geneesheren hebben Paardebloem eerst gebruikt.
• Matthiolus (10 de eeuw): Tegen geelzucht, als lotion tegen schurft en eczeem.
• Avicenna (11 de eeuw): Voor de gal.
• Brel: Taraxacum dens leonis. Revue de Phytoth. 4/45-47, 1940.
• Chabrol e.a.: Taraxacum dens leonis. C.R. Soc. Biol. 108/1100-1102, 1931.
• Leclerc: La Pharmacologie du Pissenlit. Journal de Méd. et de Chirurg. pratiques 2, 1946.
• Leclerc: Le pissenlit. Revue de Phytoth. 16/83-86, 1952.
• Rutherford, Vignal (1975): Experiment on the bilary secretion of the dog.
• Brissemoret (1902): Le florion d'or. Journ. des Pract.
Recenter wetenschappelijk onderzoek
• Baba, K., S. Abe, D. Mizuno. 1981. [Antitumor activity of hot water extract of dandelion, Taraxacum officinale—correlation between antitumor activity and timing of administration] [In Japanese]. Yakugaku Zasshi 101(6):538–543.
• Burrows, S. and J.C.E. Simpson. 1938. The Triterpene Group. Part IV. The triterpene alcohols of Taraxacum root. J Chem Soc 2042–2047.
• Czygan, F.C. 1990. Taraxacum officinale Wiggers—Der Lowenzahn. Z Phytother 11:99–102.
• Hook, I., A. McGee, M. Henman. 1993. Evaluation of Dandelion for diuretic activity and variation in potassium content. Int J Pharmacog 31:29–34.
• Kuusi, T., H. Pyysalo, K. Autio. 1985. The bitterness properties of dandelion II. Chemical investigations. Lebensm Wiss Technol 18:347–349.
• Popov, A.I. and K.G. Gromov. 1993. Mineral components of dandelion leaves. Vopr Pitan (3):57–58.
• Racz-Kotilla, E., G. R cz, A. Solomon. 1974. The action of Taraxacum officinale extracts on the body weight and diuresis of laboratory animals. Planta Med 26(3):212–217.
Eindwerk: Van Roey Liesbeth (1991): Paardebloem. Info: Betonie, de Merodelei 14, Turnhout
Typologie, persoonlijkheid van de paardebloem
• Homeopathie: Landkaarttong met witte vlekken, klachten minder bij het lopen of bij aanraken, overvloedige transpiratie 's nachts.
• Culpeper: Jupiterplant "... It is of an opening and cleansing quality."
• Nijlandt &Dodona eus: "... Verkoelt ende verdrooght in de tweede graad..."
• Antroposofie: Medicijn 'Stannum per Taraxacum' bij chronische degeneratieprocessen van de lever.
Maurice Godefridi.