· VNV ·

Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV), in België een politieke beweging, op 7 okt. 1933 door Staf de Clercq gesticht met als doel het bevorderen van de leerstellige en organisatorische eenheid van het Vlaams-nationalisme. Op het politieke vlak was de eerste doelstelling de oprichting van de Nederlandse Volksstaat (Nederland en Vlaanderen), die op corporatieve basis zou berusten, weliswaar onder volkscontrole, maar met een verminderde bevoegdheid van het parlement. De eenheids- organisatie omvatte zeer heterogene elementen: federalisten, Dietsers, leden van de Frontpartij, pacifisten en militaristen, democraten en fascisten.

1. ORGANISATIE

De organisatie van het VNV berustte op het autoritaire beginsel: aan het hoofd stond de leider; daarna volgden de propagandaleider, een vijftal centrale lichamen (o.m. een voor sociale actie, politieke organisatie, vrouwenorganisatie, een pers- en jeugdcentrale) en een gouwleider voor iedere provincie. Leidende figuren waren Staf de Clercq, Hendrik Jozef Elias, Ernest van den Berghe, Gerard Romsée, Jeroom Leuridan, Edgard Lehembre, Frans Daels en Victor Leemans.

2.VERKIEZINGSSUCCESSEN

Na het verkiezingssucces van mei 1936 (16 zetels in de Kamer met 168 355 stemmen, tegen 8 zetels voor de Frontpartij in 1932 met 138 456 stemmen) sloot het VNV een geheim beginselakkoord (6 okt. 1936) met Rex-Vlaanderen (zie rexisme), waarbij de omvorming van België in een federale staat werd aanvaard. Na de bekendmaking van dat akkoord in Le Soir werd het door beide partijen opgezegd (sept. 1937). Op 8 dec. 1936 werd ook met de Katholieke Vlaamsche Volkspartij (KVV), de Vlaamse vleugel van de katholieke partij, die onder druk van het succes van het VNV was afgesplitst, een akkoord ondertekend waarbij een federalistisch en corporatief beginsel werd aanvaard, echter met handhaving van een vrij gekozen parlement, dat een dictatoriale staatsordening zou uitsluiten. Bij de verkiezingen van april 1939 kon het VNV zijn positie nog verstevigen (17 zetels in de Kamer met 193 528 stemmen), doordat het nog altijd van de Vlaamse Beweging zijn belangrijkste strijdobject maakte en daarbij, naar buiten uit, uitdrukkelijk dictatuur en totalitair regime verwierp.

Onderzoek heeft aan het licht gebracht dat vanaf het ontstaan van het VNV sommige leiders financiële en organisatorische steun ontvingen van de Duitse Abwehr.

3. COLLABORATIE

In de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde het VNV zich tot toenemende en openlijke collaboratie met de Duitse bezetter. Op 10 mei 1941 werden VNV, Rex-Vlaanderen en wat nog restte van Verdinaso verenigd in de Eenheidsbeweging VNV, onder leiding van Staf de Clercq. Het programma omvatte het verdedigen van de eigenheid en het bestaansrecht van het Vlaamse volk, alsook van de Nederlandse taal en cultuur, het vestigen van het nationaal-socialisme en het inschakelen van de Vlaamse volksgemeenschap in het complex van de Germaanse volkeren.

Het VNV verzette zich tegen het pangermanisme van DeVlag, maar spoorde zijn leden aan dienst te nemen in door hem opgerichte militaire en paramilitaire afdelingen, als o.m. de Dietsche Militie – Zwarte Brigade (DM-ZB). Een niet door het VNV opgerichte militaire organisatie, de Vlaamsche Wachtbrigade (oorspronkelijk Fabriekswacht), hield zich bezig met bewakingsopdrachten voor de Luftwaffe, maar rekruteerde haar leden onder de DM-ZB. In jan. 1942 verklaarde het VNV dat het 86 000 leden telde; dat aantal zou eind 1942 oplopen tot 100 000. Na de dood van Staf de Clercq (okt. 1942) nam de historicus Hendrik Jozef Elias het leiderschap waar, op een tijdstip dat het VNV in zijn collaboratie met de Duitsers al diverse desillusies had opgelopen (o.m. bij de verduitsing van het Vlaamsch Legioen, waar het VNV openlijk voor liet rekruteren). In aug. 1943 kwam het tot een breuk met DeVlag en SS-Vlaanderen. Vanaf sept. 1943 dienden sommige leidende figuren van het VNV (o.m. Frans Daels) hun ontslag in wegens niet gehouden ‘Duitse beloften’ ten aanzien van de beweging. Na de bevrijding werden de VNV’ers gerechtelijk vervolgd. Het orgaan van het VNV was Volk en Staat.

Het VNV stoelde in Vlaanderen op een ruime katholieke conservatieve basis van intellectuelen, middenstanders en studenten die de Nieuwe Orde wensten als alternatief voor de verzwakte parlementaire democratie in België. Door de collaboratie tijdens de oorlog heeft het VNV de Vlaamse Beweging ernstig gecompromitteerd.