Telkens
ergens grootscheepse antikapitalistische protesten doorgaan duikt
wel het begrip “directe actie” op. Omdat voor velen het hier om
een vaag en moeilijk definieerbaar iets gaat, dringt de nood aan
opheldering zich op. Als reactie hierop werd de volgende tekst
geschreven, die vertrekkend vanuit een marxistische visie naar
antwoorden zoekt.
De
recente reeks van antikapitalistische betogingen brachten
verschillende groepen te samen, protesterend tegen de vernietiging
van het leefmilieu, racisme, de uitbuiting van de derde wereld, maar
ook vele jongeren die hun onvrede uitten tegen de huidige algemene
toestand. Samen slaagden ze er in de mythe te doorbreken dat
iedereen tevreden is en het kapitalisme heeft aanvaard als enige
mogelijke maatschappijvorm.
Overal om ons heen zijn we de ellende die dit systeem veroorzaakt.
Hongersnood, oorlog, werkloosheid, dakloosheid en wanhoop, dit zijn
de gewelddaden die het systeem dagelijks op miljoenen pleegt. De
aanschouwing en ervaring van deze vernietiging en wanorde drijft
jongeren overal tot protest.
Desondanks is het idee om betrokken te raken in een politieke
organisatie voor velen, die begrijpelijkerwijze iets willen
ondernemen en wel nu, iets afstotend. In werkelijkheid is de poging
om organisatie, discussie en debat opzij te schuiven voor “directe
actie” puur sofisme. De ideeën van het marxisme zijn niet een
onderwerp voor academische studie, ze zijn er juist als leidraad
voor activisme. We zijn allen voorstander van actie, maar dit moet
doordacht gebeuren en met duidelijk omschreven doelstellingen wil
het lukken. Anders eindigen we met een stuurloos activisme. Verder,
wie beslist er zonder politieke organisatie over welke acties waar
en wanner ondernomen worden?
Er kan geen grotere directe actie zijn dan het zich meester maken
van onze eigen levens door de overgrote meerderheid van de
maatschappij. In deze daad ligt de essentie van revolutie. Niet
zomaar een richtingloze “directe actie”, maar een massale,
democratische en bewuste actie. De strijd niet enkel tegen
kapitalisme, maar voor een nieuwe maatschappijvorm, socialisme.
De meest recente betoging, op 1 mei in Londen, werd door de
spreekbuizen van het patronaat in de pers gebruikt om hun
gewoonlijke hysterische troep nog wat meer op te kloppen. Ze maakten
groot spel van de graffiti op het praalgraf en de besmeuring van
Churchill’s standbeeld. Desondanks werd hun feestje wat verstoord
door het nieuws dat de boosdoener niet zomaar gespuis was, maar een
ex-marinier, nu studerend aan de Anglia University in Cambridge.Verschijnend
voor magistraten hield deze een toespraak waarin hij imperialisme en
Churchill’s antisemitisme veroordeelde. Het had een impact op de
magistraat, die geconfronteerd met zijn eigen klassenpositie de spot
dreef met deze jonge ex-soldaat vanwege zijn afhankelijkheid van een
studentenuitkering. “Zo zie je maar”, zei hij, “je kan niet
eens zonder kapitalisme overleven”.
Het bleek trouwens ook dat een Etonscholier had deelgenomen aan het
inslaan van een MacDonaldsraam. Dit is geen toeval. Het is het
symptoom van de impasse waarin onze maatschappij verkeert dat niet
enkel de arbeiders-en middenklassenjeugd maar zelfs de
geprivilegieerde lagen rebelleren.
Zo, wat nog meer? De organisatoren van de demonstratie vertellen ons
dat dit geen protest was om veranderingen te bekomen. Hervormingen
zijn blijkbaar een verspilling van tijd. Nee, door simpelweg mee te
doen in wat zij “het carnaval” noemen worden we betere mensen en
uiteindelijk zullen meer en meer mensen deelnemen, tot dit een
kritieke massa bereikt en we allen kapitalisme negeren, stoppen met
rekeningen te betalen, tot het vanzelf weg gaat. Wat een infantiel
droombeeld! De oprechte intenties van de protesterenden wordt hier
niet in vraag gesteld. Doch, was het niet de weg naar de hel die
geplaveid was met goede intenties? Moeten we echt geloven dat
wanneer we ons allen “buiten kapitalisme plaatsen” het patronaat
niets zal doen om zijn systeem te verdedigen? Deze
struisvogelpolitiek van het hoofd in het zand begraven tot de
problemen weggaan is niet serieus te nemen. Evenmin is het
activisme. In werkelijkheid is het onverantwoord, indirect,
inactivisme.
“zelforganisatie”
Anarchistische organisaties hebben zich altijd verstopt achter een
façade van “zelforganisatie”. Ze beweren geen leiders, geen
politici, enz…. te hebben. Doch, wie beslist er? Mochten er geen
leiding en politici zijn, dan kon er ook geen enkele vorm van actie
zijn. De recente betogingen waren sterk georganiseerd en op
internationale schaal gecoördineerd. Goed, zo hoort het ook.
Nochtans, zonder organisatie en democratie heeft niemand behalve een
kliek aan de top enige inspraak over het waarom, waar en wanneer.
Zulk een beweging zal het internationaal kapitalisme nooit bibberend
op de knieën krijgen.
Een van de bekendste Britse anarchistische groeperingen, Reclaim the
Streets, verraad zichzelf in hun parodische 1 meipublicatie, “Maybe”.
Overigens, wie schreef deze artikels, wie besliste wat er in kwam en
wat niet, wie deed de eindbewerking en waar kwam het geld vandaan?
Onze intentie hier is niet om hen van onbetrouwbare financiering te
beschuldigen, maar simpelweg om aan te tonen dat dit “geen
leiders”gedoe een zelfgeorganiseerde mythe is.
Op pagina 20 verkondigen ze: “Reclaim the Streets is niet hiërarchisch,
spontaan en zelforganiserend. We hebben geen leiders, geen comités,
geen raad van beheer, geen woordvoerders. Er is geen
gecentraliseerde eenheid voor het maken van beslissingen, het
uitwerken van strategieën en het voortbrengen van een ideologie. Er
is geen lidmaatschap en geen eenvormige betrokkenheid. Er is geen
algemeen plan en geen vooropgestelde agenda.”
Er zijn hier twee problemen. Ten eerste, wie zijn “we”, wie
schreef deze bovengenoemde uitspraak en wie besliste erover? Ten
tweede, zelfs al is het echt zo, dan nog is het niets om fier op te
zijn. Of je het nu leuk vindt of niet, er bestaat geen kans dat het
kapitalisme ooit door zulke wilde en onverzorgde methodes kan worden
omvergeworpen. Er is geen theorie, geen coherente maatschappij
analyse, geen alternatief programma. Te pochen met een gebrek aan
directie, vastberadenheid en coherentie tegenover zulk een sterk
georganiseerde en brutale vijand is zonder twijfel het hoogtepunt
van onverantwoordelijkheid.
In werkelijkheid zijn de leiders van deze bewegingen niet verstoken
van ideologie, het zijn anarchisten. Anarchisme is niet enkel een
scheldwoord, het komt van het Griekse woord ‘anarchos’,
betekenend zonder regering. Voor anarchisten zijn staat,
regeringsapparaat, leger, politie, rechtbank, enz…. de oorzaak van
al wat foutloopt inde wereld. Het moet vernietigd worden en niet
vervangen door een nieuwe staatsvorm, maar door de onmiddellijke
invoering van de staatloze maatschappij.
Deze vorm van verzet tegen staat en autoriteit leidt tot een
verwerpen van elke vorm van parlementaire activiteit, deelname in
een politieke partij of streven naar hervormingen, welke politieke
veranderingen door middel van de staat zijn.
Natuurlijk is marxisme ook tegen de brutale overheersing van de
kapitalistische staat. Marx zag de toekomstige maatschappij als
zonder staat maar in de plaats als “een vereniging waarin de vrije
ontwikkeling van elk van ons de voorwaarde is voor de vrije
ontwikkeling van ons allen. Dat is een zichzelf regerend volk. De
vraag is hoe we dit kunnen bekomen.
Daar anarchisme de staat ziet als bron van alle kwaad, gelooft het
ook dat dit kan worden opgelost door de vernietiging ervan. Marxisme
ziet hier tegenover de staat als de verdeling van de maatschappij in
klassen: een minderheid die de productiemiddelen bezit om weelde te
schapen en de meerderheid van ons van wie de arbeid de bron is van
deze weelde. In dit ligt de oorzaak van deze problematiek. Het is
uit deze klassenverdeling van de maatschappij dat de staat
voortkomt, omdat de minderheid de nood heeft aan een speciaal
machtsapparaat om haar overheersing over de meerderheid te behouden.
Dit apparaat heeft zich over duizenden jaren ontwikkeld in de
gecompliceerde structuren die we vandaag kennen.
De afschaffing van de staat
De moderne kapitalistische staat kent vele verschijningsvormen:
monarchie, republiek, dictatuur, maar uiteindelijk blijft hun doel
hetzelfde, de overheersing van de kapitalistische minderheid
verzekeren. Het doel van het marxisme is daarom niet enkel de staat
af te schaffen, maar een eind te maken aan de klassenmaatschappij.
De staat werd geboren uit de opsplitsing van de maatschappij in
klassen ter verdediging van het privé-bezit. Zolang er klassen zijn
zal er een staat zijn. Dus, hoe kan de klassenmaatschappij beëindigd
worden?
Niet door z’n ontkenning, maar enkel door de overwinning van een
van de strijdende klassen. Overwinning van het kapitalisme betekent
de ondergang voor miljoenen. Zoals Marx ooit uitlegde bestaat de
keuze niet uit socialisme of de status-quo, maar socialisme of
barbarij. Het constante streven naar winst door de kapitalist zal
steeds meer miljoenen de armoede en honger indrijven. Hun streven
naar controle over de markt en grondstoffen zal tot eindeloze
oorlogen en vernietiging leiden.
In zijn meesterwerk Staat en Revolutie argumenteerde Lenin: “Het
proletariaat heeft de staat enkel tijdelijk nodig. We verschillen
niet helemaal met de anarchisten rond de vraag over de afschaffing
van de staat als einddoel. We houden vol dat om dit doel te bereiken
we tijdelijk gebruik moeten maken van de instrumenten, hulpmiddelen
en methodes van de staatsmacht tegen de onderdrukkers.”
Overeenkomstig legt Trotski in Stalinisme en Bolsjewisme uit:
“Marxisten komen met de anarchisten volledig overeen met
betrekking van het einddoel: de uitschakeling van de staat.
Marxisten zijn staatsgezind enkel in die mate dat men de afschaffing
van de staat niet kan bekomen door ze simpelweg te negeren.”
Vanaf zijn allervroegste begin zou dit zoals geen enkel eerder
staatsapparaat zijn. Al vanaf de eerste dag zou het in feite een
semi-staat zijn. De taak van alle vroegere revoluties was het
veroveren van de staatsmacht. Uit de ervaring van de Parijse Commune
van 1871 concludeerden Marx en Engels dat het voor de arbeiders
gewoonweg onmogelijk zou zijn om het oude staatsapparaat te
gebruiken. In de plaats daarvan zouden ze het moeten vervangen door
een volkomen nieuwe, om de belangen te behartigen van de meerderheid
en de basis te leggen van een socialistische maatschappij.
Om te verzekeren dat de arbeiders de controle over deze staat zouden
behouden argumenteerde Lenin voor de verkiezing van alle ambtenaren,
die aansprakelijk te stellen en vervangbaar zouden zijn en niet meer
betaald dan het loon van een geschoolde arbeider. Er zou een
afwisseling moeten zijn van alle bureaucratische taken. Er zou geen
speciale gewapende eenheid los van het volk mogen bestaan en we
voegen hier nog aan toe dat alle politieke partijen uitgezonderd
fascisten het recht hebben zich te organiseren.
De taak van de staat zou er in bestaan de economie te ontwikkelen om
eind aan te korten te stellen. Minder behoefte betekent minder
behoefte om de maatschappij te regeren, minder behoefte voor een
staat. Klassenmaatschappij en staat zullen beginnen weg te kwijnen
wanneer de regering over mensen, de overheersing van een klasse over
een andere, wordt vervangen door het beheer van zaken, het gepland
gebruik van middelen om aan de maatschappelijke haar behoeften te
voldoen.
De anarchistische utopie roept op om van de ene dag op de andere de
staat af te schaffen zonder enig begrip te hebben van wat de staat
is, noch in het bezit van een actieprogramma nodig voor het door hen
vooropgestelde einddoel.
Als moderne filosofie ontwikkelde het anarchisme zich in de 19de
eeuw, gelijk met de explosieve groei van het kapitalisme en haar
staatsapparaat. Het vertegenwoordigde het verzet van een laag van de
kleinburgerij die haar maatschappelijke positie zag verloren gaan en
met haar rug tegen de muur werd gedreven door de groei van
monopolies.
Hun zaak werd verdedigt door Mikhail Bakunin en zijn aanhangers in
de 1ste internationale. Op een anarchistisch congres in 1872
argumenteerden ze dat: “Het streven van het proletariaat geen
enkel ander doel kan hebben dan de creatie van een volkomen vrije
economische organisatie en federatie, steunend op werk, gelijkheid
en de volledige onafhankelijkheid van elke politieke regering. Zulks
een organisatie zou alleen maar te bewerkstelligen zijn door
spontane actie van het proletariaat zelf… Geen enkele politieke
organisatie kan meer zijn dan de georganiseerde belangenbehartiging
van een klasse ten nadele van de massa… Het proletariaat, mocht
het de macht veroveren, zou zelf een heersende, uitbuitende klasse
worden…”
Verovering van macht
Alhoewel dit radicaal genoeg klinkt staat dit nochtans gelijk aan
een recept voor inactie en rampspoed. Zoals Trotski uitlegde:
“Afstand doen van de verovering van de macht is deze vrijwillig in
de handen laten van zij die ze uitoefenen, de uitbuiters. De
essentie van elke revolutie bestond en bestaat er nog steeds in een
nieuwe klasse aan de macht te brengen, zich zo de mogelijkheid
gevend een eigen programma in het leven te roepen. Het is onmogelijk
oorlog te voeren en de overwinning te verwerpen. Het is onmogelijk
de massa naar de opstand te leiden zonder voorbereid te zijn op de
overname van de macht.”
Anarchisme ziet in de degeneratie van de Sovjet Unie in een
totalitaire dictatuur het bewijs van Bakunun’s gelijk. In
werkelijkheid waren enkel Leon Trotski en het marxisme in staat om
de oorzaken van deze degeneratie uit te leggen, niet door de wortels
ervan inde hoofden van mensen of in hun persoonlijkheden te zoeken,
maar in de werkelike omstandigheden van burgeroorlog, buitenlandse
militaire interventies en de nederlaag van de revolutie in Europa.De
houding van het anarchisme dient enkel om de bourgeois laster te
onderschrijven dat stalinisme eigen was aan bolsjewisme.
In zijn begindagen vond dit modern anarchisme een zekere steun onder
de arbeiders. Alhoewel deze door het verloop van de strijd de
noodzaak leerden om zich te organiseren in vakbonden, alsook om zich
politiek te organiseren, welk leidde tot de oprichting van de massa
arbeiderspartijen. Bakunin en de zijnen wezen parlementaire deelname
en de strijd voor hervormingen af als verraad aan de revolutie. Zij
verwierpen elke politieke actie die niet de overwinning van de
arbeiders op het kapitalisme en de daaruit voortkomende afschaffing
van de staat als onmiddellijke en directe doelstelling had.
Marxisme vecht voor de verovering van de politieke macht door de
arbeidersklasse en de opbouw van een socialistische maatschappij,
onder welke de staat zal wegkwijnen. Moeten de arbeiders zich tot
dan van politieke activiteit onthouden? Moeten ze elke hervorming
die hun bestaan kan verbeteren verwerpen? Niets zou de leiding van
de sociaal-democratie en het patronaat meer plezieren. Natuurlijk
niet, we moeten de strijd voor elke verworvenheid, hoe klein ook,
bepleiten en elk terrein dat voor ons open ligt benutten. Enkel een
dilettant kan een betere ziektezorg of loon verwerpen. Juist door
deze strijd en die om de hervorming van de arbeidersorganisaties,
vakbonden en partijen leren we, worden we sterkeren en brengt het
ons dichter naar de dag dat het mogelijk zal zijn om de maatschappij
ten goede ten veranderen.
Hervormingen onder het kapitalisme
Marxisten vechten voor elke hervorming, terwijl ze tezelfdertijd
uitleggen dat zolang het kapitalisme voortduurt geen van deze
verworvenheden veilig zijn. Enkel socialisme kan de maatschappelijke
problemen echt oplossen.
Onze hedendaagse anarchisten, Reclaim the Streets en anderen, hebben
in Groot-Brittannië geen aanhang onder de georganiseerde arbeiders.
Sommige geradicaliseerde jongeren voelen zich echter wel
aangetrokken tot hun directe actie-imago. Er is een vacuüm achter
gelaten door het gebrek aan massa arbeidersjeugdorganisaties, welke
vechtend voor een socialistisch programma vele jonge arbeiders en
studenten zouden kunnen aantrekken. Door gebrek aan leiding van de
vakbondsleiding en met sociaal-democraten in een regering die
jongeren aanvalt, kan dit vacuüm tijdelijk en gedeeltelijk worden
opgevuld door groepen als Reclaim the Streets.
Wat voor actie stellen zij dan voor? In hun persverklaring (2/5/00)
leggen ze uit: “We waren niet aan het protesteren. In de schaduw
van een irrelevant parlement waren we het zaad aan het planten van
een maatschappij waarin gewone mensen in controle zijn over hun
land, hulpbronnen, voedsel en de besluitvorming. De tuin
symboliseert de noodzaak om eerder zelfvoorzienend te moeten zijn
dan afhankelijk van het kapitalisme.”
Het feit dat het parlement machteloos blijkt te zijn om het verlies
van jobs en de vernietiging van het leefmilieu te verijdelen, toont
enkel aan dat het de belangen van het kapitalisme dient. Desondanks
is het mogelijk om onder druk van de basis hervormingen langs
parlementaire weg in te voeren, die in het belang zijn van de gewone
man. Het heeft geen zin te verklaren dat het parlement irrelevant is
en het de rug toe te keren wanneer de meerderheid niet akkoord gaat
en nog steeds naar de regering kijkt om haar leven beter te maken.
Dit is het spiegelbeeld van de houding van de sekten ten opzichte
van de sociaal-democratie. Elke weg die kan worden gebruikt ter
verbetering van onze levens moet worden gebruikt.
“Zelfvoorziening”
In elk geval is deze “zelfvoorziening” geen alternatief.
Zelfvoorziening zal geen elektriciteit in je huis brengen, je
kinderen onderwijzen of je verzorgen wanneer je ziek bent. We hebben
de middelen om elke maatschappelijke behoefte te vervullen, het
enige probleem is dat we die middelen niet bezitten. Individualisme
(zelfvoorziening) kan geen alternatief zijn voor socialisme, waarin
alle middelen van de maatschappij ter ieders beschikking staan, net
zoals we elk bijdragen wat we kunnen aan de maatschappij.
Guerrillatuinieren en aanverwante verschijnsels die op verschillend
plaatsen uit de grond schoten zijn niets meer dan een uitloper van
het oude utopische idee dat de maatschappij kan worden veranderd
door het stellen van voorbeelden. De wortels van dit stelsel liggen
in de idealistische filosofie. Filosofisch idealisme verwijst naar
het idee dat daden van mensen het gevolg zijn van hun gedachten, dat
ideeën en niet onze levensomstandigheden bepalend zijn voor onze
vooruitzichten. Wanner we, na een lang proces van accumulatie, er in
slagen mensen hun gedachten te veranderen, zullen ze ook anders
leven en zal kapitalisme gewoonweg overbodig zijn. De
kapitalistische klasse zal gewoon aan de kant toekijken hoe haar
systeem in elkaar stort.
Terwijl gelovend in een revolutionaire strijd ter omverwerping van
het kapitalisme, argumenteren de anarchisten dat dit moet worden
vervangen door… niets. Nochtans, zonder centraal apparaat of
organisatie, hoe zouden treinen op tijd rijden, hoe zouden
orgaantransplantaties kunnen georganiseerd worden, hoe zouden ’s
werelds hulpbronnen kunnen gekanaliseerd worden om voorgoed
hongersnood te overwinnen?
In hun blad Maybe vertelt Reclaim the Streets ons: “De radicale
sociale bewegingen die in toenemende mate naar elkaar toe groeien
willen niet de macht veroveren, maar ze ontbinden. Ze bedenken vele
autonome vormen van maatschappijorganisatie, vormen die direct
verbonden zijn met de noden van hun locatie. Wat een alternatief
voor het kapitalisme kan zijn voor zij die momenteel in een
West-Europees sociaalwoonproject leven is totaal verschillend van
wat geschikt zou zijn voor de bewoners van de sloppenwijken van
Nieuw-Delhi.”
Het kan voor ons van geen belang zijn welke vorm de nieuwe
maatschappij zal aannemen in verschillende landen en zelfs onder
verschillende regimes. De economische macht die we gedurende eeuwen
gecreëerd hebben kan en moet gebruikt worden op een geplande,
rationele manier om honger, ziekte en ongeletterdheid uit te roeien.
Het moet gebruikt worden in het belang van de gehele maatschappij.
Dit kan alleen bewerkstelligd worden de democratische planning van
de maatschappij, waardoor de macht die in ons bereik ligt kan
gebruikt worden met respect voor de toekomst van de planeet, het
behoud van z’n hulpbronnen, onze eigen arbeidsomstandigheden en
levensstandaard. Of we het nu leuk vinden of niet, enkele wortels op
een stukje braakland planten zal hongersnood en voedseltekort niet
uit de wereld helpen.
We hebben hier de macht toe, maar enkel als we de nieuwe technologieën,
industrieën en de talenten en actieve deelname van miljoenen
combineren.
De economische macht die dat we geschapen hebben kan worden
vergeleken met de vernietigingskracht van bliksem, ongetemd en
anarchistisch onder de markteconomie. Doch, geordend in kabels en
bedrading verandert elektriciteit onze levens. Industrie noch
machines zijn onze vijand. De staat wel, maar die is enkel een
symptoom niet de ziekte zelf. Het is kapitalisme met zijn bezit over
de economie en zijn verknechten van de maatschappij die we moeten
vervangen.
De taak die ons vandaag wordt voorgelegd is om internationaal de
sterkte en ervaring van de arbeidersklasse te combineren met de
kracht en energie van de jeugd, gebaseerd op een duidelijk begrip
van wat kapitalisme en staat zijn en met een programma ter
verandering van de maatschappij. Dit vraagt het combineren van
theorie met actie. In deze combinatie ligt de sterkte van het
marxisme.
Als je het kapitalisme wilt bekampen doe dit dan volledig bewapend
met socialistische doelstellingen en programma. Sluit je bij ons aan
in onze strijd voor de socialistische transformatie van de planeet.
Phil Mitchinson, Mei
2000
