Nguyễn Gia Kiểng : Thế giới của George W. Bush

Nếu tổng thống Mỹ do người Tây Âu bầu ra thì chắc chắn John Kerry đã đắc cử rất vẻ vang. Nhưng vì không phải như thế nên George W. Bush đã thắng lớn. Không những ông vượt đối thủ khá xa mà đảng của ông còn gia tăng được đa số trong cả Thượng Viện lẫn Hạ Viện.


Sự thất vọng của người châu Âu không phải hoàn toàn vô lý. Tổng thống Mỹ không phải chỉ lãnh đạo nước Mỹ mà, ở một mức độ nào đó, còn là người lãnh đạo của thế giới. Không có gì khó hiểu nếu họ cả thấy bực bội vì không được có tiếng nói trong một cuộc bầu cử có ảnh hưởng lớn đối với họ.

Nét nổi bật của Bush là sự nghịch lý. Ông là vị tổng thống Mỹ trong thế kỷ 20 ít quan tâm và ít hiểu biết nhất về thế giới. Cho đến khi lên làm tổng thống, ông rất ít khi ra khỏi nước Mỹ và tiểu bang Texas của ông. Kiến thức của ông về địa lý và lịch sử thế giới biểu lộ sự sơ sài qua các cuộc phỏng vấn. Nhưng Bush đồng thời cũng là vị tổng thống can thiệp mạnh nhất, bất chấp Liên Hiệp Quốc nếu cần.

Hơn thế nữa, ông can thiệp đúng. Bush đã có lý khi tiến quân đánh dẹp bọn Taliban và chế độ hung bạo Saddam Hussein. Ông cũng có lý khi gọi thẳng các chế độ Iran và Bắc Triều Tiên là những vương quốc của tội ác, hay khi đe dọa Syria, hay khi chính quyền của ông lên án thẳng thắn các vi phạm nhân quyền tại Trung Quốc, Miến Điện và Việt Nam. Các chế độ độc tài bạo ngược cần được đương đầu một cách quyết liệt. Một tổng thống hiền lành như Jimmy Carter đã không ngăn chặn được sự bành trướng của phong trào cộng sản trong thập niên 1970. Tổng thống hào hoa phong nhã Bill Clinton dã bất lực trước bọn khủng bố. Hoa Kỳ phải đảm nhiệm vai trò lãnh đạo thế giới trong cuộc chiến tranh chống khủng bố và loại trừ các chế độ tội ác, ngay cả nếu phải hy sinh phần nào sự phồn vinh. Bush không phải là một con người uyên bác và phức tạp, nhưng ông có giác quan đúng, có khả năng suy nghĩ và dám hành động. Vả lại, chống khủng bố và bảo vệ nhân quyền đòi hỏi lòng tin và quyết tâm hơn là sự thông thái. Sự thông thái thực ra cũng chỉ cần thiết ở một mức độ vừa phải thôi vì Bush, cũng như mọi tổng thống Hoa Kỳ khác, có thể sử dụng bất cứ lúc nào những trí thức và chuyên gia lỗi lạc mà Hoa Kỳ có nhiều hơn bất cứ quốc gia nào. Vả lại, bề ngoài giản dị của Bush thường làm người ta quên là ông tốt nghiệp hai trường đại học danh tiếng nhất Hoa Kỳ, Yale và Havard.

Người ta cũng hơi quá đáng khi nói là Bush bị chống đối trên thế giới. Thực ra ông chỉ bị chống đối tại Tây Âu và vì những lý do khác chứ không phải vì Bush theo chủ nghĩa đơn phương (unilateralism). Một tổng thống rất "châu Âu" như J-F. Kennedy cũng đã bị chống đối khi can thiệp tại Việt Nam. Sự chống đối của Tây Âu với Hoa Kỳ có gốc rễ lịch sử của nó. Đó là sự tị hiềm với một quốc gia cùng một văn hóa Thiên Chúa giáo với Tây Âu, do những người nghèo khổ và bị hất hủi thành lập ra, nhưng đã vượt qua Tây Âu về mọi mặt. Cũng đừng nên quên là Liên Hiệp Châu Âu đ'ã ra đời với mục đích công khai được nhắc lại hầu như mỗi ngày là để là để có một khối lớn đủ sức làm đối trọng với Hoa Kỳ.

Với thời gian, Hoa Kỳ và Tây Âu ngày càng trở thành khác nhau: Hoa Kỳ vẫn là một nước Thiên Chúa giáo trong khi Tây Âu đã trở thành vô thần. Hơn 70% người Mỹ vẫn còn đức tin tôn giáo trong khi tại Tây Âu tỷ lệ này chưa đến 5%. Sự khác biệt này khiến ngưới Tây Âu khó chịu trước một tổng thống Mỹ đi nhà thờ và đọc kinh.

Khác biệt về triết lý chính trị giữa hai bên cũng to lớn không kém. Trong khi Hoa Kỳ từ ngày lập quốc vẫn quả quyết chọn lựa chủ nghĩa cá nhân tự do (liberal induvidialism) thì Tây Âu nói chung đã chọn con đường dân chủ xã hội. Hai xa õhội được quan niệm và tổ chức khác nhau, và một lần nữa mô hình Hoa Ky øđã chứng tỏ sự năng động hơn hẳn của nó, đến nỗi mà chính Tây Âu đang dần dần bị Mỹ hóa trong tổ chức kinh tế cũng như trong nếp sống, chưa kể ảnh hưởng áp đảo của các công ty Mỹ tại Châu Âu. Sự chống đối Hoa Kỳ như thế còn ít nhiều mang tính đề kháng của những quốc gia cảm thấy mất chủ quyền. Sự chống đối này sẽ chỉ chấm dứt khi nào người Tây Âu ý thức được rằng họ và Hoa Kỳ đã tiến triển theo hai lộ trình khác nhau và đã trở thành khác nhau, do đó họ không thể đòi hỏi Hoa Kỳ hành động giống như họ.

Trong khi chờ đợi, và trong một tương lai không xa, có lẽ Hoa Kỳ sẽ gần gũi với một châu Á và một Đông Âu đã dân chủ hóa hơn là với Tây Âu. Khác với Tây Âu, các dân tộc châu Á và Đông Âu chủ yếu chỉ nhìn thấy phúc lợi của mô hình Hoa Kỳ và của một sự hợp tác chặt chẽ với Hoa Kỳ. Họ không có mặc cảm nào và do đó không có phản xạ bài Mỹ. Thế giới đang chứng kiến một tiến trình chia tay giữa Hoa Kỳ và TâyÂu trong đó Tây Âu không còn là cố hương của người Mỹ và ngược lại Hoa Kỳ không còn là "khúc ruột ngàn dặm" của Tây Âu. Tiến trình này có thể sẽ nhanh hơn với một tổng thống Mỹ như George W. Bush nhưng nó vẫn tiếp tục tiếp tới với bất cứ vị tổng thống Mỹ nào.

Trở lại với cuộc bầu cử vừa qua, Bush bị nhiều người xem thường vì ông tỏ ra quá giản dị, nhưng trong chính trị, những giải pháp thận trọng nhất không chắc chắn là hay nhất. Mọi người đều nhận xét George W. Bush không tài giỏi bằng cha ông, nhưng ông đã hơn cha ở chỗ giữ được tòa Bạch Ốc. Có nhiều triển vọng ông cũng sẽ đạt được thành quả to lớn hơn nhiều: thiết lập được dân chủ tại Iraq và Afghanistan, thay đổi bộ mặt của thế giới Hồi giáo, và thế giới nói chung.