Sedert 20 jaar woon ik in Herderen, een pittoresk landbouwdorpje gelegen tussen Tongeren en Maastricht. Ik verzamel alle zichtkaarten van Herderen (er zouden er maar drie bestaan !) en alle doodsprentjes van inwoners van Herderen of personen die er geboren zijn. Het oudste in mijn bezit dateert van 1831 (zie foto).

Het dorp wordt voor het eerst vermeld in een akte van 1096 en heette toen «Hirtheren », maar reeds vanaf de 15de eeuw is het meestal « Herderen ». ( Gclegen aan de heerbaan Tongeren-Maastricht, moet de plaats reeds vroeg bewoond geweest zijn en men vond er trouwens sporen van een Romeinse villa en van twee tumuli of grafheuvels terug. Heer van deze heerlijkheid was de graaf van Loon en vanaf 1366 de prins-bisschop van Luik, die echter in 1766 de heerlijke rechten van Herderen en van Riemst in pand gaf aan de graaf de Borchgrave en later aan kanunnik baron de Sluse. De plaatselijke schepenhank volgde het Loonse recht en was ook bevoegd voor het grondgebied van Riemst, In beroep ging men bij de buitenbank van Bilzen, Er waren ook een aantal laat- of cijnshoven, oa het Loons hof van Sint-Jan, bezit van de kerk, en het laathof Slecht en Recht. bezit van het adellijk Stjft van Munsterbilzen, Meier van het Sint-Janshof in 1705 was Jan Meers en laatschepenen Willem en Peter Palmars, Peter Noelmans, Jan Peumans, Vriendt Coenegrachts en Adam Floren, die tevens secretaris was. Van het laathof Slecht en Recht worden nog heel wat cijnsregisters uit de 16de, 17de en 18de eeuw bewaard op Rijksarchief van Hasselt, samen met een grondlegger uit 1717.

Een historische plek te Herderen is de Sieberg waar mogelijk het kasteel van Chalmont gestaan heeft, kasteel dat vermeld wordt in een oorkonde van 1206. In dat jaar deed graaf Lodewijk II van Loon hiervan afstand ten voordele van hertog Hendrik 1 van Brabant, die het daarop aan de Graaf van Loon weer in leen gaf. Op diezelfde Sieberg bouwde men later een windmolen die afbrandde in 1578. Het was ook op die plaats dat op 2 juli 1747 de Franse koning, Lodewijk XV, zijn troepen schouwde voor de slag van Lafelt. Napoleon bij zijn doortocht te Herderen zou de plek waar zijn illustere voorganger gestaan had ook zijn gaan bezoeken Boven op de Sieberg bevond zich tevens de Sint-Jansput, een waterput van de gemeente, die in 1936 verdween bij het verbreden van de weg.

Tot in 1834 was Herderen geen zelfstandige parochie, maar hoorde onder Riemst. Er was wel een kapel, toegewijd aan Sint-Jan-Baptist en meestal bediend door de pastoor van Riemst.

Dat de onderlinge verhoudingen niet altijd even hartelijk waren blijkt uit de geschriften ons nagelaten door pastoor Hubert Palmars († 1700), geboren te Herderen als zoon van Willem Palmars, de koster en N. Noelmans. Eerst en vooral wilde hij zijn vervallen parochiekerk te Riemst in orde maken en daarom legde hij in 1671 al zijn parochianen een schatting op. Twee vooraanstaanden uit Herderen weigerden en het gevolg was dat Palmars gedurende zeven weken geen mis kwam lezen in de kerk van Herderen. Daarna hernam hij die gewoonte tot in 1676 de twist weer oplaaide en de pastoor toen een half jaar wegbleef. Het kwam zelfs tot een proces en het is alleen door het feit dat Spaanse soldaten in 1679 de kerk van Riemst hadden afgebrand dat Herderen weer zijn mis kreeg. In die jaren lange ruzie, zo schrijft Palmars, is het merkwaardig dat vier van de zes opstokers een harde tot zeer harde dood hebben gehad. De vijfde was het graf nabij doch werd beter, maar bleef 15 jaren lang pijn gevoelen. De zesde stierf plots zonder een enkel sacrament». Dit alles heeft echter niet belet dat pastoor Palmars in 1665 een nieuwe klok schonk en in 1681 zorgde voor een gans nieuwe klokkestoel. De oude kapel werd in 1848 vervangen door een neogotische kruiskerk en men behield enkel de toren uit de 15de eeuw. Ze werd ernstig beschadigd in de meidagen van 1940, maar een jaar later bijna volledig herbouwd in haar vroegere toestand.

Naast de registers van de burgerlijke stand (vanaf het jaar 6) en de parochieregisters (Riemst), bewaart het Rijksarchief van Hasselt de schcpenregisters uit de 16de eeuw, een historiek van de kapel, drie bundels processtukken (1603-1771) en de akten van een zestal notarissen uit de 18de en 19de eeuw. De oudste hoeve te Herderen is die van J. Peumans in de la Brassinnestraat en dateert uit 1724. Van de winning Lemmens is alleen de paardenstal uit 1730 en de inrijpoort uit 1758 overgebleven. Er zijn ook nog een aantal grafkruisen uit de 17de en 18de eeuw bewaard gebleven met oa, de familiewapens Coenegrachts, Palmars, Vrindts. Floren, de la Brassinne en Peumans

Wil U meer weten over de andere deelgemeenten surf dan naar Riemst.

home