Hymny Dżapu

Guru Granth Sahib to święta księga sikhów, a najważniejszą jego częścią są hymny Dżapu, czyli trzydzieści dziewięć wierszy autorstwa Guru Naanaka. Jest to poezja, której krąg czytelników oraz siła oddziaływania mogłyby przyprawić o zawrót głowy przeciętnego polskiego poetę.Śpiweana w gurdwarach sikhów na całym świecie wedle zasad indyjskiej muzyki, w skali odpowiedniego ragu rano i wieczorem, w niedziele w ciągu dnia, a w Złotej Świątyni w Amritsarze na okrągło przez cały czas. O czym jest ta poezja? O słuchaniu i powtarzaniu Imienia Bożego. "Dżapu" znaczy właśnie 'powtarzaj Imię Boże'.
Będąc w Amritsarze zakupiłem na straganie przed Złotą Świątynią broszurkę zawierającą angielski przekład Dżapu pióra niejakiego Harbans Singh Doabia, wraz z towarzyszącą oryginalną wersją w piśmie gurmukhi i w łacińskiej transkrypcji. Broszurka ta, wydana przez Singh Brothers w Amritsarze w 1981 roku, posłużyła mi za podstawę prezentowanych spolszczeń.
Angielski przekład w broszurce jest rozwlekły, pełen wyjaśnień i ignoruje wszelki rytm i rym, natomiast oryginał jest bardzo zwięzły i rytmiczny. Rytm jest nieregularny, nie ma wyraźnego metrum, podobnie rym, pojawiający się w dużym zagęszczeniu, często na początku i w środku wiersza, występuje nieregularnie i jest często przybliżony, całość jednak posiada charakterystyczny puls, który w spolszczeniu starałem się odtworzyć. Niemożliwe okazało się jednak odtworzenie w polszczyźnie tekstu równie zwartego. Wynika to z różnicy w naturze języków: w językach północnoindyjskich, bogatych w dźwięki, istnieje ogromna liczba słów monosylabicznych, gdy współczesna polszczyzna ma tendencję do wydłużania słów, dodawania różnych przedrostków i końcówek. Doskonałym przykładem jest tu słowo sikh, pochodzące z tego samego rdzenia co poslie 'szukać', jednakże po polsku 'szuk' nic by nie znaczyło, również 'szukacz' byłoby cokolwiek dziwaczne, musi być 'poszukiwacz'. Tak więc w moim spolszczeniu musiałem wydłużyć wersy, dla przykładu co zapisałem jako "Niezrodzonemu, Niezmąconemu, Naeskończonemu, Niepoznanemu, zawsze zawsze takiemu samemu" w oryginale brzmi: Aad, Anil, Anaad, Anaahat, dżug dżug eko wes.
Przeciwnie niż Tulsidas, o ,pokolenie młodszy poeta z Benares, który wyraźnie unikał słownictwa perskiego pochodzenia, Naanak nie miał awersji do obcych słów. Przeciwnie, używał ich wyraźnie świadomie, podejmując dyskusję z różnymi grupami wyznaniowymi. Dla przykładu: w pierwszym zdaniu ósmego hymnupojawiają się obok siebie perskie słowo pir, oznaczające sufickiego szejka, i sanskryckie naath; połatany habit z hymnu dwudziestego ósmego jest tradycyjnym ubiorem wędrownego derwisza, a żebracza miska i święty pył subhuti na czole to atrybuty hinduskiego sadhu. Owe językowe aluzje giną w przekładzie, ale warto o nich wiedzieć; w niektórych hymnach pojawia się nawet Buddha oraz bhikhu, buddyjski mnich, mimo iż, zgodnie z tezą zachodnich uczonych, buddyzm w Indiach owego czasu był "wygasły". Najczęsciej jednak podejmowana jest dyskusja z tradycją hinduską, w której Naanak wyrósł. Pierwsze zdanie dziewiątego hymnu brzmi: Suniai Isaar Barmaa Ind, gdzie Isar (sanskryckie Iśwara) znaczy 'Pan' i jest przydomkiem Śiwy, Barmaa (sanskryckie Brahma) to bóg stworzyciel, a Ind (sanskryckie Indra) to wedyjski gromowładca. Podobnie w drugim zdaniu trzydziestego hymnu są przydomki (nie imiona) hinduskiej trójcy bogów: Brahmy, Wisznu i Śiwy. Oczywiście dla hinduskiego czytelnika nie są to tylko imiona, noszą one ładumek emocjonalny porównywalny do naszego, powiedzmy, 'Jahwe Zastępów'. To oczywiście też ginie w przekładzie. Guru Granth, mimo że jest zbiorem poezji, ma strony ciasno zapisane, bez podziełu na wersy, tak że na pierwszy rzut oka całość wygląda jak proza. Uznałem, że moje spolszczenie powinno mieć podobną wizualną formę.