Ο Αμερικανός διπλωμάτης Τζωρτζ Κένναν, που πέθανε στις 17 Μαρτίου 2005 σε ηλικία 101 ετών, συγκαταλέγεται μεταξύ των «έξι σοφών ανδρών» (οι υπόλοιποι: Ντην Άτσεσον, Τσαρλς Μπόλεν, Άβεριλ Χάρριμαν, Ρόμπερτ Λοβέτ, Τζων ΜακΚλόυ), που διαμόρφωσαν την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ από την περίοδο της Μεγάλης Ύφεσης, τη δεκαετία του 1930, μέχρι και τη δεκαετία του 1980.

Ο Τζ. Κένναν υπήρξε ο εμπνευστής του περίφημου δόγματος της «ανάσχεσης» της σοβιετικής ισχύος, δόγματος πάνω στο οποίο στηρίχτηκε ο Ψυχρός Πόλεμος. Οι βασικοί άξονες αυτού του δόγματος περιγράφτηκαν από τον Κένναν σε δύο κείμενα. 

Το πρώτο είναι το «Μακροσκελές Τηλεγράφημα» που απέστειλε από τη Μόσχα (όπου ήταν ο δεύτερος τη τάξει Αμερικανός διπλωμάτης) τον Φεβρουάριο του 1946 στην Ουάσινγκτων, και στο οποίο εξηγούσε ότι «η σοβιετική εξουσία δεν επηρεάζεται από τη λογική του διαλόγου, αλλά είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στη λογική της βίας». Το δεύτερο κείμενό του –«Οι Πηγές της Σοβιετικής Συμπεριφοράς», το οποίο είχε υπογράψει απλώς ως «Χ»–, το διασημότερο άρθρο του 20^ου αιώνα σχετικά με την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 1947 στο περιοδικό Foreign Affairs του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων (CFR), του γνωστού «παραμάγαζου» των Ροκφέλερ και σία. «Η σοβιετική πίεση στους ελεύθερους θεσμούς του δυτικού κόσμου είναι κάτι που μπορεί να ανασχεθεί με την επιδέξια και αποφασιστική εφαρμογή μιας αντίπαλης δύναμης», σημείωνε. «Η δύναμη αυτή πρέπει όμως να έχει τη μορφή της διπλωματίας και της υπόγειας δράσης, όχι του πολέμου.» Αυτό το δόγμα της ανάσχεσης θα ανατρεπόταν μισό αιώνα αργότερα από το «δόγμα των προληπτικών πολέμων» των νεοσυντηρητικών του Μπους.

Θα ήταν άδικο να «χρεώσουμε» αποκλειστικά και μόνον στον Κένναν το θεωρητικό υπόβαθρο του Ψυχρού Πολέμου. Ο Κένναν δεν ήταν παρά ένας από τους «σοφούς» του CFR που υπαγόρευαν στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ τις κατευθυντήριες αρχές της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Το Σχέδιο Μάρσαλ (οικονομική βοήθεια προς τις κατεστραμμένες από τον πόλεμο χώρες) αποτελούσε ακόμη ένα δημιούργημα αυτής της ομάδας αναλυτών. 

Μία ακόμη ομάδα «σοφών» (Τζ. Κένναν, Πωλ Νίτσε, Ντην Άτσεσον) θα διαμορφώσει το 1950 ένα ακόμη κείμενο, που έγινε γνωστό ως NSC-68 (έγγραφο 68 του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας), σύμφωνα με το οποίο οι ΗΠΑ θα έπρεπε να αναλάβουν το ρόλο του παγκόσμιου χωροφύλακα και να χρησιμοποιούν το 20% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος για εξοπλιστικά προγράμματα. Το NSC-68 παρείχε και το επιχείρημα που δικαιολογούσε κάτι τέτοιο: την παγκόσμια κομμουνιστική απειλή! Τα υπόλοιπα είναι ιστορία.

[Μία μικρή παρένθεση για όσους αρέσκονται στις «μικρές, πικρές ειρωνείες της ιστορίας». Η «παγκόσμια κομμουνιστική απειλή» στα τέλη της δεκαετίας του 1940 δεν αφορούσε παρά μόνον τα συμφέροντα του αμερικανικού κατεστημένου. Όταν το 1933, ο Τζωρτζ Κένναν συνόδευε τον Ουίλλιαμ Μπούλλιτ, τον πρώτο –μετά την αναγνώριση της ΕΣΣΔ από τις ΗΠΑ– πρέσβη στη Μόσχα, η «κομμουνιστική απειλή» δεν ήταν κάτι που απασχολούσε τους αμερικανούς «σοφούς», κι έτσι ο Κένναν δεν αντιλήφθηκε ότι εκείνη την περίοδο (1932-34) αρκετά εκατομμύρια Ουκρανών (4-7, ανάλογα με τις εκτιμήσεις) πέθαναν από την πείνα, σε έναν οργανωμένο από το Κρεμλίνο λιμό. Και για όσους αρέσκονται σ’ αυτά τα μικρά-πικρά «ντεσού» της ιστορίας, να αναφέρουμε ότι ο διπλωμάτης και ποιος-ξέρει-ποιων-υπηρεστιών-πράκτορας Ουίλλιαμ Μπούλλιτ είχε συνεργαστεί στις αρχές της δεκαετίας του 1930 με τον Σίγκμουντ Φρόυντ στη συγγραφή μιας μελέτης για το «ψυχολογικό προφίλ» του τέως –τότε– προέδρου των ΗΠΑ Γούντροου Γουίλσον, που εκδόθηκε μόλις το 1967 (http://www.toddlertime.com/freud.htm).]

Μια φορά «σοφός», για πάντα «σοφός».

Ο Τζωρτζ Κένναν μπορεί να παραιτήθηκε από το διπλωματικό σώμα των ΗΠΑ το 1953, αλλά «εξακολούθησε ως τον θάνατό του να είναι ένας κορυφαίος στοχαστής στις διεθνείς υποθέσεις», όπως αναφέρει και κάποια νεκρολογία του. Όμως ούτε σ’ αυτή ούτε σε καμία από τις υπόλοιπες νεκρολογίες του δεν διάβασα κάτι για ένα άλλο άρθρο του –«Πρόταση για την αποτροπή της ερημοποίησης του κόσμου»– που δημοσιεύτηκε επίσης στο Foreign Affairs (Απρίλιος 1970).

Αρκετό νερό είχε πια κυλήσει στο αυλάκι της «ανάσχεσης της κομμουνιστικής απειλής». Και όσο και αν το σοβιετικό μπλοκ βρισκόταν το 1970 στο απόγειο της δόξας του, η επίκληση των κινδύνων που αντιπροσώπευε ο κομμουνισμός για την ανθρωπότητα ήταν ένα προϊόν με ημερομηνία λήξης – όπως όλα. 

Σε έναν διπολικό κόσμο, η «απειλή του άλλου» έχει κάποια αξία χρήσης. Σε έναν μονοπολικό κόσμο, όμως, η «απειλή» πρέπει να είναι καθολική, να αφορά ολόκληρο τον πλανήτη, όλους τους κατοίκους του. Ο Τζωρτζ Κένναν –his master’s voice– ανέλαβε να χαράξει τη νέα στρατηγική, να καταγράψει τους «κινδύνους του μέλλοντός μας»: την παγκόσμια απειλή εξαιτίας της υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Και μπορεί μεν αυτή η στρατηγική να εγκαταλείφθηκε –προσωρινά (;)– από τις ΗΠΑ –που προτίμησαν εκείνη της «παγκόσμιας τρομοκρατίας»– όμως ο όρος «οικολογία», μετά το άρθρο του Κένναν, έπαψε πια να αφορά κάποιους ελάχιστους της ακαδημαϊκής κοινότητας.

Ο Κένναν, στο προαναφερθέν άρθρο του, καλούσε στη δημιουργία μιας υπερεθνικής και μη-κυβερνητικής οργάνωσης της Διεθνούς Περιβαλλοντικής Υπηρεσίας (International Environmental Agency) που θα αναλάμβανε το ρόλο της αντιμετώπισης της καταστροφής του περιβάλλοντος…

Ο Κένναν θεωρούσε, στο άρθρο του, ως εξαιρετικά σημαντική την πρωτοβουλία του ΟΗΕ για τη διοργάνωση της Συνδιάσκεψης για το Ανθρώπινο Περιβάλλον, που θα γινόταν στη Στοκχόλμη το 1972. «Ψυχή και σώμα» εκείνης της συνδιάσκεψης, όπως και εκείνων του Ρίο και του Κυότο, ήταν κάποιος Καναδός –«ανανήψας» πετρελαιάς– ο Maurice Strong, στενός συνεργάτης των Ροκφέλερ, και σύμβουλος σε θέματα περιβάλλοντος όλων των Γενικών Γραμματέων του ΟΗΕ τα τελευταία σαράντα χρόνια…

Και μετά την «πλήρη ανάσχεση του κομμουνιστικού κινδύνου», ο τελευταίος ηγέτης της ΕΣΣΔ, ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ ίδρυσε τον Διεθνή Πράσινο Σταυρό και συνίδρυσε με τον Μ. Στρονγκ και τον Στήβεν Ροκφέλλερ (γιο του Νέλσωνα) την οργάνωση Πρωτοβουλία για τον Καταστατικό Χάρτη της Γης (Earth Charter Initiative)…

Το χρήμα, οι οικολογικές ευαισθησίες και οι στρατηγικές δεν κρύβονται… Όπως και κάποιες εσωτεριστικές ανησυχίες…