2. ZARAR YAPTIĞI AĞAÇ TÜRLERİ VE ZARARI

Ana vatanı Picea orientalis'in doğal yayılış alanı olarak kabul edilen bu kabuk böceği Atlantik'ten Büyük Okyanus kıyılarına kadar, Tüm Avrupa ve İngiltere'den Sibirya, Transkafkasya, Gürcistan, Kore, ve Japonya'ya kadar geniş bir alana yayılmıştır (Freude ve ark. 1981, Grüne 1979).

Konukçuları Pinus silvestris, Pinus nigra, Pinus heldreichii, Pinus pinaster, Pinus cembra, Pinus sosonowskyi, Pinus laricio, Pinus brutia, Pinus mugo, Pinus jeffreyi, Pinus muricata, Picea orientalis, Picea abies, Abies alba, Abies nordmanniana, Pseudotsuga menziesii, Larix decidua ve Larix sibirica gibi iğne yapraklı ağaçlarda yaşamaktadır. Nikitin (1893)'a atfen Ips sexdentatus'un istisnai olarak Taxus baccata ve yapraklı ağaçlarda (Kafkasya) bulunduğunu, fakat larvalarının porsukta gelişemeyerek öldüğünü kaydetmektedir (Freude ve ark. 1981; Grüne 1989; Schimitschek 1947).

Türkiye'de Pinus silvestris, Pinus nigra, Pinus brutia, Picea orientalis, Abies nordmanniana ve Abies bornmülleriana gibi ağaç türlerinin yayılış alanlarında, Bolu-Abant Ormanı, Düzce, Ilgazdağı, Karabük, Daday, Küre, Ayancık, Eskişehir-Çatacık Ormanı, Ankara, Kahramanmaraş, Adana, Bursa, Keles-Kocayayla, Dursunbey-Gölcük, Uşak-Evrendede, Bayındır-Tire, İzmir, Manisa, Gölhisar-Matça, Muğla-Yılanlıgediği, Denizli, Akseki-Cevizli ve Kuyucak, Samsun-Gelemen fidanlığı, Ordu, Giresun, Bayburt, Trabzon, Kırşehir, Gümüşhane, Kelkit, Torul, Rize, Pazar, Ardeşen, Fındıklı, Artvin, Göle ve Sarıkamış ormanlarında tespit edilmiştir (Selmi 1989; Yüksel 1996).

Türkiye'de şiddetli epidemisi Picea orientalis'te görülmekle birlikte, ayrıca çam (özellikle Pinus nigra ve Pinus silvestris) ile göknar türlerinde de zarar yapmaktadır. Bu zararlının Doğu Ladini ve Karaçam meşceresindeki toplu zararı şekil 2, 3 ve 4'te görülmektedir.


{Outbreak of Ips sexdentatus at Oriental spruce forests}
Şekil 2. Ips sexdentatus'un Doğu Ladini meşceresindeki zararı (Pazar-Çamlıhemşin 1400 m)

{Outbreak of Ips sexdentatus at Oriental spruce forests}
Şekil 3. Ips sexdentatus'un Doğu Ladini meşceresindeki zararı (Pazar-Çamlıhemşin 1200 m)

{Development of Ips sexdentatus at pine forests}
Şekil 4. Ips sexdentatus'un Karaçam meşceresindeki zararı (Anonymous 1999a)


1928-1999 yılları arasında I. sexdentatus'un Doğu Karadeniz Bölgesi'nde zarar yaptığı yerler ve kesilen böcekli ladin ağaçlarının dikili hacimleri tablo 1'de gösterilmiştir. Tespitlere göre bu böcek Doğu Karadeniz Ormanlarında 1 684 390 m³ Doğu Ladini'ni tahrip etmiştir. Ancak bu kayıtların bir kısım tahminler şeklindedir.

Böceğin zararı ile ilgili 1939-1947 ve 1949-1956 yıllarına ait toplam 15 yıllık kayıtlar bulunamamıştır. Çeşitli nedenlerle kayda geçirilmemiş zararlar da olabileceği düşünülürse, Ips sexdentatus'un Doğu Ladini ormanlarındaki tahribatının en az 3 000 000 m³ olduğu tahmin edilmektedir.


Tablo 1. Ips sexdentatus'un 1928-1999 yılları arasında epidemi yaptığı yerler ve zararı
Yıllar Zarar Yerleri Kesilen Böcekli Ladin Ağaçlarının Dikili Hacmi
m³
1928-1938 Maçka, Hamsiköy, Meryemana, Sürmene-Santa 940 000
1948 Artvin - Atila 90 000
1957-1967 Artvin Orman Bölge Müdürlüğü 500 000*
1961-1974 Trabzon Orman Bölge Müdürlüğü 57 000
1963-1974 Artvin, Borçka, Murgul, Rize 63 000
1975-1984 Sürmene, Pazar, Maçka 6 500
1978-1989 Trabzon Orman Bölge Müdürlüğü 7 400
1982-1985 Artvin - Atila, Murgul 6 000
1988 Ordu - Çambaşı 1 000
1990 Trabzon Orman Bölge Müdürlüğü 1 300
1991-1994 Maçka, Sürmene, Pazar, Torul 1 500
1995-1996 Trabzon Orman Bölge Müdürlüğü 3 450
1997 Pazar, Sürmene, Maçka 2 240
1998 Trabzon Orman Bölge Müdürlüğü 3 000
1999 Trabzon Orman Bölge Müdürlüğü 2 000
1928-1999 Genel Toplam 1 684 390
*: Ataman (1967).

Kafkaslarda 655 hektar bir alanda 40 000 kadar Picea orientalis ağacı bu böcek tarafından yok edilmiştir (Schimitschek 1947).

Ips sexdentatus'un, Çekoslovakya'da Sarıçam ormanlarında Ips acuminatus (Gyll.), Phaenops cyanea Fabr., Tomicus piniperda (Linné) ve Tomicus minor (Hartig)'la kitle üremesi yaparak önemli zararlara neden olmaktadır. Ancak, I. sexdentatus'un sarıçam ağaçlarında zararlı etkisi kısmen daha azdır. Buna göre, 1990-1997 yıllarında 250 000 m³'ten fazla Sarıçam ağacı zarar görmüştür (Anonymous, 1999b).


{Volume of wood infested by bark beetles in Czechoslovakian Scots pine stands}
Şekil 5. Çekoslovakya'da Sarıçam ormanlarında kabuk böceklerinin yıllara göre zarar



Contents with Ips sexdentatus