4.2.3. Biyolojik mücadele çalışmaları

Doğu Karadeniz Bölgesi'nde ilk biyolojik mücadele çalışmaları 1985 yılında Artvin-Murgul ormanlarında bu zararlıya karşı sürdürülen kimyasal mücadele sırasında, böcek yuvalarında bol miktarda predatörlerine (Rhizophagus dispar (Payk.), Thanasimus formicarius (L.) ve Raphidia sp.) rastlanılmasıyla başlamıştır. Böylece kimyasal mücadele uygulamalarına Artvin bölgesinde son verilmiştir (Alkan ve Aksu 1990). Daha sonra 1987-1989 yıllarında insektaryumda yaklaşık 10 000 adet Rhizophagus dispar (Payk.) ve Thanasimus formicarius (L.) üretilerek zararlı böceğin yoğun olduğu alanlara verilerek biyolojik mücadele başlatılmıştır (Yüksel 1998b).

Aksu (1987)'nun çalışmalarına göre Ips sexdentatus'un yuvasında tespit ettiği Rhizophagus sp. predatörü R. depressus'tur. Yazar, laboratuvar koşullarında sabit 23 °C 'de ile %80 bağıl nemde bu predatörünün generasyonunu 72 günde tamamladığını ve zararlı böceğin larva, pupa ve erginlerini parçaladığını belirtmektedir.

Bölgede yıllardan beri yapılan kimyasal ve mekanik mücadeleler bu böceğin zaman zaman kitle üremesini engelleyememiştir. Ayrıca kimyasal ilaçların uygulanması, arazi yapısı ve ekonomik şartlar nedeniyle zor ve pahalı olup, parazit ve predatörleri de öldürmesi nedeniyle sakıncalıdır.

Avrupa'da daha çok çam zararlısı olan I.sexdentatus, Türkiye'de ise kitle halinde Doğu Ladini'nde zararlı olmaktadır. Bölgemizde aynı ekosistem içerisinde Sarıçam ormanlarında önemli bir epidemisi görülmemiştir. Buda zararlının epidemi yapmasında ağaç türünün önemli olduğunu göstermektedir.

Schimitschek (1947), Ips sexdentatus'un parazit ve predatörlerinin Doğu Karadeniz'de kitle üreme yerlerindeki nüfus yoğunluğunun az olduğunu ve bunun %5 ile sınırlı kaldığını ifade etmektedir. Böcek tasallutuna maruz kalmış ladin meşcerelerinde en yoğun Diptera ve Straphylidae larvalarının yoğun olarak bulunmasına rağmen, bu predatörlere önem verilmemelidir. Çünkü bunlar sadece kabuk böceği larvası ile geçinmeyip, aynı zamanda çürüntü ile de beslenirler. Yazar aynı eserinde (Schimitschek 1947), T. formicarius ve Nitudilidae gibi predatörlerin çok az olduğunu belirtmektedir. Bu yüzden mevcut parazit ve predatörlerin I. sexdentatus kitle üremesini sona erdirecek veya başlı başına bir kitle üremesinin ortaya çıkmasına engel olacak etkinlikte olmadığını söylemektedir.

Ips sexdentatus'un 10 paraziti Yüksel (1998a) tarafından tespit edilmiştir. Bölgede Coeloides abdominalis ve Dendrosoter middendorffii türleri en çok bulunan parazitlerdir. Her iki parazit de Ips sexdentatus biyolojisine uyum sağlamakta ve önemli oranda larvasını parazitlemektedir. Bu parazitler Ips sexdentatus'un üreme yerlerinde bazı hallerde böcek larvalarının %5'ini yok etmektedir (Schimitschek 1947). Özellikle konukçusuna uyum sağladığı 1994 yılında Maçka-Teraziler deposundaki Ips sexdentatus'un larvalarının %50'den fazlasının Coeloides abdominalis, tarafından parazitlendiği görülmüştür. Ancak aynı yuvalarda diğer parazitlere de rastlanılmıştır (Yüksel 1998a).

Yüksel (1998b)'e göre Doğu Karadeniz Bölgesi'nde 1992-1996 yılları arasında I. sexdentatus faal yuvaları esas alınarak yapılan değerlendirmelerde en yoğun etkili predatörler olarak Thanasimus formicarius (Şekil 15 ve 16), Cylister oblongum (Şekil 17), Paraphloeus longulus, Rhizophagus depressus, Rhizophagus dispar ve Hypophloeus unicolor (P. ve Mitterp.) tespit edilmiştir. Buna göre ladinlerde açılan I. sexdentatus yuvalarda bu etkin predatörlerin toplam yoğunluğu Artvin'de %70.16, Giresun'da %32.56 ve Trabzon'da %29.83 olarak tespit edilmiştir. Ayrıca, Sarıkamış ormanlarında yapılan çalışmada Paraphloeus fraxini Kug.'da I. sexdentatus'un önemli bir predatörü olarak belirlenmiştir (Şekil 18).

Predatörlerin gerek yoğun ve gerekse etkin olması bakımından en zengin bölge Artvin'dir. En az olduğu yer Trabzon'dur. Artvin'de bu böceğin zararı minimum seviyeye inmiştir.

Şekil 15. Ips sexdentatus'un önemli predatörü Thanasimus formicarius ergini Figure 15. Adult of Thanasimus formicarius		Şekil 16. Thanasimus formicarius larvası Figure 18. Larva of Thanasimus formicarius

Şekil 16. Cylister oblongum’un ergini Figure 17. Adult of Cylister oblongum		Şekil 15. Paraphloeus fraxini Kug.'un ergini Figure 18. Adult of Paraphloeus fraxini

1985 yılında kimyasal mücadele terkedildikten sonra I. sexdentatus'un Artvin ladin ormanlarında önemli bir epidemisi görülmemiştir. Ancak, Trabzon bölgesinde halen yer yer kitle üremesi yaparak binlerce m³ ladin ağacının kurumasına neden olmaktadır. Bu kabuk böceğinin ladin ormanlarındaki kitle üremesinin nedeni olarak, Trabzon'da halen kimyasal ilaçların yoğun olarak kullanılması ve bu uygulamanın zararlının parazit ve predatörleri üzerindeki sınırlayıcı etkisi gösterilebilir. Diğer taraftan Giresun'da olduğu gibi kimyasal ilaçların terkedilerek çözüme gidilmesi de zor. Çünkü ilacın olumsuz etkileri devam ediyor. Ancak insektaryumda bu zararlının predatörleri üretilerek ormana verilmesi gerekmektedir. Bu bölgelerdeki ladin ormanlarında etkin predatör yoğunluğu, Artvin'e göre en az iki misli düşük seviyede bulunmaktadır.

Sonuç olarak I. sexdentatus'un kitle üremesi yaptığı bu ormanlarda kimyasal savaş uygulamaları terkedilerek predatörlerin üremelerine imkan sağlanmalıdır. Diğer taraftan tespit edilen etkin predatörlerin insektaryumda üretilerek, salgın alanlarına verilmesiyle biyolojik denge tekrar tesis edilecektir.

Ips sexdentatus, ülkemiz çam ve ladin ormanlarının önemli bir problemidir. Zararlı ile ilgili mücadele çalışmalarında ciddi hatalar yapılmaktadır. Bu nedenle bu çalışmaların Orman Genel Müdürlüğü tarafından Ips sexdentatus'un bulunduğu tüm orman bölge müdürlüklerine gönderilerek sonuçların uygulamaya aktarılmasının sağlanması gerekmektedir.