1. GİRİŞ

Ips typographus, Türkiye'de Doğu Karadeniz Doğu Ladini ormanlarındaki varlığı ilk olarak 9 Nisan 1984 tarihinde Artvin'de tespit edilmiştir (Alkan 1985). Bu zararlı Dendroctonus micans (Kug.) salgınının ardından, tüm Artvin ladin ormanlarına yayılmıştır (Anonymous 1999a). Zararlı 200 yılında 195 bin hektar alana yayılmış (14 yıllık bir hazırlık dönemi sonucunda) ve yaptığı kitle üremisiyle ladin ağaçlarında önemli kurumalara neden olmuştur. Son üç yılda (1998-2000) Artvin ormanlarında en az 1 000 000 m³ ladin ağacının kurumasına neden olmuştur. Ladin ormanının en tehlikeli böceği olarak kabul edilmektedir. Ancak, bölgede 2000 yılındaki zararı ise önceki yılların toplamından daha fazla olmuştur.

I. typographus'un populasyonunun gelişmesi ve artmasında iklim koşullarının önemli bir etkisi görülmektedir. Bu bakımdan, Klimetzek ve Yue (1997), Güney Almanya'da 1970-1993 yıllarında I. typographus'un salgın yaptığı alanları, meteorolojik veriler ile karşılaştırmıştır. İsveç'de 1975-1977 yılları arasında ekstrem hava koşulları hüküm sürmüş, özellikle kurak mıntıkalarda su azlığı nedeniyle zayıflayan ladin ormanlarında 1978-1980 yıllarında 6-7 milyon ladin I. typographus'dan zarar görmüştür (Serez 1983). Christiansen ve Bakke (1997), sıcak hava koşullarının kuraklılıkla birlikte hassas konukçu ağaçları etkileyerek böcek populasyon dinamiği bakımından kabuk böceklerinin kitle üremesine direkt etki yapabildiğini belirtmektedir. Böylece, Avrasya'da Ips typographus'un stres koşullarındaki Picea abies ormanlarında tekrarlanan kitle üremesiyle binlerce km² alanda, milyonlarca ladin ağacının ölümüne neden olabilmektedir.

I. typographus'un, son yıllarda Doğu Karadeniz Bölgesi ladin ormanlarında toplu ölümlere neden olmasının temelinde, 1994-95 yıllarında uzun süren yaz kuraklığının etkisi büyüktür. Zararlının kitle üremesi yaptığı İsveç'te, ekstrem hava koşullarından 3-4 yıl sonra ağaçlarda toplu ölümler görülmüştür. Benzer şekilde tüm Türkiye'de 1994-95 yıllarında ekstrem hava koşulları hüküm sürmüş, özellikle su stresi nedeniyle zayıflayan ladin ormanlarında 1998 ve onu takip eden yıllarda Doğu ladini ormanlarında toplu ölümler görülmeye başlamıştır. Yüksel (1998)'de Doğu Karadeniz Bölgesi'nde 1994 yılı uzun süren yaz kuraklığında, ağaçlarda bazen her hangi bir böcek zararı görülmemesine rağmen, yer yer ladinlerin tepelerinin kuruduğunu belirtmektedir. Ayrıca, I. typographus'un kitle üremesinde, yörede geçmişten bu yana gelen D. micans zararlısınında önemli bir etisi vardır. Çünkü mekanik mücadele ve larva toplama faaliyetleri sonucu yüzbinlerce ağacın gövdesi balta ile yaralanmıştır.

I. typographus, Avrupa'da ladin ormanlarında önemli ekonomik zararlar yapmış ve zararı, halen devam etmektedir. Diğer taraftan, I. typographus'un bugünkü zararının, sadece Artvin ormanlarıyla sınırlı kalmayacağı açıktır. Bu zararlı, önlem alınmadığı taktirde gelecekte tüm Doğu Ladini ormanlarının en önemli problemlerinden biri olacaktır. Öyle ki; bu zararlı, Türkiye'de yaklaşık 450 bin hektar alanda yayılış gösteren Doğu Ladini ormanları için, D. micans afetinden de daha büyük zararlara yol açması mümkündür. Zararlı, 6.6.2000 tarihinde Pazar-Çamlıhemşin (1000 m)'de hazırlanan ipsdienol feromon tuzaklarına yoğun olarak gelmiştir.

Ayrıca, uygulanan savaş yöntemleri tartışılarak, zararlı böceğin predatörleri tespit edilmiş ve biyolojik mücadele üzerine etkinlikleri değerlendirilmiştir. Böceğin, ladin ormanlarındaki etkin zararları dikkate alınarak, bölgesel biyolojisi incelenmiştir.