3.2. Dünyada ve Türkiye'de Zararı

Orman entomolojistleri Ips typographus'u saldırgan "aggressive" bir böcek türü olarak tanımlamaktadırlar. Ladin ormanının en tehlikeli böceği olarak kabul edilmektedir. Bu böcek, Avrupa'da primer zararlı durumdadır. Önemli zararları nedeniyle Avrupa ormancılığında çok iyi incelenmiş bir zararlı böcek konumundadır. Böcek, çam, göknar, sedir, hatta melez'e arız olmakla birlikte özellikle tercih ettiği ve en çok zarar verdiği ağaçlar ladin türleridir.

Avrupa'da çok önemli ekonomik kayıplara neden olan bu zararlı, Fransa'da 1868 yılında şiddetli fırtınadan sonra 100 000 hektar alanda 2 700 000 m³ ağacın kesilmesine yol açmıştır. 1902 yılında yine şiddetli fırtına sonrası 1 233 283 m³ ladin ağacı tahrip olmuştur (Barbey 1925). Ips typographus, Pityogenes chalcographus ile Fransa'nın kuzeydoğusunda 1992 yılında 500 bin m³'den fazla ladin ağacını öldürmüştür (Bawbilt 2000).

Almanya'da 1944-1951 yılları arasında, savaş yılları ve kurak geçen yıllarda, ormanda populasyon artışı gösteren Ips typographus yaklaşık 500 000 hektar ladin ormanlarına ağır zararlar vermiştir (Schwerdtfeger 1981, Serez 1992). Sadece 1992 yılında 10 000 000 m³ ladin ağacını öldürmüştür (Bawbilt 2000). Ips typographus'un Almanya'nın Bayerischer milli parkında 1990-1999 yıllarında kitle üreme alanları ile zarar miktarı karşılaştırılması Şekil 2'de görülmektedir. Buna göre, 1998 Haziran ayından 1999 Mayıs ayına kadar, I. typographus'un zararı 2790 m³ iken salgın alanı 473 hektara yükselmiştir.

Norveç'te 1978-1979 yıllarında 2 000 000 m³ ladin ağacının kurumasına neden olmuştur. 1979-1980 yılında böcekli alanlara 600 bin feromon tuzağı asılmış ve yaklaşık 4.5 milyar ergin böcek yakalanmıştır (Bakke ve Strand 1981; Flint ve Doane 1996).

Şekil 2. Ips typographus'un Almanya'da Bayerischer milli parkında kitle üreme alanları ve zarar miktarı (Kallweit 1999)

Belçika'nın kuzeyinde 1990 yılında meydana gelen fırtınadan sonra Ips typographus, yüzbinlerce m³ ladin ağacının ölümüne neden olmuştur (Grégoire ve ark. 1995). Sadece 1992 yılında 250 000 m³ ladin ağacının ölümüne neden olmuştur (Bawbilt 2000). Belçika'da bu böceğin 1992 yılındaki zararı 6 000 000 $ 'dır (Grégoire ve De Proft 1996).

Chararas (1966) Kuhn'a dayanarak Ips typographus'un İsviçre'de 1947 yılında bir milyon hektar ormanda 150 bin m³ ve takip eden senede 513 bin m³ zarar verdiğini belirtmektedir. İsviçre'de 1990 yılında uygun iklim koşulları nedeniyle kitle üremesi yapmış ve 1992-1993 yıllarında 500 bin m³'ten fazla ladin ağacının ölümüne neden olmuştur (Mühlemann 1994). İsviçre-Rigi dağının kuzey kısmında %25 karışıma giren Picea abies ormanlarında, 1992 yılında Ips typographus zararı nedeniyle 28 000 m³ ladin ağacı tahrip olmuştur (Forster 1997). İsviçre’de 1990-1995 yıllarında bu böceğin zararı nedeniyle 2 milyon m³ ladin ağacı kesilmiştir. İsviçre’de bu yüzyılda Ips typographus zararı nedeniyle yaklaşık 4.9 milyon m³ ladin ağacı kesilmiştir (Şekil 3) (Wermelinger ve ark. 1999).

Şekil 3. İsviçre ormanlarında Ips typographus zararı nedeniyle toplam sağlık kesimleri (Wermelinger ve ark. 1999).

İsveç ormanlarında 1960-1970'li yıllarda doğal sebepler ve ormancılık uygulamaları nedeniyle, Ips typographus'un saldırı ve etkisi artmıştır. İsveç'te 1979 yılında 320 bin feromon tuzağı asılarak 1.6 milyar ergin böcek yakalanmıştır (Serez 1992). Ips typographus, İsveç'te sağlıklı ağaçlarda zarar yapan önemli kabuk böceği türlerden biridir. Bu zararlının en son kitle üremesi yaptığı, İsveç ormanlarda 6 milyon m³ ladin ağacının ölümüne neden olmuştur (Eidmann 1992). Kabuk böceklerinin 1997 yılında İsveç ormanlarındaki zararı 20 136 000 $ 'dır (Pettersson 1998).

Avusturya'da 1992'den bu yana kabuk böceği zararından dolayı 8 000 000 m³ ladin ağacı kesilmiştir (Bawbilt 2000).

Ips typographus Romanya'da ve Çekoslovakya-Trebon civarında Picea abies ormanlarında kitle halinde ölümlere neden olmaktadır (Raty, ve ark 1997; Byers 1992). Polanya'da ladin ormanlarına saldırı yoğunluğu bakımından Pityogenes chalcographus (Linné)'dan sonra ikinci sırada gelmektedir (Grodzki 1997). 1990-1991 yılında Luksemburg'da ladin ormanlarında önemli zararları görülmüştür. Ayrıca, İtalya ormanlarında da zararı belirlenmiştir.

Çekoslovakya-Güney Bohemia'da 1983-1985 yıllarında her yıl ortalama Ips typographus tarafından 117 020 m³ ladin ağacının tahrip olduğu belirtilmektedir (Zumr 1987). Çekoslovakya'da Picea abies ormanlarında Ips typographus ve diğer kabuk böceklerinin yıllar itibariyle zarar miktarı Şekil 4'te görülmektedir. Buna göre, kabuk böceğinin 1980-1997 yıllarındaki zararı 15 000 000 m³'den fazla olup, bunun en az 10 000 000 m³'ü Ips typographus'tan kaynaklanmaktadır.

Ips typographus, Batı Avrupa'da 1990 yılında şiddetli fırtınayı takiben 30 milyon m³'den fazla ladin ağacının ölümüne neden olmuştur. Bunun ekonomik değeri 717 600 000 $ olarak hesaplanmıştır (Franklin ve Gilbert 2000).

Rusya ormanlarında kitle üremesi yapan ve ağaçların ölümüne neden olan önemli böceklerden biride Ips typographus'tur. Bu zararlı kitle üremesi yaptığı 1947-1948 yıllarında Saxony ve Thuringia'da 13 500 hektar (Quaschik 1953) ve Rusya'nın Avrupa bölümünde 1991 yılında 8 500 hektar ladin ormanının ölümüne neden olmuştur (Krankina ve ark. 1994). Lithuania’da 1993 ve 1995 yıllarında Ips typographus'un kitle üremesi yaptığı ormanlarda yıllık üretim enaz %50 oranında artmıştır.

Şekil 4. Çekoslovakya'da Picea abies ormanlarında Ips typographus ve diğer kabuk böceklerinin yıllar itibariyle zarar miktarı (Anonymous 1999b)

I. typographus, Türkiye'deki Doğu Ladini ormanlarında 2000 yılında 195 bin hektar alana yayılmıştır. 14 yıllık bir hazırlık dönemi sonucunda ve yaptığı kitle üremisiyle son üç yılda (1998-2000) ve Artvin ormanlarında en az 1 000 000 m³ ladin ağacının kurumasına neden olmuştur (Anonymous 1999a) (Şekil 5). Fazla miktarda ürediği Artvin'in Merkez, Ardanuç, Şavşat ve Borçka ormanlarında sağlıklı ladin ağaçlarına gitmektedir.

Şekil 5. Ips typographus'un kitle üremesi yaptığı alanlar (Alıntı) Figure 5. Ips typographus at Spruce forests