MEZHEPLERİN BİRBİRLERİNE BAKIŞLARI

 

A-Haricîler 3

B- Mu’tezile. 5

C-Mürcie. 6

D-Şîa. 6

E-GÜNÜMÜZDEKİ BAZI MEZHEPLER.. 9

1.Nusayriler 9

2. Dürziler 9

3.Bâbîlik, Bahâilik. 9

4.Kadiyaniler 9

5.Vahhabilik. 10

SONUÇ      (veya Gazzâlî’nin İfadeleriyle Ehl-i Sünnet‘in Görüşleri) 12

MEZHEPLERİN BİRBİRLERİNE BAKIŞLARI

 

Mezhepler, tarih boyunca birbirlerine karşı çeşitli değerlendirmeler yapmışlardır. En mutaassıbından  en kapsayıcısına bir sıralamaya koyacak olursak Hariciler başı çekmekte, Mürcie ise sonda yer almaktadır. Mezhepler, birbirleri hakkında hüküm verirken en çok, dinin temel esaslarıyla uyuşmayan inançları, büyük günah meselesini ve kendi görüşlerine muhalefeti dikkate almaktadırlar. Biz, bu alanda yazılmış kitaplarda bu konuyla ilgili bilgilerden bir derleme yapmaya çalışacağız.

A-Haricîler

Hariciler ehl-i biat fırkalarının en sert ve mutaassıbıdır[1]. Diğer Müslümanlarla ilişkilerinde mutaassıp bir tavır sergilemişler, hasımlarını imtihan etmeye başlamışlar, bütün hallerini araştırır olmuşlardır. Kendileri son derece katı ve şiddet taraftarı oldukları için herkesten nefret etmeye başlamışlar, diğer Müslümanların memleketlerini “dâru’l-harb” saymışlar ve onları esir etmeyi, hatta öldürmeyi helâl görmüşlerdir. Kendilerine muhalif birini buldukları zaman önce onu imtihan ederler, hakikaten muhalif olduğunu tespit ederlerse öldürürlerdi[2].

Hz. Ali ile Muâviye arasında meydana gelen “Sıffîn Savaşı”nda, Hz. Ali tarafı galip gelmek üzereyken, Muâviye tarafından durumun hakemlere havale edilmesi önerilmiştir. Hâricîler’den ilk grup el-Muhakkimetü’l-ûlâ, “tahkîm” meselesinde hem Hz. Ali, hem de Muâviye tarafının “tahkîm”i kabul etmekle “kâfir” olduklarını iddia etmişlerdir. Muhaliflerini müşrik değil kafir kabul ederler. Ayrıca kendi görüşlerinden olup birlikte hareket etmeyenleri tekfir etmezler[3].

Nâfi’ b. el-Ezrak’a uyanların oluşturduğu Ezârika, Hâricî fırkalarının sayıca en kalabalık ve en kuvvetlisidir. Hemen herkesi dışlamışlardır. Onlara göre (1) kendi görüşlerini paylaşmayan Müslümanlar, (2) görüşlerini paylaşsalar bile, birlikte harekete geçmeyen, onlar tarafına hicret etmeyenler, (3) müşriklerin kadınları ve çocukları müşriktir. Bütün bu gruplar dinen öldürülebilir ve malları yağma edilebilir. Onlar, kendi askerlerini bile imtihan ederler: esir ettikleri muhalif bir müslümanı öldürmesini isterlerdi. Öldürmezse münafık ve müşrik olduğuna karar verirler ve onu öldürürlerdi[4].

Hâricîlerden Necedât fırkasının lideri Necde b. Âmir’e göre kim küçük bir günah işler veya küçük bir yalan söyler ve bunlarda ısrar ederse, o kimse müşriktir. Fakat ısrar etmeksizin, zina eden, hırsızlık yapan ve içki içen bir kimse, kendisine uyarsa Müslümandır. Dinde kendisine muhalefet eden kişinin cehenneme gireceğini iddia etmiştir. Kendilerine hicret etmeyip yerlerinde kalanları (“kaade”yi) küfürle suçlayan ve Nâfi’nin imametini kabul eden Ezârika grubunu tekfir etmişlerdir.

Sufriyye fırkasının görüşleri, esas itibariyle Ezârika’nın görüşleri gibidir: yani bunlara göre de günah işleyenler müşriktir. Ancak Sufriyye, muhaliflerinin çocukları ile kadınlarını öldürmeyi kabul etmez.

Hâricîlerden İbâdiyye’ye göre İslam ümmetinden kendilerine muhalif olanlar, hem şirkten, hem de imandan uzak olup ne mümin ne de müşriktirler. Ancak onlar kafirdir. Bunların şahitliklerini caiz görmüş; gizlice öldürülmelerini ve kanlarını haram kılmışlar, ama bunun açıkça yapılması halinde helal olduğunu söylemişlerdir. Ayrıca onlarla nikahlanmayı ve onlardan miras almayı kabul etmişlerdir[5].

İbâdîler’in alt kolu olan Yezîdiyye, Allah’ın Acem’den bir resûl göndereceğini, ona gökten bir kitap indireceğini, onun dininin Kur’ân’da zikredilen Sabiîlerin dininden olacağını ve diniyle Muhammed (s.a.v.)’in dinini nesh edeceğini iddia etmiştir.

Meymûniyye, Yûsuf Sûresi’ni inkâr etmişlerdir[6].

Beyhesiyye’nin Avniyye (Avfiyye) koluna göre bir grubun başkanları küfre düşerse tebaası da düşer[7].

Abdulkâhir el-Bağdâdî Hariciler’in hükmü için şunları söylemektedir:

“Yezîdiyye ve Meymûniyye, mürtedlerden sayılır. Onların diğer sınıfları gizli kâfirlerdir. Fakat onlar müslümanlara saldırmadıkça onlara saldırılmaz. Bizimle savaşırlarsa onlarla savaşırız. Rivâyet edilmiştir ki Ali (r.a.), onlardan birinin “Allah’ın hükmünden başka hüküm yoktur” dediğini işitince, “Bu kendisiyle bâtıl murâd edilen hak bir kelimedir” demiştir. Sonra şöyle dedi: “Size üç şey yapmamız gerekir: Sizinle savaş başlatmayız, gücünüz bizim gücümüzle olduğu müddetçe sizi ganimetten menetmeyiz ve orada Allah’ın ismini andığınız müddetçe sizi Allah’ın mescitlerinden menetmeyiz.”[8]

Bazı alimlere göre Hariciler dalâlette kalmış fakat küfre girmemiş bir topluluktur. Sahabeyi tekfir etmeleri sebebiyle tekfir edenler de olmuştur. Ayrıca alt kollarından İbâdiyye’nin bir kolu olan Yezidiyye acemlerden bir peygamber gelip Hz. Muhammed’in şeriatını nesh edeceğini iddia etmeleri sebebiyle tekfir edilmişlerdir. Yine Acaride Yusuf suresini kabul etmemeleri sebebiyle tekfir edilmektedir[9].

Bu gün Zengibar ve Kuzey Afrika’da bulunan İbâdiler Sahabeyi tekfir etmedikleri müddetçe kendilerini tekfire sebep olacak bir inanç içerisinde değillerdir. İbâdiyye’nin gulâtı olan Yezidiyye’ye bağlı kişiler az da olsa bu gün vardır ve bunlar kafirdir[10].

B- Mu’tezile

Mu’tezile’den Ebu’l-Huzeyl’e göre îmân, farz olsun nafile olsun bütün tâatlerdir. Ona göre, günah ikiye ayrılır: Küçük, büyük. “Büyük günah” da ikiye ayrılır: Küfür olan, küfür olmayan. O, insanların üç durumda küfre düşeceklerini söylemiştir:

a) Allah’ı yaratıklara benzetmek,

b) Allah’ın hükmünü zulüm saymak veya O’nun haberini yalanlamak,

c) Müslümanların, peygamberlerinden nass ve tevkîfî olarak icmâ ettikleri hususları reddetmek.

Hişâm el-Fuvatî’ye göre de îmân, farz olsun nâfile olsun bütün tâatlerdir. O, îmânı ikiye ayırır: a) Îmân billah, b) Îmân lillah. Îmân billah’ı terk etmek, Allah’ı inkârdır. Îmân lillah’ın terki, bazen küfür olur, bazen fısk olur. Namaz ve zekâtı terk gibi. Bunları helâl görerek terk eden kimse kâfir olur. Haram olduğuna inanarak terk ederse, bu küfür değil, “fısk” olur[11].

Mutezile teaddüdü kudema gerekçesiyle zât üzerine zaid sıfatlar ve kulun fiilinin Allah tarafından yaratıldığı görüşlerini savunanları tekfir etmişlerdir. Allah’ın görüleceğini söyleyenleri tekfir edenler de vardır. Kendi grupları, birbirlerini tekfir etmişlerdir[12].

Abdulkâhir el-Bağdâdî’ye göre Mu’tezile liderlerinden her birinin çeşitli yönlerden tekfiri gerekir:

Vâsıl b. Atâ, amellerinde Allah Teâlâ’nın dışında yaratıcı isbât ettiği için kader konusunda ve fâsık hakkında “el-menzile beyne’l-menzileteyn” görüşünü ortaya çıkardığı için kâfir olmuştur. O, Ali’nin şahitliği ve adâleti hususunda şüphe etmiştir. Onun ve arkadaşlarının fâsık olmalarını câiz görmüştür. Cemel ashabının da fâsık olmasını câiz görmüştür.

Amr b. Ubeyd, buna, kendi ashabından biri ile Ali’nin şahitliğini reddetmeyi eklemiştir. Sanki o, bununla onun fâsık olduğuna hükmetmiştir. Kim Ali’nin fâsık olduğunu söylerse, o fâsıktan daha aşağı kâfirdir. ...

Sonuç olarak söyle demektedir: Onların küfürlerini ancak Allah Teâlâ bilir. Ashabımız onlar hakkında ihtilaf etmiştir: Bazıları, onların hükmünün Mecûsîlerin hükmü gibi olduğunu söylemiştir. Çünkü Peygamber (s.a.v.), “Kaderiyye bu ümmetin Mecûsîleridir.” demiştir. Bazıları da, onların hükmünün mürtedlerin hükmü gibi olduğunu söylemiştir[13].

Saim Kılavuz ise Mutezile’nin sünnî kelam kitaplarımıza bakılarak tekfir edilemeyeceğini vurgulamaktadır. Gerçi tenasuhu kabul eden Hadesiyye ve Habitiyye tekfir edilmiştir. Mu’tezileye mensup şahıs bidatçi sayılır. Sözleri tevil kaideleriyle bağdaşıyorsa tekfirden sakınmak gerekir[14].

C-Mürcie

Mürcie’yi tek bir mezhep olarak değerlendirmemek gerekir. Mürcie, çeşitli alt gruplara ayrılır. İslâm mezhepleri tarihi yazarları, Mürcie fırkaları hakkında farklı sayılar ortaya koymuşlardır. Hatta bunlar, kendilerine nispet edilen ekollerle – Hanefiyye, Cehmiyye, Kerrâmiyye vb. gibi- anılmaktadır. Bu yüzden olsa gerek, bazı mezhepler tarihi kitaplarında Havâric’in Mürcie’si, Kaderiyye’nin Mürcie’si, Cebriyye’nin Mürcie’si, Halis Mürcie gibi tasnifler yapıldığı görülmektedir.[15]

Mürcie’den hiçbir fırka sahabeyi veya diğer müminleri tekfir etme yoluna gitmemiş, kişinin durumu hakkında söz söylemeyi ahirete bırakmıştır. Kelamcılardan hiçbir kimse de Mürcie’yi tekfir etmemiştir[16].

D-Şîa

Şîa’nın büyük kolu olan İmâmiyye’ye göre Hz. Ali ile savaşan, kâfirdir. Hz. Peygamber’in (s.a.v.) “Ya Ali! seninle harp etmek benimle harp etmek demektir” dediği rivayet edilmiştir. Peygamber’le (s.a.v.) savaşanın kâfir olduğunda şüphe olmadığı gibi Hz. Ali ile savaşan da kâfirdir[17].

Hz. Ali’ye imâmet konusunda sadece muhalefet edenler hakkında İmâmiyye âlimleri farklı görüşler ortaya koymuşlardır:

Bir kısım âlimler “onların da kâfir olduklarına” hükmetmiştir. Çünkü dinde zaruretle sabit olduğunu bildikleri şeyi; onun imâmetine delâlet eden açık, mütevatir nassı kabul etmemişlerdir.

Bir kısım âlime göre ise “onlar fasık durumundadırlar”. el-Hillî’ye göre bu görüş daha kuvvetlidir[18].

Muhaliflerin ahiretteki durumu hakında Şîî-İmâmiyye âlimlerinin üç farklı görüşü vardır: (1) Onlar cenneti hak etmedikleri için ebediyen cehennemde kalacaklardır Mesela Şeyh el-Müfîd’in Evâilü’l-Makâlat‘ındaki ifadelerine göre “Hz. Ali’den önce imamete geçenler sapık, fasık ve günahkar zalimdirler ve cehennemde ebediyen kalacaklardır. ”. Yine “imamlardan birinin imametini inkar etmek de kafirlik ve ebedi cehennemde kalma sebebidir”[19]. (2) Onlar cehennemden cennete çıkarılacaklardır. (3) Onlar cehennemden ebedi kalmalarını gerektirecek küfür olmadığı için cehennemden çıkarılırlar; sevabı hak etmeyi sağlayacak iman olmadığı için de cennete girmezler[20].

el-Hillî, “savaşmayan imâmette muhalefet edenlerin fasık durumunda oldukları” görüşünü daha kuvvetli bulmaktadır[21]. Ona göre “fasık, iman tarifi içerisinde olduğu için mümindir”[22]. Yine ona göre büyük günah sahiplerinin cezaları kesintili ve sonludur. Buna “Kim zerre miktarı hayır işlerse onu görür”[23] ayetini delil getirmekte ve imanın hayır fiillerinin en büyüğü olduğunu ifade etmektedir. Fasık, imanı ile sevaba müstahak olmuştur; Allah’a şirk koşan gibi ateşte ebediyen (mahleden) kalması doğru değildir[24].

Kendi aralarında bazı farklılıklar olmakla birlikte İmâmiyye’nin akâid ve kelâm konularıyla ilgili kaynaklarında dinin temel esasları tevhîd, adâlet, nübüvvet, imâmet, ve meâd olmak üzere beş kısma ayrılmaktadır. Ancak -imâmetin müstakil bir iman esası olarak kabul edilmesinin Müslümanların çoğunluğunu iman dairesinin dışında tutmak gibi bir sonuç doğurduğunu düşünen-[25] bazı yakın dönem Şiî kelâmcıları usûlü’d-dîni genel olarak vermek yerine, usûlü’d-dîn ve usûlü’l-mezheb ayırımına gitmişlerdir. Buna göre tevhîd, nübüvvet ve meâd usûlü’d-dîni; adl ve imâmet ise usûlü’l-mezhebi oluşturmaktadır[26].

  Şia’nın Gulât’ı Hz. Ali’ye ilahlık atfetmeleri, hulûl, ibâhe gibi çeşitli görüşleri sebebiyle tekfir edilmiştir. İsmailiyye de aşırı tevilleri ve haramı helal sayan görüşleri sebebiyle tekfir edilmiştir. İmâmiyye’den sahabiyi tekfir edenler tekfir edilirken bunu yapmayanlar tekfir edilmemektedir. Zeydiler için de aynı şey söylenmektedir[27].

Bu gün Gulât’tan Gurâbiyye Irak’ta vardır. Bunlar İslam dışı sayılmaktadır. Yemen’de oldukça yaygın olan Zeydiler ise itikadda büyük ölçüde Mu’tezile’nin görüşlerini benimserler. İnançlarında küfrü gerektiren bir hususa rastlanmaz. İran, Irak ve Suriye’de yaşayan İmâmiyye-Caferiyye sahabeyi tekfir etmedikleri müddetçe tekfir edilmezler[28].

İnternette özellikle Şia ile Vahhabiler arasında reddiyeler çokça yer almaktadır. Mesela bunlardan “Şia’nın Hükmü” başlıklı bir sayfada, alimlerin Şia hakkındaki görüşleri derlendiğini görüyoruz. Derlemeyi yapanların “tekfir edilmeleri ile ilgili görüşlere ağırlık verdiği anlaşılmaktadır. Buradaki ifadelere göre İmam en-Nenevî onları tekfir etmeyip bid’ad ehli olarak değerlendirmektedir. Ancak Şia zamanla değişmiştir. Onun zamanındaki şiiler, sahabileri tekfir etmemiş olabileceğine vurgu yapılmakta veya en-Nevevi’nin onların bu tutumundan habersiz olabileceği söylenmektedir. Buna karşılık İmam Malik, Ahmed, Buhari’den başlayarak bir çok ileri gelen alimin onları tekfir ettiğine dair metinlere yer verilmektedir[29].

 

E-GÜNÜMÜZDE DİĞER BAZI MEZHEPLER

1.Nusayriler

Nusayriler, Bâtınî davetçisi İbn Nusayr (v.245/859)’a nispet edilmişlerdir. Bu grubun hulûl, tenâsuh, ve bir takım haramları mubah kılan görüşleri vardır. Ahireti inkar ederler. Nasları tevil etmektedirler. Bunlar, tekfir edilmektedir[30].

2. Dürziler

Dürziler, Fatımî hükümdarlarından Hâkim bi-Emrihî’nin ilahlığına inanmaktadırlar. Onun iddiasını ilk tasdik eden Muhammed Durzî olduğundan ona nisbetle Dürzîler diye meşhur olmuşlardır. Dışarıdan müslüman gibi görünürler, namaz kılar oruç tutarlar. Ancak aşırı tevillerle dinin hükümlerini ortadan kaldırırlar. Tenasuha ve Allah’ın bazı şahıslara hulülüne inanırlar. Dürzilik’e giriş çıkışları yasakladıkları için misyoner bir yapısı yoktur. Sünnîlere Ehl-i zahir, Şîilere Ehl-i batın diyerek, Sünnileri münkir ve kafir, Şîileri müşrik sayarlar. İnançları İslamla bağdaşmamaktadır[31].

3.Bâbîlik, Bahâilik

Bâbîlik İslamiyet, Hıristiyanlık, Yâhûdilik ve Veseniliğin sentezinden meydana gelmiş karma bir din kabul edilmektedir. Kurucusu Mirza Ali Muhammed, el-Beyân isimli eserinde Kur’ân’ın hükümlerini kaldırdığını ve Allah’ın kendine hulûl ettiğini söylemiştir. Peygamberlik taslayarak, İslam dinini iptal ettiğini bildirdiği için tekfir edilmiştir. Bahâilik de bir çok din ve batınî fırkaların karışımıdır. Kurucusu Mirza Hüseyin, Bâbilik’in kurucusu Mirza Ali Muhammed’in öğrencisidir. İbadetleri değiştirmişlerdir. Haramlar ve helaller de değiştirilmiştir. Kitapları incelenecek olsa Kuran’daki apaçık nasları inkar ettikleri görülür. Bu tür inançlarından dolayı tekfir edilmişlerdir. Mısır Danıştayı Bahâîliğin semavi bir din olmadığı gibi bir din bile olmadığına hükmetmiştir[32].

Onlara göre bütün dinler sadece Baha’nın görüşleri ve zuhuru için birer başlangıç olarak gönderilmiştir; hepsi de noksandır ve ancak Baha’nın gelişiyle tamamlanmıştır. Ondan sonra da peygamberler gelecektir[33].

4.Kadiyaniler

Kadiyanilik, Gulam Ahmed el-Kâdıyân tarafından Hindistan’da kurulmuştur. Kurucusunun ölümünden sonraki gelişmeler neticesinde iki gruba ayrılmışlardır. Lahor Ahmedîleri, Gulam Ahmed’in 14. hicri asrın müceddidi olduğunu söylemektedirler. Kadıyân Ahmedîleri ise Gulam Ahmed’in nübüvvetine inanmaktadır. Bu gruptan olan G. Ahmed’in oğlu Beşîrüddin Muhammed, el-Beyan isimli eserde G.Ahmed’in nübüvvetini inanmayanların kafir olacağını söylemektedir. Bundan dolayı Lahor Ahmedîleri dışındakiler İslam dışı görünümündedir[34].

5.Vahhabilik

Muhammed b. Abdulvehhab, Vahhabiliğe adını ve şeklini veren isimdir. 1703’te Uyeyne’de doğmuştur. Eğitiminden sonra yaptığı konuşmalar ve faaliyetler, gittiği yerlerde tepkiyle karşılanmasına sebep olmuştur. Sonunda 1744’te bu günkü Riyad’ın bir banliyösü durumundaki Deriyye’de Abdullah b. Suud ile anlaşmıştır. Bu, Suud Devleti için de en önemli aşamadır. Daha sonra çeşitli el değiştirmeler ve yıkılıp tekrar kurulmalar olmuştur. Bu gün yaşayan devlet, üçüncüsü olup, 1902’de Riyad’ın alınmasıyla başlatılmaktadır[35].

Vahhâbilik hakkında olumlu görüşler ifade edenler olmuştur. el-Menar dergisinde Vahhabiler hakkında çeşitli makaleler yayımlayan Reşid Rıza, Vahhabi hareketini yerinde ve lüzumlu görerek şunları söylüyor: "Bu dönemde toplum cahiliyet devrinden daha kötü bir cehalet içinde idi; ağaca, taşa, hayvana, ölüye, diriye tapar, namaz kılmaz, zekat vermez, başkasının malını gasp eder, adamı öldürmüş olmak için adam öldürürdü. Cenab-ı Allah bu topluma Şeyh Muhammed İbn Abdülvehhab'ı ve hafidini gönderdi, bunlar oralarda selefin akidelerini, esere dayanan tefsiri, hadis kitaplarını ve İmam Ahmed b. Hanbel'in fıkhını neşretmek suretiyle İslam'ı yenilediler. Bu hareketin tesiri ile halk dine öyle sarıldı ki memleketlerinde namazı terk eden, zekatı vermeyen, kötülüğü irtikap eden bir kimse kalmadı."[36]

Tevhîd, Vahhabi doktrinin ana temasını oluşturur. Onlar tevhidi çeşitli alt gruplara ayırırlar. Diğer müslümanlar hakkında yargıda bulunurken en çok başvurdukları esasları tevhid-i amelidir. “Tevhid-i ameli inanç boyutundaki tevhidin bizzat yaşayışta tezahür etmesidir. Çünkü iman ile amel bir bütündür. Tevhidin gereklerini yerine getirmeyen ve bidatten sakınmayanlar şirkten kurtulamazlar. Bu nedenle bir Vehhabi için bir kimsenin gerçek mümin olup olmadığını anlamak hiç de zor değildir.

Vaaz ve irşad yoluyla şirk ve bidatten vaz geçmeyen insanlar, imamın verdiği yetki ve sağladığı güç sayesinde zor kullanılarak doğru yola getirilirler. Vahhabiler tarihte Şiiler, Hicazlılar, Osmanlılar gibi müslüman unsurlarla devamlı savaş halinde olmaları, söz konusu prensip gereğince yapmaları gereken cihadın bir neticesiydi. Vahhabi görüşleri kabul etmeyenlerin canları ve malları helal sayılır.

Vahhabi mezhebinin ortaya çıktığı tarihlerden itibaren birçok yazar, kitaplar kaleme almış ve söz konusu fikir ve uygulamaların yanlış ve tehlikeli olduğuna dikkat çekmişlerdir[37].

Osmanlı tarihçisi ve devlet adamı Eyüp Sabri Paşa Vahhabiler ile ilgili eserinin daha ilk sayfalarında çok sert ifadelerle Muhammed b. Abdulvehhab’ın “yeni bir diyanet icad edip, bir takım batıl itikadi meseleler tertip etmesinden” bahsetmektedir yine onun Vahhabi şahıslar için zındık, mülhid, merdud gibi pek çok ifadeleri vardır[38].

 

SONUÇ          (veya Gazzâlî’nin İfadeleriyle Ehl-i Sünnet‘in Görüşleri)

Ehl-i Sünnet kelam kitaplarında “ehl-i kıbleyi tekfir etmeyiz”[39] ifadesiyle diğer gruplar hakkında oldukça müsamahakar ifadeler kullanılmaktadır. Bu konuyla ilgili görüşlerini Faysalü't-Tefrika[40] isimli eserinde dile getiren Gazzâlî mezhep taassubu içinde olanları eleştirmektedir.

Gazzâli “küfrün Eş’arî, Mu'tezile ve Hanbeli gibi muayyen bir mezhebe muhalefet etmek” olduğunu iddia edeni, ahmak ve budala olarak nitelemektedir. Gazzalî’nin tavsiyesi “onu düzelteceğim diye zamanı zayi etme” şeklindedir. (s.17) Eş’ariyye ve Mu’tezile ulemasının Allah’ın sıfatları konusundaki görüş ayrılıklarından örnekler vererek bu tür meselelerde farklı düşünceye sahip olanların birbirini tekfir etmemesi gerektiğini belirtmektedir. Nitekim –Eş’arî ile Bâkıllânî arasında olduğu gibi- bir mezhebin kendi içinde de farklı görüşler ileri sürülebilmektedir (s. 18-20).

Ona göre kelime-i tevhide samimi bir şekilde bağlı kaldıkları, bununla çelişkiye düşmedikleri müddetçe, yolları ne kadar farklı olursa olsun Ehl-i İslam’a dil uzatmaktan ve mezhepleri tekfirden kaçınmalıdır. Ne olursa olsun hiçbir mezhebin muhalifini delilde hata etti diye tekfir etmesi doğru olmaz. Fakat “dalaletçi” ve bid’atçı” demesi caizdir. Dalaletci demesinin sebebi; kendisine göre, doğru olan yoldan sapmış olmasından; bidatcı demesinin sebebi ise selef-i salihinin hakkında ne söylediği açıkça malum olmayan bir mevzuda yeni bir görüş ortaya atmış olmasındandır (s. 41) [41].

“Kurtuluşa erecek tek fırka olacağını” ifade eden hadisi değerlendiren Gazzâli “bunun hiç cehenneme girmeden doğrudan cennete gidecekler” şeklinde anlaşılabileceğini söylemektedir. Cehenneme girenlerden de oradan çıkarılıp cennete girecekler olacaktır. Hazzali bu hadisin aksine “sadece bir fırkanın helak olacağını ifade eden” başka rivayetlerin de olduğunu hatırlatmaktadır. (s. 73, 74)

Bir müslümana kafir diyen kimsenin imanî durumunun ne olacağı ile ilgili olarak Gazzali “Bana kafir diyene kafir derim, bana kafir demeyenlere ben de kafir demem” şeklindeki görüşü asılsız olarak değerlendirir.

Gazali, diğer grupları yargılarken kullanılan “sahabeyi tekfir ettikleri için...” prensibinin bir örneği olan “Hz. Ali’nin halifeliği ile ilgili muhalifleri tekfir eden Şia’nın tekfirinin gerekmeyeceğini” söyleyip onların bu yaptıklarını hata olarak değerlendirmektedir.

Hz. Peygamber kendi döneminde insanları dışlamamış, İslam dışı olmakla itham etmemiştir. Sonraki dönemlerde meydana gelen gruplar birbirleri hakkında çeşitli yargılarda bulunmuşlardır. Ehl-i Sünnet içerisinde de (Abdulkahir el-Bağdâdî gibi) gibi aşırı yargılarda bulunanlar olmuştur. Ancak yine de bu konuda Mürcie’den sonra en mutedil görüşleri Ehl-i Sünnet alimleri ifade etmişlerdir. En katı ve dışlayıcı görüşler Haricilere ve özellikle de Ezarika koluna aittir. Bu gün ise Vahhabiler tevhid-i ameli prensipleri sebebiyle bir çok şeyi insanların tevhidden uzaklaşıp şirke düşme sebebi sayan tavırlarıyla dikkat çekmektedir. Yine dikkat çeken bir husus herkesimden birlik, beraberlik, kardeşlik gibi değerlere vurgu yapılmasıdır. Bunun önündeki en büyük engel herkesin kendi görüşünün merkez olmasını arzulamasıdır. Gerçi bu da bir yere kadar doğaldır. Çünkü insan en doğruya inandığını varsaymaktadır.

 

http://www.oocities.org/maturidimezhebi/ http://www.maturidimezhebi.bz.tc/ http://www.maturidi.sayfasi.com/ http://www.blogcu.com/maturidimezhebi http://www33.websamba.com/maturidimezhebi/ http://users.domaindlx.com/maturidimezhebi/