คำเหล่านี้ เรียกว่าสัมผัสนอก บังคับว่าต้องมี
คราวนี้มาดูตัวอย่าง บทที่ ๒ คำต่อไปนี้
รัก สัมผัสกับ อัก คำว่า อภัย สัมผัสกับ ใจ
คำว่า คำ สัมผัสกับ จำ คำว่า ชื่อ สัมผัสกับ บือ คำเหล่านี้ เรียกว่าสัมผัสใน ไม่บังคับจะมี หรือไม่ก็ได้ ขึ้นอยู่กับฝีมือของคนแต่ง
เพราะบางคนเขียนกลอนโดยไม่มี
สัมผัสในก็ไพเราะได้ แต่กลอนแปด ที่ไพเราะ ก็จะมีสัมผัสในเสมอ
โดยเฉพาะถ้าเป็นกลอนของสุนทรภู่ จะมีสัมผัสในถึง ๒ คู่ เช่น
"ในเพลงปี่ ว่าสาม พี่พราห์มณ์เอ๋ย
ยังไม่เคย เชยชิด พิสมัย
ถึงร้อยรส บุปผา สุมาลัย
จะชื่นใจ เหมือนสตรี ไม่มีเลย"
คำว่า เคย เชย เป็นสัมผัสในคู่ที่ ๑
และคำว่า ชิด พิส เป็นสัมผัสในคู่ที่ ๒
ซึ่งทำให้กลอนของสุนทรภู่ อ่านรื่นไม่สดุดจังหวะ
ฟังไพเราะ จนได้รับยกย่องเป็นบรมครูกลอน
เสียงท้ายวรรค
ตอนนี้ ก็มาถึงเรื่องของเสียงท้ายวรรค ใครจะเขียนกลอนได้ไพเราะกว่ากัน เคล็ดลับก็อยู่
ตรงนี้ละ
คราวนี้คงจะหนียาขมถ้วยใหญ่ลำบาก
สักหน่อย เพราะต้องเกี่ยวข้องกับการผัน
วรรณยุกต์ แต่ไม่ต้องตกใจเรามาช่วยกัน ทำเรื่องยากให้เป็นเรื่องง่ายดีกว่า
เพียงแต่คุณมีมือมีนิ้วครบ ๕ นิ้ว เรื่อง
ไล่โน้ตของเสียงกลอนก็จะไม่ยากอีกต่อไป เรา
มาหยุดเรื่องไล่เสียงวรรณยุกต์ไว้ก่อน เพื่อกลับ
ไปทำความเข้าใจ กับเรื่องของเสียงท้ายวรรค
กันก่อน โดยมีสูตรง่าย ๆ ดังนี้
๑) คำหรือพยางค์สุดท้าย ของบรรทัดที่ ๑
และ ๒ ให้ใช้เสียงสูง
๒) คำหรือพยางค์สุดท้าย ของบรรทัดที่ ๓
และ ๔ ให้ใช้เสียงสามัญ (เสียงต่ำ)
*** จำง่าย ๆ ขึ้นสูง ลงต่ำ ***
บางท่านอาจจะค้านว่า มันไม่ง่ายอย่างที่ว่าละ
ซีคุณ ปัญหามันอยู่ที่ว่าคำไหนสูง คำไหนต่ำนี่สิ
" ในเพลงปี่ ว่าสาม พี่พราห์มณ์เอ๋ย
ยังไม่เคย เชยชิด พิสมัย
ถึงร้อยรส บุปผา สุมาลัย
จะชื่นใจ เหมือนสตรี ไม่มีเลย "
เห็นตัวอย่างชัด ๆ อย่างนี้แทบไม่ต้องอธิบาย
อะไรกันมากไช่ไหมครับ โปรดสังเกตตัวเน้นสีน้ำเงิน
คู่แรก คือขึ้นสูง ส่วนตัวเน้นสีแดงคู่หลังคือลงต่ำ
มาถึงตรงนี้แล้วคงต้องย้อนกลับไปกินยาขม
ที่ว่ากันแล้วละ คือการไล่วรรณยุกต์เพื่อหาว่า คำไหนสูง
คำไหนต่ำ
เอานักเรียนทุกคนแบมือขึ้น ... พูดจริง ๆ นะครับ
นี่คือเคล็ดลับในการไล่เสียงวรรณยุกต์ ขอให้ท่านแบมือ
ข้างที่ถนัดขึ้น แล้วเริ่มไล่เสียงที่นิ้วก้อยไปหานิ้วโป้ง
รู้จักนิ้วโป้งใช่ไหม ? ครับ หัวแม่มือนั่นแหละครับ
เริ่มเลยครับ กา ก่า ก้า ก๊า ก๋า พอไล่เสียง
กา เราก็งอนิ้วก้อยขึ้น แล้วก็เรื่อย ๆ ไป พอถึงเสียง ก๋า
ก็ถึงนิ้วโป้ง ครบ ๕ เสียงพอดิบพอดี คือ
กา เป็นเสียงสามัญ ไม่มีรูปวรรณยุกต์กำกับ
(ภาษากลอนเรียกรวม ๆ ว่าเสียงต่ำ)
ก่า เป็นเสียงเอก มีรูปวรรณยุกต์ เอก กำกับ
ก้า เป็นเสียงโท มีรูปวรรณยุกต์ โท กำกับ
ก๊า เป็นเสียงตรี มีรูปวรรณยุกต์ ตรี กำกับ
ก๋า เป็นเสียงจัตวา มีรูปวรรณยุกต์ จัตวา กำกับ
(ภาษากลอนเรียกรวม ๆ ว่าเสียงสูง)
ข้อต้องจำ
๑) พยัญชนะที่ไล่เสียงได้ตามนี้เป็นกลุ่ม
พยัญชนะเสียงกลาง ๗ ตัว คือ ก จ ด ต บ ป อ
(รวมที่ไม่ค่อยได้ใช้ ฎ ฏ อีก ๒ ตัว เป็นทั้งหมด ๙ ตัว
วิธีจำท่องว่า ไ่ก จิก ด้วง ตาย บน ปาก โอ่ง)
๒) พยัญชนะที่มีวิธี่ไล่เสียงต่างจากนี้เป็นกลุ่ม
พยัญชนะเสียงสูง ๘ ตัว คือ ข ฉ ถ ผ ฝ ศ ส ห
(รวมที่ไม่ค่อยได้ใช้ คือ ขอขวด ฐ ษ อีก ๓ ตัว เป็นทั้ง
หมด ๑๑ ตัว) จำง่าย ๆ ว่าพื้นเสียงเป็นเสียงจัตวาสูงอยู่แล้ว ประกอบวรรณยุกต็ได้เพียง ๒ ตัว
คือ ไม้เอก กับไม้โท เช่น ขา ข่า ข้า
วิธีจำท่องว่า ผี ฝาก เศษ ถุง ้ข่าว สาร ให้ ฉัน)
๓) พยัญชนะที่มีวิธี่ไล่เสียงต่างจากนี้เป็นกลุ่ม
พยัญชนะเสียงต่ำที่เหลือจากนี้มีทั้งหมด ๒๔ ตัว
(มีต่อกลอนแปด ๓)