b.—
Ang Kagawad ng Biyaya at Katarungan ng Pamahalaang
Magdiwang, na si G. Mariano Trias Closas. —
Sanhi sa pagkakaroon ng sama ng loob kina G. Diego
M6jica, Kagawad-Kayamanan; G. Nicolas Portilla,
Koronel, at G. Santiago Alvarez, Pang-ulong-Digma, si
G. Mariano Trias Closas ay umanib sa Pamahalaang
Magdalo at dito'y nagtaglay siya ng tungkuling
pagka-Tenyente Heneral. Kasama niyang nagsilipat sa
Majdalo ang mga Kapitan Mariano San Gabriel at Julian
Montalan, pati mga pangkat na pinamumunuan ng
dalawang ito. Ang paglilipatang nasabi, ay nangyari
rin sa loob ng unang kalahatian ng Pebrero, 1897.
c.—
Pagsalakay ng Heneral na kastilang Polavieja. —
Bahagya pa lamang sumisikat ang araw ng ika-16 ng
Pebrero, 1897, ay nagsimula na ang mga kakila-kilabot
na paputok ng mga kanyon at baril sa mga pangunang
tanggulang nasa pag-itan ng Las Piñas at Bakood at
gayon din naman sa mga nasa Silang at sa mga nasa
pagitan nito at ng Santa Rosa (Laguna de Bay). Ang
mga tanod ng himagsikang nasa mga tanggulan sa Bakood
na pinamamahalaan ng mga Koronel Pio del Pilar,
Mariano Noriel, at Agapito Bonson, na sinamahan pa ng
mga kawal nina San Gabriel at Montalan mula sa
Nobeleta at ng mga kawal ng Imus sa piling ng
Komandante Lucas Camerino at saka ng pangkat ni G.
Andres Bonifacio, sa paniminuno ng Heneral ng Brigada
G. Lucino, — ay nagsipagtanggol ng pangatawanan,
at bagama't maraming mga kawal ang nangasawi, kasama
na rito ang Tenyente Heneral Edilberto Evangelista,
Kapitan Mariano San Gabriel at Mariano Ramirez at sa
mga nagkasugat ng malubha'y kabilang ang mga Heneral
G. Mascardo at G. Lucino,—ay di tinulutang
makuha ng mga kastila ang kahit isang pitak na maliit
ng lupang kinatatalatagan ng mga tanggulan sa Sapote,
sa Pintong-bató at sa Tangus. Sa buong maghapon ng
ika-16 at 18, ang mga Kastila ay lagi nang
nagsipangatawang gumawa ng pagtatangka, sa tulong din
ng mga kanyon at pangdigmang-dagat, upang kanilang
masalakay at makuha ang baibaitang na mga tanggulang
naghihimagsik; ngunit walang nangyari sa kanila at sa
gayo'y araw-gahing nanatili ang ating mga kawal sa
naturang mga tanggulan hangga noong ika-16 ng Marso,
1897, na ikinapag-iwan nila sa mga naulit nang
tanggulan, dahil sa pagkakuha sa Imus noong ika-25 ng
mga kastilang nagbuhat sa sunog na bahay-asyenda sa
Salitran, na nasa pag-itan ng Dasmnariñas at Imus.
Dahil sa pagkakapagtanggol nang buong kabayanihan sa
Bakood, ay nangapataas sa pagka-Heneral ng Brigada
ang mga Koronel na sila GG. Pio del Pilar at Mariano
Noriel, at sa pagka-Komandante naman ang Kapitan
Julian Montalan.
d.
— Ang mga kawal sa Silang, sa ilalim ng pang-ulo
ng Heneral ng Dibisyon G. Vito Belarmino, sa tulong
ng mga kawal nang Mendez Nuñes at Amadeo, na
pinangunguluhan ng Koronel G. Marcelino Aure
(Alapaap), at ang mga kabig ng mga Koronel ng Magdiwang,
G. Ambrosio Mojica at isang mestisong alemang
nagngangalang G. Hipilito de Alfonso, ay
nagsipagtanggol din ng pangatawanan laban sa walang
pahingang pagdaluhong ng mga kastila, na pinamumunuan
ng Heneral Lachambre, na namuhatan sa Santa Rosa
(Laguna de Bay), at pangkat-pangkat na nangabubuwal
sa masinsing paputok ng mga naghihimagsik; bagama't
ang mga ito ma'y daan-daan din naman kung mabawasan;
kabilang sa mga namatay na naghihimagsik sina GG.
Esteban Dones at Justo Sotto, kapwa pinuno sa pangkat
ng mga kawal sa bayan pinamagatang Katibayan (Buenavista),
San Francisco de Malabon sa ilalim ng pangungulo ng
Komandante G. Andoy, na nakadalo kapagkaraka sa
Silang nang kinabukasan ng nasabing paglusob. Nang
maubusan na ng punlo ang mga naghihimagsik, ay
nangapilitang umurong nang ikatlong araw na, bagama't
sa pag-urong ay nagpapaputok ding walang likat
hanggang sa makuha ng mga kastila ng ika-19 ang
kabayanan, at pagkapasok dito'y sinunog ang buong
bayan, matangi ang simbahan at kombento na siyang
tinahanan nila. Napataw sa isang Kapitang
nagngangalang Ado ang buong sagutin sa pagkagahis na
ito, dahil sa pagkapadala niya sa mga kastila ng mga
mapa at ulat ng mga tanggulan ng naghihimagsik, at
tuloy pang inisa-isa ang bilang ng mga kawal na doo'y
natatanod, saka itinuro pa ang mga dakong mahihina ng
mga tanggulan. Dahil sa pagkakasalang ito ay
ipinag-utos ng Pamahalaang Magdalo na
ipabilanggo si Ado sa piitang naghihimagsik sa
Buenavista. Inamin ang pagkakasalang nasabi at siya'y
humingingtawad kalakip ang pangangakong magbibigay
naman siya sa mga naghihimagsik ng lahat ng ulat at
paraan, upang makubkob at mapaalis ang mga kastila sa
Silang. Nang ikatlong araw na ng pagkakuha sa Silang
ng mga kastila, ay inihanda na ng iba't ibang
pulutong ng himagsikan ang pangatawanang
pagtutulungan, upang mabawi ang nasamsam na bayang
yaon Lumagay ang mga kawal ng Pamahalaang Magdalo
sa hilaga (norte) ng kabayanan sa ilalim ng
pamamanihala ni G. Emilio Aguinaldo, at ang mga tao
ng Magdiwang ay sa dakong kanluran sa
paninimuno nila GG. Andres Bonifacio, Mariano Trias
Closas, Pascual Alvarez at "Vibora", sa
timog (sur) ang mga kawal na pinamumunuan ng Heneral
ng Brigadang G. Crisostomo Riel at G. Cristobal
Bustamante sa Naik sa ilalim ng pamamahala ng
Kagawad-Pagpaunlad ng Pamahalaang Magdiwang, na si G.
Emiliano Riego de Dios, at nang nahahanda na ang
lahat sa ganitong hanay, ay nagkalabanan ng
kinabukasang bagong nagliliwanag at nagkaroon ang
magkabilang panig na magkaaway ng maraming bawas.
Hindi rin napaalis noon ang kaaway, at si G. Emilio
Aguinaldo naman ay patakbong napatungo sa Imus kasama
ang lahat niyang kawal ng walang anomang pasabi sa
mga natatayo sa kanluran, ni sa mga nasa sa timog, ni
yaong sa hilaga. Ang mga ibang pangkat ay nagsiurong
na rin kinabukasan at ang natirang mag-isa upang
bantayan ang mga kaaway na kastila, ay ang pangkat ng
Komandante Montalan. Mula sa pook na pinamamagatang Putik,
na pinagpasimulaan ng paglusob sa dakong kanluran, ay
nagsitungo sa Imus sina GG. Andres Bonifacio, Mariano
Trias Closas, Pascual Alvarez, Nicolas Portilla at
"Vibora", upang makipanayam kay G. Emilio
Aguinaldo tungkol sa kung ano ang tinatangka niyang
gawin sa bayan ng Silang. Matapus ang pagpapanayam,
si G. Daniel Tirona, Kagawad-Digma ng Magdalo, ay
patagong nag-abot ng mga katibayang pagka-Heneral ng
Dibisyon kay Bagong-Buhay at Vibora.
e.
— Ang mga kastila, pagkatapus ng ilan pang araw
ay nagsialis sa Silang at nagtungo sa Perez
Dasmariñas noong ika-27 ng Pebrero, ngunit sila'y
hinarang sa daan ng mga naghihimagsik, na bagama't
siyang tiyak na mahina, dahil sa laging pananalat ng
punlo, ay di nagpapabayang di makipaglaban sa lahat
ng sandali at saan mang pook matagpuan ang mga
kaaway. Nang mapag-alaman nang tinatangkang makuha ng
mga kastila'y ang bayang Perez Dasmariñas, ang
Magdalo at Magdiwang, ay nagkaisang maglagay ng
maraming taong sandatahan ng mga gulok at may sibat
ang iba sa dalawang bahay na batong malalaki sa
bayang yaon, upang kung dumating ang kaaway sa gitna
ng kabayanan, ay bigla silang dumaluhong sa mga
kaaway, at sila'y pagpupuksain sa taga at ulos.
Nagsirating nga sa bayan ang mga kastila noong ika-28
ng Pebrero, ngunit sa halip na magsipasok sila sa
gitna ng kabayanan ay binakod ito sa mga palagid at
saka pinagsisindihan ng apoy ang mga bahay-bahay.
Maramdaman ng mga gulukang nangakatago ang sunog na
nagbabala, ay nagsilabas sa kanilang kinakukublihan,
nguni't sila'y pinasalubungan ng paputok at saksak ng
mga bayoneta ng mga kastila. Kakaunti ang nakaligtas
sa mga sandatahang yaon na hindi nangamatay. Ilang
mga ganting-pagsalakay pa rin ang ginanap ng mga
namayan sa pamunuan ng Magdiwang, at ng mga
namayan sa Magdalo ang nagsisipanguna, at
kung minsa'y ang hukbo ni G. Andres Bonifacio, ngunit
ang kahit isa nito'y walang mabuting kinasapitan. Sa
mga nasawi sa mga laba-labanang ito, ay kasama ang
isa sa mga Heneral ng Magdalo na nagngangalang Yenco,
taga Santa Cruz, Maynila, si G. Alipio Dragon o
Piorrodas at si G. Esteban Moya, mga pinuno sa
pangkat ng Komandante Montalan.
f.
— Ang mga kawal kastila sa Dasmariñas, makaraan
ang ilang araw ng pagpapahinga, ay nagsipatungong
Imus, ngunit sila'y sinagupa ng mga naghihimagsik. sa
dakong labas pa lamang ng kabayanan. Nagsiurong ang
mga kaaway at nagsihimpil sa sunog na bahay-asyenda
sa Salitran, pag-itan ng Perez Dasmariñas at Imus.
Pinagtibay ng mga kastila ang kanilang kalagayan doon
at sa gayo'y araw-gabing may nangyayaring
pagpuputukan sa kanila at sa mga naghihimagsik;
pinangatawanan ng ating mga kawal na mapaalis doon
ang mga kastila, bagama't ang mga ito'y nagsusumikap
din namang makalusot sa hanay ng mga naghihimagsik sa
tangkang makuha ang Imus. Sa isa sa mga sandaliang
pagpuputukang ito, ang Heneral Zabala, na siyang
namuno sa pangkat na nakakuha sa Perez Dasmariñas,
ay napitas. Napatangi sa mga labanang ito sina GG.
Crispulo Aguinaldo, Lucas Camerino at ang Kapitan
Antero Riel, taga-Maragundong, kaya silang tatlo'y
nangapataas sa pagka-Tenyente Heneral, Koronel at
Komandante. Sa mga naturang saglitang paglalabanan at
pagtatanggol sa mga paligid-ligid ng Salitran, na
tumagal hangga noong ika-25 ng Marso, 1897, ay
madalas mapipilan ang mga kawal ng paghihimagsik, at
sa isa nito'y napatay ang Tenyente Heneral Crispulo
Aguinaldo. Noon ding umaga ng ika-25 ay nakuha ng mga
kastila ang bayan ng Imus, nang kasalukuyang
nagpupulong ang matataas na pinuno ng himagsikan,
kasama na pati si G. Emilio Aguinaldo, ng Magdalo,
sa kombento ng Santa Kruz ng Malabon, gaya ng
matutunghayan sa ibang dako ng talang ito.
a
— Samantalang pahigpit nang pahigpit ang mga
pagpapanagpo sa Bakood, sa Salitran at Nobeleta noong
mga unang araw ng buwang ito, at nang mapansin ng mga
pinuno ng Sangguniyang Magdiwang na ang
Pamahalang Magdalong di na gagaano ang
kanyang tinitiis na pagkasupil, kayat ang nalalabi na
lamang kanyang pinamamanihalaang lupaing sakop, ay
ang Cavite el Viejo, Bakood at Imus sa hilaga, —
ang Pamahalaang Magdiwang ay pinaanyayahan
ang lahat ng mga pinunong naghihimagsik sa sakop
niya, upang magdaos ng pagpupulong at mapag-usapan
ang pagtatanggol na dapat gawin sa lupang nasasaklaw
ng Magdiwang, at ang pook na itinadhanang
pagdarausan ng pulong, ay ang bahay-asyenda ng
Teheros (San Francisco de Malabon). Sa araw at oras
na natatakda sa paanyaya ng pulong, na nilagdaan ni
G. Jacinto Lumbreras (Kagawad ng Estado,
pangsamantalang Pangulo ng Magdiwang, dahil
sa may sakit si G. Mainam), ay nagsidalo ang maraming
mga pinuno ng Magdiwang; ngunit dahil sa
isang kapansanang ibinunga ng paglalabanan sa
Salitran, Molino at Presa (Imus), ay itinakdang sa
araw na susunod, ay ganapin ang pagpupulong sa bahay
ring yaon at sa oras ding natatakda.
Mga
unang oras pa lamang ng kinabukasan na ipagdaraos ng
pulong, ay napuno na ng mga tao ang bahay-asyenda ng
Teheros, hindi lamang sa mga pinunong kaanib ng Magdiwang,
kundi pa naman sa maraming taga-Magdalo, kahimat
hindi sila inanyayahan. Sa mga pang-unang pinuno ng Magdiwang
na nagsidalo, bukod sa Ktt. Pang-ulo ng Katipunan, ay
kabilang ang mga ginoong sumusunod:
Mariano
Alvarez, Pascual Alvarez, Santiago Alvarez,
Luciano San Miguel, Mariano Trias Closas,
Severino de las Alas, Santos Nocon, at iba pa; at
sa nga kaanib ng Magdalo naman, ay
kabilang sina GG. Baldomero Aguinaldo, Daniel
Tirona, Cayetano Topacio at Antonio Montenegro at
iba pang mga ginoo.
Pagkabukas
ng pulong na pinangunguluhan ni G. Jacinto Lumbreras,
na siyang, sa maiksing pananalita'y, nagpatalastas sa
lahat ng sanhi ng pagpupulong, si G. Severino de las
Alas ay huminging-tulot na makapagsalita, at
pagkabigay sa kanya ng pahintulot, ay nagsabi, na
bago mag-usap ng tungkol sa pagtatanggol sa isang
maliit na lupain ng lalawigang Kabite, ay dapat
munang pag-usapan ang uring pamahalaang dapat
pairalin sa Kapuluan sa loob ng kasalukuyang
kalagayang yaon, at sa pamahalaang ito, anya, ay
maaaring manggaling ang lahat ng ibigin at
kailanganing pagtatanggol.
Siya
ay sinagot ng Pang-ulo sa pulong, na ang Kapuluan ay
may Pamahalaan na, mula pa sa pagkakatatag ng
Katipunan ng mga Anak ng Bayan, ng Ktt. Sanggunian
nito, ng mga Sangguniang Lalawigan, at ng mga
Sangguniang-Bayan. At saka inulit noon din ng
Pang-nlo ang pagpapaalala ng dahilan ng pagpupulong
na isang bagay na tutoong mahalaga sa mga gayong
sandaling panganib. Si G. Andres Bonifacio sa
kapahintulutan ng Pang-ulo, ay nagsalita at
pinatunayan niya ang unang ipinahayag ni G. Lumbreras
hinggil sa pamahalaang sa kasalukuya'y umiiral na sa
Kapuluan; at ipinaliwanag tuloy niya ang kahulugan ng
K na nakalagay sa gitna ng araw na bagong sumisikat
sa Watawat, na "Kalayaan" ang ibig sabihin,
ayon sa nasasaad sa ulat ng Bandila ng
Panghihimagsik.
Si G.
Severino de las Alas ay muling nagsalita at anya: Na
ang titik "K" sa bandila at ang bandila na
ring iyan, ay di maaring magpakilala kung anong uring
pamahalaan ang umiiral sa kasalukuyang
panghihimagsik, na anopat hindi masabi kung
"Monarquico" o maka-hari o kung
"Republikano" kaya naman (makabayan).
Ipinakli ni G. Andres Bonifacio na ang mga Katipunan
mula sa Ktt. Parng-ulo ng Mataas na Sanggunian
hanggang sa kababa-babaan, ay ganap na kumikilala sa
mga simulaing ito:— Pagkakaisa, Pagkakapatiran
at Pagkakapantay-pantay; at sang-ayon dito'y
mapagkikilalang maliwanag na ang Pamahalaan ng
Katipunan ng mga Anak ng Bayan, ay hubog republikano
ó makabayan.
Tumayo
si G Antonio Montenegro at siya namang nagsalita ng
pagkatig sa palagay ni G. De las Alas, at sa isang
tinig na di pangkaraniwan, ay sinabi ang ganito: Kung
di natin pagpasyahan dito ang kahilingan ni G. De las
Alas, tayong lahat na mga naghihimagsik, ay
mapapatulad sa isang hamak na pangkat lamang ng mga
tulisan ó kaya'y masahol pa rito, ó kaparis lamang
tayo ng mga hayop na walang mga katuwiran.
Dahil
sa mga huling pananalitang ito ni G. Antonio
Montenegro, ay nasugatan ang damdamin ni G. Santiago
Alvarez, na noon di'y tumayo at sa mahahayap na
tingin kay Montenegro, ay nagsabi— "Kaming
mga naghihimagsik dito sa Kabite, lalung-lalo na
kaming napapailalim sa Pamahalaang Magdiwang,
ay kumikilala't sumusunod sa Pamahalaang itinatag ng
Katipunan ng mga Anak ng Bayan. At kung ibig ninyong
magpairal ng ibang uring pamahalaan sa inyong
sariling pag-isip, ay umowi kayo sa inyong sariling
lalawigan at agawin sa kapangyarihang kastila, gaya
rin ng amin nang ginawa hanggang sa sandaling ito; at
kung magkakagayo'y gawin ninyo ang bala ninyong
maibigang gawin at walang sinomang manghihimasok sa
inyo. Kaming mga taga-Kabite ay di nangangailangan at
di mangangailangan kailan pa man ng isang
tagapagturong kabikas lamang ninyo".
Nagabulahaw
ang madla, pagkat ang mga kawal na taliba ni G.
Santiago Alvarez na nasa tabi noon ng hagdanan, ay
nagpakilala ng isang anyong mabalasik at handang
paputukan ang mga nasaloob ng pagpupulong. Itininding
ang pulong ng walang kaayus-ayus; ngunit pagkaraan ng
isang oras, at nang mapayapa na ang mga simbuyo ng
loob ng mga kapanig ni G. Santiago Alvarez at ni G.
Antonio Montenegro, ay binuksan muli ang pagpupulong
na noon ay pinanguluhan na ni G. Andres Bonifacio,
dahil naman sa ganitong sinabi ni G. Jacinto
Lumbreras:— Na, sapagkat nahihinggil sa isang
bagay na labas na labas sa paanyaya ng pulong, at
natutukoy sa pagtatatag ng isang Pamahalaang
Pangkalahatan ng Panghihimagsik, ay hindi ko dapat
panguluhan ang pagpapatuloy ng pulong. Sa gayon ay
pasigaw na hiningi ng lahat na panguluhan ni G.
Andres Bonifacio ang pulong, sa bisa ng kanyang
pagka-Pang-ulo ng Ktt. Sanggunian ng Katipunan ng mga
Anak ng Bayan, na siyang nagbunsod sa bayang Pilipino
sa kasalukuyang kalagayan; kaya si G. Bonifacio nga
ang nangulo at si "Vibora" naman ang
nanungkulang maging Kalihim ng pagpupulong.
Nang
muling magkaayus ang madla, ay binuksan ni G. Andres
Bonifacio ang pulong, na nagsabing:—
"Yamang
ninanasa ninyong magtatag ng isang Mataas na
Pamahalaang makapamatnugot sa Himagsikan, at alisin
na ang Pamahalaang itinatag ng Katipunan at ang
pinagkayarian sa Kapulungan sa Imus (talang 31 at
32), ako, — sa aking pagka-Pang-ulo ng Ktt.
Sanggunian nang Katipunan,— ay pumapahinuhod sa
inyong wastong kahilingan; datapwat dapat munang
anyayahan ko kayo na tayong lahat ay kunmilala sa
isang simulaing mapagbabatayan ng ating mga pasya sa
pulong na ito, ó sa iba man, at ang nasabing
simulain ay itong sumusnod:— Na, ating igalang
at sundin ang pasya ng nakararami". Sa bagay na
ito ay nagkaisa ang lahat na sumang-ayon.
Ipinasya
at ipinahayag noon sa gitna ng paulit-ulit at
masigabong sigawan ang:— REPUBLIKA NG PILIPINAS.
At pagdaka'y isinunod ang paghahalal ng mga taong
hahawak sa Pamahalaan ng Republika ng Pilipinas, ng
mga sumusunod na tungkulin:
1—
Pang-ulo, 2— Pangalawang Pang-ulo, 3—
Kapitan Heneral, 4— Direktor de Guerra, 5—
Direktor ng Pangloob (Interior), 6—Direktor de
Estado, 7— Director ng Pangangalakal, 8—
Direktor de Hacienda, 9— Direktor de Fomento at
10—Direktor de Justicia.
Bago
pasimulaan ang pagbobotohan, si G. Andres Bonifacio,
ay nagpaalaala sa mga manghahalal na kumakatawan noon
sa iba't ibang lalawigan ng Kupuluan, na ang lumabas
na mahalal sa dami ng boto, ay siyang igagalang at
susundin, maging anoman ang kanyang kalagayan sa loob
ng kapisanan at maging gaano man ang naabot na taas
ng pinag-aralan; na anopa't kahit siya'y maging
tagapaglinis ng palikuran o pugunero, bagay na
pasigaw na sinang-ayunan ng madla. Ipinamudmod ang
mga papeleta, at pagkaraan ng isang oras ay ginanap
ang pagbilang ng mga boto, at lumabas na nakaraming
halal sa pagka-Pang-ulo ng Pamahalaan ng Republika ng
Pilipinas, ay si G. Emilio Aguinaldo, laban kay G.
Andres Bonifacio at G. Mariano Trias. Ipinamahayag
ang nahalal sa pamamag-itan ng mga palakpakan at
sigawang "Mabuhay!"
Noon
din ay ginanap ang paghahalal ng Pangalawang
Pang-ulo. Si G. Severino de Alas ay nagsalita, na
yamang si G. Andres Bonifacio ang pumangalawa sa
nahalal sa dami ng mga botong tinamo, ay dapat na
siya na ang ipamahayag na Pangalawang Pang-tulo
(Vice-Presidente) ng Republika. Wala ni sinoman sa
nagkakatipon na nagsalitang sangayon ni laban sa
mungkahi ni G. de las Alas; kaya ang Pang-ulo ng
pagpupulong, ay nagpasyang ganapin ang pagbobotohan,
na, pagkatapus isagawa, ay nagtamo ng maraming boto
si G. Mariano Trias Closas, laban kay G. Andres
Bonifacio, kay G. Severino de las Alas at G. Mariano
Alvarez.
Isinunod
noon din ang paghahalal ng Kapitan Heneral at ang
nagtamo ng maraming boto, ay ang Kalihim ng
pagpupulong na si "Vibora", laban kay G.
Santiago Alvarez. Ang Kalihim ng pagpupulong ay
tumindig at tumutol laban sa pagkahalal sa kanya na
ang sabi:— "Ako, ang higit sa lahlat, ay
nakakaalam ng abot ng aking kaya at tunguhin; ang
tungkuling marangal na ipinagkaloob sa akin ng
kapulungang ito, ay hindi naaangkop sa dahop kong
lakas, pagkat isang tungkuling napakarangal sa ganang
akin; ngunit hindi ko makakaya; sa dahilang ito ay
ipinamamanhik ko sa kapulungang, huwag masamaing
gawin ko rito, ang magalang kong pagtanggi". Mga
sigaw na masigabo noon ang narinig na di
nagpapahalaga sa pagtutol at pagbibitiw, at sa gayo'y
inanyayahan ng Pang-ulo ang lahat sa kaayusan, na ang
sabi:- "Gumagabi na at kailangang ipagpatuloy
natin ang paghahalal ukol sa ibang mga tungkulin.
Isang tinig noon ang namungkahi at ito'y pinagtibay
naman, na, upang mapaiksi ang pagbobotohan, ay
ipag-utos na lumagay sa isang tabi o gawi ang
kumakatig sa isang tao, ukol sa gayong tungkulin, at
sa isa namang tabi o panig ang sang-ayon sa isa
namang kandidato. Sa pamag-itan ng paraang ito, ay
pinagbotohan ang tungkuling Direktor de Guerra, at
ang lumabas na nagtamo ng lalong maraming boto, ay si
G. Emiliano Riego de Dios, laban kina GG. Ariston
Villanueva, Daniel Tirona at Santiago Alvarez.
Pagkatapus maipamahayag at. mapapurihan si G.
Emiliano Riego de Dios, na naging Kagawad sa
Pagpapaunlad ng Pamahalaang Magdiwang, ay
ipinagpatuloy ang paghahalal sa pagpili ng Direktor
del Interior ó Pangloob sa pamag-itan ng gayon ding
kaparaanan. Dito'y lumabas at nagtamo ng lalong
maraming boto si G. Andres Bonifacio, laban kina GG.
Mariano Alvarez at Pascual Alvarez.
Sa
gitna ng magiting na sigawang "Mabuhay!" na
pagpaparangal kay G. Bonifacio, si G. Daniel Tirona'y
humingi ng katahimikan at nagsalita ng ganito: —
"Mga kababayan: — Ang tungkuling
pagka-Direktor del Interior ay halos kasinglaki rin
nang sa Pangulo ó Presidente; kaya't ang Kagawarang
iya'y di dapat pamanihalaan ng isang taong di
nag-aangkin ng isang katibayan ng pagka-abogado.
Mayroon tayo dito sa ating lalawigang isang abogadong
may sadyang katibayan, at ito'y si G. Jose del
Rosario: dapat nga tayong tumutol laban sa nahalal at
pinapurihan", at (sa pamag-itan ng salitang
isinisigaw niya ng buong lakas) ay sinabing:
"ihalal natin si G. Jose del Rosario, abogadong
Kabitenyo!"
Sa
pagkasugat ng damndamin ni G. Bonifacio, ito ay
tumindig at nagsalita ng ganito: —
Hindi
ba natin pinagkayariang igagalang ang boto ng
nakararami, maging anoman ang uri ng kalagayan sa
kapisanan ng taong napahalal? Pagkasabi nito'y
hiningi kay G. Daniel Tirona na bawiin nito ang lahat
niyang ipinahayag, at bigyan ang kapulungan ng isang
kasyahang-loob tungkol sa kanyang sinalitang
nakasisirang puri sa nahalal; ngunit dahilan sa si G.
Tirona'y nagtangkang magpawala-wala sa karamihan ng
tao, at ipinagwalang-bahala ang hinihingi ni G.
Andres Bonifacio, binunot nito ang kanyang rebolber,
upang paputukan si Tirona, subalit naagapan ng
kalihim ng mesa na pigilin ang kanyang kamay (ang kay
G. Bonifacio), kung kaya ang nangyari'y naowi na
lamang sa gayon. Sa dahilang ang madla ay nag-aalisan
na noon, si G. Andres Bonifacio ay nagsalitang
malakas ng ganito:— "Ako, sa aking
pagka-Pang-ulo ng kapulungang ito, at sa
pagka-Pang-ulo rin naman ng Ktt. Sanggunian ng
Katipunan, na di nalilingid sa labat, ay ipinahahayag
kong lansag na ang kapulungang ito at pinawawalaan ng
kabuluhan ang lahat ng sa loob niya'y pinagkayarian
at pinagpasyahan". At siya'y umalis din naman,
na sinusundan ng kanyang mga kabig.
Si G.
Baldomero Aguinaldo, Pang-ulo sa Sangguniang
lalawigang Magdalo, bago siya umalis sa bahay-asyenda
ng Teheros nang gabi ring iyon, ay nilakad niya kay
"Vibora" upang ang pagpupulong ay
maipagpatuloy kinabukasan. Pagkatapus ng usapan
nilang ito, at sa pangangakong ang mga taga-Magdalo
ay magsisidalo ring muli, ay nagsialis si G.
Baldomero Aguinaldo na kasama ng kanyang mga tao at
si "Vibora" na kasama naman ng mga iba pa.
Nang
kinabukasan at sa bahay ding yaon, ay nagkatipon sina
GG. Andres Bonifacio, Mariano Alvarez, Diego Mojica,
Ariston Villanueva, Jacinto Lumbreras, Pascual
Alvarez, P. Manuel P. Trias (kura paroko sa San
Francisco de Malabon), Luciano San Miguel, Santiago
Alvarez, Nicolas Portilla, Santos Nocon at iba pang
marami, na pinaanyayaban ni "Vibora", di
lamang sa nasang magawa ang pagkakasundo-sundo ng
lahat, kundi pa naman upang mapasimulaan at
maipagpatuloy muli ang nagulong pagpupulong nang araw
na sinundan. Lahat sila'y nagsipaghintay sa
bahay-asyenda sa Teheros sa pagdating ng mga kagawad
at kaanib ng Pamahalaang Magdalo hanggang ika-5 ng
hapon; ngunit dahil sa di pagdating ng sinoman sa mga
ito hanggang sa oras na yaon, ay nagkahiwa-hiwalay na
rin ang mnga pinaanyayahan ni "Vibora".
b
— Nang ika-6 ng hapon ng araw ding yaon, si
"Vibora" ay inanyayahan ng mga taga
Magdalong nagkakatipon sa kombento ng Santa Cruz ng
Malabon. Ang inanyayahan ay dumalo at nang nasa
kombento na siya, ay patagong nakihalo sa karamihang
naglisaw sa iba't ibang silid ng kombento,
lalung-lalo na sa bulwagan, na kinalalagyan, sa
gitna, ng isang "crucifijo" na
napapaligiran ng mga kandilang nagdidingas at sa
harap ng tinurang krusipiho ay may tatlong
magagandang unang-luluhuran. Sa gayo'y nabatid ni
"Vibora", sa lahat niyang nakikita at
naririnig, ang dahil ng sa kanya'y ipinag-anyaya,
kung kaya lalo na siyang nagtago noon sa karamihang
tao. Nang mangainip na ang mga pinunong nagkatipon sa
di pagdating ni "Vibora" sapagkat
nakaalas-8 na, si G. Emilio Aguinaldo at si G.
Mariano Trias Closas, na tinatalibaan ni G. Daniel
Tirona, ni G. Severino de las Alas, ng kura paroko at
ng mga iba pa, ay nagsilabas mula sa isang silid at
nagsipatungo sa bulwagan. Si G. Emilio Aguinaldo at
si Mariano Trias Closas ay nagsiluhod sa dalawang
nakahandang unang luluhuran sa harap ng krusipiho at
binayaan ang isang unang walang nakaluhod. At ang
dalawa'y sumumpa at nagsitanggap ng tungkuling
ikinahalal nila nang sinundang araw.
Si
"Vibora", matapus ang magkalahating oras,
ay nagtangkang umalis na patago rin, upang huwag
maino ang kanyang pagkaparoon sa kombento; ngunit
nang siya'y nasa hagdanan na, ay nakita ng ilang
nakakikilala sa kanya, isa sa kanila'y si G. Jacinto
Pulido, Pang-ulo noon sa Sangguniang-bayan ng Santa
Cruz ng Malabon, na siyang humawak sa bisig ni
"Vibora" at ipinasok ito sa silid na
kinalalagyan nina GG. Emilio Aguinaldo, Mariano Trias
at kanilang mga kabalangay. Aug pagpasok ni
"Vibora" ay sinalubong ng masisigabong
sigawang "Mabuhay!", at nang nasa piling na
si "Vibora" ni G. Emilio Aguinaldo, ay
pinipilit nitong sumumpa at tumanggap ng tungkulnig
ikinahalal niya nang sinundang araw, sa pamamag-itan
ng maraming pangangatuwiran; ngunit si
"Vibora" nagpakatanggi-tanggi at ang sabi
na "ang gayong napakaagap na gawain, ay magiging
sanhi ng malalaking samaan ng loob sa mga
naghihimagsik, pagkat siya na rin ang naging saksi ng
lahat ng mga nangyari sa pagpupulong sa
Teheros". Sa gitna ng mainit na pakikipagtalo ni
"Vibora" kay G. Emilio Aguilnaldo at sa iba
pang tao nito, si G. Daniel Tirona, ay nakisagot at
ang wika: "Pabayaan na natin si
"Vibora", pagkat napagkikilalang siya'y may
napangakuang ibang tao"; bagay na ikinapoot ni
"Vibora" at pinaklihan ng ganito: "Ako
ay nakapangakong bawiin ang kalayaan ng Pilipinas,
ngunit hindi ako kaparis mo at ng mga iba pang
nangaritong nangakong maglingkod sa isang tao ó sa
mga taong pawang taga-isang lalawigan lamang ng
kapuluan". Ang pagtangging iyon ni
"Vibora" sa pagsumpa, ay ipinagmatigas niya
ng buong dahas hanggang sa hatinggabi, bagama't sa
huli, upang siya'y makalayo na lamang sa pulutong na
yaon, ay pumayag din, ngunit sa ilalim ng isang
kasunduang tanggapin aug kanyang pagbibitiw
pagkatapus niyang makapanumpa; at sa gayo'y sumumpa
nga siya sa gitna ng lahat at sa harap ng isang
krusipihong nasabi na. Pagkaraan nito'y umalis sa
kombento si "Vibora" at iniwan silang
walang tigil sa pagpupulong na tumagal hangga noong
ika-25 ng Marso, 1897, na kanilang ipinagkahiwalay,
dahil lamang sa pagkakuha ng mga kastila sa bayan ng
Imus, at sa pagkapatay sa Tenyente Heneral G.
Crispulo Aguinaldo, matandang kapatid ni G. Emilio,
gaya na naging nayulat na sa unahan. Isang
pangyayaring dapat banggitin ang napansin,
samantalang sina G. Aguinaldo at kasama, ay
nagsisipagpumilit na si "Vibora'y"
papaniwalaing mahalaga at mabisa ang sumpa niya, ukol
sa ipagkakabisa ng kanyang mga ginagawa at mga
gagawin pa. Ang naturang pangyayari ay di iba't ang
pagdating sa kombento ni Koronel Esteban San Juan at
Komandante Julian Montalan ng Magdiwang. Ang
dalawang ito ay pumasok sa kombento, na may anyong
handang-handa sa paglaban, at pagkaraka'y nagsituloy
sa itaas, bagama't gayon na lamang kahigpit ang
pagpapatanod sa mga bantay na kawal sa pinto ng
kombento, na sa hagdana'y huwag magpapanhik ng
sinomang taga Magdiwang, lalung-lalo na kung
may mga armas. Ang dalawang pinunong nasabi, ay
nagsipatungo sa kombento sa tangkang umabuloy kay
"Vibora" sakaling kailangan, dahil sa
balitang kumalat na si "Vibora" ay
ibinilanggo. Nang malansag ang pagpupulong na ito, na
karapatdapat tawaging "Kapulungang
kabitenyong maka-Aguinaldo sa Santa Cruz de
Malabon", ay pinagkaisahan ng mga
nagpulong na ibalitang walang naging bisa ang lahat
ng ginawa at pinagpasyahan sa naturang pulong, sa
pag-aakalang sa paraaang ito'y masasawata ang mainit
na simbuyong laban sa kanila'y naghahari sa loob ng
marami.