Oer de kontinu ïteit fan it Frysk


In moai liet hat it oer "langer al as tweintich ieuwen" dat it Fryske folk bestien hawwe soe. Dat berêst op de fermelding fan Frisii troch de Romeinen yn it begjin fan ús jiertelling. Ut brânlagen yn 'e terpen naam de archeolooch P.C.J.A. Boeles (Friesland tot de elfde eeuw, Den Haag 1 1927, 2 1951) lykwols oan dat der as gefolch fan de Angelsaksyske ynvaazjes yn 'e 5te ieu in hiele nije Anglo-fryske kultuer ûntstien is (II, 207-258). Dat waard fûl bestriden, mar de lêste tiid wurdt der dochs wer oan tocht. (Nieuwsselectie: Cultureel Supplement). Sjoch ek: Danny Gerrets, "The Anglo-Frisian relationship seen from an archaeological point of view" yn: V.F. Faltings e.a., ed. Friesische Studien II, Nowele supplement vol. 12, Odense (1995).

In teory fan bewenningsûnderbrekking wurdt stipe troch it feit dat der yn Fryslân wol foargermaanske wetternammen (b.g. Rien, Flie Schönfeld, Ned. waternamen 63ff..) foarkomme, mar oars as yn Drinte hast gjin foargermaanske plaknammen. It bewarjen fan de folksnamme Friezen is net sa frjemd: de âlde Britten en Prusen binne allang ferdwûn, mar dochs brûke wy dy folksnammen noch gauris.

It ûntbrekken fan it foarheaksel ge- yn it ôfslutend mulwurd (part. pt.) is gjin dúdlik teken fan Anglo-Fryske taalmienskip, om't yn it Aldfrysk gauris e- foarkomt en yn it Angelsaksysk ge-.
It is ek nuodlik om de fersprieding fan wurden as teken fan stamferdieling te brûken: ing. horse hat neat te krijen mei frysk hynder, mar wol mei ndl. ros, wylst paard/Pferd ûntliend is út middellatynsk paraverêdus. Ingelsk back is ûntstien út Aldingelsk bæc, dat yn de betsjutting 'rêch' lykwols neffens it tal gearstallings fier oertroffen waard troch hrycg. Ingelsk corner < Lat. cornû en hat dus neat te krijen mei horn. Wol kaam Aldingelsk. hyrn foar (Frysk herne), mar dêrneist ek hôc.

De taal kin fierders ek gjin kontinuïteit bewize: de nammekundige Maurits Gysseling hat fêststeld dat Fryske ferskynsels yn plak- en persoansnammen (b.g. ans > os yn goes, Oegstgeest) earst yn 'e achtste ieu optrede en dat it Frysk him dus doe earst ta in aparte taal ûntwikkele hat (Fryske stúdzjes oanbean oan Prof. Dr. J.H. Brouwer, Assen 1960: 77-80). Nammers ek de oare Westgermaanske talen hawwe earst om dy tiid har aparte marktekens krige. Sa skaatte it Heechdútsk him ôf troch de twadde lûdferskowing (b.g. Schip > Schiff) sûnt de ein fan 'e sechste ieu (Naumann/ Betz, Althochdeutsches Elementarbuch, Sammlung Göschen 1111/1111a, Berlin 1962: 20f.). It Aldingelsk ûntstie earst nei de kolonisaasje fan Grut-Brittannië yn 'e fyfte ieu (b.g. John Hines, Focus and boundary in linguistic varieties in the north-west germanic continuum, V.F. Faltings u. A. (Hrsg.), Friesische Studien II, Odense University Press 1995: 35-62. (Tekst sjoch ûnder).

Der wurdt dus blykber oannommen dat der foar it ôfspjalten fan al dy talen in mienskiplike westgermaanske taal praat waard. In mûglike ferklearring dêrfan kin fûn wurde troch oan te nimmen dat de nije ynkommelingen koart tefoaren nomaden wiene. Dat talen yn sa'n koarte tiid foarme wurde kinne, besykje ik te ferklearjen yn Taal, wat giet oer it ûntstean fan de ûnderskate Fryske tongslaggen om 1500 hinne. It dêrtroch ûntstiene ferskaat is no noch te hearren.

By al dit soarte saken moat der om tocht wurde, dat der oangeande de midsieuwen yn dizze kriten noch in soad ûnwis is. Wol frij wis is, dat de grutste midsieuwske hannelers fan 'e Noardsee ús famylje binne.
Ik fyn it lykwols folslein ferkeard om te rêsten op dy âlde eare; minsken moatte grutsk wêze op wat hja no binne en op 'e taal dy'y hja no hawwe, mei al syn nijsgjirrige nijfoarmings. Dan kinne wy faaks ek wat mear each hawwe foar de nijsgjirrige kanten fan oaren. PK, 23-12-2000.

TAHEAKKE
In pleitbesoarger fan de kontinuïteit is H. Halbertsma. Op side 301 fan syn nij boek Frieslands oudheid wurdt dat nochris dúdlik útienset. It is nammers in prachtich boek fan 406 siden op grut formaat, prachtich illustrearre, goed lêsber en dochs ferantwurde en bywurke neffens benammen skriftlike boarnen út hiel Nederlân en oangrinzgjende gebieten. Dêrom is it foar myn gefoel wol it masterwurk fan dizze trêftige archeolooch en histoarikus, dy't it ferskinen fan it boek lykwols net mear belibje meien hat. PK, 9-3-2001
Frieslands oudheid. Het rijk van de Friese koningen, opkomst en ondergang.
Uitgeverij Matrijs, Utrecht, 2000. f. 79,90, tydlik f. 69,90 oant 1-7-2001.
E-mail: uitgeverij@matrijs.com

 

Gysseling 80

 
     
 

Naumann/ Betz 20

 
     
 

Hines 51