คัมภีร์ วิสุทธิมรรค ภาค ๑ ตอน ๑ หน้า 21-30

หน้า๒๑

พระราชาทรงประดับแล้วด้วยมุกดาและมณี ก็ยังไม่งามเหมือนนักพรต ผู้ประดับด้วย
เครื่องประดับคือศีลแล้วงาม ศีลย่อมกำจัดภัยอันมีอัตตานุวาทภัยเป็นต้นได้ โดยประการทั้งปวง
ศีลย่อมยังมีชื่อเสียงและความร่าเริงให้เกิดแก่ผู้มีศีลทุกเมื่อ กถามุขแสดงอานิสงส์ของศีล
อันเป็นมูลแห่งคุณทั้งหลาย อันมีปกติทำลายกำลังแห่งโทษทั้งหลาย สาธุชนพึงทราบด้วย
ประการฉะนี้แล

ศีลมีกี่อย่าง

ต่อไปนี้คำวิสัชนาในปัญหาที่ข้าพเจ้ากล่าวไว้ว่า ก็ศีลนั้นมีกี่อย่าง ?

ศีลนี้ทั้งหมด โดยละเอียดคือความเป็นมูลรากของตน ก็เป็นเพียงอย่างเดียว ( แต่ ) เป็น ๒ อย่าง โดย
เป็นจาริตศีลและวาริตศีล อนึ่ง เป็น ๒ โดยเป็นอภิสมาจาริกศีลและอาทิพรหมจริยกศีล โดยเป็นวิรัติศีล
และอวิรัติศีล โดยเป็นนิสิตศีลและอนิสิตศีล โดยเป็นกาลปริยันตศีลและอาปาณโกฏิกศีล โดยเป็นสปริยันตศีล
และอปริยันตศีล และโดยเป็นโลกียศีลและโลกุตตรศีล

เป็น ๓ อย่างโดยเป็นหีนศีล มัชฌิมศีล ปณีตศีล อนึ่งเป็น ๓ โดยเป็นอัตตาธิปเตยยศีล โลกาธิปเตยยศีล
และธัมมาธิปเตยยศีล โดยเป็นปรามัฏฐศีล อปรามัฏฐศีล และปฏิปัสสัทธศีล

หน้า ๒๒

โดยเป็นวิสุทธิศีล อวิสุทธิศีล และเวมติกศีล และโดยเป็นเสขศีล อเสขศีล และเนวเสขานาเสขศีล

เป็น ๔ อย่าง โดยเป็นหานภาคิยศีล ฐิติภาคิยศีล วิเสสภาคิยศีล และนิพเพธภาคิยศีล อนึ่งเป็น ๔
โดยเป็นภิกขุศีล ภิกขุนีศีล อนุปสัมปันนศีล และคหัฏฐศีล โดยเป็นปกติศีล อาจารศีล ธัมมดาศีล และ
ปุพพเหตุกศีล และโดยเป็นปาฏิโมกขสังวรศีล อินทริยสังวรศีล อาชีวปาริสุทธิศีล และปัจจัยสันนิสิตศีล

เป็น ๕ อย่าง โดยเป็นปาริสุทธิศีลมีปริยันตปาริสุทธิศีลเป็นต้น ก็แลข้อนี้แม้พระสารีบุตรก็ได้กล่าวไว้ใน
คัมภีร์ปฏิสัมภิทาว่า " ศีล ๕ ประการ คือ ปริยันตปาริสุทธิศีล อปริยันตปาริสุทธิศีล ปริปุณณปาริสุทธิศีล
อปรามัฏฐปาริสุทธิศีล ปฏิปัสสัทธิปาริสุทธิศีล " ( ขุ.ป.๓๑/๖๑ ) ดังนี้ อนึ่ง เป็น ๕ โดยเป็นปหานศีล
เวรมณีศีล เจตนาศีลสังวรศีล และ อวีติกมศีล

บรรดาศีลเหล่านั้น ในส่วนศีลที่เป็นอย่างเดียว พึงทราบเนื้อความตามนัยทีกล่าวแล้วนั้นเถิด

ทุกะ ( ศีลหมวด ๒ ) ที่ ๑

วินิจฉัยในส่วนศีลที่เป็น ๒ อย่างดังต่อไปนี้ การบำเพ็ญสิกขาบท อันพระผู้มีพระภาคเจ้าทรงบัญญัติ
ไว้ว่านี่ควรทำ อันใด การบำเพ็ญนั้นชื่อว่า จาริตศีล การไม่กระทำข้อที่ทรงห้ามไว้ว่า นี่ไม่ควรทำอันใด
การไม่กระทำนั้นชื่อว่า วาริตศีล ( ต่อไป ) นี้เป็นอธิบาย คำในบททั้ง ๒ นั้น

หน้า ๒๓

บุคคลทั้งหลายยอ่มประพฤติในศีลนั้น คือดำเนิน ( กายวาจา ) ไป โดยความเป็นผู้ทำให้บริบูรณ์ในศีลทั้ง
หลาย เพราะเหตุนั้น ศีลนั้นจึงชื่อว่า จาริตตะ ( เป็นข้อประพฤติ ) บุคคลทั้งหลาย ย่อมป้องกัน คือย่อมรักษา
ข้อที่ทรงห้าม ด้วยศีลนั้น เพราะเหตุนั้น ศีลนั้นจึงชื่อว่า วาริตตะ ( เป็นเครื่องรักษาข้อห้าม )

ในศีล ๒ อย่างนั้น จาริตศีลสำเร็จด้วยศรัทธาและวิริยะ วาริตศีล สำเร็จด้วยศรัทธา ( อย่างเดียว ) ดังนี้
ศีลเป็น ๒ อย่างโดยเป็นจาริตศีลและวาริตศีล

ทุกะที่ ๒

วินิจฉัยในทุกะที่ ๒ มรรยาทอย่างสูง ชื่ออภิสมาจาร อภิสมาจารนั่นแล เรียกว่าอภิสมาจาริกะ อีกอย่าง
หนึ่ง สิกขาบทที่ทรงบัญญัติปรารภอภิสมาจาร ชื่ออภิสมาจาริก คำว่าอภิสมาจาริกนี้ เป็นคำเรียกศีลที่นอก
ไปจากอาชีวัฏฐมกศีล

ศีลชื่อว่าอาทิพรหมจริยกะ เพราะเป็นภาวะเบื้องต้นแห่งมรรคพรหมจรรย์ คำว่าอาทิพรหมจริยกะนี้ เป็นชื่อ
แห่งอาชีวัฏฐมกศีล ก็อาชีวัฏฐมกศีลนั้นชื่อว่าเป็นภาวะเบื้องต้นแห่งมรรค เพราะเป็นคุณอันบุคคลพึงทำให้
หมดจดในส่วนเบื้องต้นนั่นเอง เพราะเหตุนั้นพระผู้มีพระภาคเจ้าจึงตรัสว่า " ก็แลกายกรรม วจีกรรม อาชีวะ
ของภิกษุนั้น ย่อมเป็นอันหมดจดดีแล้วในเบื้องต้นแล " ( ม.อุปริ.๑๔/๕๒๓ ) ดังนี้ อีกอย่างหนึ่ง สิกขาบท
เหล่าใดที่ตรัสว่า " เป็นสิกขาบทเล็กน้อย " นี้เป็นอภิสมาจาริกศีล ที่เหลือเป็นอาทิพรหมจริยกศีล

หน้า ๒๔

อีกอย่างหนึ่ง ศีลที่นับเนื่องในอุภโตวิภังค์ เป็นอาทิพรหมจริยกศีล ที่นับเนื่องในขันธกวัตร เป็นอภิสมาจาริกศีล
อาทิพรหมจริยกศีลย่อมถึงพร้อมเพราะความถึงพร้อมแห่งอภิสมาจาริกศีลนั้น เพราะเหตุนั้นแล พระผู้มีพระ
ภาคเจ้าจึงตรัสว่า " ภิกษุทั้งหลาย ข้อที่ภิกษุนั้นหนอไม่ทำธรรมที่เป็นอภิสมาจาริกะให้บริบูรณ์ก่อนแล้ว จักยัง
ธรรมที่เป็นอาทิพรหมจริยกะให้บริบูรณ์ ดังนี้ นี่มิใช่ฐานะที่จะมีได้ " ( อง.ปญฺจก.๒๒/๑๕ ) ดังนี้ ศีลเป็น
๒ อย่างโดยเป็นอภิสมาจาริกศีลและอาทิพรหมจริยกศีล

ทุกะที่ ๓

วินิจฉัยในทุกกะที่ ๓ คุณคือความเว้นจากโทษมีปาณาติบาตเป็นต้นอย่างเดียว เป็นวิรัติศีล คุณที่เหลือ
มีเจตนาเป็นต้น เป็น อวิรัติศีล ( ดูคำตอบปัญหาว่า อะไรเป็นศีลข้างต้น ) พึงทราบศีลเป็น ๒ อย่าง โดยเป็นวิรัติศีลและอวิรัติศีล ด้วยประการฉะนี้

ทุกะที่๔

วินิจฉัยในทุกะที่ ๔ คำว่านิสสัย ได้แก่นิสสัย ๒ คือ ตัณหานิสสัย ๑ ทิฏฐินิสสัย ๑

ใน ๒ อย่างนั้น ศีลใดอันบุคคลหวังภพสมบัติว่า " เราจักได้เป็นเทพเจ้าหรือเทพตนใดตนหนึ่งด้วยศีลนี้ "
ดังนี้ ประพฤติไป ศีลนี้เป็นตัณหานิสิตศีล

หน้า ๒๕

ศีลใดบุคคลประพฤติไปด้วยสุทธิทิฏฐิ ว่า " ความหมดจด ( จักมีได้ ) ด้วยศีล " ดังนี้ ศีลนี้เป็นทิฏฐินิสิตศีล
ส่วนศีลใดเป็นโลกุตตระก็ดี เป็นโลกิยะแต่เป็นเครื่องสนับสนุนโลกุตตระ ศีลนั้นก็ดี นี้เป็น อนิสิตศีล ดังนี้แล
ศีลเป็น ๒ อย่าง โดยเป็นนิสิตศีล และอนิสิตศีล

ทุกะที่ ๕

ในทุกะที่ ๕ พึงทราบวินิจฉัยดังนี้ ศีลที่บุคคลทำกำหนดกาลสมาทาน ชื่อกาลปริยันตศีล ศีลที่บุคคลสมาทาน
ตลอดชีวิตแล้วประพฤติไปตลอดชีวิตเช่นกัน ชื่อว่า อาปาณโกฏิกศีล พึงทราบ ศีล ๒ อย่าง โดยเป็น
กาลปริยันตศีลและอาปาณโกฏิกศีล ด้วยประการฉะนี้

ทุกะที่ ๖

พึงทราบวินิจฉัยในทุกะที่ ๖ ต่อไป ศีลที่มีความเห็นด้วยอำนาจ ลาภ ยศ ญาติ อวัยวะ และชีวิตเป็นที่สุด
ชื่อว่า สปริยันตศีล

หน้า ๒๖

ที่ตรงข้าม ชื่อว่า อปริยันตศีล จริงอยู่ แม้พระธรรมเสนาบดีสารีบุตร ก็กล่าวคำนี้ไว้ในคัมภีร์ปฏิสัมภิทาว่า

" ( ถามว่า ) ศีลมีที่สุดนั้นเป็นไฉน ?

( ตอบว่า ) ศีลมีลาภเป็นที่สุดก็มี ศีลมียศเป็นที่สุดก็มี ศีลมีญาติเป็นที่สุดก็มี ศีลมีอวัยวะ
เป็นที่สุดก็มี ศีลมีชีวิตเป็นที่สุดก็มี

( ถามว่า ) ศีลมีลาภเป็นที่สุดเป็นไฉน ?

( ตอบว่า ) บุคคลบางคนในโลกนี้ย่อมละเมิดสิกขาบทตามที่ตนสมาทานไว้ เพราะลาภเป็นเหตุ
เพราะลาภเป็นปัจจัย เพราะลาภเป็นตัวการณ์ นี้ศีลนั้นชื่อว่ามีลาภเป็นที่สุด " ( ขุ.ป.๓๑/๖๒ )

ถึงศีลนอกนี้ก็พึงให้พิสดารด้วยอุบายนี้นั่นแล แม้ในการวิสัชนาอปริยันตศีล ท่านก็กล่าวไว้ว่า

" ( ถามว่า ) ศีลมิใช่มีลาภเป็นที่สุดเป็นไฉน ?

( ตอบว่า ) บุคคลลางคนในโลกนี้ไม่ยังแม้แต่ความคิดที่จะละเมิดสิกขาบทตามที่ตนสมาทานแล้ว
เพราะลาภเป็นเหตุ เพราะลาภเป็นปัจจัย เพราะลาภเป็นตัวการณ์ ให้เกิดขึ้น ไฉนเขาจักละเมิด
( ด้วยกายวาจา ) เล่า นี้ศีลนั้นชื่อว่า มิใช่มีลาภเป็นที่สุด " ( ขุ.ป.๓๑/๖๓ )

แม้ศีลนอกนี้ก็พึงให้พิสดารด้วยอุบายนี้เหมือนกัน พึงทราบศีลเป็น ๒ อย่าง โดยเป็น สปริยันตศีล
และอปริยันตศีล ด้วยประการฉะนี้

ทุกะที่ ๗

ในทุกะที่ ๗ พึงทราบวินิจฉัยว่า ศีลมีอาสวะแม้ทั้งหมด เป็นโลกียศีล ที่ไม่มีอาสวะเป็นโลกุตตรศีล
ในศีล ๒ อย่างนั้นโลกียศีลย่อมเป็นคุณนำภพวิเศษมาให้

หน้า ๒๗

และเป็นเครื่องสนับสนุนการออกจากภพด้วย ดังพระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ว่า " วินัย ( ย่อมมี )
เพื่อประโยชน์แก่สังวร^๑ สังวรเพื่อประโยชน์แก่อวิปฏิสาร^๒ อวิปฏิสารเพื่อประโยชน์แก่ปราโมทย์
ปราโมทย์เพื่อประโยชน์แก่ปีติ ปีติเพื่อประโยชน์แก่ปัสสัทธิ^๓ ปัสสัทธิเพื่อประโยชน์แก่สุข สุข
เพื่อประโยชน์แก่สมาธิ สมาธิเพื่อประโยชน์แก่ยถาภูตญาณทัสสนะ^๔ ยถาภูตญาณทัสสนะเพื่อ
ประโยชน์แก่นิพพิทา^๕ นิพพิทาเพื่อประโยชน์แก่วิราคะ^๖ วิราคะเพื่อประโยชน์แก่วิมุตติ^๗ วิมุตติเพื่อ
ประโยชน์แก่วิมุตติญาณทัสสนะ^๘วิมุตติญาณทัสสนะเพื่อประโยชน์แก่อนุปาทาปรินิพพาน^๙การพูดกัน การปรึกษากัน การเข้านั่งใกล้กัน การเงี่ยโสต ( ลงสดับ ) ( ทุกอย่าง ) มีนั่นเป็น
ประโยชน์ นั่นคืออะไร นั่นคือความพ้นแห่งจิต เพราะไม่ถือมั่น " ( วิ.ป.๘/๔0๖ )

ดังนี้ ส่วนโลกุตตรศีล ย่อมเป็นคุณนำมาซึ่งการสลัดออกจากภพ และเป็นภูมิแห่งปัจจเวกขณญาณแล
บัณฑิตพึงทราบศีลเป็น ๒อย่าง โดยเป็นโลกิยศีลและเป็นโลกุตตรศีล ด้วยประการฉะนี้

ติกะ ( ศีลหมวด ๓ ) ที่ ๑

ในติกะทั้งหลาย พึงทราบวินิจฉัยในติกะที่ ๑ ดังนี้ ศีลที่บุคคลประพฤติด้วยฉันทะ จิตตะ วิริยะ วิมังสา อย่าง
ทราม ชื่อว่า หีนศีล ที่ประพฤติด้วยฉันทะ จิตตะ วิริยะ วิมังสา ปานกลาง ชื่อว่า มัชฌิมศีล

๑. สังวร = ความสำรวม,การระวังปิดกั้นบาป อกุศล มี ๕ อย่าง คือ ๑. ปาฏิโมกขสังวร สำรวม
ในปาฏิโมกข์ (บางแห่งเรียก สีลสังวร สำรวมในศีล) ๒. สติสังวร สำรวมด้วยสติ ๓. ญาณสังวร
สำรวมด้วยญาณ ๔. ขันติสังวร สำรวมด้วยขันติ ๕. วิริยสังวร สำรวมด้วยความเพียร

๒. วิปฏิสาร = ความเดือดร้อน, ความร้อนใจ เช่น ผู้ประพฤติผิดศีล เกิดความเดือดร้อนขึ้นในใจ
ในเพราะความไม่บริสุทธิ์ ของตนเรียกว่า “เกิดวิปฏิสาร”

๓. ปัสสัทธิ= ความสงบกายสงบใจ, ความสงบใจและอารมณ์, ความสงบเย็น, ความผ่อนคลายกายใจ
(ข้อ ๕ ในโพชฌงค์ ๗)

๔. ยถาภูตญาณทัสสนะ = ความรู้ความเห็นตามเป็นจริง

๕. นิพพิทา = ความหน่าย หมายถึงความหน่ายที่เกิดขึ้นจากปัญญาพิจารณาเห็นความจริง ถ้าหญิง
ชายอยู่กินกันเกิดหน่าย กัน เพราะความประพฤติไม่ดีต่อกัน หรือหน่ายในมรรยาทของกันและกัน อย่างนี้
ไม่จัดเป็นนิพพิทา; ความเบื่อหน่าย ในกองทุกข์

๖. วิราคะ = ความสิ้นกำหนด, ธรรมเป็นที่สิ้นราคะ, ความคลายออกได้หายติด เป็นไวพจน์ของนิพพาน

๗. วิมุตติ = ความหลุดพ้น, ความพ้นจากกิเลสมี ๕ อย่างคือ ๑. ตทังควิมุตติ พ้นด้วยธรรมคู่ปรับหรือ
พ้นชั่วคราว ๒. วิก- ขัมภนวิมุตติ พ้นด้วยข่มหรือสะกดไว้ ๓. สมุจเฉทวิมุตติ พ้นด้วยตัดขาด
๔. ปฏิปัสสัทธิวิมุตติ พ้นด้วยสงบ ๕. นิส- สรณวิมุตติ พ้นด้วยออกไป; ๒ อย่างแรก เป็น
โลกิยวิมุตติ ๓ อย่างหลังเป็น โลกุตตรวิมุตติ

๘. วิมุตติญาณทัสสนะ = ความรู้ความเห็นในวิมุตติ, ความรู้เห็นว่าจิตหลุดพ้นแล้วจากอาสวะทั้งหลาย

๙. อนุปาทิเสสนิพพาน = นิพพานไม่มีอุปาทิเหลือ, ดับกิเลสไม่มีเบญจขันธ์เหลือ คือ สิ้นทั้งกิเลสและ
ชีวิต หมายถึง พระ อรหันต์สิ้นชีวิต, นิพพานในแง่ที่เป็นภาวะดับภพ

หน้า ๒๘

ที่ประพฤติด้วยฉันทะ จิตตะ วิริยะ วิมังสา อย่างประณีต ชื่อว่า ปณีตศีล อีกอย่างหนึ่ง ศีลที่สมาทานด้วยความปรารถนายศ
ชื่อว่าหีนศีล ที่สมาทานด้วยต้องการผลบุญ ชื่อว่ามัชฌิมศีล ที่สมาทานอาศัยอริยภาวะ ด้วยคิดว่าสิ่งนี้ควร
ทำแท้ ชื่อว่า ปณีตศีล อีกอย่างหนึ่ง ศีลที่เศร้าหมองด้วยโทษมีการยกตนข่มผู้อื่นอย่างนี้ว่า " เราเป็นผู้ถึง
พร้อมด้วยศีล ส่วนภิกษุอื่นเหล่านี้เป็นผู้ทุศีล มีธรรมลามก " ดังนี้เป็นต้น เป็นหีนศีล โลกิยศีลที่ไม่เศร้า
หมองอย่างนั้น เป็นมัชฌิมศีล โลกุตตรศีล เป็นปณีตศีล อีกอย่างหนึ่ง ศีลที่ประพฤติเพื่อต้องการภพและ
โภคะด้วยอำนาจของตัณหา เป็นหีนศีล ที่ประพฤติเพื่อต้องการความหลุดพ้นแห่งตน เป็นมัชฌิมศีล ศีลบารมี
ที่ประพฤติเพื่อต้องการความหลุดพ้นแห่งสรรพสัตว์ เป็นปณีตศีล บัณฑิตพึงทราบศีลเป็น ๓ อย่าง โดยเป็นหีนศีล
มัชฌิมศีล และปณีตศีล ด้วยประการฉะนี้

ติกะที่ ๒

พึงทราบวินิจฉัยในติกะที่ ๒ ต่อไป ศีลที่บุคคลผู้หนักในตนมุ่งจะละกรรมที่ไม่ควรแก่ตน ประพฤติด้วย
ความเคารพในตน ชื่อว่า อัตตาธิปเตยยศีล ( ศีลมีตนเป็นใหญ่ ) ศีลที่บุคคลผู้หนักในโลกมุ่งจะหลีกเลี่ยง
คำติเตียนของชาวโลก ประพฤติด้วยความเคารพโลก ชื่อว่า โลกาธิปเตยยศีล ( ศีลมีโลกเป็นใหญ่ ) ศีลที่
บุคคลผู้หนักในธรรมมุ่งจะบูชาความใหญ่แห่งธรรม ประพฤติด้วยความเคารพธรรม ชื่อว่า ธัมมาธิปเตยยศีล
( ศีลมีธรรมเป็นใหญ่ ) พึงทราบศีลเป็น ๓ อย่าง โดยเป็นอัตตาธิปเตยยศีลเป็นต้น ด้วยประการฉะนี้

หน้า ๒๙

ติกะที่ ๓

พึงทราบวินิจฉัยในติกะที่ ๓ ต่อไป ศีลใดที่เรียกว่านิสสิตตศีลในศีลหมวด ๒ ศีลนั้นชื่อว่าปรามัฏฐศีล
เพราะเป็นที่ถูกตัณหาและทิฏฐิจับ ศีลอันเป็นสัมภาระแห่งมรรคของกัลยาณปุถุชน และที่สัมปยุตด้วยมรรคของ
พระเสขะทั้งหลาย ชื่อว่าอปรามัฏฐศีล ( ศีลที่ไม่ถูกตัณหาและทิฏฐิจับ ) ส่วนที่สัมปยุตด้วยผลทั้งของพระเสขะ
และพระอเสขะ ชื่อว่า ปฏิปัสสัทธศีล ( ศีลอันระงับแล้ว ) พึงทราบศีลเป็น ๓ อย่าง โดยเป็นปรามัฏฐศีล
เป็นต้น ด้วยประการฉะนี้

ติกะที่ ๔

พึงทราบวินิจฉัยในติกะที่ ๔ ต่อไป ศีลที่ภิกษุผู้ไม่ต้องอาบัติทำให้บริบูรณ์ก็ดี ที่ต้องอาบัติแล้วทำคืนเสีย
ก็ดี ชื่อว่า วิสุทธศีล ศีลที่ภิกษุต้องอาบัติแล้ว ไม่ทำคืน ชื่อว่าอวิสุทธศีล ศีลของภิกษุผู้สงสัยในวัตถุก็ดี
ในอาบัติก็ดี ในอัชฌาจาร ( ความประพฤติชั่ว, การละเมิดศีล, การล่วงมรรยาท, การละเมิดประเพณี )
ก็ดี ชื่อว่า เวมติกศีล ในศีลเหล่านั้น อวิสุทธศีล พระโยคาวจรพึงทำให้บริสุทธิ์เสีย ในเวมติกศีล
อย่างเพิ่งทำการล่วงละเมิดวัตถุ พึงถ่ายถอนความสงสัยเสียให้ได้อย่างนี้ ความผาสุกจะมีแก่เธอ พึงทราบศีล
เป็น ๓ อย่าง โดยเป็นวิสุทธศีลเป็นต้น ด้วยประการฉะนี้

หน้า ๓0

ติกะที่ ๕

พึงทราบวินิจฉัยในติกะที่ ๕ ต่อไป ศีลที่สัมปยุตตด้วยอริยมรรค ๔ ( โสดาปัตติมรรค, สกทาคามิมรรค ,
อนาคามิมรรค , อรหัตตมรรค ) และสามัญผล ๓ ( โสดาปัตติผล , สกทาคามิผล , อนาคามิผล ) เป็นเสขศีล
ที่สัมปยุตตด้วยอรหัตตผล เป็นอเสขศีล ที่เหลือ*เป็นเนวเสขานาเสขศีล พึงทราบศีล ๓ อย่างโดยเป็น เสขศีล
เป็นต้นด้วยประการฉะนี้ แต่ในคัมภีร์ปฏิสัมภิทาท่านพระธรรมเสนาบดีสารีบุตรกล่าวว่า " เพราะเหตุว่าเป็น
ปกติของสัตว์นั้นๆ ในโลก ก็เรียกว่าศีล ซึ่งเขาหมายกล่าวกันอยู่ว่า อยํ สุขสีโล คนนี้มีปกติสุข อยํ ทุกฺขสีโล
คนนี้มีปกติทุกข์ อยํ กลหสีโล คนนี้มีปกติทะเลาะ อยํ มณฺฑนสีโล คนนี้มีปกติแต่งตัว " ดังนี้ โดยปริยาย
นั้น ศีลจึงมี ๓ อย่าง คือกุศลศีล อกุศลศีล อัพยากตศีล ศีลเป็น ๓ โดยเป็นกุศลศีลเป็นต้นก็มีอย่างนี้แล
ในศีล ๓ อย่างนั้น อกุศลศีล ย่อมไม่สมกับอาการแม้อย่างเดียว ในอาการทั้งหลายลักษณะเป็นต้นแห่งศีลที่
ประสงค์ในอรรถนี้ เพราะเหตุนั้นจึงไม่นับเข้าในสีลนิเทศนี้ เพราะฉะนั้น พึงทราบความที่ศีลนั้นเป็น ๓ อย่าง
โดยนัยที่กล่าวแล้วเท่านั้น

จตุกกะ ( ศีลหมวด ๔ ) ที่ ๑

ในจตุกกะทั้งหลาย พึงทราบวินิจฉัยในจตุกกะที่ ๑ ( ดังต่อไปนี้ )

* มหาฎีกาว่า คำว่าศีลที่เหลือนี้ ได้แก่โลกิยศีลทั้งหมด