El-ZAHRAVI
(ALBUKASIS)
[936 - 1013]
|
Ebul Kasim El Zahravi, i njohur nė perėndim si Albukasis, ishte padyshim kirurgu mė i madh i mesjetės. Mė sė shumti njihet pėr zbulimet origjinale nė kirurgji, si shpikės i instrumenteve tė ndryshme kirurgjike si dhe pėr enciklopedinė e tij tė famshme mjekėsore. El Zahravi konsiderohet si babai i kirurgjisė moderne. |
|
Emri i tij i plotė ishte Ebul Kasim Halaf ibn El-Abas El- Zahravi. Ai lindi dhe u rrit nė Zahra, rreth mbretėror i Kordovės (Kurtuba, nė gjuhėn arabe), kryeqyteti i Spanjės muslimane. Historia informon se Zahra krahasohej me dinjitet dhe madhėshti me Bagdadin dhe Kostandinopojėn. El-Zahravi shėrbeu si fizikant nė oborrin mbretėror tė mbretit El-Hakami II tė Spanjės. Mbas njė karriere tė gjatė dhe tė shquar si mjek ai vdiq mė 1013 nė moshėn 77 vjeēare.
El Zahravi ishte njė kirurg i dalluar. Pacientėt dhe studentėt nga gjithė vendet e Evropės vinin tek ai pėr mjekim si dhe kėshilla. Simbas Uill Durant, nė kėtė kohė Kordova ishte vend i preferuar pėr evropianėt pėr operime kirurgjike. Dr. Kampbell nė librin "Historia e Mjekėsisė Arabe" shkruan se metodat e El-Zahravit nė shkencat mjekėsore i kalojnė ato tė Galenit nė planet mėsimore mjekėsore evropiane.
El-Zahravi ėshtė i njohur me enciklopedinė mjekėsore tridhjetė vėllimesh "El Tasrif li men axhaz anil-talif" (Njė ndihmė pėr atė qė i mungon aftėsia pėr tė lexuar libra tė mėdhenj). Tre vėllimet e kėsaj enciklopedie gjigante kanė tė bėjnė me njohuritė kirurgjike duke pėrfshirė zbulimet dhe procedurėn e tij. Vėllimi i fundit pėrmban mė shumė se dyqind diagrama dhe ilustrime tė instrumenteve mjekėsore shumicėn e tė cilave ai i shpiku vetė. El-Zahravi pėrshkruajti nė detaje shumė operacione kirurgjike dhe trajtimin e tyre duke pėrfshirė heqjen e gurit nga fshikėza, operimin e syrit, veshit dhe grykės, heqjen e fetusit - foshnjės sė vdekur, amputimin, autopsinė e kafshėve dhe regjies.
Si shpikės i shumė instrumenteve mjekėsore,
El-Zahravi ėshtė i famshėm pėr veglat kontrolluese tė brendėsisė sė veshit dhe uretės si dhe pėr heqjen e trupave tė huaj nga gryka. Ai paraqiti procedura tė reja si djegien e plagėve, shkatėrrimin e gurėve brenda fshikėzės, viviseksionin dhe diseksionin. Ai pėrdori djegien pėr tė ndaluar infeksionin nė mbi pesėdhjetė operacione tė
ndryshme. Pėrveē kėsaj, ai diskutoi pėrgatitjen e ilaēeve dhe aplikimin e teknikės si sublimimin dhe kullimin. Ai pėrshkruajti pėrdorimin e urinės,
djersitjes, qitjes the larjes me ujė tė nxehtė. El- Zahravi ishte i pari qė shpjegoi nė detaje homofilinė dhe i pari qė pėrdori fije mendafshi pėr tė qepur plagėn.
El Zahravi ishte gjithashtu ekspert nė kirurgjinė orale si dhe dentari. Ai diskuton problemin e dhėmbėve jo tė drejtė dhe tė deformuar dhe proēedurėn pėr t`i kuruar kėto defekte si dhe rregullimin e dhėmbėve artificial nga kockat e kafshėve.
Nė epokėn e mesjetės, Gerardi i Kremonės (1114 - 1187) pėrktheu "El Tansifin" nė gjuhėn latine. Mė pas u pėrkthye nė gjuhėn hebreje, frėnge, angleze dhe dialekte tė tjera latine. "El Tansifin" i El Zahravit ishte libėr esencial nė programet mjekėsore tė vendeve Evropiane pėr shumė shekuj. Kirurgu i famshėm francez Guy de Chauliac (1300 - 1368) e bashkangjiti botimin latinisht me librin e tij mjekėsor. Libri (pjesėt pėr kirurgji) u botua disa herė si nė Venecia (1497), Basel (1541), dhe Oksford (1778) dhe u pėrdor pėr pesė shekuj si libėr shkollor pėr kirurgjinė nė universitetin e Salernos nė Itali, Montpelierit nė Francė si dhe nė universitete tė tjera evropiane.