Kjo eshte nje liste e pjesshme e disa prej dijetareve muslimane ne
civilizimin Islam ne shekujt e hershem te Islamit. Kontributet madhore te muslimaneve vazhduan edhe pas shekullit te
pesembedhjete. Kontributet e
qindra personalitetesh te rendesishem muslimane mund te gjenden neper
shume publikime te njohura te historianeve perendimore.
|
|
Xhabir ibn Haijan
(Geber)
|

|
Kimi (babai i
kimise) |
Vdiq
me 803 e.r |
|
Al-Asmai
|
|
Zoologji, botani, mbareshtimin kafshesh |
740-828 |
|
Al-Huarizmi (Algorizm)
|
 |
Matematike,
astronomi, gjeografi (algorizem, algjebra, kalkulus) |
770-840 |
|
Amr ibn Bakar Al-Xhaiz
|
|
Zoologji, gramatike arabe, retorike, Leksikografi |
776-868 |
|
Ibn Ishak al-Kindi (Alkindus)
|
 |
Filozofi, fizike, optike, mjekesi, matematike, metalurgji |
800-873 |
|
Thabit ibn Kura
(Thebit)
|
 |
Astronomi, mekanike, gjeometri, anatomi. |
836-901 |
|
Abas ibn Firnas
|
|
Mekanika e fluturimit, planetarium, kristale
artificiale |
Vdiq
me 888 |
|
Ali ibn Raban
Al-Tabari
|
 |
Mjekesi, matematike, kaligrafi, letersi |
838-870 |
|
Al-Batani
(Albategnius)
|
 |
Astronomy, matematike, trigonometri |
858-929 |
|
Al-Fargani (Al-Fraganus)
|
 |
Astronomi, inxhinieri civile |
860 |
|
Al-Razi (Razes)
|
 |
Mjekesi, optalmologji, lije, kimi,
astronomi |
864-930 |
|
Al-Farabi
(Al-Farabius)
|
 |
Sociologji, logjike, filozofi, shkence politike, muzike |
870-950 |
|
Abul Hasan Ali Al-Masudi
|
 |
Gjeografi, histori |
Vdiq
me 957 |
|
Al-Sufi
(Azofi)
|
|
Astronomi |
903-986 |
|
Abu
Al-Kasim Al-Zahravi (Albukasis)
|
 |
Kirurgji, mjekesi, (babai i kirurgjise moderne) |
936-1013 |
|
Muhamed al-Bujzani
|
 |
Matematike, astronomi, gjeometri, trigonometri |
940-997 |
|
Ibn
al-Haitham (Alhazen)
|
 |
Fizike, optike, matematike |
965-1040 |
|
Al-Mauardi
(Alboacen)
|
 |
Shkence politike, sociologji, jurisprudence, etike |
972-1058 |
|
Abu Raihan Al-Biruni
|
 |
Astronomi, matematike, (percaktoi perimetrin e tokes) |
973-1048 |
|
Ibn Sina
(Avicenna)
|
 |
Mjekesi, filozofi, matematike, astronomi |
981-1037 |
|
Al-Zarkali (Arzarkel)
|
|
Astronomy, (shpiku astrolablin) |
1028-1087 |
|
Omar al-Kajam
|
 |
Matematike, poezi |
1044-1123 |
|
Al-Gazali
(Algazel)
|
 |
Sociologji, teologji,filozofi |
1058-1111 |
Vala e pare
shkaterrimtare ndaj muslimaneve: Ne vitin 1085 Toledo iu mor
muslimaneve, me 1090 Korsika dhe Malta, Provenca me 1050, me
1091 Sicilija dhe Jeruzalemi me 1099. Ne kete periudhe kohore
muslimanet u perballen me shume kryqezata. Kjo periudhe kohore
shenon nje periudhe 100 vjecare shkaterrimi te popujve
musliman qe zgjati rreth 100 vjet.
|
|
Abu Bakr Muhamed ibn Jahja (Ibn
Baxha)
|
|
Filozofi, mjekesi, matematike, astronomy, poezi, muzike |
1106-1138 |
|
Ibn Zuhr (Avenzoar)
|
 |
Kirurgji, mjekesi |
1091-1161 |
|
Al-Idrisi (Dreses)
|
 |
Gjeografi (Harta e Botes, Globi i pare) |
1099-1166 |
|
Ibn Tufajl, Abdubacer
|
|
Filozofi, mjekesi, poezi |
1110-1185 |
|
Ibn Rushd
(Averroes)
|
 |
Filozofi, ligj, mjekesi, astronomi, teologji |
1128-1198 |
|
Al-Bitruxhi
(Alpetragius)
|
|
Astronomi |
Vdiq
me1204 |
Vala e dyte
shkaterrimtare ndaj muslimaneve: Ne nje periudhe prej
100 vjetesh. Kryqezatat e 1217 - 1291, pushtimi Mongol
(1219-1329). Kryqetaret ne kete kohe jane aktive ne te gjithe
mesdheun nga Jeruzalemi deri ne Perendim ne Spanjen
Islame. Renia e Kordoves muslimane (1236), Valencias (1238)
dhe Seviljes (1248). Pushtimi dhe shkaterrimi Mongol nga
Lindja, Azia Perendimore, India, Persia deri ne boten Arabe.
Renia e Bagdadit (1258) dhe renia e Khalifatit Abasid. 2
milion muslimane masakrohen ne Bagdad. Qendrat kryesore
eksperimentale dhe shkencore Islame shkaterrohen ne kete kohe.
|
|
Ibn al-Baitar
|
 |
Farmaci, botani |
?
- 1248 |
|
Nasir al-Din
al-Tusi
|
 |
Astronomi, gjeometri jo Euklidiane |
1201-1274 |
|
Xhalal al-Din Rumi
|
 |
Sociologji |
1207-1273 |
|
Ibn al-Nafis Damashkiu
|
 |
Astronomi |
1213-1288 |
|
Al-Fida (Abdulfeda)
|
|
Astronomi, gjeografi,
histori |
1273-1331 |
|
Muhamed ibn Abdullah (Ibn
Batuta)
|
|
Udhetar boteror, 75,000 milje udhetim dhe kthim nga Maroku ne
Kine |
1304-1395 |
|
Ibn Khaldun
|
 |
Sociologji,
Filozofi e Historise, Shkenca Politike |
1332
- 1395 |
|
Ulug Beg
|
 |
Astronomi |
1393-1449 |
Vala e trete
shkaterrimtare ndaj muslimaneve: Kjo kohe shenon renien
perfundimtare te muslimaneve ne Spanje (1492). Me teper se 1
milion volume shkencore, artistike, filozofike dhe kulturore
Islame u dogjen ne menyre publike ne sheshin Vivarrambla ne
Granade. Kolonizimi filloi ne kete kohe ne Afrike, Azi dhe ne
Amerike.
|
-
200 vite
me pare nje zhvillim tjeter ndodhi, shkencetari Turk
Hazarfen Ahmed Celebi u nis nga kalaja e Galates dhe
udhetoi permes Bosforit. 50 vite me vone Logari Hasan
Celebi nje anetare tjeter i familjes Celebi dergoi raketen
e pare te bere nga njeriu ne atmosfere, duke perdorur 150
okka (rreth 300 paund) barut si mjet mbushes.
|
- Tipu,
Sulltani i Mysores (1783 - 1799) ne Jug te Indise, ishte
shpikesi i raketes luftarake. 2 nga raketat e tija te
kapura nga Britanezet ne Srirangapatana jane ekspozuar ne
muzeumin e artilerise ne Woolwich ne Londer.
|
|
* Datat e mesiperme jane kthyer
nga kalendari islam (vit hixhri) i cili fillon me Hixhretin, emigrimin e
profetit Muhamed nga Meka ne Medine. Kalendari islam bazohet ne ciklet mujore
henore. 1 v. h. = 662 e.r.
|