"Ο βρεγμένος τη βροχή δεν τη φοβάται"
Λαϊκή ρήση
Δεν
έλειπαν τα χρήματα, η μόρφωση, η γοητεία, τα αξιώματα, η ευφυΐα, η εμπειρία,
η υποστήριξη, η εκφραστική πειστικότητα. Όμως, αυτά δεν αποδείχτηκαν τόσο
αποτελεσματικά, όπως το φανταζόμαστε με αφαίρεση της πραγματικότητας.
Αντιθέτως, σε ισάριθμες περιπτώσεις επιτάχυναν την καταστροφή και προκάλεσαν
την κακή τύχη, ενώ θα έπρεπε αυτές οι περιπτώσεις να είναι οι ελάχιστες
εξαιρέσεις. Δεν εξασφάλισαν τη μακροζωία, την ευτυχία, την ισορροπία και το
καλό όνομα. Ήρωες, διάσημα πρότυπα και επιτυχημένοι «καταρρέουν» εύκολα με
γελοίο ή τραγικό τρόπο σαν κοινοί άνθρωποι. Αργοσβήσουν από μία αρρώστια,
φυλακίζονται, πεθαίνουν νέοι από τα ναρκωτικά, από καταχρήσεις και υπερβολές
στον τρόπο ζωής τους, διαψεύδονται από τα έργα τους, σημαδεύονται από
μειονεκτήματα, εκμεταλλεύονται την αναγνώριση της επιτυχίας τους και
προσποιούνται τους προσφέροντες με ανιδιοτέλεια.
Το κοινό γνώρισμά τους ήταν η τυφλή αποδοχή των δεδομένων, η μεροληψία, η
επιπόλαιη βεβαιότητα και η μεγαλομανία που ξεπηδάει με πολλές μορφές από τα
πρώτα.
Ο
εγωκεντρισμός με την παράνοια και την επιπολαιότητά του, ο αισθησιοκρατικός
(ή υλιστικός) τρόπος ζωής με τις εξωτερικές και σχετικές αξίες αναπαράγει
τις αιτίες του. Τροφοδοτεί την ίδια εγωκεντρική λογική και συμπεριφορά στους
άλλους, οδηγεί στο αποπροσανατολισμό και πιο έμμεσα στην κοινωνική αδικία,
στη δυστυχία και σε εξάρτηση από την τύχη. Παρενέργειές του θα βρούμε από
τον τρόπο που κινούμαστε και μιλάμε έως την εργασία, που επιλέγουμε για να
επιβιώσουμε και στη συνέπειά μας σε όλους τους χώρους και τις σχέσεις μας.
Αυτά τα οποία συμβαίνουν στην καθημερινή ζωή ανάμεσα στα ξεχωριστά άτομα,
αυτά τα ίδια συμβαίνουν αναγκαία όταν τα άτομα συνενωθούν, συνεργαστούν και
δραστηριοποιηθούν από μία κοινωνική θέση. Η αλήτικη συμπεριφορά, η
εξαπάτηση, η εκμετάλλευση, η μεροληψία, η καταπίεση, η φιλοδοξία στα οποία
ρέπουν τα αισθησιοκρατικά άτομα στην καθημερινή ζωή τους, επηρεάζουν
περισσότερους ανθρώπους, με πιο ακραίους τρόπους και λιγότερα όρια, όταν
αυτά τα άτομα δραστηριοποιηθούν μαζί με άλλα και όταν βρουν λιγότερες
δυσκολίες.
Σε πολλούς θα ακούγεται ξεπερασμένο, σκοταδιστικό και θρησκόληπτο
να αποκαλούμε κάποιον αισθησιοκράτη.
Φανταζόμαστε τις ακρότητες και τις φανατικές απόψεις των αμαθών του
παρελθόντος. Εκεί που υπάρχει καπνός υπάρχει και φωτιά, όπως λέει μια λαϊκή
ρήση. Δεν οδηγήθηκαν τυχαία και αβάσιμα τότε στις θεοκρατικές αντιλήψεις και
στον αυτοπεριορισμό της αισθησιοκρατικής και υλιστικής συμπεριφοράς.
Η Ηθική
αποσκοπεί να προσανατολίσει εσωτερικά το άτομο και μόνο έτσι μπορεί να φέρει
έξω στην κοινωνική ζωή, τα αποτελέσματα που επιδιώκονται έμμεσα με πολιτική,
οικονομική και κοινωνική δράση. Ο εσωτερικός προσανατολισμός και ο
αυτοπεριορισμός της επιπόλαιης αισθησιοκρατικής δραστηριότητας μας ανυψώνουν
πραγματικά, ανεξάρτητα από τον τόπο και το χρόνο της τυχαίας εμπειρίας μας.
Χωρίς αυτόν τον προσανατολισμό, ο άνθρωπος παραμένει ένα ζώο με πιο
αναπτυγμένη μνήμη, ένας τυχαίος περαστικός, με αυταπάτες για τη ζωή του και
τα πράγματα και ένας τροφοδότης της αδικίας και της δυστυχίας. Η Ηθική είναι
διαχρονικά συνυφασμένη με την αμεροληψία, την ειλικρίνεια, την
αυτοσυγκράτηση, τη γνώση, με το δίκαιο και με την ανεκτικότητα.
Η εξήγηση
κάποιας συμπεριφοράς μόνο με ψυχολογικές θεωρίες ανεξάρτητα από την Ηθική
αποκρύπτει ένα μεγάλο μέρος από αιτίες, που οδηγούν σε άστοχες, ασυνεπείς,
ανόητες και ζημιογόνες πράξεις, σε άσχημους τρόπους αντίδρασης και σε
δυσάρεστα προβλήματα. Βολεύει πολλούς να συσκοτιστούν τα όρια ανάμεσα στο
καλό και στο κακό και η αιτιολογία να γίνεται με τους παραπλανητικούς όρους
του υγιή και του ψυχικά ασθενή. Ψυχή έχουν και τα ζώα. Πόσο φτωχός θα ήταν ο ρόλος και η προοπτική της ψυχολογίας χωρίς την παρουσία της σκέψης ! Η σκέψη και το πνεύμα δίνουν νέα προοπτική στο ζώο που λέγεται “άνθρωπος” και δημιουργούν νέα δεδομένα στην ψυχή, που ξεπερνούν το αντικείμενο της ψυχολογίας.
Πίσω από
πολλά εσωτερικά προβλήματα και από πολλές ανισόρροπες συμπεριφορές βρίσκεται
μία μόνο εξήγηση. Η «τρέλα» του εγωκεντρισμού (με τη διατήρηση ψεύτικων
αξιών και ανόητων απόψεων για το νόημα της ζωής, με το μεροληπτικό, ασυνεπή
και επιπόλαιο στοχασμό) μπορεί να οδηγήσει τον άνθρωπο ανά πάσα στιγμή στις
πιο ακραίες, υπερβολικές και διαφορετικές πράξεις και χωρίς κάποια εξωτερική
αιτία. Ο εγωκεντρισμός θολώνει τη διάνοια και οδηγεί στο σημείο να γίνει
κάποιος φονιάς για ασήμαντο λόγο, όπως και αυτόχειρας, όπως και γελοίος. Δεν
χρειάζεται να επινοήσουμε πολλές «ασθένειες» και να περιγράψουμε με πολλές
ιδιότητες τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου. Είναι τελείως άστοχο το ζήτημα,
αν εκείνος ήταν λογικός ή τρελός, υγιής ή άρρωστος. Οποιοσδήποτε μπορεί να
συμπεριφερθεί με παράλογο και ανισόρροπο τρόπο, χωρίς να είναι κατ’ ανάγκην
τρελός ή άρρωστος μέσα του. Μόνο η ηθικολογική εξήγηση μπορεί να διαφωτίσει
αυτά τα φαινόμενα παραλογισμού, υπερβολής, ανοησίας και την έλλειψη της
εσωτερικής ηρεμίας. Η ίδια εξήγηση μας λέει ακόμα, ότι η ίδια «τρέλα» του
εγωκεντρισμού που οδηγεί στα απίστευτα δυσάρεστα, οδηγεί και σε συμπεριφορές
με πιο έξυπνο τρόπο ή το ίδιο επιπόλαιες, οι οποίες είναι αδικαιολόγητα
ευχάριστες και κακώς ενθαρρύνονται.
Όλα γύρω
μας μπορούν ν’ αλλάξουν, να γίνουν αντίθετα απ’ όσα είχαμε συνηθίσει και
βασιστεί. Από τις εποχές του έτους και την τροχιά του πλανήτη και πολύ πιο
εύκολα η κοινωνική πραγματικότητα και η προσωπική ζωή. Οι εσωτερικές αρχές
για να ζήσεις είναι αναγκαίες για όλες τις πραγματικότητες και τις
εμπειρίες. Όπως και να γίνει η πραγματικότητα γύρω σου, όπου και να βρεθείς
δεν θα πάψεις να χρησιμοποιείς τη διάνοιά σου, να χρειάζεσαι την αλήθεια, τη
βεβαιότητα, τη γνώση και θα ήθελες ν’ αναγνωρίζεις τους αξιόπιστους
συνανθρώπους και να προδιαγράψεις την καλή τύχη σου.
Για να
μην παρεξηγηθεί η έννοια και ο σκοπός μίας τέτοιας Ηθικής (με εσωτερικό
προσανατολισμό και στοχαστικό τρόπο ζωής), βασικά πρέπει να καταλάβουμε πως
η ανθρώπινη συμπεριφορά και οι σχέσεις ανάμεσα στους ανθρώπους δεν
δημιουργούνται χωρίς άγνοια, πλάνη, παραλογισμό, αδικία, μεροληψία και
εγωκεντρισμό. Αντιθέτως, ότι πολλές κοινωνικές δραστηριότητες, συνεργασίες,
συνενώσεις, φιλίες κλπ. δημιουργούνται και τροφοδοτούνται μαζί με εκείνα.
Επίφοβο
και δύσκολο να κυβερνηθεί ένα σαπιοκάραβο στη θαλασσοταραχή. Τι κράτος θα
προκύψει, με ποια αποτελεσματικότητα, με ποια πολιτική και με ποιους
στόχους, όταν οι υπήκοοί του υποσκάπτουν τα θεμέλια του; Δεν έχουν να
αντιμετωπίσουν μόνο τα διαφορετικά τους συμφέροντα, τις δυσκολίες του
συμβιβασμού και της συνεννόησης, έχουν και τον αόρατο εχθρό, ο οποίος
βρίσκεται μέσα τους και προκαλεί με κάθε ευκαιρία τις βάρβαρες, απάνθρωπες,
απαξιωτικές, άδικες, αποθαρρυντικές και
ζημιογόνες πράξεις τους.
Οι
πολιτικές και κοινωνιολογικές απόψεις έχουν το πλεονέκτημα να διαμορφώνονται
και να οδηγούνε γρήγορα σε πράξη και σε ευρύτερες συνέπειες, χωρίς την
αμφίβολη χρονοτριβή γύρω από τα ευρύτερα φιλοσοφικά ζητήματα. Αυτό το
πλεονέκτημα είναι συγχρόνως το μειονέκτημά τους. Διότι, χωρίς τη γνώση των
προϋποθέσεων και χωρίς μία πολύπλευρη θεώρηση των πραγμάτων και της
ανθρώπινης φύσης, οι απόψεις αυτές μένουν αβάσιμες και υπερβολικές.
Λ.χ. πως μπορούμε να περιγράφουμε και να
αιτιολογούμε κοινωνικά φαινόμενα χρησιμοποιώντας μόνο οικονομικούς όρους και
σχέσεις, όπως πολλές φορές έχουμε ακούσει; Οι οικονομικοί όροι αναφέρονται
σε κάποια πραγματικότητα και μπορούν κατά ένα μεγάλο μέρος να την αποδίδουν
σωστά. Αυτό, όμως, σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι αρκετό και δεν γίνεται
επιτυχώς. Υπάρχουν και άλλα συνηθισμένα φαινόμενα και σχέσεις (π.χ.
θρησκευτικά δόγματα) από τα οποία επηρεάζονται, δημιουργούνται ή
ανατρέπονται οικονομικές σχέσεις. Επιπλέον, ένα πλήθος άλλων ομαδικών
εκδηλώσεων και άλλων φαινομένων επίσης επηρεάζουν, δημιουργούν ή ανατρέπουν
τα ίδια κοινωνικά φαινόμενα, που εμείς τα εξηγήσαμε με πολιτικούς και
οικονομικούς όρους. Κυριολεκτικά, αυτές οι μονόπλευρες απόψεις μέσα από την
εμπειρία μένουν αβάσιμες και φαντασιακές όσο
παραμένουν άλυτα ορισμένα φιλοσοφικά προβλήματα, τα οποία αφορούν ευρύτερα
την ανθρώπινη ζωή και τον προορισμό της.
Τι νόημα
έχουν οι αριθμοί, η οικονομική ανάπτυξη, το μεγάλο εισόδημα, ο υλικός
πλούτος, όταν ο φίλος σε προδίδει, το παιδί σου πέφτει θύμα εμπόρων
ναρκωτικών και ανώμαλων, ο γείτονας απειλεί τη ζωή σου, το ταξίδι αναψυχής
γίνεται τραγωδία, ο περίπατος περιπέτεια, όταν δημιουργούμε περισσότερη
έχθρα, οι συνεργάτες είναι αναξιόπιστοι, όταν η απληστία μεγαλώνει και η
αλητεία εξαπλώνεται, όταν τα πράγματα που είχαν προβληθεί σαν τα τελειότερα
αποδεικνύονται στην πορεία το ίδιο ανεπαρκή, απρόβλεπτα ζημιογόνα, όταν η
τροφή και το νερό σε δηλητηριάζουν, όταν οι πολιτικές και οι θρησκευτικές
διαφορές προκαλούν συγκρούσεις, όταν το κράτος αδυνατεί να
ανταπεξέλθει και να επιτύχει την ισορροπία και
την κοινωνική ευημερία.
Αν είσαι
από εκείνους που πιστεύουν, ότι όλος αυτός ο ξεπεσμός, η διαφθορά, ο
παραλογισμός, η αναξιοπιστία, η βίαιη συμπεριφορά κορυφώθηκαν τώρα
τελευταία, είσαι γελασμένος. Ίσως τώρα έτυχε να σε αγγίξουν. Διάβασε λιγάκι
ιστορία και προσπάθησε να εισέλθεις στο εσωτερικό των παλαιότερων για να
δεις πώς στοχάζονταν και τι επιθυμούσαν. Θα αναρωτηθείς, πώς μπορούσε να
είναι καλύτερη η κοινωνία, αν στο παρελθόν οι άνθρωποι δεν ήταν πιο λογικοί.
Για να
βλέπουμε τα πράγματα χωρίς προκατάληψη και αβάσιμες θεωρίες, θα πρέπει πρώτα
πριν μιλήσουμε για την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα και τις εξελίξεις
του παρελθόντος να μη ξεχνάμε την πιο άμεση εμπειρία μας από το εδώ και τώρα
που βρισκόμαστε. Η γνώση για το παρόν βοηθάει στην καλύτερη κατανόηση για το
παρελθόν, όπως και αντιστρόφως. Υπάρχουν πολλά στοιχεία στους ανθρώπους και
στις δραστηριότητές τους, τα οποία δεν έχουν αλλάξει μέσα στο πέρασμα του
χρόνου. Κοινά στοιχεία στη βιολογική, στη ψυχολογική, στη διανοητική ύπαρξή
τους και στη συμπεριφορά τους, αλλά και στοιχεία επαναλαμβανόμενα. Οι
άνθρωποι οι οποίοι προηγήθηκαν ως την αρχαιότητα δεν ζούσαν με περισσότερη
γνώση και εμπειρία, δεν ήταν πιο αλάνθαστοι, δεν είχαν περισσότερη ή
λιγότερη φαντασία και φιλοδοξία, δεν συμφωνούσαν περισσότερο μεταξύ τους,
δεν είχαν να κάνουν λιγότερες προσπάθειες για να επιβιώσουν, δεν είχαν
λιγότερες περιουσιακές ανισότητες… δεν επιδίωκαν λιγότερο τα συμφέροντά
τους.
Η
γλωσσική περιγραφή και αναφορά σε γεγονότα και έργα του παρελθόντος μέσα σε
λίγη ώρα διαφέρει σημαντικά από την πραγματικότητα με τις ασύλληπτες
λεπτομέρειες, τις οποίες βιώνουν οι άνθρωποι στη διάρκεια της ζωής τους και
που εμπεριέχονται στα κοινωνικά γεγονότα με τις εξελίξεις τους. Η
παραμορφωμένη άποψή μας με τις ελλείψεις της δεν πρέπει να μας δημιουργεί
πίστη (δηλ. επιπόλαια, αστόχαστη βεβαιότητα) σε φανταστικές προσεγγίσεις των
ελλιπών ιστορικών δεδομένων. Τα οποία διδαχθήκαμε εμμέσως, με συνέπεια να
εξιδανικεύουμε ή να αμαυρώνουμε εποχές, τόπους, κοινωνίες και πρόσωπα.