Αντλώντας δεδομένα από το περιεχόμενο των εμπειριών μας, στοχαζόμενοι επάνω στις αμαμνήσεις και στις παρατηρήσεις μας και αξιοποιώντας τη γνώση όπως τη διδαχθήκαμε μπορούμε να διανοούμαστε δημιουργικά. Αυτό δεν το αμφισβητεί κανένας. Τι σημαίνει, όμως, “δημιουργικά”; Δεν θα χρονοτριβήσουμε για την ανάλυση αυτής της έννοιας. Θέλουμε
μόνο να φανεί χωρίς άκαμπτες και συχνά αβάσιμες επιστημονικές ορολογίες, ότι ο δημιουργικός στοχασμός επιτυγχάνει περισσότερα από αυτό που νομίζουμε σαν ένα παιχνίδι με φαντασιακούς συνδυασμούς και από μια απλή διαμόρφωση απόψεων.
Όταν διανοούμαστε, μπορούμε να ανιχνεύσουμε σχέσεις των πραγμάτων, ομοιότητες και διαφορές, ελλείψεις και μεταβολές, που αρχικά δεν είχαμε προσέξει. Σε πολλές περιπτώσεις, οι διανοητικές παρατηρήσεις μας είναι
σωστές με βεβαιότητα, σε πολλές άλλες με αμφιβολία ή στα όρια του απίστευτου. Μπορούμε να “βλέπουμε” τα πράγματα από διαφορετική γωνία και έτσι όπως δεν τα είχαμε καταλάβει από τις αρχικές εμπειρίες. Στη διανοητική επεξεργασία μας συμμετέχει αυτό που με άλλη λέξη ονομάζουμε “φαντασία” και το θεωρούμε σαν κάτι διαφορετικό από τη διάνοια μας, ενώ είναι αυτή
η ίδια που κάνει στοχασμούς χωρίς κανόνες ή αναζητώντας τη συνέπεια. Από μία πλευρά, μπορούμε να την αποκαλέσουμε “ρεαλιστική” διανοητική επεξεργασία.
Βλέπουμε λ.χ. από μακρυά ένα τρακάρισμα
αυτοκινήτων. Αυτή η μικρή και εξ' αποστάσεως εμπειρία μας μπορεί να περιέχει ελάχιστες πληροφορίες. Με το στοχασμό μας μπορούμε να αναπαραστήσουμε αυτό που είδαμε, να προσέξουμε τον τρόπο που έγινε το δυστύχημα, να διανοηθούμε και να εκτιμήσουμε τα αποτελέσματα, να διανοηθούμε ποια θα ήταν τα αποτελέσματα εάν υποθέσουμε διαφορετικό τον τρόπο που
συντελέστηκε το δυστύχημα, μπορούμε να αναγνωρίσουμε ποια ήταν τα αίτια που το προκάλεσαν και πολλά άλλα. Μεγάλο μέρος ή και το σύνολο όσων διανοηθούμε μπορεί να είναι λογικό, σωστό ή να μπορεί να συμβεί σε άλλη χρονική στιγμή και σε άλλο χώρο. Μάλιστα, με όλες αυτές τις σκέψεις που θα ξεπηδήσουν από την αρχική εμπειρία μας πιθανόν να διορθώσουμε
προηγούμενες απόψεις που είχαμε, να αποφύγουμε μελλοντικά λάθη και να διορθώσουμε τις αρχικές εντυπώσεις από την εμπειρία μας. Όλος αυτός ο στοχασμός, αν και μπορεί να είναι φανταστικός μπορεί να είναι και δημιουργικός, διδακτικός, με ευστοχία, συνέπεια και “συμβατός” με την πραγματικότητα. Τέτοιο δημιουργικό στοχασμό μπορούμε να συναντήσουμε σε ένα
μυθιστόρημα ή σε ένα ποίημα και πολλές φορές οι λογοτέχνες γίνονται διδακτικοί, δίνουν απαντήσεις, φέρνουν εικόνες από την μελλοντική πραγματικότητα και κάνουν προβλέψεις, αποκαλύπτουν απαρατήρητες πλευρές των πραγμάτων και αναδεικνύουν σημαντικά ζητήματα.
Όλη αυτή η επεξεργασία της αρχικής εμπειρίας μπορεί να κάνει τον άνθρωπο πιο “έμπειρο”, σοφότερο με το σχηματιμό απόψεων και πιο καλό γνώστη της πραγματικής εμπειρίας του, σε σχέση με εκείνον που δεν έκανε καμία
σκέψη. Αντιθέτως, ο τελευταίος, μπορεί σύντομα να ξεχάσει τις περισσότερες πληροφορίες της εμπειρίας του. Είναι ή δεν είναι έτσι; Ρωτήστε να σας απαντήσει ένας δημιουργικά σκεπτόμενος άνθρωπος, ο οποίος έχει εμπειρία και των δύο περιπτώσεων και γνωρίζει πως είναι να μη σκέφτεσαι καθόλου! Υπάρχει όμως και ένα γνωστό πλεονέκτημα στην απερισκεψία, στον
αφηγηματικό και επικοινωνιακό τρόπο σκέψης. Δεν θα πρωτοτυπήσει με “τρελλές” απόψεις... Ο δημιουργικά στοχαζόμενος μπορεί να “ξεφύγει” από την πραγματικότητα της πιο άμεσης εμπειρίας μας. Αφήστε το σαν θέμα για άλλη συζήτηση.
Η επιστήμη, εν ονόματι της εμπειρίας, έχει υποτιμήσει το ρόλο της σκέψης όχι μόνο στην αξιοποίηση της εμπειρίας, αλλά και στην αποφυγή της πλάνης που η ίδια η εμπειρία μπορεί να προκαλεί και το ρόλο της στη
διαμόρφωση της πραγματικής εμπειρίας. Αλλά και ο άνθρωπος που υποτιμάει το δημιουργικό ρόλο της σκέψης στην καθημερινή ζωή γίνεται “στενόμυαλος”, αντιλαμβάνεται τα πράγματα μεροληπτικά, υποκειμενικά, δηλαδή μονόπλευρα και διδάσκεται με πιο αργούς ρυθμούς απ' όσο θα μπορούσε.
Η σκέψη με την έννοια της επεξεργασίας των εμπειριών και των γνωστικών δεδομένων μας μπορεί να υπερβεί την εμπειρία μας με απίστευτη αποτελεσματικότητα, με φυσικό τρόπο και πολλές φορές, παρά τα συλλογιστικά
άλματα και τα σφάλματα που κάνει μέχρι να συμπεράνει σωστά! Είναι παραδοσιακή προκατάληψη και παπαγαλίστικη αυθαιρεσία να θεωρούμε το δημιουργικό στοχασμό οπωσδήποτε φανταστικό και το φανταστικό άστοχο, αμφίβολο και τρελό. Επειδή στην Επιστήμη έχουν συγκεκριμένους τρόπους να προχωράνε με συνέπεια και διεξοδικά, αυτό δεν δικαιολογεί να απορρίπτουν
οποιονδήποτε άλλο τρόπο γνώσης ή να περιφρονούν τις απόψεις μας και να μας επιβάλλουν να βρούμε το ίδιο αποτέλεσμα με το δικό τους τρόπο!
