Η βασική θέση του ακραίου
υποκειμενικού ιδεαλισμού, ότι δεν υπάρχει τίποτε άλλο έξω από τον εαυτό μας,
θα μπορούσε να θεωρηθεί σαν βάση για την απόδειξη της ύπαρξης του Θεού. Όταν
διαπιστώνουμε αμέσως, έτσι χωρίς αναζήτηση
και επηρεασμένοι από την παραδοξότητα των απόψεων, ότι αυτές είναι
αναξιόπιστες, δεν πρέπει ωστόσο να μην τις προσέξουμε ή να αρνηθούμε τη
θεωρητική σπουδαιότητα, που είναι δυνατό να έχουν. Η βασική θέση που
υποστηρίζει ο ακραίος υποκειμενικός ιδεαλισμός -όπως εκείνος του J. Fichte-
είναι τόσο σπουδαία όσο και παράδοξη. Πρώτα απ’ όλα,
γιατί από εκεί καταλαβαίνουμε πόσο ανεπαρκή γνώση και πόσες
αυταπάτες έχουμε για τα πράγματα, όπως τα αντιλαμβανόμαστε και ότι η ύπαρξή
τους γενικά δεν μπορεί ν’ αποδειχθεί τόσο εύκολα όσο είναι η άμεση βεβαιότητά
μας για εκείνην. Από αυτή τη θέση διαμορφώνουμε μία πιο
αισιόδοξη έννοια για την πραγματικότητα και διαπιστώνουμε με
σχετική συνέπεια ότι ο Θεός υπάρχει, γιατί ακόμα και αν αποκλείσουμε την
ύπαρξή του, η μόνη πραγματικότητα που μένει είναι ο άμεσος εαυτός μας σαν
Θεός.
Όταν αρνούμαστε την ύπαρξη
κάθε πραγματικότητας, εκτός από αυτήν που είναι άμεσα ο εαυτός μας, τότε
μπορούμε να προσεγγίσουμε με εκπληκτική ομοιότητα την αληθινή γνώση για την
ποιότητά του. Αυτή η προσέγγιση εξηγείται, γιατί τα βασικά γνωρίσματα της
έννοιάς του προσδιορίζονται, όταν αναγνωρίζουμε την αυτοτέλειά του. Η
αναγνώριση αυτή γίνεται αμέσως με παράδοξο τρόπο, όταν αρνηθούμε την ύπαρξη
των εξωτερικών πραγμάτων. Με αυτόν τον παράδοξο
τρόπο μεταφέρουμε τη σημασία της αληθινής έννοιάς του στη δική μας ύπαρξη.
Ο Άνσελμος του Καντέρμπουρι (Anselm 1033-1109) υποστήριξε την ύπαρξη του Θεού με απλό και ευκολονόητο τρόπο, στοχαζόμενος άμεσα πάνω στην έννοιά του. Τον ίδιο συλλογισμό, τη λεγόμενη οντολογική απόδειξη του Θεού, διατύπωσε αργότερα ο Ντεκάρτ: Η έννοια του Θεού περιέχει κάθε τελειότητα και συνεπώς δεν μπορεί να του λείπει η πραγματική ύπαρξη. «Είναι βέβαιο πως δε βρίσκω λιγότερο μέσα μου την ιδέα του Θεού, δηλαδή την ιδέα για κάποια κατ’ εξοχήν τέλεια ύπαρξη, απ’ όσο την ιδέα για κάποια μορφή ή κάποιον αριθμό. (...) Ωστόσο όμως, όταν το
διανοούμαι πιο προσεκτικά, βρίσκω στα σίγουρα πως η ύπαρξη του Θεού δεν μπορεί να χωριστεί από την ουσία του, όπως ακριβώς συμβαίνει μ’ ένα τρίγωνο που οι γωνίες του είναι ίσες με δυο ορθές ή ακόμα όπως η ιδέα ενός βουνού και μίας κοιλάδας, με τέτοιο τρόπο, που δεν υπάρχει λιγότερη ανακρίβεια στο να διανοείσαι το Θεό, δηλαδή μία ύπαρξη έξοχα τέλεια, χωρίς ύπαρξη, απ’ όση ανακρίβεια βρίσκεται στο να νομίζεις ένα βουνό χωρίς κοιλάδα».
Η παραπάνω διαβεβαίωση του Ντεκάρτ γίνεται, αρχίζοντας από την υπόθεση ότι ο Θεός είναι τέλειος και με αμφισβητήσιμη την έννοια της τελειότητας.
