ΑΡΧΙΚΗ - ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΟΥ - ΓΝΩΣΗ & ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ - ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ - ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ - ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ

Ένα βασικό ερώτημα δείχνει με τον απλούστερο τρόπο παντού και πάντοτε μέσα στο Σύμπαν, σε κάθε λογική έμβια ύπαρξη, τον εσωτερικό αποπροσανατολισμό της, τον παρασυρμό της, τον εγωκεντρισμό της και το άσκοπο των εξωτερικών δραστηριοτήτων ανεξάρτητα από ένα σταθερό και αξιοποιημένο εσω-διανοητικό κόσμο: Γνωρίζουμε εμείς οι ίδιοι, εκ των υστέρων, έναν επαρκή λόγο, για να θέλουμε να υπάρχουμε, ποιος είναι αυτός και γιατί να μη διακόψουμε την ύπαρξή μας πριν από το απρόβλεπτο τέλος της;

Στην εμπειρία μας διαπιστώνουμε μ’ έναν άμεσο τρόπο πως η ύπαρξή μας είναι δικαιολογημένη και όχι άσκοπη και αυτή η διαπίστωση δεν είναι λάθος. Γι’ αυτό πολλοί θεωρούν ανόητη, γελοία και άρρωστη μια τέτοια ερώτηση. Ωστόσο, η καταφατική απάντησή μας, χωρίς να την έχουμε εξηγήσει επαρκώς, δεν παύει να είναι αμφισβητήσιμη και ακριβώς η άγνοια αυτής της εξήγησης είναι που δείχνει πως ζούμε παρασυρμένοι. Αν η ζωή μας έχει έναν επαρκή λόγο, εμείς δεν πρέπει και δε χρησιμεύει να τον αναζητήσουμε και πρέπει να συμφωνήσουμε υποχρεωτικά;

Όταν δειχθεί η άγνοιά τους με αυτό το δικαιολογημένο ερώτημα, δεν απαντούν με ανεπηρέαστη διάθεση, όπως σε πολλά άλλα ερωτήματα. Συνήθως εκπλήσσονται και αντιδρούν σα να μη θέλουν να καταλάβουν την πρωταρχική σημασία του, τη σπουδαιότητα που κρύβει η απάντηση για τον τρόπο ζωής μας και τη δυνατότητα ν’ αλλάξει η ζωή μας διαφορετικά από αυτήν που διαμορφώνουμε με τη θέλησή μας, παρασυρμένοι από τη γνώση των δυνατοτήτων μας προς τα εξωτερικά πράγματα. Ενώ είναι αυτονόητο ότι αξίζει να υπάρχουμε, τότε γιατί είναι έτσι δύσκολο να το αποδείξουμε;

Πολλοί απέφυγαν αυτή τη δυσκολία με αβάσιμες, αναπόδεικτες και ανεξήγητες θεωρίες, για τις οποίες εκείνοι είναι βέβαιοι πως αποτελούν αξιόπιστη γνώση, πως δεν περιέχουν λάθη και πως αν περιέχουν λάθη, αυτά δε γίνονται αιτία κακών συνεπειών. Υποστήριξαν την ύπαρξη του Θεού, ότι πρέπει να συνεισφέρουμε στις κοινωνικές εξελίξεις, ότι η ζωή δεν τελειώνει, ότι η αναζήτηση αυτών των απαντήσεων είναι ανώφελη και χωρίς επιτυχία.  Ωστόσο,  προσέγγισαν  μ’ έναν  λάθος  τρόπο  σε σημαντικές αλήθειες, αναγνώρισαν την άγνοιά τους για έναν επαρκή λόγο της ύπαρξής μας και πως καμιά δραστηριότητα και ύπαρξη δεν έχει σταθερή χρησιμότητα και αξία χωρίς την ύπαρξη ενός σταθερού τελικού αποτελέσματος.

Στην εμπειρία μας διαπιστώνουμε πως τα πράγματα αλλάζουν και εμείς οι ίδιοι συνεχώς, ώσπου τελικά πεθαίνουμε με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο. Όσοι διαμόρφωσαν μια ευχάριστη ή δυσάρεστη έννοια για τον εαυτό μας αποδεικνύονται θνητοί και μαζί με αυτούς η μικρή μας δόξα. Οι μνήμες σβήνουν, τα υλικά έργα μας επηρεάζονται, φθείρονται, ώσπου κι εκείνα καταστρέφονται ανεξάρτητα από την ποιότητα, τη σπουδαιότητα και την ομορφιά τους και παρά τις αποτρεπτικές προσπάθειές μας. Η άγνοια, οι ατελείς γνώσεις μας για την ποιότητα της κοινής πραγματικότητας, για την ουσία και τη σχέση της με το χρόνο, δικαιολογούν την αμφιβολία για την ύπαρξη μιας αρκετής αξίας γενικά στη ζωή και δείχνουν στη διάνοια μια βασική άγνοιά της.

Αν η ύπαρξή μας εκμηδενίζεται, χωρίς να χρησιμεύει στην επιτέλεση ενός επαρκούς σκοπού και τα έργα μας είναι φθαρτά, αυτό θα έπρεπε να είναι για όλους, θεωρητικά και βιωματικά, το κυρίαρχο πρόβλημα. Όμως, τελείως αντίθετα, πλην ελαχίστων στιγμών, οι άνθρωποι αποφεύγουν να δώσουν σημασία στην άγνοιά  τους  για  έναν  επαρκή  σκοπό.  Συμπεριφέρονται απορροφημένοι από μερικές σχέσεις τους με ή χωρίς γνώση για την αληθινή σημασία του θανάτου, επιθυμούν ισχυρά να έχουν αναρίθμητες άλλες δυνατότητες και κάνουν τόσα άλλα, τα ίδια με πολλούς άλλους, τα οποία συχνά είναι γελοία, ανώφελα και φαίνονται αδύνατα, δύσκολα και επικίνδυνα.

Οι εγωκεντρικές και εύκολες εξηγήσεις γι’ αυτό το πολύ αξιοπρόσεκτο φαινόμενο, όπως ότι θα περνούσε αναξιοποίητη η ζωή μας για ένα πρόβλημα, το οποίο δεν μπορούμε να το επιλύσουμε, συχνά δεν είναι λαθεμένες, αλλά δε δικαιολογούν επαρκώς τη ζωή και έτσι αποφεύγουμε μια σημαντική άγνοια, η οποία έχει τις συνέπειές της. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτή η άγνοια συνδέεται άμεσα με τον παρασυρμένο και εγωκεντρικό τρόπο ζωής και με την ίδια την αδυνατότητά μας ν’ αναγνωρίσουμε τη σπουδαιότητά της. Όχι πως πρέπει ν’ αρχίσουμε από τώρα να πενθούμε, αλλά η ανακάλυψη της άγνοιάς μας για έναν επαρκή σκοπό στη ζωή είναι ωφέλιμη και χρήσιμη, για να αλλάξει πολλές λαθεμένες αξιολογήσεις μας για τις δραστηριότητες και τα έργα μας,  την  παραπλανητική  θέλησή  μας  και  πολλές  από  τις ανώφελες πράξεις μας. Αποτελεί μια φοβερή αλήθεια για την έλλειψη επαρκούς αξιοποίησης της ζωής, τον εγωκεντρισμό και τον κοινό αποπροσανατολισμό μας.

Εδώ, δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε ξανά τον Άρθουρ Σοπεγχάουερ, έναν αρκετά σοφό άνθρωπο για να μην είχε διαπιστώσει αυτήν τη μεγάλη αλήθεια και για να μην είχε προσέξει ότι: «αντίθετα όλοι ζουν σαν να ήταν η ζωή τους αιώνια. Σε σημείο που -θα τολμούσαμε σχεδόν να το πούμε- κανένας δεν είναι πραγματικά πεπεισμένος ότι ο δικός του θάνατος είναι εξασφαλισμένος: αν όχι, δε θα μπορούσε να υπάρχει εκεί μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην τύχη του και σε κείνη  του  εγκληματία  που  καταδικάστηκε. Πραγματικά,  ο καθένας αναγνωρίζει καλά, In Abstracto και σε θεωρία, ότι ο θάνατός του είναι βέβαιος, αλλά η αλήθεια αυτή είναι σαν πολλές άλλες της ίδιας τάξης, που κρίναμε ανεφάρμοστες στην πράξη: τις βάζουμε κατά μέρος, δεν μετρούνται ανάμεσα στις ζωντανές, στις δρώσες ιδέες. Να διανοηθούμε καλά αυτή την ιδιότητα της διανοητικής φύσης μας, και θα δούμε την ανεπάρκεια όλων των κοινών εξηγήσεων: προσφεύγουμε στην ψυχολογία, μιλάμε για εθισμό, για υποταγή στο αναπόφευκτο. Όλ’ αυτά έχουν ανάγκη να στηριχθούν σε κάποια πιο βαθιά αρχή (...)».

Στο σχετικό παρόν όλα φαίνονται σαν αιώνια. Το πιο συνταρακτικό  γεγονός  και,  μέσα  στο  πέρασμα  του  χρόνου,  η επίδρασή του μικραίνει σαν το κερί. Το τέλος θα έρθει όσο μακριά και  να  βρίσκεται.  Πολλοί  προνοούν  από  τώρα  και  κάνουν υποχωρήσεις, για να πραγματοποιήσουν τις φιλοδοξίες τους, στηριζόμενοι σε υποθέσεις και προβλέψεις, οι οποίες είναι πιο απίθανες  να  επαληθευτούν  στην  πραγματικότητα  από  την απελπιστική  αλήθεια  ότι  ίσως  να  μην  υπάρχουν  ως  τότε. Αισθανόμαστε πολύ μακριά μας το θάνατο, αν όχι αθάνατοι και μας βρίσκει χωρίς να το καταλάβουμε, όπως ο ύπνος. Η ζωή έχει ερωτηματικά, θαυμαστικά, κόμματα, παρενθέσεις, άνω τελείες...όμως ο θάνατος βάζει την τελεία. Στην ίδια στιγμή που θρηνούμε για το τέλος μιας ζωής, στην ίδια εκείνη είναι δυνατό να χάσουμε τη δική μας μ’ έναν από τους αναρίθμητους και απίστευτους τρόπους. Το τρομερό δεν είναι μόνο ο δικός μας θάνατος, με τον οποίο δε θα καταλάβουμε τίποτε, αλλά και εκείνος των ανθρώπων που μοιραστήκαμε τη ζωή μας μαζί τους, τους οποίους λατρεύουμε και  μας  λατρεύουν. Η  επιστροφή  εκεί  που  ήμασταν  πριν γεννηθούμε, δηλ. στο τίποτε, θα ήταν άδικη χωρίς έναν επαρκή σκοπό.

Λίγο ως πολύ όλοι επιθυμούμε να υπάρχουν για πάντα, τουλάχιστον, ορισμένα πράγματα, ορισμένες στιγμές της ζωής μας και στοχεύουμε να επηρεάσουμε το μέλλον. Μην κρυβόμαστε πίσω από το δάχτυλό μας! Αναζητάμε αρχαία πράγματα, αναδεικνύουμε το παρελθόν, κάνουμε παιδιά, δίνουμε εκφραστικά ονόματα στους απογόνους μας, στους δρόμους της πόλης, στις τοποθεσίες, στα τεχνολογικά κατασκευάσματα, φτιάχνουμε έργα τέχνης, στέλνουμε διαστημόπλοια με προορισμό ν’ ανακαλυφθούν από εξωγήινες μορφές ζωής. Ωστόσο, θέτουμε ένα όριο στο χρόνο, πέρα από το οποίο δε στοχεύουμε, για να μη διακόψουμε  τις  εγωκεντρικές  δραστηριότητές  μας  από  την απόγνωση, για να μην ανακαλύψουμε τις αλήθειες που δείχνουν τον αποπροσανατολισμό μας και γελοιοποιούν τους στόχους μας. Πρέπει να μας πλησιάσει η καταστροφή, για να καταλάβουμε πόσο άσκοπη είναι η ζωή και τα έργα μας στο σύνολό τους, αν δεν  απομένει  τίποτε  από  αυτά;  Τα  ποιητικά  λόγια  του Κ. ΚΑΡΥΩΤΑΚΗ το λένε μεγαλόπρεπα: «Στην άμμο στήνονται μεγάλα τα έργα των ανθρώπων και σαν παιδάκι τα γκρεμίζει ο χρόνος με το πόδι».

Η αξιοποίηση της ζωής με καμιά έννοια δεν μπορεί να είναι αρκετή, για να αιτιολογηθεί εκ των υστέρων γενικά η ύπαρξή μας, ανεξάρτητα από το αν αυτή στο σύνολό της έχει μια σταθερή χρησιμότητα. Γι’ αυτό κάθε θεωρία που φιλοδοξεί να διαμορφώσει ή να επηρεάσει θετικά την ποιότητα της ζωής μας είναι αβάσιμη, αν πρώτα δεν έχει δικαιολογήσει τη διατήρησή της και αυτή η ανεπάρκειά της θα έχει αποπροσανατολιστικές συνέπειες, ακόμα και αν δεν είναι άτοπη. Δεν είναι δύσκολο να το καταλάβουμε ούτε ασήμαντο.

Υπάρχουμε, χωρίς να έχουμε μια επαρκή γνώση που δικαιολογεί τη ζωή μας και όχι την ανυπαρξία μας, χωρίς τη θέληση να την αναζητήσουμε και χωρίς να διαπιστώνουμε τη σημασία της. Με αυτήν την άγνοια, η οποία δείχνει πως είμαστε παρασυρμένοι, μιλάμε σαν ειδικοί επί ψυχολογικών, οικογενειακών και κοινωνικών ζητημάτων, μεγαλώνουμε τα παιδιά μας και μετατρέπουμε με όλη την ευφυΐα μας σε επαρκή λόγο της ύπαρξή μας ασήμαντα πράγματα και δυνατότητες και δε διστάζουμε ν’ αναζητάμε τις αιτίες της διαφθοράς. Τι είναι αλήθεια; Ρωτούσαν και ρωτούν ακόμα, για ν’ αφαιρέσουν εύκολα την αξιοπιστία από  τα  λόγια  ενός  διανοούμενου  ή  από  τον  ίδιο.  Για  να δοκιμαστούν  όσοι  πιστεύουν  ότι  γνωρίζουν  την  κοινή πραγματικότητα ή έχουν την προδιάθεση ν’ αλλάξουν τη ζωή των άλλων, πρέπει πρώτ’ απ’ όλα να ερωτηθούν: πρέπει να θέλουμε να υπάρχουμε και γιατί; Μπορείτε να μας διαβεβαιώσετε ότι θα είμαστε εν ζωή και εσείς είστε προετοιμασμένοι για την πιθανότητα  να  χάσετε  τη  ζωή  σας  πιο  γρήγορα  απ’  όσο υπολογίζετε;

Για να μην τους φανεί ανόητο και τόσο παράδοξο, μπορούμε να το θέσουμε διαφορετικά. Να υποθέσουμε ότι κάποιος φιλοσοφημένος φίλος μας αποκαλύπτει πως είναι απογοητευμένος από τη ζωή και απελπισμένος από την έλλειψη μιας αιώνιας αξίας και αποφάσισε να της δώσει ο ίδιος ένα τέλος. Με ποιους ισχυρούς συλλογισμούς μπορούμε να του αποδείξουμε ότι δεν αξίζει να κάνει κάτι τέτοιο και ότι έτσι θα ζημιωθεί;

Μόνο αν συντελούμε στην επιτέλεση ενός επαρκούς σκοπού, μόνο τότε αξίζει αρκετά να υπάρχουμε. Η ανυπαρξία μας δε θα είχε καμιά σταθερή συνέπεια σ’ εμάς τους ίδιους, καμιά σταθερή συνέπεια έξω από εμάς, ενώ αντιθέτως θα έλυνε όλα τα προβλήματα ταυτόχρονα με τον πιο απλό τρόπο. Η ζωή μας μπορεί να συνεχίζεται ωραία, αλλά όχι με βεβαιότητα για το αύριο και όχι χωρίς δυσάρεστες στιγμές και θα μπορούσαμε να τη διακόψουμε, χωρίς να μετανιώσουμε γι’ αυτήν την πράξη μας. Οι λίγοι γνωστοί, τους οποίους θα πληγώναμε, δε θα ήταν οι πρώτοι ούτε οι τελευταίοι, ενώ μπορεί να το ξεπερνούσαν γρήγορα και στην ίδια στιγμή αναρίθμητοι άλλοι αξιαγάπητοι είναι δυστυχισμένοι, αδικημένοι  και  βασανίζονται  με  φοβερούς  φυσικούς  και ανθρώπινους τρόπους. Η δυστυχία τους δε θα ήταν αιώνια, ενώ με  την  παύση  της  ύπαρξής  μας  ίσως  ν’  αποτρέπονται μεγαλύτερες δυστυχίες απ’ όση με τη διατήρησή μας. Η ζωή μας μπορεί να τελείωνε μ’ έναν από τους αναρίθμητους και απρόσμενους  τρόπους,  πολύ  πριν  ζήσουμε ως  το  μέσο  όρο διάρκειας, ακόμα και πριν να το κάναμε εμείς με τη θέλησή μας. Αυτό γίνεται σε πολλούς άλλους πριν ζήσουν αρκετά και ενώ δεν πίστευαν ότι μπορεί να γίνει στους ίδιους. Οι δημιουργικές δραστηριότητές μας θα συνεισέφεραν με απρόβλεπτους τρόπους, δε θα είχαν σταθερές ή μόνο ωφέλιμες συνέπειες, ενώ έχουμε επηρεάσει τις εξελίξεις μόνο με τη στιγμή που γεννηθήκαμε και η ανακάλυψη ενός κόκαλου μπορεί να δώσει τη δυνατότητα να γίνουν σημαντικές άλλες ανακαλύψεις. Με το θάνατό μας θα επηρεάζαμε ξανά τις εξελίξεις, αλλά και χωρίς τις δυνατότητες πολλών ζώων... ο πολιτισμός θα ήταν διαφορετικός.

 

ΠΡΟΝΟΗΤΙΚΗ ΗΘΙΚΗ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ