Azerbaijan Banner Network

Эянъянин тарихи...

Umumi xarita

      Дащи Низаминин вятяни, гядим мядяниййят абидяси - Эянъя шящяри Кичик Гафгазын шимал-шярг тяряфиндя, Эянъя-Газах дцзцндя, Эянъя чайын щяр ики сащилиндя йерляшир. Азярбайъанын ичтимаи-игтисади, сийаси вя мядяни щяйатында мцщцм рол ойнамыш бу шящяр карван йолларынын кясишмясиндя йерляширди. Бурада сайащятчиляр дайаныр, узаг юлкялярдян алимляр фикирляри иля бюлцшцрдцляр. Зянэин тарихин сящифялярини вярягляйяркян биз онун щяр бир сятриндя гядим шящяринин изляриня растлашырыг, онун сясини ешидир, няфясини щисс едирик.

      Эянъянин шящяр кими формалашмасына даир мцхтялиф фикирляр вар. Бязиляри шящярин йаранмаьыны ерамыздан яввялки дювря аид едирляр, яксяриййяти ися - орта ясрлярин яввяляриня.


Comard qassabin turbasi

      Шящярин тарихиндян данышаркян йаддан чыхартмаг лазым дейил ки, о ичтимаи- игтисади вя мядяни мяркяз кими йаранмышдыр. Эянъяни Азярбайъанын диэяр шящярляри кими ( Гябяля, Нахчыван, Шяки, Шамахы ) ялверишли ъоэрафи йерляшмясиня малик вя сонралар шящяря чеврилмиш йашайыш мяскяни кими нязярдян кечирмяк лазымдыр.
      Эянъянин йашынын сцбуту кими 656-661 иллярдя щакимийятдя олан Хялиф Яли ибн ЯбуТялибин дюврцндя йашамыш Ъомярд гяссабы щаггында олан рявайятляри вя онун тцрбясини саймаг олар. О заман, Эянъянин ящалисинин ясасян бцдпяряст олмасына бахмайараг, о Мящяммяд пейьямбярин динини эизли гябул етмишдир.Киминся динини эизлиъя дяйишмяси, щяля о вахтлар Эянъянин сийаси щакимиййятинин вя нцфузлу рцщани идарясинин олмасыны вя шящярин артыг формалашдыьыны эюстярир. Дейилянляря эюря, Ъомярд гяссаб тярязи ишлятмяйян гяссаб "Йа Яли" дейяряк яти доьрайарды вя щеч бир сакин ятин яксик эялмясиня шикайят етмямишдир.

Eldeqiz devlatinin xaritasi

      Щяля 40- ъы иллярдя, археоложи газынтылар заманы, тядгигатлар беля бир фикиря эялмишляр ки, Эянъянин яразисиндя йашайыш мяскяни щяля ерамыздан яввял вар иди .
      Эянъя топономик анламында да щямчин фикир айрылыэы мювъуддур. Топоним (яряблярдя- "Ъянза", ермянилярдя-"Эазнак", эуръулярдя- "Эяндза" ) пящляви сюзу кими гябул едилирди вя "хязиня, мящсул амбары" мя'насыны дашыйырды .
Бу изащларын щеч биринин елми ясасы йохдур. Ресляря эюря, бу термин азярбайъан дилиня мяхсусдур. Башга бир фикиря ясасян, бу термин Эанъак тайфасынын ады иля баэлыдыр, вя бу щягигятя даща йахындыр. Бу тайфанын мювъуд олмасы елмля артыг субута йетирилмишдир. Орта Асийа тарихчиляри субут етмяйя чалышырлар ки, онлар бу тайфанын тюрямяляридиляр.
      VII-ъи ясрин биринъи йарысында Эянъя фарслар, икинъи йарысында ися ярябляр тяряфиндян даэыдылмышдыр. VII-ъи ясрин сонунда шящяр ярябляя хязярляр арасында дюйуш мейданына чеврилмишдир .
"Дярбянднамя"- дя гейд едилир ки, VII-ъи ясрин яввялиндя вя VIII-ъи ясрин ясрдя Азярбайъан яразиси дяфялярля йурушляря мя'руз галмышды, вя бунун нятиъясиндя Эянъя дя зийан чякиб. Арранын пайтахты олан Бярдя шящяриндян сонра Эянъя бейнялхалг тиъарятдя мущум рол ойнамаэа башлайыр, бурада тез-тез карванлар дайаныр. Дювруййядя яряб динары вя дирхям ишлянирди.

Ganca qalasi            
       Х ясрдян башлайараг, йяни Бярдя пайтахт симасыны итиряндя, Эянъя юлкянин ичтимаи- игтисади вя мядяни щяйатында мущум рол ойнамага башлайыр. Шящярин щяйатында тиъарят вя сяняткарлыг мущум йер тутур. Сяняткарлыэын икишафы учун бурада игтисади потенсиал вар. Эянъянин йахынлыэында йерляшян дямир, мис вя кварс мя'дянляри сяняткарлары хаммалы иля тя'мин едирляр.

       Эянъянин юлкянин пайтахты кими формалашаркян щярби мугавимятин артырылмасына хусуси диггят йетирилирди. Артыг бу дюврдя гала диварлары тикилмиш, онларын ятрафында хяндякляр газылмышды.


Gala du gun

  Бу шякилдя вахтыля язямятли вя сарсылмаз Эянъя галасынын галыглары тясвир олунуб . Юн планда галанын ъянуб -шярг сиссясинин кцнъ ..... вя гала диварынын галан щиссясини жюрмяк олар, дижяр ...... тяхминян 600 метрлик мясафядя гырмызы ишарялянмиш сащядядир. Галанын дивары Эянъячайын ахыны бойу тикилмишдир. Юз заманларында гала цчцн даща бир мцдафмя хятти олан чай, бу эцнлярдя онсузда учмуш гала диварларыны даща да йуйуб апарыр.

Ganca darvazasi

      IХ-Х-ъу ясрлярдя хилафятин зяифлямяси иля ялагядар Азярбайъанда мустягил Ширваншащлар, Саъиляр, Салариляр, Фяввадиляр феодал дювлятляри йаранмаэа башламышлар. Сяларилярин ялиндя олан Эянъя Х-ъу ясрин орталарында Шяддадилярин пайтахты олду. И Фядлунун ( 895-1030) дюврундя Эянъя даща да мющкямлянди. Шяддадиляр бурада гала, сарайлар, кюрпуляр, карвансарайлар тикдиляр вя пул кясмяйя башладылар. Шящяр ятрафында йени, даща мющкям гала тикилди.
      1063-ъу илдя дямирчи Ибращим Эянъянин мящшур гапысыны дцзялтди. Эянъя ири бир мяркязя чевриляркян онун яразиси бюйуйур, йени тиъарят вя сянайе мящялляри тикилир. Ипяк вя ондан щазырланан мя'мулатлар няинки йерли, щятта хариъи базарларын алыъыларын диггятини ъялб едирди. Эянъя щямчин дини мяркяз щесаб олунурду. Беля ки, албан каталикосун иэамятэащы Бярдядян Эянъяйя кючцрцлмцшдцр. Гятрап Тябризи бу дювр щаггында беля йазыр: "Инди Эянъя ъяннят дийарына чеврилди" .

Alban Kilsasi

      XI ясрин орталарында Азярбайъан сялъугларын щцъумларына мя'руз галмышдыр. Тябризи зябт етдикдян сонра I Тоьрул (1038-1068) 1054-ъц илдя Эянъяйя доьру ирялиляди. Эянъя щакими Шавир Тоьрул бяйин вассалы олмаьа разылашды. О, Тоьрул бяйя гиймятли щядиййя тягдим етди вя онун адына хцтбя охунду. Сялъугларын щцъумлары кясилмирди. XI ясрин 70-ъи илляриндя Шяддадиляр щюкмдары III Фядлун мцщарибя апармаьын мянасызлыьыны эюрцб тяслим олду, лакин бир мцддятдян сонра ялверишли шяраитиндян истифадя едяряк йенидян щакимиййятя гайытды. 1086-ъы илдя Сялъуг щюкмдары Мяликшащ (1072-1092) сяркярдя Буьайы Эянъянин цстцня йоллады. Йерли ящалинин эцълц мцгавимятиня бахмайараг Сялъуглар шящяри зябт етдиляр. Дюйцш заманы Эянъя щюкмдары III Фядлун ясир дцшмцш, вя беляликля 100 илдян артыг щюкм сцрмцш Шяддадиляр сцлалясинин щюкмдарлыьына сон гойулмушдур. Эянъянин идарясини Мяликшащ юз оьлу Гийас Яд-дин Тапара е'тибар етди. Гийас Яд-дин Тапар султан (1105-1117) сечилдикдян сонра да иэамятэащы Эянъядя йерляшян ясас Сялъуг щюкмдарлардан бири иди. XII ясрин биринъи йарысында Эянъяйя бир нечя дяфя эцръцляр щцъум етмишляр. Буна ъаваб олараг Сялъуг гошунлары Эцръцстана щцъум етдиляр вя ону гарят етдиляр.

 

Kapaz dagi - 1139-cu ilin yadigari             Эянъя иля баьлы башга бир щадися - 25 сентйабр 1139-ъу ил тарихдя баш вермиш эцълц зялзяля иди. Киракос Гяндзакеси йазырды: "…Даь вя дцзц думан вя булудлар бцрцмцшдц, дящшятли зялзяля баш вермишдир. Эянъя даьылды… Нятиъядя Кяпяз даьы учмуш вя тяпялярдян ахан хырда чайларын гаршысыны кясмишдир вя эюл ямяля эялди." Мцяллиф, диъяр йедди эюл барясиндя йазмаьы унудуб вя йа о вахты онлар барясиндя мя'луматы олмайыб. Бунлар тякраредилмяз эюзяллийи олан Маралэюл, Ъейранэюл, Юрдяк эюлц, Зялиэюлц, Аь эюл, Гара эюл вя Шамлыэюл кими эюллярдир.

Kapaz daqi va Goy-Gol - Nizaminin hamyasiddari      Шящярин даьылмасындан вя щюкмдарын шящярдя олмамасындан истифадя едяряк эцръц феодаллары щцъум етмиш, чохлу гянимят ялдя етдиляр вя Эянъянин мящшур гапысыны апардылар. Азярбайъаныны мадди мядяниййятинин абидясинин галыглары нязяриййятсизлик вя йарарсыз вязиййятиндян инди дя Эцръцстан Республикасынын Гелет монастырындадыр.
      Узун-узады дахили феодал мцщарибяляр Сялъуг дювляти зяифлятди. Бу йерли феодалларын эцълянмясиня вя йени дювлятлярин йарадынмасына шяраит йаратды. Онлардан бири Шямсяддин Елдяниз тяряфиндян йарадылмыш Атабяйляр дювляти иди. Эянъя бу дювлятин Арранда мяркязи олду. XII ясрин яввяли - XIII ясрляр Эянъянин Атабяйляр дювлятинин икинъи пайтахтынын чичяклянмя дюврц адландырмаг олар, чцнки онун мя'луматлары юлкядян чох узагларда мящшур иди вя о, "Арран шящярлярин анасы" сявиййясиня галхмышдыр. Бурада щазырланан вя "Эянъя ипяйи" адланан парча гоншу юлкялярин вя Орта шярг базарларында йцксяк гиймятляндирилирди .


Давамы...

 


Tarix |   Bu gцn |   Gяncяlilяr |   Sari sяyfяlяr |   Fotoarxiv |   Биз |