HİSSE GERİ ALIMI
Yurtdışındaki vatandaşlarımıza hisse satan holdingler, hissedarların aynı zamanda ortaklıktan çıkmak istemeleriyle zor günler yaşıyor. Ticaret kanunumuza göre, ortakların hisselerini iade hakkı olmadığı gibi, şirketlerin bu hisseleri geri almalarıda yasaklanmıştır. Hatta kanun geri alınmış hisselerin işlemlerini dahi hükümsüz saymıştır. (TTK m.349, 405) Bu durumu anlamakta zorlanan ortakların, hissenin iadesi ve bedelinin ödenmesi davaları reddedilmiştir. Ancak farklı nitelik ve talepleri içeren davaların devam ettiğini burada belirtmiş olayım.
1956 yılına kadar uygulanan TTK, kardan ayırılacak pay ile hisse geri alımına imkan vermişti. Geri alım yasağı, İsviçre'den alınan yeni TTK Adalet komisyonu raporun da, şirketin sermayesi dağıtılmayarak alacaklıların korunmak istendiği belirtilmiştir. Sermayesi kadar sorumlu bu şirketler için bu yasak anlamlıdır, ancak bu yasağın amacı dışında şekilci uygulanması yerinde değildir.
Avrupa Birliği Konseyi, 1976 yılında yayımladığı bir direktif ile belirli şartlar içinde şirket hisselerinin geri alınması gerektiğini belirtmiştir. Bunun üzerine İsviçre, 1991 yılında kanun değiştirerek şirketin kendi hisselerini geri alma yasağı kaldırılmıştır. Geri alım, devir ve tedavül ile yatırım piyasasında hareket alanı genişler, ortakları rahatlatır ve teşvik eder. Bir işe girip, sürgit ortaklıktan çıkamamak ticaretin ruhuna aykırıdır. İstenmeyen ortaklıkların kanun gücüyle devam ettirmek, teşebbüs hirriyetine de aykırı düşecektir. Nitekim İMKB yönetmeliğinde, borsada işlem gören şirketlerin hisse senetlerinin devir ve tedavülünü kısıtlayıcı olamayacakları belirtilmiştir.
Geri alımda, sermayeye katılma oranları gözönüne alınarak "oransallık" ilkesi ihlal edilmemelidir. Örneğin sermayenin %10 miktarının geri alınabilir düzenlemesi kanımca uygun olmayacaktır. Geri alım serbestisi için, ticari yaşamın gerekleri açısından objektif bir ölçü getirilmelidir. Burada özenle dikkat edilmesi gereken şey, payların "eşit işleme tabi tutulması" ilkesidir. Örneğin ana sözleşmede hisselerin geri alınıp alınamayacağına ilişkin seçimlik hak tanınabilir. Geri alımı kabul eden şirket, ana sözleşmeyle genel kurulu yetkili kılabilir. Genel kurulun tespit edeceği koşullar veya ortak taleplerinın genel kurulda karara bağlanması yöntemi benimsenebilir.
Ana sözleşme veya genel kurul kararıyla yönetim kuruluna, geri alım koşullarını tespit yetkisi verilebilir. Örneğin ABD' de, geri almanın hangi kaynakla, pay sayısı, bedeli ve yöntemini tespite YK yetkili kılınmıştır. Ortaklardan gelen talepler hakkında YK' ya geri alım projesi sunmak imkanı getirilebilir. Örneğin, şirket malvarlığından veya üçünçü kişilerdeki alacaklarından hisselerin takas edilmesi, kar payından vazgeçme koşullu, belirli bir miktar indirimle geri alım gibi teklifler getirilebilir. Yine kar payı ve yedek akçeler, şirketin serbestçe tasarruf edebilecekleri kalemler olduğundan, bu miktarlar kadar geri alım imkanı beklentileri tam karşılamasa da getirilebilir.
Ayrıca hissenin geri alımı sigorta sistemine kavuşturularak, riske güvence sağlanabilir. Bu konuda sigorta şirketlerinden ve uzmanlarından görüş alıp, değerlendirmek faydalı olacaktır. SPK tarafından düşünülen yatırımcıyı koruma garanti fonu, devlet bütçesine yük olmadan şirketlerden kesilen kaynakla finanse edildiğinde bir çözüm olarak düşünülebilir. Yine hissedarların geri iade talebi reddedildiğinde, geri alım gerekip gerekmediğini mahkeme aracılığıyla tespit ettirme imkanı verilmeside uygun olacaktır. Ortağa karşı yapılan muhtemel haksızlıklar böylece önlenmiş olacaktır.
Geri alım yasağıyla alacaklılar korunmak istendiğine göre, pasifinde borçları olmayan şirketlerin, kendi hisselerini geri almasında bir sakınca olmayacaktır. Şirketin ileriye yönelik borçları varsa sermayeden düşüldükten sonra kalan kısımla geri alım yapılabileceği benimsenebilir. Hatta şirketten tahsil edemediklerinde alacaklıların, hissesi geri alınan ortaklardan tahsil etme imkanı da tanınabilir.
Kaynak kanunda bu yasak kaldırıldığına göre Avrupa Birliğiyle uyumlu olmak ve yurt dışındaki vatandaşlarımızın talepleri nedeniyle anonim şirketlerin hisse senetlerini geri alabilme imkanı getirilmesi açık bir ihtiyaç olmuştur. YİMPAŞ holding yönetim kurulu başkanı sn. Dursun Uyar'ın ve YK üyesi sn. Av. Mithat Erbek'in şirketin hisse senetlerini belli süre ve belli miktarda geri alabilmesi mümkün olmalıdır, önerisini de burada hatırlatmak isterim.
Hacı Ali Özhan
*bu makale vakit gazetesinde 11.12. 2004 tarihinde yayımlanmıştır.
hacı alinin yürütme sayfası kamulaştırılmalıdır neden ?