Zó luidt 'totale zonsverduistering' in het Turks...
Een totale zonneëclips is één der meest spectaculaire
voorspelbare natuurverschijnselen !
Het zeldzame fenomeen wordt vaak overladen met hijgerige superlatieven : mooi,
prachtig, schitterend, indrukwekkend, ontzagwekkend, grandioos, overweldigend,
begeesterend, verrassend, verbazingwekkend, fascinerend, spannend, opwindend,
adembenemend, sensationeel, hypnotiserend, evocatief, fantastisch, betoverend,
feeëriek, sprookjesachtig, irreëel, wonderbaarlijk, apocalyptisch,
hallucinerend, mysterieus, ongelofelijk, onvoorstelbaar, onbeschrijfelijk,
...
Toeschouwers kunnen ook uiterst verschillend reageren ; van totaal onverschillig
(apathisch) tot massaal hysterisch. Kortom, het emotioneel geladen unieke
licht- en schaduwspel moet men gewoon zelf eens beleven...
In tegenstelling tot prettig gestoorde umbrafielen ben ik geenszins verslaafd
aan totale zonsverduisteringen, maar als er ergens eentje plaatsvindt waar het
ook de moeite loont om de streek te gaan bekijken, dan...
Wegens de geografische nabijheid stond de laatste totale zonneëclips van de
twintigste eeuw en het millennium, op woensdag 11 augustus 1999,
reeds jaren van tevoren geboekt als mijn tweede totale zonsverduistering, na
deze van 11 juli 1991 te Santiago Ixcuintla
(Mexico).
De weerstatistieken voor Zuid-België of het noorden van
Frankrijk hoefden mijn intuïtieve ergste vermoedens voor deze
regio niet echt meer te bevestigen...
Een eerste potentiële reisbestemming, München, speelde enige
tijd door mijn hoofd maar schrapte ik om dezelfde reden.
Uiteindelijk opteerde ik voor
Oost-Turkije (in juli 1997
bezocht ik de rest van het land), met
Syrië en
Jordanië als eigenlijke
reisdoelen.
Toen ik de
centrale
lijn van de totaliteitsgordel op een kaart intekende bleek dat
Bağdere (Başnik), op 54 km ten noordoosten van
de Koerdische hoofdstad Diyarbakır, deze lijn vrijwel kruiste,
een ideale waarnemingsstek dus om ooggetuige te zijn van mijn tweede kosmische
knipoog, tenzij me terplaatse een betere plek zou worden gesuggereerd.
Via het
reisverslag
van
Robert Yen
vernam ik later dat er nog een Belgische groep in de buurt vertoefde, waaronder
'de broer van Vlaanderen's meest bekende umbrafiel
(Patrick Poitevin)'...
Voor de talrijke bezoekers waren geschikte terreinen ingericht, waarbij geen
moeite werd gespaard om het de eclipsgangers naar de zin te maken.
Men mikte vooral op langs het verduisterde eclipspad gelegen grotere historische
steden, wegens de gemakkelijke bereikbaarheid en de aanwezigheid van
infrastructuur om toeristen te lokken en op te vangen : Bartın,
Kastamonu, Çorum, Merzifon, Amasya,
Turhal, Tokat, Sivas, Elazığ,
Diyarbakır, Batman, Cizre.
Zoals gewoonlijk vonden er diverse culturele manifestaties plaats.
Nabij Amasya werd de eclips begeleid door het
Symfonisch Orkest van Wenen.
Te Harput (bij Elazığ) had een internationale schare
wetenschappers hun waarnemingskamp met instrumenten opgesteld.
Echte eclipsjagers zijn te vinden op plekjes dichter bij de centrale lijn...
Tijdens mijn rondreis door Jordanië vertoefde ik
(4/5 augustus) in het grandioze kader van Wadi Rum ; ik
sliep er in de zandwoestijn onder een prachtige sterrenhemel met breed
uitgesmeerde Melkweg, en de
Maan en
Venus
vóór zonsopkomst.
Na voltooiing van mijn Syrisch en Jordaans programma nam ik op 9 augustus
de nachtbus vanuit Hatay (Antakya, Antiochië
aan de Orontes) naar Diyarbakır. Daarop ontmoette ik
John Sestak,
een 27-jarige muziekstudent uit Chicago met hetzelfde reisdoel ; hij
had zich een vage voorstelling van zo'n totale eclips gemaakt en wou nu zelf
eens zien 'what all this hype is about'.
De volgende twee dagen reisden we samen.
Bij aankomst, toevallig omstreeks het tijdstip van zonsopkomst, probeerde ik
meteen tevergeefs de smalle maansikkel te vinden met mijn 21 mm
monoculair
(vergroting 8 maal).
Een 37-jarige verkeerspolitieman, Muzaffer Duran, nam ons meteen
onder zijn hoede. Buitenlandse gasten werden extra in de gaten gehouden omdat
dit volop Koerdistan is en ze problemen met de
P.K.K.
(Partiya Karkeren Kurdistan,
Koerdische Arbeiderspartij) wilden voorkomen. Deze groepering
kwam eerder in het nieuws met de ontvoering van buitenlanders.
Vooral John was bezorgd (een Amerikaanse gijzelaar is waarschijnlijk
veel meer waard dan zo'n onnozele
dioxine-Belg).
Tijdens mijn reizen ben ik niet vies van wat spanning, want voer voor straffe
verhalen ! Muzaffer's (nacht)taak zat er pas op. Hij trad voor ons spontaan en
belangeloos op als gids en tolk, allicht een gedroomde gelegenheid voor hem om
zijn Engels in de praktijk te brengen. Vermits hij op E-dag bovendien
een dagje vrijaf had, nodigde ik hem uit om ons te komen vervoegen ; hij heeft
er volop van genoten. Diyarbakır was precies wat ik er mij van voorgesteld had ;
oersaai.
Voor mij was de stad slechts een goede uitvalsbasis naar een geschikte plek om
de zonneëclips te observeren. John wou de stadsmuur zien (het
grauwe basalten bouwsel kan niet tippen aan de pittoreske muur rond de Spaanse
stad
Ávila), en
er de eclips waarnemen. Toen ik hem vertelde dat de totaliteitsduur hier
beduidend korter was dan in Bağdere, veranderde hij van
gedachten.
In tegenstelling tot Tepic (Mexico) waren in
Diyarbakır nog voldoende vrije hotelkamers, ook in het centrum,
en zelfs de prijs was normaal.
De toeristische dienst (waar men, zoals wel vaker in Turkije, alleen
maar Turks kende) beschikte slechts over één oninteressante
eclipsfolder...
Op diverse plaatsen in Diyarbakır zag ik een affiche waarop de
Zon verduisterd
werd door een opvallend streekproduct, de enorme gestreepte groene
watermeloen.
In de vroege namiddag besloot ik mijn geplande waarnemingsplek te verkennen ; de
busstop naar Silvan (en Bağdere) bevond zich in de buurt
van het hotel.
Ettelijke kilometer vóór Bağdere passeerden we een
zwaarbewapende (er stonden enkele tanks) controlepost van het leger. Bij
aankomst was ook daar het leger opvallend aanwezig. Toen ik de bus terug naar
Diyarbakır opstapte, werd prompt de identiteit van alle overige
passagiers gecontroleerd !
Het grootste deel van mijn verblijf in Turkije reisde ik door
Koerdistan, en heb er meermaals controleposten gezien (tussen
Van en Adana ben ik zelf driemaal gecontroleerd,
één keer is zelfs mijn rugzak doorzocht). Bağdere is een landbouwgebied bestaande uit nauwelijks meer dan
hoeves, her en der verspreide boompjes en boomstruiken, omringd door een
glooiend landschap van uitgestrekte koren- en andere velden. De meeste gewassen
waren reeds geoogst.
Men was er volop bezig met een terrein in te richten voor de vele verwachte
bezoekers morgen. Ik had de hoop gekoesterd om daar op mijn eentje 'temidden
van nergens' te belanden... Gezien de massale publieke opkomst en het bonte
internationale gezelschap, moet de goede ligging van deze plaats tot ver
daarbuiten bekend zijn gemaakt...
Een groep Japanse steriliseerbokaaltoeristen was alvast het openbaar
toegankelijke zitmeubilair en de tenten aan het testen.
Op de bus terug ontmoette ik drie Engelssprekende Japanners waarvan de
woordvoerder reeds aan zijn derde totale toe was ; hij was er ook bij in
Mexico.
's Avonds bezochten John en ik een Internet-café ; ik
verstuurde er een bericht naar enkele Miranezen (medewerkers van
Volkssterrenwacht Mira) met mijn
plaatselijke bevindingen voor... E-dag !
's Morgens zag ik in mijn hotelkamer op een Turks televisiestation de weerkaart
en daar werd 39 °C voorspeld voor Diyarbakır ; in de
volle Zon en het open veld te Bağdere zal het nog wel
enkele graden warmer geweest zijn... Muzaffer was present, ditmaal in vrijetijdsplunje.
We voorzagen ons van het nodige proviand.
De bus van 10 uur was reeds volzet en alle staanplaatsen werden
volgestouwd.
Vele passagiers waren buitenlanders.
Een opvallende Amerikaan had een (onveilig) frivool eclipsbrilletje bij zich ;
het meest suggestieve lichaamsgedeelte van een deerne in 'n uitdagende pose was
vervangen door twee donkere filmnegatieven...
In ons hotel had iemand van het onthaal een evenzeer gevaarlijke
röntgenfilm als zonnefilter
gebruikt...
Gebrekkige voorlichting ?
Het mijne had ik vanuit België meegebracht, maar ik had liever een
Turks exemplaar als aandenken gehad, zoals in Mexico. Gedurende onze
rondleiding door Diyarbakır had de politieman er tevergeefs naar
geïnformeerd bij verschillende brillenmakers en apothekers. Enkel in een
doehetzelfzaak had men een oplossing ; een lassersfilter. Muzaffer had
er zo eentje bij op E-dag, maar ik vond het groene beeld veel te
helder.
Terplaatse werd een allegaartje van ogenschijnlijk veilige eclipsbrilletjes
gebruikt.
Een spandoek heette ons welkom (in het Turks), en we kregen een
bezoekerspapiertje opgespeld.
Leger en veiligheidspolitie waren aanwezig.
Een brandweer- en ziekenwagen stonden paraat.
Het terrein was ingericht met tenten, stoelen en tafels, sokkels, een
klank-installatie, Internet-toegang, ... En uiteraard waren er
kraampjes met speciale T-shirts, petjes en andere prullaria, hapjes en
sapjes, ...
Een televisieploegje sprokkelde wat beelden.
Vele auto's en bussen leverden steeds meer volk af ; je kon er haast op de
koppen lopen.
We zochten de schaduw op onder een tent, waar de burgemeester van het verderop
gelegen Silvan ons de hand kwam schudden, en een bejaard
Duits-Zwitsers paar me vertelde dat het weer in Europa niet mee
zat.
Een folkloristische groep zorgde met muziek en dans voor wat afleiding.
Luidsprekers braakten Engelstalige popmuziek.
Naarmate het magische moment naderde verstomde het lawaai en trokken gelukkig
alleen nog Zon en Maan de aandacht.
Tijdens een rondwandeling op het terrein ontwaarde ik in de menigte een Vlaams
gezin met jonge kinderen ; een V.V.S.-veteraan (Bart Hendrickx,
lid van de
Vereniging Voor Sterrenkunde) was
met vrouw en kroost even overgevlogen vanuit de strandvakantie bij
Antalya, voor hun eerste totale eclipservaring.
Hij probeerde tevergeefs met zijn zaktelefoon België te bereiken
om naar de weersomstandigheden ginder te polsen.
Ik lokte hen naar 'mijn' tent (waar Muzaffer en John zaten af
te koelen) om 'de truuk met de kleine (speldenprik)gaatjes' te tonen ;
's morgens hadden we hiertoe twee vellen gekocht en aan elkaar geplakt.
Het maaswerk van de donkerbruine tent leverde de kleine openingen, de aanwezige
tafels en het papiervel een geïmproviseerd projectievlak. Zo kon je in de
schaduw, vanuit een luie stoel, met een fris drankje in de hand, in alle
comfort en veilig zonder eclipsbril, de
gedeeltelijke
verduistering volgen met de talrijke onbeweeglijke zonsbeeldjes ! Het
duurde wel even vooraleer de gedeukte Zon duidelijk zichtbaar
werd.
De V.V.S.-er merkte op dat de geprojecteerde beeldjes, zoals voorspeld,
gespiegeld waren (maar ook omgekeerd). Even kon ik hiermee de aandacht van de
kinderen trekken, maar die bleken toch meer geboeid door hun
Game Boy...
Een paar honderd meter verderop stonden boomstruiken ; ik demonstreerde er met
het bladerdak het gaatjes-experiment aan een groepje omstanders die duidelijk
gebiologeerd waren door de vele dansende zonnesikkels.
Er lag tevens een wit doek uitgespreid waarop men 'handmatig' (door kleine
openingen te vormen met gekruiste vingers) zonnesikkels kon projecteren ;
Muzaffer en ik konden het niet laten om dit ook eens te
proberen...
Nadien vertelde John me dat er ook nog iemand een gaatjespatroon in de
vorm van een boodschap projecteerde met zonnesikkeltjes, en vond dit keinijg
!
Op 29 juli slenterde ik in de Syrische hoofdstad door een soek
(Al Hamidiyeh) die
recht naar de
Omajjadenmoskee
(Grote Moskee) leidt ; de hoge ijzeren overwelving was er bezaaid
met kleine gaatjes die circa 15 cm grote heldere zonneschijven op het
plaveisel wierpen. Tijdens E-dag moeten de evoluerende zonnesikkels
zeker de aandacht van de talrijke voorbijgangers hebben getrokken. De
(maan)sikkel (en ster) zijn bovendien islam-emblemen (o.m. aanwezig in de
Turkse vlag) ; de sikkels kunnen door nietsvermoedende moslims misschien als
'een teken uit de hemel' gezien zijn ?!
In mijn Damasceens hotel hing er een advertentie voor een georganiseerde
eclips-expeditie naar het uiterste noordoosten van Syrië. Zoals
in België was de totaliteit er slechts in een uithoek van het
land te zien. Ik voegde er wat kopieën van mijn eclipskaartjes aan toe om
potentiële eclipsreizigers op andere ideeën te brengen...
Terug thuis vernam ik dat de Syrische overheid E-dag zelfs tot
officiële feestdag had uitgeroepen !
Turkse en Koerdische omstanders waren geboeid door het arsenaal optische en
elektronische apparatuur waarmee enkelen hier stonden te pronken. Overigens
trok de ongewone concentratie van rare vogels (waaronder mezelf), zonder al die
dure gadgets, ook al voldoende de aandacht...
Mijn eclipsbril en monoculair gingen van hand tot hand.
Nabij de boomstruiken had zich een groepje Noord-Amerikaanse eclipsjagers
afgezonderd met hun gesofistikeerde instrumenten (waaronder een
G.P.S.-ontvanger) ; ik wierp
een blik door één van hun kijkers.
Iemand van hen vertelde me dat we zowat een kilometer van de centrale lijn
verwijderd waren, en dat de totaliteit er zelfs honderdsten van een seconde
langer duurde dan bij de massa volk verderop, afhankelijk van wiens
berekeningen je voor juist hield natuurlijk...
Enkele telescoopwaarnemers meldden
zonnevlekken.
In de verte ontwaarde ik nog een grote autobus met meer geïsoleerde
waarnemers.
Een resem dreigende wolkenplukken zorgde voor wat extra spanning
vóór en tijdens de eerste gedeeltelijke fase, maar verdwenen
gelukkig weer spoedig zodat de rest van het spektakel plaatsvond onder een
nagenoeg heldere hemel.
Onder de schaduw van de boomstruiken zaten kalkoenen ('turkey' in het
Engels, Muzaffer vond het erg grappig, maar het betekent ook
'fiasco, mislukking'...) in koor hun ding te doen. Tijdens de
totaliteit zou hun gedrag een interessante waarneming kunnen opleveren.
John vertelde me achteraf dat hij geen opvallende gedragswijzigingen
vaststelde... Omdat de dieren reeds in de schaduw van de boomstruiken
vertoefden ? Muzaffer en John zouden hét vanaf hier
bekijken.
Ik zocht 'n plekje niet te ver van de meute mensen (om hun reacties te
observeren) en met een zicht op de horizon. In een gemaaid korenveld ontmoette
ik opnieuw het Duits-Zwitsers stel ; zij hadden een stoel meegebracht.
De intensiteit van het zonlicht nam zienderogen af en versluierde de omgeving
met een vreemd (blauwgrijs ?) licht dat fel contrasteerde met het goudgeel van
de gekortwiekte strohalmen. Surrealistisch !
Schaduwen werden scherper afgelijnd.
De temperatuur daalde aanzienlijk.
Ik probeerde de resterende storende zonnestralen met een hand af te schermen om
Venus te vinden ; na een poos lukte me dit ook.
Het tweede
contact van de Maan met de zonneschijf was nakende.
En dan... KNIP, het licht uit !
De plots invallende duisternis werd spontaan onthaald op applaus, gejuich,
gefluit, en een salvo van... flitsende klikbakjes.
Het geroezemoes van de massa verstomde tot een intense stilte.
De rillingen liepen me over de rug !
Met het blote oog was een vrijwel ronde vorm van de
corona te zien,
wat wijst op een maximum zonneactiviteit, precies het tegenovergestelde van
mijn eerste totale in 1991.
Dit beeld benadert wat onze ogen waarnemen.
De weergave van het enorme helderheidsverschil in de zonnecorona
vereist complexe apparatuur en vele subtiele bewerkingen.
Een vlugge blik op de omringende horizon toonde vreemd genoeg niet de normaal
rode krans maar een flauwe gele gloed. Verstrooid of gedempt door een stoflaag
?
Vliegensvlug richtte ik het monoculairtje naar de verduisterde Zon.
Door het halve verrekijkertje waren in de ijle corona talrijke fijne striemen te
zien ! De verduisterde zonneschijf was rondom bezaaid met spectaculair heldere
typisch roze-rode joekels van
protuberansen ;
hijg ! Ik verwachtte dit ook wel gezien het veel kleinere verschil in
schijnbare diameters (van Zon en Maan aan de hemel) t.o.v.
1991.
Mijn eerste totale heb ik slechts met het blote oog waargenomen, en daardoor
moet ik toen toch wel wat hebben gemist...
En dan was plotseling alles voorbij... alhoewel nog niet helemaal want de aan
ca. 2700 km/uur ijlings wegsnellende schaduwkegel van de Maan was
indrukwekkend om zien ; een grote vormeloze donkere vlek die de zuidoostelijke
horizon volledig aan het oog onttrok (de tegenoverliggende gezichtseinder werd
reeds verlicht door de Zon), verschrompelde in een mum van tijd !
Ik had me voorgenomen om de totaliteitsduur te klokken ('officieel' bedroeg deze
hier 2m12s), maar vergat dit weer ; té perplex en
gebiologeerd door wat er te zien was...
Even na het
derde
contact zag John een gerimpelde schaduw over de grond bewegen ;
'vliegende schaduwen' ?!
Je kwam zintuigen te kort om alle verschijnselen waar te nemen !
De Amerikaan was onder de indruk : "I think I will remember this place for a
long time to come !".
De eerstvolgende totale die Turkije opnieuw aandoet gebeurt op
29 maart 2006.
De Europese geostationaire reserve-weersatelliet
Meteosat 6
(EUMetSat,
European Organisation for the Exploitation of Meteorological Satellites,
Darmstadt/Duitsland)
kiekte het verloop van de totale zonsverduistering boven Europa.
In de loop van de meer dan drie uur durende totaliteit zullen miljoenen mensen
langs het schaduwpad de blik hemelwaarts hebben gericht ; vanop de begane grond
(onder hen de eerste en zesde maanwandelaars,
Neil Alden Armstrong in Iran en
Edgar Dean Mitchell vanuit het Belgische Bouillon),
ter zee (op de Zwarte Zee lag een flottielje cruiseschepen de
maanschaduw op te wachten), in de lucht (met twee supersonische
Concordes boven
de Atlantische Oceaan), en voor het eerst vanuit de ruimte door
kosmonauten aan boord van het Russische ruimtestation
Mir
(Viktor Afanasjev, Sergej Avdejev,
Jean-Pierre Haigneré).
De ca. 105 km brede maanschaduw
(totaliteitszone) boven het bewolkte Kanaal,
werd omstreeks 10h13mWereldtijd gefotografeerd
door Jean-Pierre Haigneré
vanuit Mir (pal boven het Massif Central).
De stippen aan de hemel zijn de planeten
Saturnus
(links) en
Jupiter.
Een groot gedeelte van Europa was in de ban van de eclips ; de
eclipsgekte veroorzaakte er volksverhuizingen. Jammer maar helaas was het
slechte weer de spelbreker. Velen zagen alleen maar een bewolkte hemel, flarden
van de 'banale' gedeeltelijke verduistering, of hadden toevallig het geluk mee
tijdens een sporadische opklaring (de kans op een heldere hemel nam gestaag toe
in oostelijke richting ?).
De Vlaamse volkssterrenwachten organiseerden diverse expedities.
De dagtrip naar het Noord-Franse Coucy-le-Château (nabij
Laon) die op touw was gezet door Volkssterrenwacht Mira
(Grimbergen), stuitte op de bewolking (enkel een gedeelte van de
partiële fasen was er te zien).
Met een enkele uitzondering zagen eclipsgangers in München...
wolken.
Voor menigen zal de hemelse gebeurtenis een grote teleurstelling geweest
zijn...
Toen de Zon weer vanachter de Maan tevoorschijn kwam, ebde de
belangstelling voor de laatste partiële fase snel weg ; de magie was
verdwenen...
In ijltempo werd de hele kermis ontruimd. Het volksfeest was voorbij.
Ook voor ons hoefde de resterende eclips niet echt meer. We lieten snel een
kiekje maken en namen de minibus richting Diyarbakır.
Daarop zaten twee Turkse meisjes, getooid in de karakteristieke moslim-sjaal
(hoe heet dat ding ook weer ?), die vertelden dat ze baden tijdens de
duisternis (volgens de traditie zou de stichter van de islamitische godsdienst,
de profeet Mohammed, tijdens een eclips hebben gebeden). Ze probeerden
ons maar meteen wat obscure religieuze literatuur aan te smeren. Ongewone
natuurfenomenen evoceren steeds weer irrationeel gedrag bij ontvankelijke
volksstammen...
Terug in Diyarbakır lieten we van ons trits nog twee kiekjes
maken, met de grauwe stadsmuur op de achtergrond. Het blad papier deed dienst
als ondertitel :
'Turkish-American-Belgian Expedition, Eclipse 1999,
Bağdere/Turkey'...
In het Internet-hoekje van een postkantoor toonde ik
mijn Web-pagina gewijd aan de totale zonsverduistering
in Mexico.
Toen ik 's avonds op de nachtbus naar Van (aan het gelijknamige meer)
zat te wachten, volgde ik een uitgebreid Turks verslag op de televisie ; de
meeste sfeerbeelden van de eclips uit Europa waren gehuld in wolken
(België kwam er niet in voor).
Omdat ik geen Turks ken had het geen zin om de dag erna lokale kranten te kopen
(eclipsfoto's tooiden menige voorpagina's) ; te Van probeerde ik
tevergeefs om de Engelstalige
Turkish Daily News te
bemachtigen.
Als passend afscheid passeerde ik tijdens de lange terugreis van Van
naar Adana opnieuw Bağdere, met de twee dagen oude
smalle maansikkel laag aan de horizon...
Ik verliet İstanbul op 16 augustus ; minder dan 24 uur
later (17/8 om 00:01:39,8 Wereldtijd, twee uur later plaatselijke
tijd) deed zich in de regio (het noordwesten) een
zware
aardbeving voor (7,4 op de Richter-schaal, het epicentrum lag op
17 km diepte, 40° 42' noord, 29° 59' oost,
11 km ten zuidoosten van İzmit = Kocaeli) die vele
duizenden slachtoffers maakte...
Mazzel gehad (het historische stadscentrum waar ik verbleef blijkt gespaard te
zijn), of heb ik gewoon dit onvoorspelbare spectaculaire natuurfenomeen gemist
(als ramptoerist) ?
De duistere ervaring was de apotheose van een voor het overige vlot verlopen en
erg geslaagde vakantiereis. Met herinneringen om te koesteren.
Een volgende wenkt...
Terug naar de
thuispagina...